Marjana Bulku – Dielli

INTERVISTA E DIELLIT- 7 PYETJE PËR IRIS HALILI

March 8, 2021 by dgreca

Në intervistën e radhës, gazetarja Marjana Bulku, sjell historinë e intelektuales Iris Halili, e cila si qindra mijëra shqiptarë la Atdheun për një jetë më të mirë, duke emigruar në Florida, SHBA. Iris ka përfunduar studimet me Medalje Ari në Fakultetin e Letërsisë, Fakulteti Histori Filologji. Pas studimeve ajo u emërua pedagoge e Letersise Moderne aty ku studio. Po si rrodhi jeta e saj më pas? Ndiqeni intervistën:

Marjana Bulku- Zonja Iris, ju e keni lënë Shqipërinë në vitin 2009 të. Çfarë do të thotë për dikë që ka invenstuar aq shumë intelektualisht ta nisë jetën në një tjetër vend?

Iris Halili- Historia e ardhjes sime në USA është më shumë një imponim i fatit sesa një zgjedhje e shumë kërkuar. Në vitin 1994 pasi përfundova me medalje ari studimet në Fakultetin e Letërsisë, Fakulteti Histori Filologji u emërova pedagoge e Letërsise Moderne po aty. Ishte realizimi i asaj që unë kisha ëndërruar përpara se të hyja në fakultet, vite kur babai im mjek përpiqej të më mbushte mëndjen të studioja mjekësi, por unë ndoqa pasionin e letërsisë pasi e dija që do shkëlqeja në këtë degë te cilën e kisha dhe e kam vërtet për zemër. Në vitin 1996- të një mikja ime e ngushtë që kishte ardhur në NY, SHBA më ofron mundësine të vija këtu me studime masteri në kuader të projekteve për Europën Lindore, studime që ajo vete kishte mundur t’i realizonte. Unë nuk e mora seriozisht në konsideratë këtë ftesë pasi në atë kohë nuk mendoja të vija në Amerikën që më dukej shume e largët. Aq e vërtetë është kjo sa edhe kur mu dha mundësia të zgjidhja një qytet të botës për të studiuar në kuadër të bursës një vjeçare që fitova si ambasadore e Rotary Club për vitet 1999-2000 unë zgjodha Romën (Italinë) dhe jo SHBA. Ishin vite të bukura për Shqipërinë fillimet e viteve 90, ishin vite me shpresë, me idera utopike dhe optimiste për një Shqipëri për të cilën të gjithë mendonim se shumë shpejt do të bëhej si gjithe Europa.

Por sikur sygjerojnë teoritë e fateve, çfare do të besh nuk i shpëton dot destinit tënd të shkruar. Në vitin 1998, babai im me thote “Provoje dhe ti fatin e llotarisë amerikane moj bijë:”. Kështu në vitin 1999 unë e fitova “Green Card” dhe ardhja ime ne SHBA u nis si për të provuar fatin. E konsiderova këtë shans për gati 9 vjet si një vizë turistike që më sillte shpesh tek vendi i parë i botës , por pa menduar se do jetoja në të, ndonëse djali i vetëm kishte lindur këtu. Por ja që në 2009 erdha ku destini kishte vendosur tashmë. Nëse në 1998 applikova jo se nuk shihja shpresa tek vendi im, në 2009 ika pa pasur ndonje iluzion se ai po përparonte me hapet që ne kishim ëndërruar; ika me shpresa të vrara. Une isha 37 vjeç kur lashë vendin. Jo shumë e re për ta nisur nga hiçi por jo aq e vjetër për të mos patur ambicje vazhdimësie. Emigrimi kudo të jetë është një aventurë e njerzve të guximshëm, pasi ne dime se çfarë lëmë por ne nuk dimë se çfarë gjejmë. Çështja është se kur shkon vizitë turistike në një vend të huaj apo jeton dy a tri muaj atje, njeriu njeh vetëm majën e ajsbergut të kulturës së vendit mik, atë anë të dukshme dhe që në përgjithësi është eksituese, por kur fillon dhe jeton, atëherë ndeshesh me dy anët e tjera të ajsbergut kulturor që antropologu Eduard Hall do t’i quante pjesën e padukshme kulturore dhe bërthamën kulturore. Janë pikërisht këto dy anë të panjohura të kulturës së vendit mik/pritës që e bëjnë emigrimin shumë të vështirë. Kultura që ne mbartim që kur lindim së bashku me gjuhën që ne flasim përbëjnë shumatoren thelbësore të asaj si ne reagojmë apo realizojmë vetveten në një mjedis si të njohur si të panjohur. Të emigrosh do të thotë të shtypësh dhe ndrydhësh pak nga pak forma të kultures tënde dhe të fillosh të reagosh sipas kulturës/kulturave dominuese të vendit mik, dhe kjo është pak a shumë hapi i parë që të bën të mbijetosh larg vendit tënd. Këto “shtypje” nëse do të përdornim këtu gjuhën Frojdike, janë eksperienca të provuara prej çdo emigranti.

Marjana Bulku-E integruar më së miri në jetën amerikane a mund të na përshkruani këtë proces parë nga prizmi personal?

Iris Halili- Emigrimi të le mundësinë të zgjedhësh një nga tri rrugë: Ose do të asimilohesh, ose do të margjinalizosh, ose do të integrohesh. Asimilimi është qesharak dhe nëse do të duhet të dallojmë një emigrant të tillë pikasim ata indvidë që hiqen sikur kanë ardhur nga një planet tjetër. Këta besoj unë kanë edhe neurozat më të larta pasi është krejt e pamundur të përthithësh kulturën e vendit mik deri në bërthamë apo të “shtypësh” në maksimum kulturën tënde pa pësuar apo provuar një stres të brëndshëm. Nga ana tjetër margjinizuesit janë ata që përçmojnë vendin mik/pritës nga mëngjesi deri në mbrëmje. Edhe këta janë në dramë neurotike pasi janë as këndej as andej dhe bëhen të besdisur jo vetem me veten por dhe me të tjerët rreth e qark, pasi edhe ata vetë nuk i besojnë ata që thonë dhe mbi te gjitha edhe po të shihet në aspektin etik apo moral nuk funksionon asnjëherë të urresh mjedisin ku pi ujë, pasi asnjëri nuk të ndalon të kthehesh atje ku uji të duket më i pastër dhe njerzit më të mirë.

Une mendoj se integrimimi është edhe hapi më i arrirë që duhet të realizojë çdo emigrant dhe besoj se integrim do të thote adaptim me kulturën vendase por pa përjashtuar as kulturën tënde. Në proçesin e integrimit transferojmë natyrshëm kulturën e vendit nga vijmë por njëkohësisht përpiqemi të adaptohemi me kulturën ku jetojmë dhe punojmë pa mohuar dhe përjashtuar vlerën e asnjërës, pasi nuk ka kulturë të mirë apo të keqe, ka vetem kulturë që e kuptojmë apo jo. Këtu do të shtoja se për një emigrant në SHBA integrimi nuk është më pak i vështirë se një vend tjetër. E di që kjo do të duket paradoksale, por le të marrim një shembull që besoj do tju bind. Çështja është se emigrantit nuk ja lehtësojnë jetën aq shumë ligjet antiraciste dhe gjithëpërfshirëse të qeverive sesa kontakti i përditshëm me njerzit. Kjo do të thotë se duke qenë një vend ku jetojnë qindra kultura, sapo del nga dera do të ndeshësh jo me një kulturë por me gjithçfarë lloj kulturash që kanë emigruar këtu. Kjo të çon në konkluzionin se “shtypja” e kulturës mëmë dhe konflikti mes kulturave tek një emigrant që jeton në SHBA është shumë më i madh se e një tjetri që jeton fjala vjen në Greqi. Mua më qëllon të punojë me më shumë se 15 kultura të ndryshme dhe të ndaj mënyrën si shpreh mendimin në forma të ndryshme pasi ajo që quhet normë për amerikanët nuk është për latinot, apo zezaket apo aziatikët. Dhe i gjithe ky adaptim është në veprim 24/7 në çdo ditë të vitit, jetës, punës , shoqërimit, komunikimit, etj.

Nga ana tjetër duhet thënë se ka dy kategori emigrantësh, ata që kanë emigruar duke lënë një të shkuar të arrirë në vendin amë dhe ata që nuk e kanë lënë një të tillë. Kur emigron ti sjell me vete gjithë çke qënë, por drama që përjeton në fillesat e emigrimit është se ti duhet të njehsohesh si gjithë emigrantët e tjerë paçka se çfarë ti apo ata përfaqësoni individualisht !! Kështu që rrjedhimisht të duhet shumë punë, investim tek vetja dhe familja apo vite shkolle dhe rritje profesionale që të imponohesh në realitetin e ri. Çdo gjë qe ke bërë më parë është në letra e respektuar, por vetem kaq.

Integrimi është proçes i gjatë që nuk rresht kurrë dhe të suprizon në çdo çast. Sikur fëmija që çdo ditë që rritet mëson diçka të re edhe emigranti sa më shumë jeton në një kulturë tjetër ndeshet me diçka të re krejt të paditur më parë. Emigranti është kështu një adult që kur emigron i duhet të ripërsëris në një farë mënyre proçesin e fëminisë së tij pasi çdo ditë i duhet të mësoje diçka të re nga kultura e vendit mik/prites apo kultura e njerzve përreth. Sot flitet apo vlerësohet por edhe anatemohet shume globalizmi, por në thelb çdo emigrant nuk është gjë tjetër vetëm se një globalist që në momentin që ka vendosur të ndërtojë jetën e tij përtej asaj ku është rritur, vendos t’i bashkojë/pranojë kulturat dhe jetojë mes tyre në harmoni. Globalizmi është pranim, afrim, sheshim por edhe shtypje se nuk mund të pranosh tjetrin por nuk hoqe pak nga vetja. Unë mendoj se kjo botë e sheshtë në të cilën po jetojmë do i afrojë njerzit më shumë se çdo kohë e mëparshme dhe mendoj se kështu si po ndërtohen hapjet mes kulturave dhe vendeve emigranti i pas 100 viteve nuk do i ketë më veçoritë e emrit që sot e përcakton si të tillë.

Ndërkohë pyetjes a kam bërë mirë që kam emigruar, do ti përgjigjesha pozitivisht, pasi unë mendoj se në SHBA konkurrenca funksionon në një hapësirë më të madhe se në Shqipëri, ose të paktën krahasur me si po funksionojnë gjërat së fundmi atje. Si rezultat edhe mundësitë individuale ne SHBA janë më të mëdha. Plus komoditetet, mundësitë dhe dijet që të ofron jeta këtu janë padiskutim më të arrirat në botë, kështu që edhe shpresat duket sikur nuk vdesin kurrë.

Duhet pranuar se ne këtë jetë gjithkush lufton me të përditshmen, dikush për mbijetese fiziologjike, dikush për atë psikologjike e dikush për atë të vetëafirmimit personal, seicili sipas fatit të tij, llojit të tij apo zgjedhjes së tij. Unë mendoj se plotësimin final në jetë nuk ta jep vetem vendi ku jeton por më shumë ajo çka çdo njeri ka ndërtuar apo ndërton brenda vetes, ka vendosur në raportin me veten, të tjerët dhe botën e jashtme si dhe sa mundohet ti shmanget faktorëve determinues që tentojnë të pengojnë progresin e tij personal.

Marjana Bulku-Iris, studente ekselente, pedagoge, këshilltare në qarqet më të larta të politikës, studiuse e letërsisë. Çfare ka mbetur vitale tek ju nga këto fusha që ju i keni ezauruar në Shqipëri?

Iris Halili- Të gjitha kanë mbetur vitale, asgjë nuk është shuar. Unë nuk besoj tek teoria e shuarjes por thellësisht besoj tek teoria e transferimit. Dashuria për letërsine është trensferuar në çdo gjë timen, në pasionin që unë kam për çdo disiplinë humane dhe për humanizmin si të tillë, apo në mënyrën si jetoj, mendoj, flas, shkruaj, komentoj,ndiej etj ejt. Prej saj duket të jetë marrë përshëmbull rëndësia që unë i vë detajeve, kuptimi dhe interpretimi që u bëj karaktereve jetësore dhe mbi të gjitha shfaqet tek natyra ime pasionante të cilën kurrë nuk e kuptova nëse ishte kjo natyrë që më çoi tek letërsia apo ky ishte një proçes i kundërt. Po kështu puna në qeveritë shqiptare dhe pranë presidentit si dhe mundësia që mu dha kësisoj për të takuar shumë liderë botërorë dhe qenë e pranishme në shumë tavolina ku luhej politika më rriti kërshërinë të studioja master dhe doktoratë për lidership në SHBA. Falë këtyre studime isha në gjëndje të hyja në tregun e punës amerikane duke realizuar kështu aspiratat që kisha. Tek këto studime hasa gjithashtu se letërsia dhe teoritë e lidershipit kanë një të përbashkët thelbësore: të dyja merren me karakterin e individit apo natyrën e rrethanave që përcaktojnë zgjedhjet apo vendimet e tij, si dhe të dyja përpiqen të zbulojnë edhe detajet më të vogla pas të cilave fshihen veprimet më sinjifikante. Të gjitha këto dije apo eksperienca janë transferuar dhe transferohen tek unë në forma nga me të ndryshmet, herë vetvetishëm e herë pavetvetishëm. Në rastin tim une as nuk dua te shkëputem nga a shkuara ime, por as nuk dua të jetoj me të; sikur nuk dua të jetoj duke bërë planifikime të detajuara për të ardhmen. Unë ndjek porosinë e Virginia Vulfit: jetoj momentin, pasi jeta në fund përmblidhet si një grusht momentesh, përqëndrohem tek e tashmja dhe mendoj se çdo ditë e jetuar me dashuri për jetën është një ditë e bekuar.

Marjana Bulku -E bindur që jeni nga ato që i mbani sytë nga Shqiperia, si do na i përshkruani atë që sheh sot syri juaj i mprehtë, kritik , vizionar?

Iris Halili- Shqipëria sot është në një stanjaçion korruptiv. Kjo ka shumë arësye: nga të gjitha anët kemi një lidership të dështuar që ka ndërtuar një mjedis të korruptuar; një lidership aspak frymëzues apo transformues. Nga ana tjetër kemi një shoqëri shqiptare që prej shumë vitesh është gënjyer dhe zhgënjyer deri ne palcë. Kjo ka ashpërsuar zemrat e shqiptarëve dhe i ka bërë ata të bien në apati, pasi duket se çdo zgjedhje e tyre përfundon po njëlloj në qeveri të korruptuara. Shqiptaret janë dorëzuar ndaj çdo lloj force për veprim apo aq më keq akoma kanë humbur dëshirën për veprim, shtoji këtu faktin që si kulturë ne kemi qënë gjithmonë të ngadaltë në pranimin e ndryshimit dhe e kemi parë veten shumë larg nga pushteti.

E hapur tashmë tërësisht ndaj botës, realitetitit shoqëror shqiptar i është imponuar edhe një fenomen bashkëkohor. Njerzit sot kudo që jetojnë duket sikur shqetësohen vetëm për suksesin, famën , dukjen personale dhe sillen të gjithë sikur të jenë zotër, por në fakt më shume janë kthyer në sende pasi ajo çka i frymëzon apo i bën të veprojnë është posesimi i sa më shumë sendeve. Njerzit kanë humbur komunikimin shpirtëror mes njëri- tjetrit. Teknologjia ka pjesën e vet të përgjegjësise në këtë dramë kolektive. Gjithkush nga ne e vërtit jetën e tij tek drejtëkëndëshi kompjuterik, apo drejtëkëndëshi telefonik !!! Sapo ngrihemi në mëngjes gjeja e parë që ne bëjmë është t’i drejtohemi telefonit drejtëkëndës; pyesim Aleksën si është moti pasi përtojmë të dalim deri ne ballkon e ta vlerësojmë vetë atë !!! Shkojmë në zyrë dhe përpara se të përshëndesim kolegët hapim fillimisht kompjuterin po drejtëkëndësh. Kthehemi në shtëpi dhe komunukimin e parë e kemi tek hapim TV po drejtëkëndësh. Lidhemi me të dashurit apo miqtë, të afërmit apo kolegët sërisht e gjithmonë e më shumë me tekste nëpërmjet hapjes së nje drejtëkëndëshi telefonik që duket sikur mbart brenda gjithë jetën tonë inorganike, që në fakt është jeta e cila drejton gjithë ditën tonë dhe të cilës ne i kushtojmë pjesën më dërmuese të kohës. Vetvetishëm jeta jone është futur në një drejtëkëndësh nga i cili unë se di se si do të mund të dalim dot. Ne rendim të ushqehemi me ushqime organike, kur ndërkohë kemi humbur të komunikuarit apo reagimin organik. Ne të gjithë këtë përqëndrim drejtëkëndor ajo që ka humbur më shumë është dashuria organike në çdo drejtim të fjalës, ajo vëllazërore, miqësore, për fqinjin, për vendin, për kolegun, për tjetrin, etj etj. Kjo mos kërshëri ndaj dashurisë organike i ka kthyer njerzit në makina, i ka bërë ata apatik. Çdo gjë e zgjidh një algorithëm, një inteligjencë artificiale që e ben mëndjen humane dembele dhe jo pjesëmarrëse. Mbi të gjitha këto forma kanë zbehur dashurinë njerzore, pasi dashuria pikë së pari është emocion gjallor, komunikim real me shumë se virtual. Ne jemi kthyer padashur në sllever të atyre institucioneve apo normave që i kemi krijur apo lejuar po vetë të na drejtojnë dhe sot institucioni qëndror që determinon jetën tonë është teknologjia dhe social mediat që ajo ka prodhuar. Kriza e pandemisë së Kovidit i dha një shtysë edhe më të fortë kësaj jete mekanike pasi e largoi edhe më shumë njeriun nga njeriu. Sado i madh determinizmi që na ofrohet ne duhet të dalim nga kjo gjendje dhe të mos lejojmë të humbin njeriun brenda nesh dhe te mos lejojmë zvetnimin e tij. Sot ndoshta askush nuk e parashikon qartazi si do të jetë e ardhmja, por unë i besoj teorisë që njerzit që të arrijnë një farë ekuilibri në ekzistencen e tyre kurrë nuk duhet të heqin dorë apo humbasin atë çka e bën njeriun – njeri dhe ky është vetëm humanizmi si i tillë, veprimi i zemrës dhe shpirtit njerzor ku dashuria ka vlerën më të lartë.Në çdo shkallë që ka arritur njeriu është shoqëruar gjithmonë me shumë hapa të panjohur dhe shumë kundërshti ambigue, por sërisht ai ja ka dalë dhe kjo kur ka vendosur pikë së pari si prioritet ruajtjen e species së tij.

Po ti kthehemi rastit shqiptar duhet thënë se vendi nuk ishte apo është i përgatitur për këtë krizë post moderne të komunikimit pasi ai ende nuk i ka kaluar fazat e kapitalizmit modern apo post- modern. Ka shumë shance që edhe si rezultat i kthesave te tilla që po jeton, shoqëria shqiptare të jetë bërë edhe më apatike dhe njëkohësisht edhe më ashpër sikur ndodh shpesh kur të duhet të hasesh me eksperienca jetike të parakohshme, apo të menjëhershme apo që nuk kalojnë natyrshëm të gjitha fazat.

Une mendoj se për aq kohë sa shoqëria shqiptare nuk do të dalë nga apatija, të sfidoje ashpërsimin që i ka pllakosur zemrat dhe të mos shkojë në zgjedhje për të vendosur “të keqen e mirë”, fatkeqësisht këtë situatë do të duhet ta shikojmë gjatë.

Marjana Bulku – Zonja Iris, mjaft prej brezit tonë, le ta quajme ‘ të humbur’ I ’90, ka një rol të madh në shembjen e komunizmit. A mendoni se ka ende hapësire dhe mundësi për ta zhvilluar vizionin e mbetur përgjysem?

Iris Halili- Unë nuk besoj se ne jemi një brezi i humbur, përderisa me kohën tonë lidhen shumë momente kyçe të historisë botërore dhe ne nuk ishim thjesht spektatorë por aktorë aktive të saj.

Ne jemi gjenerata X (1964-1980), pikërisht ajo gjeneratë që pasuam të ashtuqujtëren gjeneratë të “baby boomers”. Ne u rritëm në paqe me prindërit qa na varrnin çelësin në qafë! Kjo na bëri një gjeneratë të përgjegjshme, që di si ta ruajë çelësin dhe si të hapë derën atëherë kur dhe si duhet. Në 1990 ne dolëm të gjithë në sheshe dhe kërkuam “Shqipërinë si e gjithë Europa”; ne hapëm derën e Shqipërisë së lirë dhe ky mbetet akti ynë më i arrirë dhe me sa duket në Shqipëri kjo mbeti fitorja jonë më e madhe, pasi më pas duket sikur ne i lëshuam fatet në dorë të “baby boomers”, ndoshta ngaqë ata na u duken më të përgjegjshëm.

Ne jemi brezi që mbijetuam në te gjitha shkallët e revolucionit teknologjik. Shkollën e ndoqëm duke marrë leksione me penë në fletore 5 lekëshe, por punën e filluam kur u desh të shkruanim me kompjuterin që sapo ishte zbuluar, dhe më pas vazhduam pa ndërprerë kur na u desh të komunikonim me email dhe tani jemi forcë e rëdësishme e integruar e tregut të punës dhe në gjëndje të aplikojmë çdo të re teknologjike që na ofrohet. Të mos harrojmë se dhe kokat e teknologjisë post- moderne jane të gjithë pak a shumë nga gjenerata X.

Ndonëse ne jemi sërisht të lidhur shpirtërisht me vendin, unë mendoj se tashmë më e mira për Shqipërinë është të vijnë në drejtim, gjeneratat e reja pasi janë ata që nuk mbartin zhgënjimet dhe ashpërsinë e të shkuarës dhe si rezultat do i bashkojnë më shumë shqiptarët drejt nje të ardhmeje të shumëpritur dhe do te mund të sjellin një lidership transformues.

Marjana Bulku -Sa herë ka festa unë hedh sytë nga Irisi, zonjë, amvisë, klas, plot shije e sharm ku nuk është vetëm cilësia e jetës ajo që bie në sy. Është gjithë ky rregull, finesë e trashëguar apo kultivuar?

Iris Halili- Këtë model e kam parë tek gjyshja, e kam parë tek mamaja ime dhe mundohem ta përcjell në familje si tradite dhe dhunti. Mua gjithmone më kanë pëlqyer mjediset klasike pasi mendoj se mbartin apo janë në gjëndje të shprehin shumë histori dhe shume kujtime në të njëjtën kohë. Më pëlqen të udhëtojë dhe të them të drejtën edhe kam patur fatin të vizitoj në shumë vende të botes. Gjithmonë kam patur kërshëri të njoh traditat dhe zakonet e ndryshme dhe mendoj se ana festive e çdo vendi rrëfen shumë për nivelin e ndjeshmërsie në atë kulturë.

Përpiqem që çdo festë ta konsiderojë dhe organizojë deri në detaj dhe tek çdo e tillë përpiqem të vendos një mendim apo ndjenjë. Shpesh edhe mënyra si e vendosim pecetën në një tryezë flet sa dashuri dhe mikpritje ka ne të. Festat janë pothuaj çdo vit po të njëjtat, por jo çdo vit ka qënë i njëjti për nga kujtimet që na le apo çastet që na ka sjell. Kjo do të thotë që çdo trapezë duhet të jete autentike e atij viti. Përshëmbull tavolinën në darkën e Thanksgiving 2020 unë e realizova me motive druri, dhe për këtë kisha një mesazh. Në një vit Kovidian si 2020-ta ne patëm edhe më shumë shanse të rrinim pranë dhe vetëm me natyrën dhe kështu të kuptuam edhe një herë sa e papërsëritshme mbetet ajo në energjinë që të jep dhe paqen që të afron.

Marjana Bulku – Studentëve shqiptarë jam e bindur që u mungon metodika, mjeshtëria komunikative, elokuenca brilante, polemika dinamike. Si mund ta plotësoni këtë boshllëk ?

Iris Halili- Unë gjithmonë e kam dashur audiencën dhe e kërkoj atë kudo të jem. Lidhjet me studentët i mbaj të gjalla pasi ishte një kohë që si të thuash ishim gati moshatarë dhe ne zbulonim së bashku magjinë e shpjegimit apo interpretimit letrar. Une jam shumë krenare për ta dhe gëzohem kur i shoh të realizuar në jetë dhe karrierë dhe e lumtur vë re sesi letërsia i ka ndihmuar të mbeten gjithmonë intelektualë me njohje mbi dijet humane dhe mbi të gjitha njerëz me zemër të madhe. Ndërkohë përpiqem të jem aktive në shyp dhe botoj më shumë me drejtim nga lidershipi por edhe mbi probleme sociale, politike, letrare. Përpiqem modestisht të jem prezente me artikuj, libra, analiza jo për famë por për të thënë sinqerisht mendimin tim. Nese ikën nje apo dy ditë pa shkruar, mëngjesin e tretë e ndiej se nuk kam qënë vetvetja.

Unë besoj tek shprehja hapur e të vërtetës dhe mendoj se njerzit lartësohen sa herë nuk rreshtin së thëni atë. Këtë parim e konsideroj si shtysën kryesore në çdo rresht që shkruaj, në çdo hap që hedh apo dhe komunikim që bëj. Sikur na mëson edhe Erik Fromi: “Gënjeshtrat mund të na bashkojnë në një parti, por përfundimisht vetëm e vërteta mund ta udhëheqë njeriun drejt lirisë”. Dhe unë mendoj se vetëm një njeri i lirë është një njeri i realizuar për veten, ata që e rrethojnë si dhe mjedisin ku jeton.

Mars, 2021

“Një jetë… disa histori”- Dr.Mjaftime Brati Dushallari

March 6, 2021 by dgreca

Nga rubrika e gazetares Marjana Bulku”Një jetë disa histori” po sjellim intervistën me Dr. Mjaftime Brati Dushallari, e cila e ka ruajtur pasionin e profesionit edhe ne emigrim.Ndiqeni intervistën:

Marjana Bulku- Të ruash profesionin dhe pasionin në emigracion nuk është një sfidë dhe aq e lehtë. Juve ia keni dalë. A mundeni të na e rrëfeni këtë proces?

Mjaftime Brati Dushallari-Edukimi ka qenë pasioni i jetës time. Punën e edukatorit e kam parë gjithmonë si përgjegjësi dhe jam munduar ta bëj me përkushtim. Kam punuar në të gjitha nivelet e shkollave dhe kudo kam ndjerë kënaqësi. Puna me të rinjtë më ka mbajtur të re në shpirt. Jam ndjerë gjithmonë e re mes të rinjve.

Doja shumë që ta vazhdoja karrierën time edhe në këtë vend të madh e të zhvilluar. Kur e pashë realitetin, kjo dëshirë mbeti më shumë në planin e ëndrave që s’dija nëse do të realizoheshin ndonjëherë. Ishin disa vështirësi. Në radhë të parë, procesi për t’u licensuar nuk ishte i shpejtë duke konsideruar faktin se unë isha familjare, duhet të përballoja jetën dhe nuk isha shumë e re kur emigrova në Amerikë. E dyta, mendoj se është shumë më e thjeshtë të ruash profesionin tënd kur je diplomuar në shkenca ekzakte, qoftë edhe në fushën e arsimit. Për shkencat shoqërore është më e vështirë e sidomos kur bëhet fjalë për shkenca që këtu nuk aplikohen. Së treti, duke menduar se në arsim gjuha është më e ekspozuar dhe duhet të jetë më perfekte se diku tjetër, e pashë si të vështirë realizimin e ëndrës time që mbeti gjithmonë brenda meje.

Gjithsesi, mendoj se ndoqa rrugën më të drejtë për t’u kompletuar dhe për të arritur synimin tim. Përvec kurseve të pandërprera për të perfeksionuar gjuhën, m’u desh të kryej një kurs 6 mujor për t’u aftësuar në kompjuter dhe për të mësuar procedurën e zyrës. Ishte një kurs që ndoshta nuk më dha punë menjëherë, por më mësoi shumë gjëra për kulturën e punës në Amerikë dhe më bëri ta ndjej veten konfidente në rrugën e përpjekjeve të mëtejshme.

Gjetja e punës së parë më gëzoi, se fillova të punoj si asistente edukimi në shkollë, në mjedis të njohur për mua, pavarësisht ndryshimeve të mëdha që ekzistonin në përmbajtje. E konsideroj veten me fat sepse aty mësova rrugën për të rimarrë statusin e mësuesit. Për të plotësuar kërkesat e shtetit punova me vullnet e vendosmëri. Ia dola me sukses dhe u licensova si mësuese e Anglishtes si gjuhë e dytë (English as a Second Language – ESL) për të gjitha nivelet e shkollës. Me kalimin e këtyre vështirësive të para, janë shumë gjëra që preka dhe më dhanë kënaqësi gjatë viteve që punova në sistemin arsimor amerikan.

Marjana Bulku-Ju kujtoj si pedagoge në fakultetin e Historisë dhe të Filologjisë në Tiranë. A ju ka shërbyer ajo pervojë në punën tuaj në sistemin arsimor amerikan apo ishin dy gjëra krejt të ndryshme?

Mjaftime Brati Dushallari- Me gjithë ndryshimet e shumta dhe të thella të sistemit arsimor në Amerikë me atë në Shqipëri, unë e kam ndjerë veten në fushën time në të dy kontinentet. Të dyja pervojat kanë ndihmuar e pasuruar njëra tjetrën.

Kur aplikova për t’u certifikuar nga shteti i New York-ut, zgjodha licensën në ESL sepse ky program kishte më shumë ngjashmëri me programin e degës në të cilën unë isha diplomuar në Shqipëri, Gjuhë dhe Letërsi Shqiptare. Pra dhe këtu do të isha në fushën e Gjuhësisë. Pavarësisht së gjuhët ishin të ndryshme, ligjet e shkencave gjuhësore janë të afërta. Madje, teknikisht kjo më ndihmoi edhe për faktin se disa lëndë bazë të programit, m’u njohën dhe nuk isha e detyruar t’i merrja në kolegjin që kreva këtu. Po ashtu m’u njohën edhe të gjitha kualifikimet pasuniversitare. Formimi im gjuhësor nga Shqipëria ma ka bërë gjithmonë më të lehtë shpjegimin e gjuhës anglisht. Shkolla amerikane, nga ana e saj më ka pasuruar mendimin tim shkencor dhe profesional. Të dyja bashkë më sollën në atë stad sa unë, sa herë shpjegoja elemente të ndryshme gjuhësore në anglisht, kujtoja dhe i krahasoja me korrespondueset në gjuhën shqipe. Aq sa ndjej kënaqësi nga gjuha jonë shqipe, nga bukuria e fjalorit, e shprehjeve plot kuptim, e fjalëve të figurshme; aq kam shijuar edhe pasurinë dhe thellësinë e gjuhës anglisht.

Po ashtu, formimi im letrar më ka dhënë dorë për ta bërë edhe më tërheqës procesin e përvetësimit të gjuhës nga studentët e mi. Në shkollën amerikane, anglishtja nuk shpjegohet e izoluar, por përmes subjekteve të ndryshme, mbi të cilët unë gjithmonë preferoja të përdorja veprat letrare, pra letërsinë që ishte fusha dhe pasioni im. Ishte një proçes i bukur e kënaqësidhënës. Në këtë kontekst kam përdorur edhe krijime shqiptare që i kam përkthyer për t’u dhënë studentëve të mi njohuri nga kultura e vendit tim.

Nga ana tjetër, pervoja amerikane më ka ndihmuar në pasurimin e mendimit tim profesional në tërësi dhe të mësimit të gjuhës dhe letërsisë në vecanti. Metodat e mësimdhënies së anglishtes si gjuhë e dytë janë shumë të larmishme dhe frutdhënëse. Aq sa ishin të ndryshme, aq dhe efikase më dukeshin ato metoda po të përdoreshin në mësimdhënien e gjuhës shqipe në shkollë.

Marjana Bulku- Zhvendosja e intelektualëve nëpër botë për mua është një fenomen sa i dhimbshëm po aq edhe produktiv. Po ju si e shikoni atë?

Mjaftime Brati Dushallari- Largimi i çdo njeriu nga vendi i lindjes është i vështirë dhe i dhimbshëm, pavarësisht nga arsyet që e diktojnë. Dhe sa më i rritur të largohesh, aq më e dhimbshme bëhet sepse lë pas vendin që të lindi e të rriti, të afërmit, kujtimet, kulturën e vendit tënd, shoqërinë… etj. Unë personalisht jam ndjerë sikur lashë pas një pjesë të vetes time.

Por nga ana tjetër, zhvendosja e intelektualëve shqiptarë nëpër botë është pa dyshim edhe një fenomen produktiv. Kjo, sipas mendimit tim, për dy arsye: Së pari, Shqipëria një vend i vogël, i mbyllur për një kohë të gjatë dhe nën një sistem të egër totalitar, me këtë shpërndarje të intelektualëve, shumica të rinj, bëhet e njohur në botë përmes vlerave më të mira të saj, përmes njerëzve të shkolluar, të talentuar dhe të aftë. Kur kemi ardhur ne në Amerikë, shumë njerëz këtu nuk kishin idenë ku ishte dhe kush ishte Shqipëria. Sot ka shumë shqiptarë nëpër botë që shkëlqejnë dhe kanë bërë emër në profesione e fusha të ndryshme. Ata i kanë siguruar vetes e familjes një jetë më të mirë, por nga ana tjetër, përfaqësojnë denjësisht vendin dhe kulturën shqiptare në botën e qytetëruar.

Së dyti, intelektualët shqiptarë të shkolluar në vende e shoqëri të zhvilluara, kanë fituar një formim profesional që mund të shtojë shumë vlera nëqoftëse aplikohet në Shqipëri. Ata mund të shkojnë atje me ide të reja dhe me këndvështrim të ri. Një bashkëpunim efektiv i tyre me intelektualë të formuar që punojnë në Shqipëri, e forcon sistemin. Prandaj të rinjtë shqiptarë që janë shkolluar jashtë vendit duhet të mbajnë lidhje me vendin e tyre, të kontribojnë dhe të ndihmojnë në fusha të ndryshme. Shkollimi, specializimi apo pervoja që marrin intelektualët nëpër botë, është një investim personal. Ajo ndihmon individin të përparojë nga ana profesionale. Ndërsa bashkëpunimi i këtyre intelektualëve për aplikimin e njohurive në vendin e tyre, është një investim për vendin dhe përparimin e tij të mëtejshëm.

Marjana Bulku-.Si u shpalos Amerika në sytë tuaj? A mund të na e përshkruani momentin e parë të ballafaqimit me një botë të madhe, të panjohur, të re?

Mjaftime Brati Dushallari- Unë emigrova në Amerikë me familjen në vitet ’90-të. Erdhëm në një vend gjigand nga një vend me shumë mangësi nga sistemi i kaluar. Në këtë kuptim, çdo gjë që shikonim ishte e re dhe e panjohur. Për ta nisur jetën kishte vështirësi të mëdha dhe kishim mungesa të shumta. Po përballeshim me një kulturë të re, të pasur, të panjohur dhe shumë të ndryshme nga ajo e vendit tonë. Erdhëm në një vend të fuqishëm ekonomik, me teknologji të zhvilluar, ndërkohë që ne nuk njihnim dhe nuk dinim ende si të përdornim kompjuterin. Na duhej të aplikonim për punë kur nuk kishim idenë si formulohej një rezume apo një letër shoqëruese e saj. Përpiqeshim të prezantoheshim mirë nëpër intervista pune, kur nuk dinim tamam se cila ishte mënyra se si duhet të përgjigjeshim për t’u bërë të pranueshëm për pozicionin që aplikonim. Të gjitha këto ishin të njohura dhe të formuluara diku për qytetarët e Amerikës, por problemi ishte se ne kishim nevojë për orientim. Komuniteti shqiptar në atë kohë nuk ishte kaq i gjerë sa është sot. Prandaj ishte e vështirë të gjeje gjithcka vetë duke rendur bibliotekave dhe duke bërë kërkime.

Përmes vështirësive, gjëja më pozitive që kam mësuar në këtë vend të fuqishëm qysh në ditët e para të ardhjes, ishte fakti se sistemi amerikan është ndërtuar i tillë që të ndihmojë këdo që shkel këtë tokë që të përballojë jetën dhe të përparojë. Ndihmat ekonomike që për shqiptarët e ardhur në atë periudhë ishin të domosdoshme, mundësitë e panumurta për të mësuar anglisht, trainime, kurse e shkolla për kualifikim etj ,etj e vërtetojnë më së miri këtë gjë. Problemi ishte që mundësitë duheshin njohur e shfrytëzuar. Pra rruga për t’u integruar në shoqërinë amerikane nuk ishte e lehtë, por jo dhe e pamundur.

Shqiptarët e sotëm që emigrojnë, të cilët zotërojnë gjuhën anglisht, njohin më mirë teknologjinë, por dhe materialisht janë më të pajisur, janë më të gatshëm për t’u sistemuar në fushat e tyre. Megjithatë, fillimi është gjithmonë i vështirë dhe vështirësitë janë të natyrave të ndryshme. Mendoj se është detyra jonë si brez më i vjetër emigrantësh, të bëhemi burim për brezat që vijnë dhe t’i ndihmojmë, qoftë me gjërat më elementare si plotësim formash, aplikimesh etj. Pra t’u tregojmë rrugën më të drejte e të përshtatshme për të gjetur veten dhe për t’u integruar sa më shpejt.

Marjana Bulku- A kontaktoni me ish studentët tuaj? Cfarë shikoni te studentët e brezit të tanishëm, a mendoni se ka piktakime që mund të referohen si shembuj optimizmi e frymëzimi?

Mjaftime Brati Dushallari-Karriera ime në fushën e edukimit është gati e ballancuar midis kohës që punova në Shqipëri dhe në Amerikë. Studenti im i parë me të cilin punova që kur fillova si asistente edukimi në shkollën publike 8 në New York, tani është 27 vjec. Ishte një fëmijë i ndrojtur që nuk i pëlqente të komunikonte shumë me studentët e tjerë. Punova me të për tre vjet dhe ai përparoi dhe u afrua shumë shpirtërisht me mua. Edhe sot e kësaj dite e kujtoj dhe e takoj më mall. Si mësuese kalova disa breza studentësh. Midis tyre ishin dhe një pjesë e konsiderueshme shqiptarë. Pasi gradoheshin shumica e tyre ktheheshin në shkollë dhe na takonin. Me studentët e programit të ESL kam mbajtur lidhje edhe më të afërta. Kam marrë pjesë edhe në gradime në nivele më të larta të shkollimit të tyre. Ende marr mesazhe e kartolina urimi që më gëzojnë. Disa prej tyre aplikojnë në kolegje të mira dhe kjo më kënaq pa masë.

Për ato vite që punova si mësuese e ESL, kam mbuluar dhe programin e Anglishtës për të rritur që zhvillohej mbrëmjeve në shkollën tonë. Desha të përmend rastin e një vajzë të re nga Tropoja, emigrante e sapoardhur që vinte për të mësuar anglisht. Ishte shumë serioze në punë dhe e etur për dije. Shumë herë rrinte pas mësimit dhe më bënte pyetje të ndryshme. E ndihmoja me gjithcka dija. Vite më vonë, u takuam rastësisht në një ceremoni familjare te disa miq të përbashkët. Kishte mbaruar kolegjin, ishte diplomuar në fushën e biznesit dhe vazhdonte një karrierë në fushën e saj, ndërkohë që kishte krijuar dhe një familje të bukur. Ishte një takim i rastit që më gëzoi pa masë dhe më bëri të ndjehem shumë krenare për të.

Emigrimi na bëri bashkë edhe me disa ish studentët e mi nga Shqipëria. Janë një numur i madh që jetojnë në New York. Fillimisht na lidhën problemet e përbashkëta që duhet të përballonim si dhe disa aktivitete të komunitetit. Më vonë krijuam marrëdhënie të afërta që tanimë janë kthyer në marrëdhënie shoqërore e familjare.

Me studentët e tanishëm në Shqipëri, nuk kam lidhje direkte, por jam e interesuar dhe gjithmonë informohem për ecurinë e tyre qoftë nga shtypi, nga kontaktet me ish kolegët e mi në Shqipëri, si dhe disa të rinj studentë që janë nipërit dhe mbesat e mia. Ndryshimet në strukturën ekonomike, politike e shoqërore të vendit kanë sjellë pa dyshim edhe ndryshime në strukturën e shkollës së lartë. Krahas disa arsyeve subjektive që kanë bërë që niveli i studentëve në disa fakultete të ulet, mendoj se janë bërë dhe ndryshime që i shërbejnë formimit më të mirë të tyre. Përpjekjet për ristrukturimin dhe pasurimin e programeve, njohja dhe futja më e gjerë e teknologjisë në mësim, specializimet brenda e jashtë vendit të pedagogëve dhe studentëve, janë kushte për një të ardhme më premtuese. Avancimi dhe shtimi i disa degëve të reja në fakultete si dhe hapja e disa programeve për master pranë fakulteteve, mundëson një formim më të thellë të studentëve dhe specializim të mëtejshëm të tyre.

Mundësia dhe interesimi më i madh i studentëve për përvetësimin e gjuhëve të huaja është një burim tjetër njohjeje që pasuron njohuritë e studentëve të motivuar.

Ka studentë që, me përgatitjen dhe aftësitë e tyre, janë vërtet shembuj optimizmi për të ardhmen.

Shumë prej studentëve që janë diplomuar në universitetet shqiptare, sot mbajnë pozicione në kompani prestigjioze me degë në Shqipëri që takojnë standartet e huaja. Ka dhe nga këta studentë që largohen për në vendet perëndimore, konkurojnë me ato njohuri, fitojnë dhe i japin emër Shqipërisë me arritjet e tyre.

Marjana Bulku-Jeni modestisht aktive aq sa prezenca juaj në ngjarje ku përcillet edukimi është nostalgji për ata që ju njohin dhe frymëzim për ata që nuk ju njohin, cfarë do thonit ju profesoreshë Mjaftimja?

Mjaftime Brati Dushallari- Unë kam qenë dhe jam edukatore në zemër.

Kur erdha në New York, mësova se ekzistonte një komunitet shqiptar, i cili po zgjerohet e po përparon për ditë. Ndjej kënaqësi që kam lidhje me shqiptarë. Ndihem e lumtur e mezi pres të marr pjesë në aktivitete të ndryshme si ato të Organizatës së Grave Shqiptaro – Amerikane “Motrat Qiriazi”, Organizatës Panshqiptare “Vatra” apo edhe grupe shoqërore ku takoj shqiptarë. Në këto takime flasim gjuhën tonë të bukur shqipe, festojmë sipas traditave tona, por herë pas here aty vlerësohen dhe nderohen edhe individë, pra evidentohen vlera të komunitetit dhe në këtë mënyrë njohim njëri tjetrin. Në këtë kontekst, një rol të madh luan edhe media shqiptare në Amerikë dhe specifikisht në New York. Dua të përmend me respekt gazetat Dielli dhe Ylliria që publikojnë e reklamojnë me korrektësi këto aktivitete të komunitetit dhe janë të hapura për këdo të shprehë mendimet e tij për probleme shoqërore, politike apo dhe profesionale. Gjithashtu edhe kanalet televizive shqiptare që e kanë perfeksionuar dhe pasuruar punën që prej fillimit, luajnë një rol të madh në këtë drëjtim. Programi juaj serioz “Një jetë – disa histori” në kanalin Kultura shqiptare ka pikërisht këtë synim, evidentimin e vlerave shqiptare. Pa punën e palodhur të drejtuesve të këtyre organeve të shtypit, të kanaleve televizive si dhe organizatave që mundësojnë takime me shqiptarë, cdo gjë do mbetej në errësirë dhe e panjohur. Ju uroj suksese të mëtejshme dhe ju jam mirënjohëse që na jepni mundësinë të shprehemi.

Marjana Bulku-Profesoresha, gjyshe…si e përjetoni këtë status?

Mjaftime Brati Dushallari-Është statusi më i bukur në botë. Ndjehem e mrekulluar.

Për herë të parë jam bërë gjyshe 11 vjet më parë nga djali. Vitin e kaluar e pata përsëri atë fat e atë ndjesi të rrallë nga fëmija i vajzës. Të dy engjëjt ma bëjnë jetën time cdo ditë e më të bukur. Cdo ditë, cdo moment dua t’i përqafoj, të luaj me ta, dua të flas për ta dhe shumë herë dua t’i krahasoj me fëmijët e mi në moshën e tyre. Të dy më bëjnë të ndjehem më e re dhe më energjike. Më japin kënaqësi të vecantë. Jam shumë e lumtur që, duke dhënë ndihmesën time në rritjen e tyre, po e kryej edhe këtë mision të bukur të jetës.

Shkollat shqipe në Mërgatë- Konferenca tre-ditore e AADLC mbi metodat e mësimit në distancë

February 1, 2021 by dgreca

Nga Marjana Bulku – Nju Jork /

Konferenca virtuale mbi metodat e mësimit online organizuar nga Drita Gjongecaj, drejtuese e Albanian American Dual Language & Culture dhe shkolla shqipe “Children of the eagle” zhvilloi në tri të shtuna radhazi një serial trajnimesh mes mësuesve profesionistë të disa shteteve të Amerikës, Gjermanisë, Anglisë, Belgjikês, Suedisë, Italisë, Turqisë, Greqisë ku spikati interesimi i lartë, komunikimi i ndërsjellë dhe përfitimi reciprok.

Dita e tretë e kësaj konference u hap nga ideatorja dhe organizatorja e kësaj veprimtarie, zonja Drita Gjongecaj, e cila përmblodhi në mënyrë konçize dy takimet e mëparëshme dhe shpalosi prezantuesit e takimit të tretë të rradhës. Hegland Doçi, mësues i arsimit të mesëm në Nju Jork prezantoi detaje të reja të Platformës Google Forms, hartimin e pyetsorëve, dhe përfitimet praktike të këtyre formave gjatë të mësuarit online.

Mësuesja Holta Ahmataj, drejtuese metodike në arsimin publik Nju Jork, shtjelloi platformën Google Meet, kombinime me aplikacionin jam board çka u ndoq me interesim nga ndjekësit e shumtë. Nuk munguan pyetjet dhe sqarime të hollësishme.

Takimi u ndoq nga mësues dhe jo vetëm, deri në Kanada ku nuk munguan vlerësimet dhe përshëndetjet e Dr. Ruki Kondaj, presidente nderi e Shoqatës së Bashkësisë shqiptaro-kanadeze.

Aida Haziri shtjelloi në mënyrë praktike platformën Zoom përmes shembullit dhe materialeve nga gjeografia duke iu qasur vendeve dhe njohurive mbi trevat tona amë (Kosova).

Ky seminar tërhoqi vemendjen aktive të rreth 100 pjesmarrësve të cilët u njohën me platforma bashkëkohore, metoda dhe mbi të gjitha me kolegë nga tërë bota duke konsoliduar kështu rrjetëzimin mes mësuesve profesionistë çka duket një nevojë dhe domosdoshmëri e kohës.

Ky set trajnimesh solli një përmasë cilësore kushtëzuar nga pandemia por derivuar nga serioziteti, përkushtimi dhe profesionalizmi i Drejtueses Drita Gjongecaj dhe stafit me të cilin ajo bashkëvepron prej pesë vitesh në Nju Jork.

Mesazhet e pjesmarrësve ishin të panumërta, mësues në pension, mësues të rinj, folën e chatuan duke vërtetuar vlerat e gjithanshme që ky komunikim solli. Mjaft prekëse ishin përpjekjet e mësuesve të Greqisë, (mësuese Kristinës e cila ndonëse në pension nuk ndalet së edukuari me shqipen), të cilët krahas dëshirës për t’ju mësuar gjuhën shqipe shqiptarëve që lindin dhe rriten atje, ndeshen me problematika unike të cilat e kanë të nevojshme vëmendjen njerëzore dhe atë institucionale.

Konferenca tre ditore virtuale mbi metodat e mësimit online të gjuhës shqipe është pjesë e Seminarit mbi perspektivat e mësimdhënies së gjuhës shqipe në Diasporë që Drita Gjongecaj, Albanian American Dual Language & Culture dhe shkolla “ Children of the eagle” zhvillon për tri vite me rradhë.

Takimin e mbylli zonja Gjongecaj e cila falenderoi ndjekësit duke ju siguruar atyre edhe çertifikimin mbi pjesmarrjen në këto tre seanca edukimi metodologjik me kaq shumë vlera dhe efektive.

“Një jetë…disa Histori “-DR.ANNA KOHEN

January 24, 2021 by dgreca

Marjana Bulku:Doktoreshë Anna kohen , jeta juaj ka kaluar përmes Shqipërisë, çfarë ka mbetur e paharruar në kujtesën tuaj nga ai vend ?
Ana Kohen :Unë kam lindur edhe jam rritur në Shqipëri .Kujtimet më të bukura janë ato të fëmijërisë, jeta jone si jehudi në Vlore, shoqet dhe shokët e shkollës së mesme. Por vetëm kur u largova nga ai vend kuptova se zemrën time unë e lashë në Shqipëri.Si pa kuptuar ai vend kuptova se kishte qenë dashuria ime e parë e cila nuk harrohet dot kurrë edhe sot e kësaj dite.
Marjana Bulku :Gjuha shqipe mbeti kaq e gjallë dhe e pastër tek ju? Si ia dolët të mos e harroni atë as në Amerikë?
Në fakt gjuhën shqipe e kisha harruar sepse gjithmonë flisnim greqisht në familje dhe siç dihet familja është baza e çdo lloj zhvillimi dhe kultivimi gjuhësorKur u ktheva në Shqipëri pas shumë vitesh , pata rastin të jepja leksione në degën e stomatologjisë të Universitetit të Tiranes . Aty e ndjeva të nevojshme që të kisha ndihmën e një përkthyesi nga greqishtja.Në vitin 1990-të pas shumë përpjekjesh arrita të sjell në Amerikë gjithë familjen time prej 37 vetash të cilët jetonin ende në Shqipëri . Duke komunikuar me ta fillova ta ripërdor edhe ta përmirësoj dukshëm përdorimin e gjuhës shqipe .Më vonë , pasi u zgjodha kryetare e AAWO Motrat qiriazi, fillova ta përdor më lirshëm gjuhën shqipe kuptohet nga takimet e shumta me shqiptarët .
Marjana Bulku :Ju i doni shqiptarët , e keni vërtetuar këtë me vepra , pse i do shqiptarët kaq shumë Ana Kohen?!
Ana Kohen :Prindërit e mi kishin ardhur nga Janina e Greqisë në Vlorë . Gjate luftës ata u strehuan në Fshatin Trevllazer ku arritën që të mos zbulohen dhe arrestohen nga nazistët gjermanë.Këtë fat nuk e pati familja e mamasë time e cila jetonte në Janinë të Greqisë , ata për fat të keq u shfarosën në Kampet e Përqëndrimit.Kjo e ka dhe shpjegimin e pyetjes tuaj brenda , prandaj unë nuk kam se si të mos i dua shqiptarët në sajë të të cilëve ne ekzistojmë .
Marjana Bulku :Doktoreshë, humanistë , aktiviste në jetën e komunitetit shqiptaro-amerikan çfarë tjetër do ta bëjë të paharruar për ne shqoptarët Ana Kohenin?
Ana Kohen: Unë i dua njerëzit prandaj dhe trajtoj të gjithë njerezit me respek dhe dashuri , kjo është shkak pse unë jam mjeke në profesion ose ndoshta edhe pasojë e profesionit .
Marjana Bulku:Motrat Qiriazi , Nju Jorku, Florida , projekte të shumta me në qendër familjen, gruan ,fëmijën, çfarë e ushqen kaq fort humanizmin tuaj; profesioni , apo shpirti juaj tërësisht human?
Ana Kohen:Nuk ka qene e lehtë per mua që të drejtoj organizaten “Motrat Qiriazi “ për më shumë se 25 -vjet . Vetë historia e familjes time më ka mësuar që ta vlerësoj humanizmin edhe gjithmonë të përpiqemi të ndihmojmë njerëzit në nevoje .Që kur isha e vogël gjithmonë i kam ndihmuar shokët dhe shoqet e shkollës . Mbaj mend një herë kur duke dashur ta ndihmoj me çdo kusht një shok të klasës i tregova në provimin e frengjishtes. Si pasojë mësuesi më nxorrri jashtë nga klasa .Ky konsiderohej një turp për një studente të shkëlqyer .Dëshira për t’ju shërbyer njerëzve Ishte një nga arsyet kryesore në zgjedhjen e profesionit tim.
Edhe unë kam kaluar një periudhë të vështirë në vitet e para të emigracionit. Kêshtu i kuptoja vështirësitë që kalonin shqiptaret pasi kisha kaluar edhe vetë nëpër to.Nuk mohoj që edhe familja ime ishte një shembull për mua , historitë e saj natyrshëm na kishin imponuar modelin e vet.
Marjana Bulku:Modeli juaj njerëzor, profesional dhe estetik ka frymëzuar kaq shumë miqtë sidomos ato që ju njohin nga afër , çfarë mesazhi ke për ata që pak ju njohin dhe duan të ndjekun udhën tuaj altruiste?
Sa herë të keni mundësi ndani njohuritë tuaja me të tjerët!Dhuroni sipas mundësisë tek organizatat që ndihmojmë komunitetin tuaj por edhe njerëz të tjerë në nevojë .Gjithmonë përpiquni të ndihmoni njëri-tjetrin edhe jo të armiqsoheni . Trajtoje me dashuri jo vetëm mikun por edhe armikun. Tregoju që ti ke një zemër më të madhe se ata që nuk të duan, apo të kanë zili. Vitet kalojnë shpejt e kur të plakesh dhe ta pyesesh vehten: Çfarë kam bërë unë në jeten time…(?!) do të ndjehesh mirë kur din se i ke dashur edhe i ke ndihmuar gjithë njerëzit , përndryshe do ndjehesh shumë keq. Por do jetë vonë.
Marjana Bulku : Si ndjehet Ana Kohen gjyshe , na përshkruaj një ditë nga jeta juaj brenda asaj që konsiderohet e paprekshmja Mbretëri ; Familja ?
Unë jam bërë gjyshe në moshë të re nga fëmijët e burrit .Fëmijët tanë na kanë dhuruar dy nipa dhe një mbesë Vajza jeton në Florida shumë afër nesh duke na dhënë kënaqësi që ta kemi gjithmonë pranë mbesën e ta shijojmë rritjen e saj. Alana më kujton veten time kur isha femijë dhe rrija gjithë ditën pas gjyshes time e ajo kujdesej për mua me aq shumë ashuri . Ajo përpiqet të më imitojë dhe e quan veten Mini NonaGjyshi shkon në ballkon edhe pi cigare Ajo e din që unë shqetësohem më shikon dhe më pyet: -“Where is Papu? Let me go and check on him.
Oh, Papu you are smoking. Please stop , is not good for you.
Than she comes back inside and tell me. Nona, Papu is smoking and he does not listen to me.
I will become a dr like nona, but Papu are you going to be alive when I finish school?”
Kur unë sëmuren ndonjëherë , ajo shqetesohet edhe me një pamje serioze më pyet:Nona, when are you going to die? Well I don’t know, only god knows.Oh, but after that the only thing left is for you to go to heaven correct?Yes.Ne të dyja kuptohemi me sy , ajo din të dallojë kur diçka nuk shkon ,marrdhënia ime me Alanën plotëson kohën kur unë rrisja time bijë, midis karrierës profesionale dhe angazhimeve ne humbasim kohën më të artë të jetës atë të rritjes së fëmijëve.Megjithatë unë dua të pohoj që kam punuar shumë për të qenë mama, bashkëshorte , grua në karrierë në të njejtën kohë dhe gjithmonë pyes veten :-A ia kam dalë ?!

ROLI I LIDERIT TRANSFORMUES NE REALITETIN SHQIPTAR-IRIS HALILI

January 12, 2021 by dgreca

INTERVISTOI MARJANA BULKU/

1. Këtu në SHBA flitet shumë për rolin që ka lideri transformues si në politke po ashtu edhe në botën e biznesit. Cili është saktesisht tipari i ketij lloj lidershipi ?

Lidershipi transformues është në gjendje të sjellë transformime në një realitet, mendimi apo veprimi përmes një frymezimi, krijimi dhe realizimi të një realiteti të ri, krejt të ndryshëm nga i mëparshmi dhe që u trashegohet brezave si vlerë . Sikur e thotë edhe vetë fjala transformues ky lider është në krye të transformimit , por (dhe ky moment ka shumë rëndësi) ai bën shumë kujdes që ky transformim të jetë i konsoliduar deri në fund. Lideri transformues pikë së pari flet me vlerat dhe aftesitë tij personale, vlerat e karakterit apo të shkuares apo edhe të tashmes së pastër dhe janë pikërisht këto me të cilat ai hidhet në betejën e transformimit. Ai i kerkon këto vlera tek ndjekesit e tij dhe tek bashkepuntoret e tij.

2. A ka patur ndonjëherë Shqiperia lider transformues?

Une mendoj se pothuaj të gjithe lideret e Shqiperise në fillimet e tyre kanë fituar besimin e ndjekësve duke premtuar transformimin dhe në të njëjtën kohë kanë qenë shumë të zotë të percjellin një figurë bindese se do të jenë lokomotiva e transformimit. Transformues ka qenë Skenderbeu, Ismail Qemali, Nënë Teresa, të gjithë këta të njohur për vlerat e tyre transformuese shumë përtej kufijve shqiptare. Ashtu sikur mendoj se të gjithë lideret e mevonshem shqiptarë kanë bërë një hap transformimi në realitetin shqiptar apo kanë vënë një gur transformimi. Psh ne e dimë që sejcili nga lideret e trazicionit vuri një gur në transformimin e Shqiperise nga diktaturë komuniste në republikë parlamentare pluraliste dhe këtu pa dyshim roli i Dr. Berishes është më i spikaturi. Por nga ana tjeter të gjithë lideret e tranzicionit pa perjashtim kanë dështuar në një pike, pikërisht në atë dramë që e krijuan po vetë , atë dramë ekonomike dhe sociale që është pjellë e grykësisë së tyre:korrupsionin. Ironia më e madhe është se ndjekësit shqiptarë kanë qysh në vitin 2002 që votojnë atë lider që u premton se do u luftoje korrupsionin, por fatkeqesisht pas çdo votimi kemi o më shumë korrupsion, o një korrupsion me fytyrë tjetër por me thelb të njëjtë. Kështu njëri pas tjetrit dështoi “Katarsisi” i Fatos Nanos, dështoi premtimi i Dr.Berishes me “Me duar të pastra”, dhe po kështu deshtoi dhe “Rilindja” e Edi Rames. Unë mendoj thjesht që edhe psikologjikisht për lideret e tranzicionit është shumë e vështirë të luftojnë atë që kanë krijuar po vetë.

3. A e shikoni pjesën më të sëmurë të realitetit aktual shqiptar tek korrupsioni?

Po. Unë mendoj se korrupsioni është metastaza që fillon me zgjedhjet që manipulohen në një forme a tjeter dhe më pas vepron në çdo instance tjetër Se po u vodh e drejta e zgjedhjes të tjerat jane rrjedhojë . Kjo është shumë poshteruese për çdo shoqëri. Nderkohe korrupsionI nuk po i le talentet dhe njerëzit e ndershëm të evidentohen, të gjejnë punë , të konfirmojnë veten , apo sigurojnë të ardhurat minimale për jeteseë kjo është arsyeja kryesore e emigrimit masiv të shqiptareve. Fatkeqesisht, sipas EUROSTAT vetëm në kohën e “Rilindjes”janë larguar 360.699 shqiptarë prej të cileve 140.390 të rinj.Këto për Shqiperinë janë shifra tronditese dhe rrëfejnë se interesi për vendin ka shkuar dhe po shkon në zero. Kjo është drama më e madhe që ka sjellë korrupsioni.

Ky i fundit po edukon një gjenerate të tërë me antimoralin: “Po nuk bëre korrupsion nuk ke të ardhme, nuk mbijeton”. Në media bejne moral të korruptuarit dhe këta propozohen si mendjet virtuale që japin leksione morali kur e gjithe jeta e tyre ka qenë një korrupsion pasiv, pasi psh të mos jesh ekspert dhe të dalësh në media dhe të bësh ekspertin është korrupsion intelektual , është korrupsion shpirtëror dhe mbi të gjitha është korrupsion informativ. Shqiperia është një vend i vogël. Gjithkush e njeh tjetrin, kështu që kur moralin ta ben i korruptuari,ajo çka ka vdekur perfundimisht është shpresa se vlera dhe puna do vleresohet.

Lideret e tranzicionit kanë dështuar në transformimin e premtuar pasi në realizmin transformues e rendesishme është të mos transformosh aty këtu , por në të gjithë strukturën të krijosh vizionin dhe platoformen transformuese në çdo qelize të shtetit dhe shoqerisë . Le të marrim një shembull aktual. Ne të gjithë e dimë qe gjykatat kane qenë të korruptuara, por ne të gjithë e dimë gjithashtu se të korruptuara nuk jane vetëm gjykatat, dhe nese ndër vite perpiqesh të bësh reforma vetëm me disa institucione dhe le mënjanë të tjerat ,psh fjala vjen energjinë , arsimin apo mjekesinë , pra bëjmë reforma transformuese në një kah dhe jo “hot stove” dmth menjeherë në të gjitha sistemet, transformimi mbetet çalaman, pasi është njësoj si të shërosh një organ dhe të lesh të tjerat të vdesin pak nga pak. Nëse ne mbyllim një media për evasion dhe e leme të shijë një media tjetër kjo nuk është reforme antikorruptive, përkundrazi ky është një transaksion i rrezikshem dhe krijon premisat e vendosjes së një forme diktature moderne ku pushteti perkrah vetem ato që e favorizojne. Kjo krijon atë që kemi quajtuar oligarki, apo drejtimin preferencial. Ky realitet ka sjellë çoroditje dhe apati totale tek ndjekesit. Kjo ka bërë që Shqiptaret të mos kenë më besim as tek politika dhe lidershipi i saj , por edhe as tek media dhe në pergjithesi në asnjë institucion shqiptar

4. Cili do të duhej të ishte roli i lidershipit transformues përkundër këtij fenomeni në realitetin shqiptar?

Aktualisht ndjekësit shqiptare nuk kanë nevoje ti bindesh për dramen e korrupsionit në vend, pasi ata janë të goditur deri në palcë prejt tij dhe kjo do të thote se sot nuk ka nevojë për retorike politike. Të lodhur nga propaganda antikorrupsion që ka mbetur më shume e tillë dhe të gjendur midis dy alternativave partiake që janë po njelloj ato që propozojnë dy stacionet që kanë të njejtin realitet, ndjekesit shqiptare deri më tani kanë vendosur të mos zbresin fare nga treni. Lideri transformers êshtë ai që duhet t’i bindë për stacionin e ri, dhe kjo bëhet nëse ai u tregon hartën e stacionit të ri me të gjitha detajet si do luftohet korrupsioni dhe kur do arrihet kjo me afate të qarta.

Ajo që duhet të sjellë lideri transformues është stimulimi intelektual që do të thotë përpara çdo vendimi apo platforme antikorrupsion të marrë mendimet e paleve të involvulara dhe interesuara për këto reforma. Këtu ka shumë rëndësi angazhimii i të gjitha grupeve sociale.

Lideri transformues pike së pari duhet të jetë personalisht i përkryer dhe i pastër në figuren e tij, së dyti të vijë me një platforme të qartë me pika transparente dhe të qarta që shkatërrojnë statu kuo-në , dhe së treti që është më e rendesishmja, të mbledhë rreth vetes të pakorruptuarit .

5.Si e mendoni ju të ardhmen e lidershipit shqiptar duke parë historikun e deritanishēm ?

Në pergjithesi në botën demokratike një lider protagonist pasi mbaron misionin që i është besuar nga ndjekesit largohet, shumë premtime i arrin, shumë jo, pasi nuk ka lider që të përmbushë 100 % nga ato që premton, gjithkush le një gur e kështu vendoset demokracia dhe respektohet e drejta e ndryshimit. Unë mendoj se e gjithe kasta e tranzicionit në politikën shqiptare e ka mbaruar misionin e saj deri diku të transformit të vendit nga një sistem diktatorial në një sistem demokratik dhe pluralist. Duhet pranuar gjithashtu se ne vinim nga një errësirë totale dhe lideret tanë modern nuk mund të ishin vetem se amatore. Por tashmë tranzicioni duhet e perfundojë dhe që kjo të realizohet, lideret e saj duhet ti hapin rrugën një brezi tjetër të ri.

Unë mendoj se në thelb në Shqipëri vazhdon mentaliteti i partisë amë .Dikur kishim nje Parti, tani kemi dy, por edhe lidhjen me to e kemi pak a shumë njëlloj. Lideret e rinj duhet pikë së pari të transformojnë këtë mendim të gabuar. Nëse partitë tradicionale nuk e pranojnë dhe kjo po duket qartazi që nuk pranojnë alternativa progressive, duhet parë për një forcë më vete. Në fakt një parti nëse në ide nuk ndryshon, nuk modernizohet,nuk sjell ide dhe individë progresive, ajo parti vdes. Unë mendoj se të dy partitë e mëdha shqiptare si dhe simotrat e lindura prej tyre po shkojnë drejt këtij fundi.Operacionet” plastike” të tipit që kreu Rama kur u bë kryetar partie, apo partitë e vogla që dolën nga partitë amë nuk sollen asnjë ndryshim pasi imazhi i ri me njerez të njëjtë është pa efekt të gjatë .

6. A keni besim se Shqiperia që kemi ëndërruar në vitet 90 do të bëhet ?

Po, kam shumë besim. Kam besim tek rinia intelektuale atje, kam besim tek vitaliteti i shqiptareve që e ruajtën shqiptarizmën për 500 -vjet të gjallë, kam besim tek mendjet intelektuale dhe të hapura shqiptare, kam besim tek hapja globale e Shqipërisë që mbyt mentalitet e vjetra dhe formëson pak nga pak apo riparon ato pjesë të kulturës që na ka lënë prapa, kam besim se lideret që i duhen Shqiperise pas – tranzicionale do të vijnë.

7. Edhe sa do të duhet të presim , apo…?

Kjo është në dorë të të gjithë shqiptareve progresistë. Siç na këshillon Nënë Tereza “Jepi botës më të mirën që ti ke”. Çdo transformim fillon pikë së pari nga vullneti individual !