đđ«. đđ„đđđđ« đđźđ«đđą/
25 janari shënon 60 vjetorin e vdekjes së Winston Churchill, një prej shtetarëve më të mëdhenj të shekullit të 20-të. I njohur si një drejtues i matur dhe vizionar, autor i fjalimeve frymëzuese dhe hero i popullit britanik gjatë Luftës së Parë dhe të Dytë Botërore, ajo që dihet pak për të është se ai ishte edhe pioner i detantës midis perëndimit dhe lindjes gjatë periudhës së Luftës së Ftohtë.
Nikita Khrushchev tha: âNĂ« fakt, ishte idea e Winston Churchill pĂ«r tĂ« hapur njĂ« linjĂ« komunikimi midis fuqive perĂ«ndimore dhe Bashkimit Sovietik pas vdekjes sĂ« StalinitâŠ.â Nuk ka asnjĂ« dyshim qĂ« Churchill duhet kujtuar si babai i detantĂ«s, sikurse e meriton tĂ« quhet LuftĂ«tari i LuftĂ«s sĂ« FtohtĂ«.
Si në shumë aspekte të jetës së tij, qëndrimi i Churchill ndaj Bashkimit Sovietik dhe Komunizmit vazhdon të gjenerojë shumë debate. I njëjti burrë shteti i cili nxiti luftë ndaj regjimit Bolshevik në vitin 1919, gjithashtu nxiti edhe bashkëpunim me Stalinin në vitet 30-të. Ai shpenzoi vitet e fundit të jetës së tij në detyrë duke bërë thirrje për një takim dhe samit për uljen e tensionit të Luftës së Ftohtë.
Ideja e Churchill pĂ«r njĂ« samit u kundĂ«rshtua nga shumica e qeverive perĂ«ndimore. Por, pavarĂ«sisht kundĂ«rshtimeve tĂ« forta tĂ« Departamentit tĂ« Shtetit, Zyra e PunĂ«ve tĂ« Jashtme Britanike, dhe shumĂ« ministra tĂ« jashtĂ«m tĂ« qeverive perĂ«ndimore, u pĂ«rpoqĂ«n tĂ« arrinin njĂ« modus vivendi me MoskĂ«n gjer nĂ« fund tĂ« karrierĂ«s sĂ« tij. Obsesioni i tij pĂ«r tĂ« hyrĂ« nĂ« histori si âpaqebĂ«rĂ«si mĂ« i madhâ vazhdon tĂ« mbetet i admirueshĂ«m sot e kĂ«saj dite, por ideja e tij pĂ«r njĂ« samit kishte tendencĂ«n tâi ndante aleatĂ«t perĂ«ndimorĂ« dhe pĂ«r mĂ« shumĂ« Kryeministrit Churchill i mungonte njĂ« politikĂ« e qartĂ« pĂ«r ta arritur qĂ«llimin e tij.
Për më tepër, ngjarjet e viteve 1951-55 e bënë të pamundur një detantë me Moskën. Duke marë parasysh ngjarjet e atyre viteve është e vështirë të pranosh se idetë e Winston Churchill për një samit me Bashkimin Sovietik do i kishte përmirësuar mardhëniet Lindje-Perëndim. Megjithatë, entuziazmi i këtij burri të madh shteti duhet admiruar, së bashku me dëshirën e tij për të zbutur tensionet e Luftës së Ftohtë, pavarësisht nga kundërshtimet që hasi dhe nga shëndeti jo i mirë që kishte.
NjĂ« nga nismat e para tĂ« Churchill pĂ«r tĂ« thirrur negociata me MoskĂ«n erdhĂ«n gjatĂ« fjalimit tĂ« tij tĂ« âPerdes sĂ« hekurtâ nĂ« Fulton, Missouri, SHBA, nĂ« Mars tĂ« vitit 1946:
đđđÌ đđąđ đđđ đđ đ đ đ đąđ đđ đđđŁđđđĄđđđ đđÌđ âđđđđ đđąđđĄđÌ. đ¶Ì§đđđđÌ đđđ đđÌđ âđđđđ đđđđÌ đđđŠđĄđđĄ đ đđąđđĄđÌđ đâđ đ§đđđđđđđ đđ đđąđđ đ đđąđđđ đÌ đâđ đđđđĄđđđđÌđ đ đÌ đ đđ… đżđŠđđ đđĄ đđđÌ đđđđđÌđŁđđ âđđ, đâđ đ đ đđÌ đ âđąđđÌ đ âđĄđŠâđđĄ đđđ đđđđđÌđŁđđ âđđ, đđÌ đ đŁđÌđ âđĄđđđÌ đđ đĄđÌ đđđĄđÌ đâđ đđÌ đĄđÌ đđÌđâđđđ đđ đĄđÌ đđÌâđâđđ đđđđ§đđđđĄ đĄđđđ.
Ky fjalim i Winston Churchill bënte thirrje për negociata me Bashkimin Sovietik dhe themelimin e një marrëveshje të gjatë e cila do zbuste tensionin Lindje-Perëndim në vitet e para të Luftës së Ftohtë, por gjithashtu tërhoqi një vëmendje shumë të madhe dhe rezultoi tejet bindës për opinionin e publikut amerikan mbi qëllimet armiqësore të Bashkimit Sovietik nën udhëheqjen e Stalinit:
đđđ đđĄđđĄđĄđđ đđÌ đ”đđđĄđđ đđđđ đđÌ đđđđđ đĄđ đđÌ đŽđđđđđĄđđ, đđđÌ đđđđđ đ âđđđąđđĄ đđ đ§đđđđĄđąđ đđđ đđđđĄđđđđđĄ.
Ky fjalim u perceptua si shumĂ« anti-komunist dhe themeloi figurĂ«n e Churchill si LuftĂ«tari i LuftĂ«s sĂ« FtohtĂ« par excellence nĂ« Lindje dhe PerĂ«ndim. NĂ« fakt, fjalimi i âperdes sĂ« hekurtâ ishte pĂ«rpjekja e parĂ« madhore pas lufte e Churchill pĂ«r tĂ« thirrur njĂ« samit negociues me MoskĂ«n.
Deklaratat e Churchill tĂ« vitit 1946 shpesh paraqiten kotradiktore. NdĂ«rsa nga njĂ«ra anĂ« ai tĂ«rhoqi vĂ«mendjen pĂ«r kĂ«rcĂ«nimin sovietik, duke bĂ«rĂ« apel pĂ«r forcĂ« ushtarake dhe duke kundĂ«rshtuar politikat mĂ« shumĂ« kĂ«shilluese sesa duhej ndaj MoskĂ«s, nga ana tjetĂ«r ai rekomandonte tĂ« kĂ«rkohej njĂ« marĂ«veshje paqĂ«sore me Stalinin. PĂ«r Churchill ky ishte njĂ« drejtim logjik veprimi nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« parandalonte pĂ«rshkallĂ«zimin e njĂ« konflikti apo njĂ« lufte tĂ« tretĂ« botĂ«rore. NĂ« lidhje me zhvillimin e bombĂ«s atomike amerikane, Churchill pati deklaruar nĂ« parlament qĂ« nga Gushti i vitit 1945, se âduhen tĂ« paktĂ«n tre, ose katĂ«r vjet, qĂ« tĂ« tejkalohet nga sovietkĂ«t progresi i arrirĂ« nĂ« AmerikĂ«.â
Churchill insistoi nĂ« besimin e tij se diskutimet e njĂ« niveli tĂ« lartĂ« me MoskĂ«n do i zbuste tensionet Lindje-PerĂ«ndim. MĂ« 14 shkurt ai mbajti njĂ« fjalim nĂ« Edinburgh, dhe pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« pĂ«rfshiu politikĂ«n e jashtme nĂ« fushatĂ«n e tij zgjedhore, gjer atĂ«herĂ« tĂ« dominuar plotĂ«sisht nga politikat e brendshme. Ai bĂ«ri thrirrje pĂ«r diskutime me MoskĂ«n, duke ritheksuar pikĂ«pamjet dhe qĂ«ndrimet e tij tĂ« viteve 1945-46, dhe pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« ai pĂ«rdori frazĂ«n ânjĂ« konferencĂ« pĂ«r samitinâ, si metoda e duhur pĂ«r negociata.
đđąđ đđÌ đđđ đđđ đđđđđđ đđđđ đ đđđ đđđđđđŁđ đđ đ đąđ đđđÌ đđđŁđđđĄđđđ đđÌ đđđŁđđđđĄ đđÌ đĄđÌ đđđđĄđ. đŸđđ đđđ đđÌ đđđđđđ đ đ đđđÌ đđÌđđđđđđđ đ đąđđđđđ đđÌđ đĄđÌ đđđđđąđđ đđđÌ đąđđÌ đđđ âđđđđđđąđ đđÌ đđđ§đđ đĄđđ đđđđđ đđŠ đđđĄđÌđŁđ, đđÌ đđÌđđŠđđÌ đđÌ đ đđđđđ đđđđ đđđ â đĄđ đđđĄđđđÌ đđđĄđÌđ, đđÌđ đ đđąđ đÌđ âđĄđÌ đ đđąđđđąđ đđ đđđđÌđ đ, đĄđÌ đđđđĄđÌđ đđ đąđđđđđĄđđđ đ đżđąđđĄđÌđ đ đÌ đčđĄđâđĄđÌ.
Progresi real i marrĂ«dhĂ«nieve Lindje-PerĂ«ndim nuk dukej i mundshĂ«m thjesht me anĂ« tĂ« mĂ«nyrave tĂ« paqarta tĂ« njĂ« âprocesi diplomatikâ siç kishte thĂ«nĂ« ai nĂ« janar tĂ« vitit 1948. Ai tashmĂ« ishte i bindur se suksesi mund tĂ« arrihej vetĂ«m me anĂ« tĂ« njĂ« takimi tĂ« krerĂ«ve tĂ« qeverive. Ai kishte ndĂ«r mend njĂ« samit si ai i âTre tĂ« mĂ«dhejveâ gjatĂ« LuftĂ«s sĂ« DytĂ« BotĂ«rore. MbĂ«shtetja e opinionit publik ndaj idesĂ« sĂ« Churchill pĂ«r diplomaci nĂ«pĂ«rmjet samitit tĂ« nivelit mĂ« tĂ« lartĂ« ishte mĂ«nyra pĂ«r tĂ« parandaluar njĂ« konflikt global. Sipas tij, Churchill pĂ«rdori fjalimin e tij nĂ« Edinburgh pĂ«r tĂ« luajtur kartĂ«n e tij patriotike pĂ«r tĂ« siguruar tĂ« drejtĂ«n e BritanisĂ« sĂ« Madhe pĂ«r njĂ« vend nĂ« tavoliĂ«n e âTre tĂ« MĂ«dhejveâ.
Fjalimi i Churchill në Edinburgh kishte paraqitur qëllimet e tij politike nëse elektorati britanik do ia hapte përsëri derën e Numrit 10, Downing Street. Në zgjedhjet e 20 shkurt 1950, laburistët u rikthyen me një shumicë prej pesë karrigesh më shumë. Kjo fitore e ngushtë bënte të mundshme zgjedhje të parakohshme në një të ardhme të shkurtër ndaj Churchill mundi të qëndrojë si udhëheqësi i opozitës. Për më të shumtën e viteve 1950-51, as qeveria dhe as opozita nuk u përpoqën të mernin iniciativa madhore në politikat e brendshme apo të jashtme. I vetmi përjashtim ishte Churchill, i cili vazhdonte të këmbëngulte në planet e tij mbi samitin.
ĂshtĂ« interesante qĂ«, ndonĂ«se Churchill kishte bĂ«rĂ« thirrje pĂ«r njĂ« âmarrĂ«veshjeâ me MoskĂ«n qĂ« nga fillimi i vitit 1946 dhe kishte promovuar njĂ« samit tĂ« âTre tĂ« MĂ«dhejveâ qĂ« nga shkurti i vitit 1950, ai nuk shpjegoi kurrĂ« se si kĂ«to negociata do çonin nĂ« relaksimin e tensionit dhe ndoshta nĂ« fundin e LuftĂ«s sĂ« FtohtĂ«. Ai mbetej i heshtur pĂ«rsa i pĂ«rket temave tĂ« cilat do shtroheshin nĂ« samit dhe se nĂ« çfarĂ« sekuence do diskutoheshin!
Megjithatë, kontributi i Winston Churchill në marrëdhëniet ndërkombëtare gjatë kësaj periudhe ishte se, që nga muajt e parë të Luftës së Ftohtë ai kishte fillar të lajmëronte një katastrofë të mundshme dhe një holokaust nuklear. Ai kishte prezantuar çështjen e marrëdhënieve të detantës midis lindjes dhe perëndimit si një subjekt për diskutim që nga viti 1946, por ai dështoi të paraqiste një metodologji e cila do mund ta bënte teorinë e tij të përgjithshme më të prekshme në botën politike. Kjo mungesë detajesh kontribuoi në mënyrë decizive në mosbesimin që ekzistonte ndaj tij në qarqet politike në Britani dhe Shtetet e Bashkuara. Kësisoj, ishte vetë ai që e nënvlerësoi vizionin e tij.
Përgjatë ruajtjes së paqes në mbarë globin, tema e vazhdueshme e Churchill ishte fuqizimi i pozicionit të Britanisë në botë. Ai nuk ishte i interesuar vetëm për zbutjen e konfliktit Lindje-Perëndim per se. Ai ishte plotësisht i bindur në rolin themeltar Britanik në nisjen e një politike të tillë, madje, nëse do ishte e mundur, të arriej nën drejtimin e tij. Churchill besonte shumë tek roli i tij misionar për Britaninë e Madhe dhe Perandorinë e saj.
PĂ«r Churchill, marĂ«veshja me Bashkimin Sovietik dhe njĂ« lidhje mĂ« e ngushtĂ« midis vendeve europiane, duke pĂ«rfshirĂ« riarmatimin europian, i shĂ«rbenin vetĂ«m synimiit tĂ« tij primar; i cili ishte mirĂ«qĂ«nia, pushteti dhe reputacioni i BritanisĂ« sĂ« Madhe. Ai planifikoi ta arrinte kĂ«tĂ« duke vazhduar ânjĂ« mardhĂ«nie vĂ«llazĂ«roreâ mĂ« tĂ« ngushtĂ« dhe mĂ« efektive me Shtetet e Bashkuara.
Churchill ishte plotësisht në dijeni të situatës së vështirë ekonomike britanike. Ai besonte se gjatë forcimit dhe zgjerimit të ushtrisë sovietike dhe amerikane, Britania duhet ti ndiqte nga pas. Si rrjedhojë, pozicioni ekonomik botëror i vendit të tij do zvogëlohej më shumë dhe Britania do niste të varej ekonomikisht dhe ushtarakisht nga Shtetet e Bashkuara. Vetëm në një periudhë të détente, e cila do i jepte Britanisë një hapësirë të rimëkëmbej ekonomikisht, sëbashku me një përqendrim të përshkallëzuar të kontrollit të resurseve imperiale, mund të parandalonte, madje mund ta ndryshonte këtë proces.
đŽđđđđ đ đđđđÌ đđÌ đ đđđđđÌ, 1950-1951.
PavarĂ«sisht shpresave tĂ« Winston Churchill pĂ«r paqe tĂ« propozuar gjatĂ« fushatĂ«s elektorale, dhe pavarĂ«sisht shpresave nga Ministri i JashtĂ«m, Anthony Eden, qĂ« mund tĂ« realizohej vĂ«rtetĂ« njĂ« relaksim i tensionit Lindje-PerĂ«ndim, viti i parĂ« i qeverisĂ« konservatore nuk pa asnjĂ« zbutje tĂ« LuftĂ«s sĂ« FtohtĂ«. NĂ« sipĂ«rfaqe dukej se fjalimet mbi dĂ©tente tĂ« drejtuesit tĂ« konservatorĂ«ve nuk ishin gjĂ« tjetĂ«r veçse âmanovĂ«r elektoraleâ. Por, nĂ« fakt, kishte njĂ« numĂ«r tĂ« madh arsyesh pĂ«rse Churchill nuk mundi ti pĂ«rmirĂ«sonte marrĂ«dhĂ«niet me MoskĂ«n gjatĂ« muajve tĂ« tij tĂ« parĂ« nĂ« detyrĂ«n e kryeministrit.
Njëra nga arsyet ishte edhe kundërshtimi i Shteteve të Bashkuara. Bashkëpunimi me amerikanët ishte pa asnjë dyshim esenciale për Churchill dhe dukej se ai po e planifikonte ta ngrinte çështjen e detantës me Presidentin Truman gjatë takimit të tyre në Washington në fillim të vitit 1952.
Idetë e Kryeministrit për një marrëdhënie të re me Bashkimin Sovietik i kishte detyruar amerikanët të mendoheshin mirë për këtë çështje përpara ardhjes së tij dhe mbrëmja në Williamsburg theksoi mendimet e ndryshme që kishin Eden, Acheson dhe vetë ai, në lidhje me negociatat Lindje-Perëndim. Samiti me sovietikët, për habinë e të gjithëve, nuk u përmend pothuajse aspak gjatë bisedimeve në Washington, dhe fjala detantë nuk bënte pjesë në deklaratat publike të Churchill. Ai kishte mbështetur shpresat e tij tek krijimi i një marrëdhënie personale të fortë me Presidentin Truman, e cila mund të çonte më vonë drejtë detantës, bazuar mbi unitetin anglo-amerikan. Megjithatë, ajo marrëhënie dështoi të lulëzonte dhe detanta u bë një pengesë më shumë në aleancën e fortë anglo-amerikane.
đČđđđđđđđđđ đ đđđ đđđđđđ đđÌ đđÌđ đđ đđÌ đ©đđđđđ đÌ.
Pothuajse menjëherë pasi të merej vendimi për takimin e tre fuqive, planet e takimit të Bermudës hasën një seri problemesh. Më 21 maj, në të njëjtën ditë kur Kabineti Britanik dha miratimin për konferencën, qeveria e Mayer u rrëzua si rezultat i një votimi kundër për finacat në Asamblenë Kombëtare; dhe Franca u zhyt në një krizë politike me një kohëzgjatje të jashtëzakonshme. Churchill nuk pati aspak simpati për ngjarjet në Paris. Ai ishte i gatshëm të vazhdonte me aranxhimet e bëra për në Bermudë me një pjesmarje vetëm Anglo-Amerikane pa kryeministrit francez. Ai ishte shumë entuziast për Bermudën dhe krijoi një agjendë për takimin me idenë e bisedimeve me sovietikët si temë kryesore dhe i dërgoi një mesazh Molotov ku shprehte shpresën se Bermuda do çonte në kontakte miqësore midis Lindjes dhe Perëndimit.
TĂ« tjerĂ«t vazhdonin ta shihnin konferencĂ«n si njĂ« mĂ«nyrĂ« pĂ«r ta kontrolluar Kryeministrin. Qeveria e Shteteve tĂ« Bashkuara ishte e vendosur tĂ« vendoste politika nĂ« EuropĂ«, kryesisht me NATO-n dhe bashkimin e GjermanisĂ« me perĂ«ndimin, dhe shprehĂ«n publikisht se Bermuda nuk tĂ« çonte domosdoshmĂ«risht nĂ« bisedime me sovietikĂ«t, dhe e pĂ«rshkruan konferencĂ«n si njĂ« mundĂ«si pĂ«r âtĂ« diskutuar midis miqsh disa nga vĂ«shtirĂ«sitĂ« e dukshme qĂ« po kalon bota e sotmeâ. Ata u inkurajuan tĂ« mbanin kĂ«tĂ« qĂ«ndrim nga Kancelari i GjermanisĂ« PerĂ«ndimore, Konrad Adenauer. Kancelari gjerman e kishte bazuar tĂ« gjithĂ« politikĂ«n e tij nĂ« Gjermani tĂ« bazuar mbi bashkĂ«punimin me perĂ«ndimin dhe tmerrohej nga rezultatet e mundshme tĂ« idesĂ« sĂ« Churchill pĂ«r bisedime me RusinĂ«, sidomos kur nĂ« atĂ« vit zhvilloheshin zgjedhjet nĂ« Gjermani.
Adenauer kishte bĂ«rĂ« presion ndaj tĂ« dyja qeverive, amerikane dhe britanike, qĂ« nga mesi i muajit Prill pĂ«r sigurinĂ« e politikave tĂ« tyre nĂ« Gjermani, dhe frika e tij pĂ«rbĂ«nte njĂ« rĂ«ndĂ«si tĂ« madhe nĂ« MinistrinĂ« e Jashtme Britanike. Me datĂ«n 30 Maj, Ministria e Jashtme i dĂ«rgoi njĂ« memorandum tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m Kryeministrit Churchill, e cila theksonte rreziqet e njĂ« Gjermanie tĂ« bashkuar âtĂ« neutralizuarâ: kjo do tĂ« thoshte kthim mbrapa tĂ« politikĂ«s perĂ«ndimore nĂ« Gjermani, shkatĂ«rrimin e strategjive mbrojtĂ«se tĂ« NATO, njĂ« Gjermani tĂ« dobĂ«t nĂ« sytĂ« e RusisĂ«, njĂ« zhvlerĂ«sim tĂ« tĂ« gjitha shpresave pĂ«r njĂ« paqe tĂ« pĂ«rhershme midis FrancĂ«s dhe GjermanisĂ«, tĂ« cilat do sillnin zemĂ«rim tek vetĂ« gjrmano-perĂ«ndimorĂ«t, dhe ndoshta madje do shtynte amerikanĂ«t ta braktisnin EuropĂ«n. Duke hasur argumenta bindĂ«se si kĂ«to Kryeministri pranoi se nuk i kishte menduar thellĂ« tĂ« gjitha problemet e politikĂ«s sĂ« tij, por u pĂ«rpoq tâia hidhte fajin pĂ«r problemet nĂ« EuropĂ« francezĂ«ve tĂ« cilĂ«t dĂ«shtuan tĂ« ratifikonin Komunitetin Europian tĂ« Mbrojtjes.
MĂ« datĂ«n 16 qershor, njĂ« protestĂ« u zhvillua nĂ« RepublikĂ«n Demokratike Gjermane. Protesta u zgjerua nga Berlini Lindor nĂ« 300 qytete tĂ« tjera tĂ« GjermanisĂ« Lindore. Trupat sovietike arritĂ«n me shpejtĂ«si dhe shpallĂ«n gjendjen e jashtĂ«zakonshme. Protestat u shoqĂ«ruan me rrahje dhe dhunime, dhe tĂ« paktĂ«n 25 demonstrues u vranĂ« dhe disa u egzekutuan, ndĂ«rsa ditĂ«t dhe javĂ«t nĂ« vijim u shoqĂ«ruan me arrestime tĂ« shumta. Churchill ishte i shqetĂ«suar se kundĂ«rshtarĂ«t e tij pĂ«r idenĂ« e samitit do pĂ«rdornin protestat nĂ« Gjermani pĂ«r tâia bĂ«rĂ« kĂ«tĂ« çështje edhe mĂ« tĂ« vĂ«shtirĂ«. Dhe nĂ« fakt kĂ«shtu ndodhi. PĂ«r Eisenhower dhe Dulles, protestat nĂ« RepublikĂ«n Demokratike Gjermane ishin njĂ« mundĂ«si pĂ«r ta shuar pĂ«rgjithmonĂ« idenĂ« e Churchill. Si mund tĂ« negocioej me njĂ« qeveri e cila sapo kishte vrarĂ« dhe plagosur demonstrues tĂ« paarmatosur?
Protesta në Gjermaninë Lindore kishte ndërlikime në politikat e jashtme të Moskës. Kremlini nuk ishte në humorin e duhur për të aplikuar diplomaci samitesh dhe konferencash. Atyre i dukej me shumë rrezik të hynin në negociata ndërkombëtare me perëndimin. Protestat në Gjermaninë Lindore ishin decisive në largimin e pasardhësve të Stalinit nga ideja e një samiti, pavarësisht se sa shumë Churchill ishte i vendosur të përpiqej.
Në mbrëmje të datës 23 korrik, një javë përpara se Churchill të niste lundrimin për në Bermuda, Kryeministri pësoi një trombozë. Konferenca e Bermudës vazhdonte të shtyhej.
Takimi i BermudĂ«s u mbajt, mĂ« nĂ« fund, nga 4 deri mĂ« 7 dhjetor, dhe kjo pĂ«r arsyen e njĂ« deklarate tĂ« bĂ«rĂ« nga sovietikĂ«t me datĂ«n 3 nĂ«ntor. Tema mĂ« e rĂ«ndĂ«sishme gjatĂ« bisedimeve ishte, pa asnjĂ« dyshim, Bashkimi Sovietik, dhe shumĂ« shpejt u bĂ« e qartĂ« se idetĂ« e Churchill nuk kishin asnjĂ« mundĂ«si tĂ« pranoheshin. Churchill ngulmoi se duheshin hapur kontakte me RusinĂ« dhe tha se âle tĂ« sigurohemi qĂ« tĂ« mos e marim kaq lehtĂ« dhe ta mospĂ«rfillim kĂ«tĂ« mundĂ«si (vdekjen e Stalinit)â, por Eisenhower e refuzoi kĂ«tĂ« ide, duke e krahasuar âpamjen e reâ tĂ« sovietikĂ«ve si ânjĂ« lavire me fustan tĂ« riâ. ĂuditĂ«risht Churchill nuk tentoi mĂ« shumĂ« pĂ«r njĂ« takim midis udhĂ«heqĂ«sve perĂ«ndimorĂ« dhe sovietikĂ«, por vetĂ«m pĂ«r hapjen e kontakteve, dhe ai mbĂ«shteti parimin e ruajtjes sĂ« unitetit perĂ«ndimor si elementi themeltar i politikave ndaj Bashkimit Sovietik. SĂ«mundja, dhe forca e kundĂ«rshtarĂ«ve tĂ« tij, me sa duket patĂ«n ndikimin e tyre tek Kryeministri Britanik.
NĂ« fakt, debati kryesor mbi RusinĂ« u bĂ« nĂ« kohĂ«n e KonferencĂ«s sĂ« Berlinit. Churchill e kuptoi se ai kishte dĂ«shtuar ta bindte Presidentin Eisenhower mbi çështjen e RusisĂ« prej Sekretarit tĂ« Shtetit Dulles: âKy burrĂ« predikon si njĂ« pastor kishe metodiste dhe pĂ«r dreq ka tĂ« njĂ«jtin tekst. Se asgjĂ« tjetĂ«r veçse tĂ« kĂ«qija do dalin nga takimi me Malenkov⊠NdonĂ«se do jetĂ« e vĂ«shtirĂ« unĂ« nuk pranoj tĂ« mposhtem nga ky bastard. Jam poshtĂ«ruar prej vetĂ« plakjes time.â
Por, për ironi, ajo çfarë u bë tema më e rëndësishme gjatë takimit, dhe që i habiti britanikët dhe francezët ishte Eisenhower, i cili bëri një propozim për një mënyrë ndryshe bashkëpunimi me Rusinë: një përpjekje për të shkatuar një kontroll ndërkombëtar mbi energjinë atonike. Eisenhower sugjeroi krijimin e një Autoriteti Ndërkombëtar të Energjisë Atomike të mbikëqyrte përdorimin paqësor të energjisë atomike për përfitimin e më shumë popujve sesa vetëm shteteve nukleare.
Churchill e dinte fare mirĂ« se njĂ« fjalim me rĂ«ndĂ«si nga Presidenti mbi energjinĂ« atomike (mĂ« vonĂ« u quajt âAtome pĂ«r paqenâ) do e shkĂ«pusnin vĂ«mendjen e botĂ«s nga rezultatet e arritura nĂ« BermudĂ«.
Në sipërfaqe, Bermuda dukej se ishte takimi më i fuqishëm ndëkombëtar që nga Potsdam, por në fakt ishte një dështim, dhe arsyeja e vërtetë për dështimin e saj duhet kërkuar tek idetë e njeriut me të cilin idenifikohej kjo konferencë, Winston Churchill. Idetë e tij për një vizitë në Moskë ose për organizimin e një samiti me Rusinë me një agjendë të hapur lindi nga konferencat e kaluara si Teheran, Yalta dhe Potsdam, por konferencat e kohës së luftës të cilat Churchill shpresonte ti rikrijonte ishin mbajtur gjatë një periudhe bashkëpunimi midis lindjes dhe perëndimit dhe madje edhe atëherë më shumë krijuan probleme sesa i zgjidhën ato.
Nëse do ishte realizuar një takim me udhëheqësin rus Malenkov në vitin 1953, sigurisht është e pamundur të thuhet se si do rezultonte: por dihet se kur samiti u mbajt më në fund në vitin 1955 nuk arriti gjë. Në retrospektivë, është mëse e qartë se një detantë afatgjatë mund të kishte sukses vetëm kur Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Sovietik të mësonin, për një periudhë të gjatë, se bisedimet do sillnin më shumë përfitime sesa Lufta e Ftohtë dhe secila prej tyre të kishte interesa të ndiqte politika dialogu.
Politika e Churchill kishte disa probleme. Ajo qĂ« binte mĂ« shumĂ« nĂ« sy ishte besimi i Departamentit tĂ« Shtetit dhe MinistrisĂ« sĂ« Jashtme Britanike se politikat e RusisĂ« nuk kishin ndryshuar pas vdekjes sĂ« Stalinit: njerĂ«z si Dulles e konsideronin çdo shenjĂ« âmoderimiâ nga Moska si shenjĂ« korrektĂ«sie tĂ« politikave perĂ«ndimore â nĂ«se e meritonin tĂ« quheshin tĂ« âmoderuaraâ. Ka gjasa, sipas argumentave tĂ« shumĂ« studiuesve, qĂ« sovietikĂ«t po e konsideronin seriozisht braktisjen e zonĂ«s sĂ« tyre nĂ« Gjermani nĂ«se kushtet do ishin tĂ« drejta, ndaj nuk kishin pĂ«r qĂ«llim vetĂ«m pengimin e Komunitetit Europian tĂ« Mbrojtjes dhe ripĂ«rtĂ«ritjen e GjermanisĂ« PerĂ«ndimore.
Megjithatë, besimi i Churchill se dialogu dhe takimet kokë më kokë me lidershipin e ri rus do sillnin një detantë të sigurtë në marrëdhëniet Lindje-Perëndim dukej se ishte i ekzagjeruar. Udhëheqja kolektive sovietike ishte më shumë e interesuar në tensionin e brendshëm për pushtet sesa në zbutjen e tensionit të Luftës së Ftohtë. Qëllimet e udhëheqjes sovietike dhe ato të premierit britanik dallonin dukshëm.
PĂ«r Henry Kissimger, ky dallim konsistonte tek dallimi i doktrinave dhe prejardhjes politike. PĂ«r tĂ«, arsyeja kryesore e keqkuptimit midis udhĂ«heqĂ«sve tĂ« demokracive dhe homologĂ«ve tĂ« tyre tĂ« BRSS, ishte kĂ«mbĂ«ngulja e tĂ« parĂ«ve pĂ«r tĂ« zbatuar kriterin e pĂ«rvojĂ«s sĂ« tyre tĂ« brendshme nĂ« nomenklaturĂ«n sovietike. Ky ishte njĂ« konceptim shumĂ« i gabuar. Brezi i dytĂ« i udhĂ«heqĂ«sve sovietikĂ« ishte formuar nĂ« njĂ« tĂ« kaluar qĂ« do ishte e paimagjinueshme nĂ« demokracitĂ«. Si shĂ«rbĂ«torĂ« tĂ« Stalinit ata kishin marĂ« njĂ« formim tĂ« keq psikologjik. VetĂ«m balsami i ambicjes sĂ« pakufishme mund ta ketĂ« toleruar ndjenjĂ«n e pĂ«rhershme tĂ« terrorit nga dĂ«nimi me vdekje apo nga jeta nĂ« gulag pĂ«r hapin mĂ« tĂ« vogĂ«l tĂ« gabuar â madje edhe pĂ«r njĂ« ndryshim nĂ« politikĂ« tĂ« bĂ«rĂ« nga vetĂ« diktatori.
Mosbesimi patologjik që ishte bërë një mënyrë jetese në nomenklaturën sovietike karakterizonte qëndrimin e tyre edhe në fazën filla pas Stalinit. Pasardhësit e Stalinit harxhuan gati pesë vjet në luftën e tyre për pushtet: në vitin 1953 u ekzekutua Beria; në vitin 1955 u hoq nga posti Malenkovi; në vitin 1957 Hrushovi fitoi mbi të ashtuquajturin grup anti-parti të Molotovit, Kaganovi@it, Shepillovit, dhe Malenkovit, dhe në vitin 1958 ai siguroi pushtet absolut me heqjen e Zhukovit. Edhe dënimi që Hrushovi i bëri Stalinit mund të kishte sinjalizuar një zbutje të komunizmit, por ai edhe atë e përdori hapur si një armë kundër ish kolegëve të Stalinit, të cilët përfaqësonin opozitën kryesore të tij dhe si një mjet për vendosjen e kontrollit mbi Partinë Komuniste.
NjĂ« arsye tjetĂ«r pĂ«r dĂ«shtimin e Churchill ishte rreziku qĂ« paraqiste politika e tij pĂ«r unitetin perĂ«ndimor, sidomos pĂ«r suksesin e KEM. Duke ngritur spekterin pĂ«r njĂ« Traktat Paqeje pĂ«r GjermaninĂ«, Churchill i dha njĂ« justifikim tĂ« shkĂ«lqyer kundĂ«rshtarĂ«ve tĂ« ri-armatimit tĂ« GjermanisĂ« pĂ«r shtesĂ« kohe. NĂ« dhjetor â me bisedimet amerikane pĂ«r braktisjen e GjermanisĂ« â u bĂ« e qartĂ« se problemet e KEM-sĂ« kishin potencialin tĂ« shkaktonin njĂ« ndarje tĂ« thellĂ« nĂ« botĂ«n perĂ«ndimore. Sekretari i fundit personal i Churchill ndan tĂ« njĂ«jtin mendim nĂ« kujtimet e tij: âGjatĂ« asaj kohe unĂ« mendova se Churchill kishte tĂ« drejtĂ« qĂ« kĂ«rkonte me ngulm njĂ« takim me krerĂ«t e rinj sovietik, dhe se kundĂ«rshtimi i amerikanĂ«ve dhe i MinistrisĂ« sĂ« Jashtme Britanike bazohej mbi arsyetime tĂ« gabuara, nĂ« mos mbi xhelozinĂ« ndaj Kryeministrit. Tani, pas njohurive mĂ« tĂ« plota mbi kĂ«tĂ« çështje, kam arritur konkluzionin se njĂ« aventurĂ« e tillĂ« do kishte qenĂ« shumĂ« e rrezikshme, sepse njĂ« sukses i mundshĂ«m do ta kishte dobĂ«suar AleancĂ«n PerĂ«ndimore pa siguruar asnjĂ« barazpeshĂ« nga ana e sovietikĂ«ve pĂ«r tu tĂ«rhequr nga qĂ«llimet e tyre agresive.â
Ka disa eksperimente në diplomaci që nuk mund të provohen, sepse dështimi sjell risqe të pakthyeshme. Prandaj, udhëheqësit e SHBA-së dhe vendeve perëndimore nuk lejuan asnjë iniciativë të rëndësishme dhe gjatë procesit parandaluan një përpjekje serioze për të shfrytëzuar situatën pas vdekjes së Stalinit, duke ruajtur kohezionin e Aleancës së Atlantikut.
đșđđđđđđđ đ đđđ đ
Historia e Bermudës ishte shpresa e Churchill për një samit me Bashkimin Sovietik në vitin 1953. Presioni i tij për një Samit të tillë e caktoi Bermudën të mblidhej në maj, besimi i tij në takimet diplomatike kokë më kokë dhe me agjendë të hapur, rezultuan në një strukturë të keq-organizuar të konferencës, dhe çështja e bisedimeve me Rusinë u bë tema kryesore e takimit. Nuk është e vërtetë të thuhet se të gjithë të tjerët patën qëndrime negative rreth bisedimeve me Moskën: amerikanët, francezët dhe Minstria e Jashtme Britanike ishin të gjithë të gatshëm të mbanin bisedime me kusht me Rusinë. Por është e drejtë të thuhet se ata nuk prisnin ndonjë rezultat konstruktiv prej këtyre bisedimeve.
Besimi i Churchill tek bisedimet me rusĂ«t zgjati edhe pĂ«rtej BermudĂ«s, ndonĂ«se nuk arriti ndonjĂ« sukses. Pas prillit tĂ« vitit 1954, atij iu rizgjua besimi tek bisedimet me MoskĂ«n dhe nĂ« muajin qershor, nĂ« Shtetet e Bashkuara, ai u pĂ«rpoq tĂ« bindte Presidentin Eisenhower dhe Sekretarin Dulles tĂ« vepronin edhe njĂ« herĂ«. PĂ«rsĂ«ri, plani i tij e ndau aleancĂ«n perĂ«ndimore dhe Kabinetin Britanik – nĂ« korrik tĂ« 1954, Lord Salisbury kĂ«rcĂ«noi tĂ« dorĂ«hiqej mbi kĂ«tĂ« çështje â dhe pĂ«rsĂ«ri Churchill dĂ«shtoi tĂ« organizonte bisedimet me drejtuesit sovietikĂ«. Kur samiti i shumĂ«-dĂ«shiruar mĂ« nĂ« fund u arrit nĂ« GjenevĂ«, nĂ« korrik tĂ« vitit 1955, Winston Churchill nuk ishte mĂ« KryeministĂ«r dhe ishte Eisenhower ai i cili ishte mĂ« optimisti pĂ«r âfrymĂ«n e GjenevĂ«sâ dhe detantĂ«n â njĂ« optimizĂ«m qĂ« nuk u mbĂ«shtet nga ngjarjet qĂ« pasuan.
Mbledhja e Nivelit të Lartë e Gjenevës rezultoi të ishte shumë larg nga çfarë kishte propozuar Churchill. Në vend që të shqyrtonin shkaqet e tensionit, udhëheqësit pjesëmarës në mbledhje, vetëm sa përmendën cështjet që shpunë në Luftën e Ftohtë. Rendi i ditës luhatej midis përpjekjeve për të fituar pikë propagandistike dhe kërkesës për zgjidhjen e problemeve Lindje-Perëndim me një psokologji amatoreske.
Eisenhower dhe Dulles, me mjeshtëri dhe këmbëngulje, zhvlerësuan atë që kishte mbetur nga Shënimet e Stalinit për Paqen dhe thirrjet elokuente të Churchill për një mbledhje të nivelit të lartë, duke insistuar në zgjidhje specifike për probleme po ashtu specifike. Por, në fund ata arritën në konkluzionin se pritja që të ndodhte një ndryshim i brendshëm sovietik transmetonte një mesazh tepër të rreptë dhe se krijimi i pozitave alternative për bisedime mund të ishte tepër përçarës.
Në fakt, gjatë muajve të tij të fundit në detyrë, Kryeminstri dallonte fare pak në sipërfaqe me Eden dhe Eisenhower në lidhje me politikat e jashtme ndaj Bashkimit Sovietik. Madje, ishte vetë Churchill ai i cili nisi ti ofendonte më shumë krerët sovietikëgjatë kësaj periudhe. Në nëntor 1954, Churchill mbajti një fjalim në Woodford në të cilin ai deklaroi se ai kishte urdhëruar grumbullimin e armëve gjermane në fundin e luftës, me qëllimin për ti riarmatosur gjermanët për një luftë të re me Rusinë.
Si përfundim, shtrohet pyetja se mos ndoshta eksperienca e Churchill me propozimet për bisedime me Rusinë, arsye kryesore që e risolli në postin e kryeministrit në mesin e vitit 1953, ishte në vetvete indikatori më i qartë se ai duhet të kishte dhënë dorëheqjen si premieri britanik gjatë asaj kohe. Ai ishte i moshuar, i lodhur, duke u bërë më i sëmurë dita-ditës. Insistimi i tij për paqe me Rusinë e bëri të arrinte pikën e arrogancës, më shumë konfident sesa duhet mbi pushtetin dhe rëndësinë e tij, duke mos dëgjuar opinionet dhe këshillat e miqve dhe aleatëve të tij. Inistimi dhe arrogance e tij në ndjekje të qëllimit të tij e dobësuan argumentin e tij në Kabinetin Qeveritar, ku shumë anëtarë besonin se ai kishte shkelur disa konventa kushtetuese me veprimet e tij. Interesat e Churchill në detantë ishin të vërteta, por Kryeministri dukej sikur jetonte në të kaluarën, duke shpresuar të merrte pjesë në samite që vendosnin fatin e botës siç kishte bërë gjatë luftës, por tani ai nuk ishte në gjendje të përballej me problemet e shëndetit të tij të sëmurë me kundërshtimet e një shërbimi civil profesional, Kabinetin Qeveritar, dhe udhëheqësve të tjerë perëndimorë ndaj politikave të tij.
Por çfarë është më e rëndësishme në të gjitha ato përpjekjet e Winston Churchill, është se Kryeministri mbetej akoma një njeri i madh, duke ndjekur pa reshtur ide të mëdha kundër të gjitha gjasave, siç kishte bërë gjithmonë. Arroganca, vetëbesimi, dhe refuzimi për të ndjekur turmën nuk ishin gjëra të reja për të: ato ishin themelet e triumfeve të tij më madhështore. Në një farë mënyre, besimi i tij në diplomacinë mund të ketë marë shtytje nga dëshira për ti rijetuar ato triumfe, por nga ana tjetër, politikat e tij ishin një nisje dhe një frymë e re nga situata e pashpresë që ofronte Lufta e Ftohtë.
Madhështia mund të gjendet si në dështime ashtu edhe në arritje, dhe ndonëse diplomacia e Churchill me Bashkimin Sovietik gjatë periudhës 1951-1955 nuk e arriti qëllimin e saj, ajo nuk ia heq aspak vlerat e reputacionit të tij si një nga shtetarët më të mëdhenj në shekullin e 20-të.