• Home
  • Politics
  • Opinion
  • Culture
  • Sports
  • Economy
  • Interview
  • Reporting
  • Community
  • Vatra

Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Pertefe Domnori Leka “ Një jetë…disa histori”

April 16, 2022 by s p

Në foto Pertefe Leka. Fotografia: Ilir Rizaj.

Marjana Bulku : Zonja Pertefe, nëse do t’ju kërkohej një biografi e jetës tuaj si do ta përmblidhnit në fare  pak rrjeshta atë?

:Jam prej Shqypnijet,

Shqyptare e bijë shqyptarit.

Kam le n’at mollë Shkodre n’krye t’Gegnis’ 

Prej kah s’parit Shqyptarisë

Zu me i shndritë hylli I lirisë.

Atë Gjergj Fishta “Shqyptarja e Qytetnueme”

Jam lindur, rritur e shkolluar në Shkodër. Jam emëruar mësuese më 1960, në moshën 18 vjeçare, 7 km larg qytetit, në Vrakë, në shkollën ku ka dhënë mësim Migjeni. Im atë, më uroi që ndoqa profesionin e tij, por më tha: “Tani fillon puna jote si nxanse.” Në të vërtetë ashtu ndodhi, krahas punës vazhdova Institutin 2 -vjeçar në Shkodër dhe në vazhdimësi Universitetin në Tiranë, për Gjuhë -Letërsi, diplomuar me 1965. Jam përpjekur të ndjek këshillat e mësuesit tim të parë në familje, edhe sot që po shkruaj në moshën 80-vjeçare, ndihem se jam nxënëse, paçka se disa rrethana specifike më detyruan të shkruaj nga përvoja ime si mësuese duke e ruajtur këte status deri në fund të jetës.

2.Artikulli juaj i parë përcillte një diapazon dijesh edhe pse bota letrare e kohës ishte e kufizuar dhe plot kushtëzime ideologjike e politike , si e kujtoni ju atë?

Kam filluar të shkruaj, kur bota u lëkund nga tërmeti i i shembjes së komunizmit, kur filloi të hapet sipari i Demokracisë.

Artikulli I parë që kam shkruar ishte në prag të prishjes së shtetit totalitar “Mbi disa kufizime ideore në letërsi” Gazeta Drita 1 korrik 1990. Ishte një mllef i akumuluar ndër vite, sepse për fat të keq letërsisë i mungonin mendjendriturit si ;Fishta, Koliqi, Prenushi, Camaj, Pipa, Ali Asllani,… dhe interpretimit në prozë e poezi i mungonte logjika letrare ,kuptimi estetik, të cilat ishin zëvendësuar me nocionin Partishmëria e cila gjykonte deri edhe kategoritë estetike.

Ishte një “shfajsim” përpara nxënësve, sepse kur unë përgatitesha për të dhënë mësimin me autorë të aprovur nga M.A, duhet të kisha përpara një kodeks të imponuar, nga një ideologji e gabuar. Jo vetem kaq por edhe lënda në programet mësimore ishte e cunguar dhe pa kollosët e Artit të huaj apo vendas dhe ata që kishin kaluar nëpër filter do t’i gjykonim me frymën e kritikës M-L(marksiste -leniniste)

Me këtë komunikim modest dua të paraqes momente nga përvoja ime në me shumë se katër dekada si nxënëse dhe mësuese. Mendoj se mund të kontribuoj sado pak me njoftë vështirësitë që kishim në mësimdhënie në interpretimin e një komenti letrar, në sensin estetik dhe historik kur kufizoheshim nga ligje të rrepta të metodës së realizmit socialist . Nuk kam marrë përsipër që të çliroj tekstet shkollore nga këto ndikime, nuk e kam ate fuqi, pasi ka forca politike e kulturore me ndikime nga më të ndryshmet, që vazhdojnë të imponojnë qëndrimin  partiak në shkolla por përvoja ime mund të ndikojë se si mund të çlirohet letërsia dhe arti nga këto qëndrime.

3.Si e lexoni ju sot dhe atëherë ndikimin e propagandës politike të partisë shtet përmes letërsisë ?

Dua të specifikoj në këtë kontekst të pyetjes suaj se vetëm Letërsia e Rilindjes ishte në shërbim të çështjes kombëtare, në funksion të një zgjimi kombëtar, në lëvrimin e gjuhës shqipe, por sipas ideologjisë së imponuar  unë duhet të mbaja qëndrim kritik edhe ndaj Naimit, Apostullit të Shqiptarizmit.

Po të referohemi te poezia “Shkendijë e Diellit ndaj Manushaqes” që simbolizon Shqipërinë, poeti i bën thirrje” Pse s’ ngre kryet përpjetë”…

“Pa shiko lulet ‘e tjera,/ Q’u çel’e u lulëzuan”… sipas kritikës të imponuar unë duhet të shtrembëroja anën historike se “lulet e tjera” që përfaqësojnë qytetërimin evropian, nuk duhet t’i marrim si shembull, Evropa duhet të kthejë sytë nga Shqipëria sepse – lulëzon dhe qëndron si shkëmb graniti.. Vargjet e Naimit “Po mos u tremb, bëhu trime//Edhe ki Durim e shpresë// E pa silli Zotit besë /Dhe kësaj fjalës sime” // duhet të shndërroheshin në propagandë politike se vetëm mësimet e partisë dhe të diktatorit duhet të dëgjoheshin duke na imponuar një qëndrim jo të lirë ndaj veprës dhe rrjedhimisht duke na e kufizuar të lexuarit dhe të menduarit kritik ndaj veprave letrare çka sipas meje e ka dëmtuar shumë formimin e një mendimi intelektual të pavarur.

4.A mendoni se Disidenca dhe letërsia e ndaluar do të kishin pasur rol të rëndësishēm në zhvillimin e mendimit kritik, të lexuarit kritik në letërsi dhe përtej letërsisë.

Është e vërtetë që ajo kohë deformoi disa liri që në kuadrin e letërsisë përfshijnë lirinë  e autorit po ashtu edhe atë  të konsumatorit pra lexuesit Më kujtohet historia e një mësuesi akademik, Pal Doçi, i cili jepte mësimin e historisë në një shkollë teknike që për mungesë lokali ( mjedisi fizik ) i zhvillonin mësimet në klasat tona kur ne kishim mbaruar mësimin .Një ditë prej ditësh e arrestuan përpara nxënësve, sepse ai ishte i dhënë pas Fishtës dhe recitonte vargje nga” Lahuta e Malcisë.”

Ne revoltoheshim dhe e përjetonim shumë keq padrejtësinë, por nuk guxonim të bënim asgjë, zgjidhnim heshtjen, dhe e vuanim pazotësinë tonë për të reaguar.

Desidentët e parë i kisha përballë në klasë.

Kisha nxënës kritikë, të cilët më bënin pyetje të cilat e kisha të vështirë t’ju përgjigjesha. Nxënësi, I.Demalia, (natyrë impulsive) sot shkrimtar, gazetar opinionist, nuk më ndaheshte me pyetjen: 

-Pse nuk e mësojmë Fishtën?!..

Nuk i përgjigjesha, edhe pse unë isha rritur me librat e Fishtës …..pyetja e tij më ndrydhte në burgun e heshtjes.

Më janë drejtuar disa nxënës, në klasa të ndryshme me pyetje nga më të ndryshmet për fabulën e D.Agollit. “Kali e Gomari “.

Fshatari i binte kalit për të ecur sa më shpejt për në destinacion, por përpara kishte gomarin që ecte ngadalë, kali i revoltuar i thotë :

“Hej mbaj dorën se pastaj ta hedh përdhe samarin //Ti para meje pse ma nxjerr gomarin ?// Përpara nxirrmë mua të mos vuash // dhe rrih pastaj gomarin sa të duash// Kështu e ka kjo botë e mjerë e marrë// Përpara nxjerrin veç gomarë//…..

Pyetja e nxënësit ishte: Për ke e ka fjalën Driteroi? Ata e dinin përgjigjen sepse në instancat më të larta shtetërore viheshin njerëz të pashkolluar, kur vendi kishte nevojë për ekonomistë të zotë, organizatorë të aftë dhe jo kuadri  nga “Shkolla e Partisë”

Nxënësit e Gjimnazit “K.Kristoforidhi” ndiqnin mësimet pa shkëputje nga puna, e njihnin mirë realitetin. Një pjesë vinin nga familje të persekutuara por të fisme e të kulturuara, por që i kishte gjemb në sy Diktatori. Ngjarja më e trishtë që më ka ndodhur në ushtrimin e profesionit ishte kur arrestuan jashtë shkollës, një nga nxënësit më të qetë, më të interesuar për mësimin, por që qëndronte gjithmonë në fund të bankave… .

Për një sqarim ishim thirrur në hetuesi bashkë me kolegen time, për t’iu përgjigjur disa pyetjeve. Aty morëm vesh që nxënësi ynë,i kishte dhënë një shoku, ku punonte një libër të vjetër, me përmbajtje fetare.

-I shikon ato libra – më tha hetuesi: -janë marrë në shtëpinë e nxënësit tuaj. Shpërndante literaturë për historinë e Papëve të Romës. Përgjigjja ime ishte: -Mbaj mend që nxënësi ynë në shkollë ka sjellë librin” Lulet e Verës” të N. Frashërit dhe po çuditëm për këto libra që keni këtu….

Djalit të pafajshëm i bënë gjyqin në lagje, ku e mbrojtën të gjithë dhe pastaj e falen.

Nxënësi ynë nuk u kthye më në shkollë. “Faji” i tij ishte, se kishte përhapur “opium” sepse kështu konsiderohej feja “opium për popullin” e sidomos religjioni katolik i djalit i tmerronte kriminelët antikulturë. Unë nuk e mora vesh fatin e tij edhe pas 90-tës, nuk e dija se ku ishte Ai djalë me shpirt të pastër, të shihte pritjen madhështore të Papa Vojtilës dhe të Nënë Terezës në Shkodër; Që sollën dritë dhe shpresë në zemrat e shqiptarëve, puthën dhe e bekuan tokën e martirëve. Apo të dëgjonte fjalët shpirtërore të Papa Françeskut, që zëvëndësoi shprehjen tolerancë fetare duke thënë se këtu në Shqipëri ka —Vëllazërim Fetar—

5 .Cili është gjykimi juaj për letërsinë shqiptare brenda kornizave të kohës?

Në komentet e mia të veprave të Naim Frashërit, Ndre Mjedês apo shumë autorëve të programeve shkollore nuk mund  ta evitoja emocionet letrare nga ato fetare ku shkrihet njerzorja në harmoni me natyrën, familjen besimin që kishin në Zotin natyral si krijuesin e gjithçkaje, i qenieve të gjalla, i qumshtit, i bukës,i zjarrit…Si mund të  mos trajtoja varfërinë e tyre kur nxënësit e mi e shprehnin hapur “kemi harrue ngjyrën e qumshtit”, dhe të produkteve blektorale që jepeshin me listë. Si mund t’i deformoja ato vargje perla,plot bukuri, harmoni, punë që i jepnin gaz njeriut për të shijuar frutin e punës, ku nepërmjet tyre duhet të transmetoja mesazhe paqeje e dashurie njerëzore.

Po këto vështirësi i kam hasur edhe me dukuritë estetike si koncepte, që duheshin trajtuar në përputhje me ideologjinë klasore.

Pyetja e një nxënësi – Si duhet ta kuptojmë karakterin klasor të së Bukurës? …. Një lule është e bukur në tryezën e punëtorit dhe e shëmtuar në tavolinën luksoze të borgjezit ?! U mundova të sqaroja këte nocion estetik, pasi kisha lexuar një përkthim nga rusishtja të A.Uçit, por, që as vetë nuk e kuptoja, sepse jepeshin shpjegime të kundërta. 

Edhe pse ishte një zgjidhje artificiale për konceptin e të Bukurës, që kisha në diskutim me nxënësit, më ndihmoi shumë, të kuptoja se në raste të tilla, duhej gjetur një artific për të dalë nga situata, sepse të përligjësh të bukurën me konceptin e partishmërisë ishte antiart.

6.Si e lexon , kupton dhe përcjell  një letrare si ju realitetin përtej letërsisë më sakt sa aktive është një sy letrar ndaj realitetit jashtletrar .

Letërsia të mëson ta shohësh jetën me mendje të hapur por veçanërisht është liria ajo që  të nxit pareshtur edhe kujtesën por edhe mendimin.

Viti 1990 erdhi me ngjarje që po evoluonin drejt rrëzimit të shtyllave të regjimit më të egër komunist. Marrja zvarrë e shtatorës së Diktatorit, nga rinia studentore në shkurt të 1991 më bëri të kujtoj tim At me të cilin më kishte ndodhur një keqkuptim, me rastin e pritjes së Hrushovit në Shkodër 1959. Shkollës pedagogjike i ishte caktuar vendi i pritjes në hyrje të Shkodrës. Para se të mbërrinin makinat shoqëruese erdhi një urdhër, që 4 vajza pasi të udhëzoheshin, t’i dilnim përpara makinës,me buqeta lulesh, për të pritur Udhëheqësin rus dhe udhëheqësit shqiptarë që shoqërornin.

Kur ai erdhi në Shkodër kishte një mobilizim të jashtzakonshëm e të përgjithshëm për pritjen. Shkollën tonë e kishin caktuar në hyrje të qytetit. Pak përpara se të vinte eskorta, na ndajnë nga radha, na japin nga një tufë lule në dorë për të përshëndetur udhëheqësin e një shteti të madh dhe dy krerët më të lartë të shtetit shqiptar që e shoqëronin. Gjithçka u realizue shumë shpejt, ne dhamë lulet, kur ata ishin brenda në makinë dhe u larguam, nuk i ndoqëm nga pas, por devijuam në rrugën tjetër sipas urdhërit. Pa mbërrijtur në shtëpi im atë më kishte dalë përpara, diçka e pakuptueshme për mua. Im Atë kishte një pamje të pazakontë, deri sa mbërritëm në shtëpi ecëm pa folë. Ishte gati të më thoshte diçka, por unë asgjë s’po kuptoja. Filloi të më pyeste nëse ishim piketuar një ditë përpara për të bërë përshendetjen me lule Hrushovit. Im Atë më bësoi kur i a shpjegova , por nuk u ndal, duke më thënë: Kur u bë pritja për Konti Çianon në Shkodër, kishin piketuar nënën tënde t’i dilte përpara e veshur me kostum kombëtar dhe t’i dhuronte lule pushtuesit, unë nuk e pranova, si denim më transferuan…..

Kjo përsëritet edhe me vajzën time e cila i uron mirëseardhjen një njeriu që të ka PUSHTUE TRUNIN .

Kjo bisedë me tim Atë mbeti sekret edhe nga pjesa tjetër e familjes. Që nga ky moment fillova të mendoj ndryshe, sigurisht në heshtje.

Kjo kujtesë më shtyri të shkruaj artikullin “Pse nuk jam marksist”, sipas titullit të një shkrimi analizë të B.Merxhanit.

Në prill 1991 e dergova shkrimin te “Gazeta Republika” ku në redaksi takova me Z. Petro Marko, i cili më falenderoi duke më thënë ..Oh ç’ma kujtove këte emër!

Siç duket pas vitit 1990 erdhi koha të pohoheshin  me mendje të kthjelltë, këshillat e urta të Brankos.

Ja disa prej tyre ;

“………Një popull që heq dorë prej së drejtës të njësisë kombëtare të tij për të mos sakrifikuar gjë është popull pa vlerë etike ….

Vetëm po ta kemi Kosovën ne mund të ngremë një shtet të lirë dhe të vetëmjaftueshëm me kuptimin e zakonshëm të kësaj fjale …

Me Kosovë mund të sigurojmë dalëngadalë një farë pavarësie ekonomike që i lidh kombet ndërmjet tyre kontinentalë dhe ndërkontinentalë..

Kosova duhet të jetë e jona sepse është shqiptare …Zotëron gjithmonë zëri i gjakut i gjuhës dhe i që i mbajnë kombet në këmbë dhe i shpëtojnë nga rrebeshet e kohës….. B.M.( Tomorri 4 korrik 1943).

Ka patur mjaft problematika që më kanë nxitur të shkruaj një numër artikujsh për çështjen e Kosovës dhe të Çamërisë, që kur fillova udhëtimet e para jashtë Shqipërisë.”

Me rastin e festës së Republikës së Kosovës me 2 korrik 1992, ishim të ftuar në Gjenevë

të Zvicrës nga Fondacioni Scolarship, themeluar nga Dr. A. Gjinovci..me një grup artistik .Ngjarja e 2 Korrikut për shqiptarët kudo ndodheshin, ishte moment bashkimi, shprese, lirie, ku i kushtoheshin këngë trimave të Kosovës dhe strategut e themeluesit të Republikës në mërgim Dr. Rugovës. Entuziazmi i Shqiptarëve të Zvicrës në harmoni me grupin artistik, krijoi një atmosferë festive mbresëlënëse, që e përshkrova në artikullin “Kënga na bashkoi zemrat”, publikuar te Gazeta ‘Rilindja’ e Gjenevës.

Pas këtyre ngjarjeve në verën e vitit 1992 Prof. Repishti, vjen në Atdhe, pas largimit të gjatë i ndëshkuar padrejtësisht nga diktatatura komuniste.

Prof. Repishti erdhi me një ngarkesë malli e dashurie për të gjithë dhe urrejtje për askënd , siç përsëriste vetë:“Atdheu nuk më ka faj”.

Dhe ashtu u prit, pa protokoll ceremonial, por krahëhapur nga familjarët, nga miqtë nga bashkëvuajtësit nga gjithë shqiptarët. Ishte një pritje e ngrohtë, ku dashamirët e rrethuan si një prijës, si simbol i urtësisë, si udhërrëfyes, për të sjellë eksperiencën e demokracisë amerikane, si qytetarë i lirë në Sh.B.A. dhe shpresë për të ardhmen. Këte vizitë të thjeshtë familjare, shkodranët e kthyen në një festë të përbashkët, ku oborri i lulëzuar i Repishtëve u kthye në nje kuvend miqësor,

Në vizitën që bëri Prof.Repishti në shtëpinë tonë, ne ftuam bashkëvuajtësin e tij, Z. Osman Kazazin, ku u bënë biseda të këndshme, të sinqerta pa u përmendur e kaluara. Peripecitë e familjes Kazazi i kam evidentue në shkrimin “Pesë Motrat” te gazeta “Liria” ndërsa për vizitën e Prof .Repishtit “Një mesazh nga Diaspora”

Me 1992 u krjijua Fondacioni shqiptaro Amerikan “Harry Fultz” në SH.B.A. me kryetare Zonjën Johan Fultz Khontos. Qellimi i këtij Fondacioni ishte mbështetja e shkollës teknike në Tiranë, në të njejtën rrugë që ndoqi Harry Fultz.

Qellimi ishte, formimi i plotë i të rinjve dhe kontributi i tyre në zhvillimin e shoqërisë moderne. Ishte inisiativa e Kryqit Kuq i të rinjve  amerikanë 1921, të cilët ndertuan një program model për asistencë teknike, duke synuar të ngrinin një institut si “Robert College” edhe në Shqipëri. Drejtori Harry Fultz 34 vjeçar, profesor i arteve mekanike,talent si pedagog teorik e praktik, përveç të tjerave themeloi edhe gazetën e shkollës “Laboremo”.

Nga Zonja Johana Fultz Khontos mora një ftesë, kur ajo erdhi në Tiranë për të marrë pjesë në tubimin me anëtarët e laboremos, ku u vlerësua vazhdimësia e shkollës me të njëjtat motive si babai i saj H.Fultz. Ajo më ftoi edhe në Ambasadën Amerikane, për një drekë së bashku me Zonjën Andromaqi Adam ( e cila me rastin e rihapjes së Ambasadës Amerikane ngriti flamurin e SH.B.A.-ve ), ku këmbyem mendime për problemet e shkollës teknike.

Kjo lidhje më ngjalli interesimin të shkruaja për këte shkollë, që nxori kuadro të kualifikuar, por shumica e tyre u persekutuan, u burgosën, u ekzekutuan, nga rregjimi famëkeq. Është e rastit të përmend Mustafa Gjinishin, i cili që kur ishte nxënës i shkollës teknike, shkruante shqip edhe anglisht, në gazetën e shkollës. Më ka pëlqyer që kishte zgjedhur për të përkthyer në anglisht poezinë brilante të Fishtës ”Gjuha Shqipe” po shënoj vetëm një varg(….porsi ushtima e një termeti, ngjashtu a gjuha e jonë shqiptare”…..As the power of the earth quake//So is the Albanian tongue//)

Miqësia me familjen e Prof. Beqir Haçit, nga lidhjet me familjen Leka, më kishin zgjuar me kohë interesin të studioja veprat e tij, si student dhe mësues i shkollës teknike “Harry Fultz” që rezoltuan me artikujt. ”Prof.Beqir Haçi, student dhe mësues i shkollës amerikane, viktimë e komunizmit”, “ Mesuesi vizionar për të ardhmen e kombit”.

 Udhëtimi me avionin e parë amerikan ‘Arbëria Airlane’, nga Tirana në New York, janar 1993, që zbriti në tokën shqiptare pas gjysmë shekulli të mbylljes nga diktatura, hapi rrugën për shumë takime e aktivitete.

Ishte një mrekulli që hapësira e Avionit Ishte vetëm me shqiptarë. Udhëtimi prej 10 orësh, u kthye në një kuvend në lartësi, ku secili tregonte arsyet e udhëtimit, i pari bashkshorti im, Luani, do të takonte vëllanë pas 50 vjetësh, Dr. Lekën, të tjerët do të vendosnin lule në varret e atyre, që nuk arritën t’i shihnin kurrë. Takimi në avion më Z. Adem Haxhaj ishte një minierë tregimesh për fisin Haxhaj, me luftëtarë shumë të përmendur në luftën e Malcisë për liri, të dokumentuara te “Lahuta e Malcisë”….

Kur arritëm në Aeroportin Kenedi jemi pritur me flamuj, sikur vinim nga kozmosi. Patëm fat që ky udhëtim koinçidoi me vizitën e Dr. Rugovës në N.Y, ku e ndoqëm në dy takime, në Columbia University dhe në Boston. Atje na bëri krenarë një takim i përzemërt i Dr.Rugovës me Prof.Repishti, Atë Artur Liolini, Imam Rifat Dalipi, Antoni Athanas …. të cilët së bashku na u paraqitën si fortesë e një solidaritet mbarë kombëtar, shpirtëror dhe mendor si shpresë për një të ardhme pa konflikte.

Më ka mbetur në kujtesë, takimi në këte darkë me Zotin Sejfi Protopapa. (1923-2014, veprimtar i rezistencës shqiptare i lidhur me Ballin, person shumë i njohur nga familja Leka.

kishte mbaruar për fizikë bërthamore, kishte arritur deri inxhinier i NASA-s .

Ishte shumë gazmor, me një shpirt rinor, shumë i këndshëm në bisedë, nuk përmendi të kaluemen, megjithëse kishte mbetur shqiptar i madh, antikomunist.

Nuk iu shfaqa menjëherë se e njihja emrin e tij, nepërmjet filmit “I teti në Bronx” dhe romanit “Komisari Memo”. Kur mori vesh se Isha mësuese letërsie e përmendi vetë personazhin e romanit “Sali Protopapën”. Atëhere i tregova një batutë nga nxënësit.( Ishte rast i veçantë që filmi me skenar të D.Agollit “I teti në Bronx” u shfaq para se të botohej romani. Kur romani hyri në programin mësimor dhe filluan analizat dhe komentet letrare, nxënësit kishin njohuri më shumë se unë, pasi e kishin parë filmin disa herë.) Sa paraqita tekstin për komentin e radhës, një nxënës u ngrit dhe më tha: Mësuese thuaj çfarë të duash për Sali Protopapapën, por dashin në sofër mos na e përmend se na shkon goja lëng….

Zoti Sejfi qeshi, por edhe u lëndue: “ky emër që nuk kishte lidhje fare me mua u bëri shumë

dëm njerëzve të mi në Shqipëri”….

Këte udhëtim të paharruar e publikova me shkrimin “Nga Tirana në New York “ 1993, vepër e pilotit nga Tuzi, Tomë Gjokaj, vëllai i piktorit të famshëm Gjelosh Gjokaj dhe veprimtarit të mirënjohur që hapi emisionin shqip në Radion e Malit të Z,Gjergj Gjokaj. ( Gjergji student i gjimnazit Jezuit në Shkodër, i Normales në Gjakovë, i diplomuar në filologji, Beograd, mësues, publicist, themelues i revistës në gjuhën shqipe “Koha”, shkrimtarë, përkthyes, politikan, humanist i njohur në pajtimin e gjaqeve…)

Vëllezërit vinin nga një fis, ku ishin përjetësuar në gurrën popullore, ndaj i paraqita në shkrimin: “Dy fe në një fis të gjithë bashkë për Shqipërinë”.

Edhe pse ishte udhëtimi i parë përtej oqeanit, nuk e shijova si turiste, por me takime që më hapen një horizont të gjërë për të shkruar, për njerëz dhe ngjarje, që nuk i kisha dëgjuar e njohur më parë. Të parin shkrim që botova në N.Y në gazetën Illyria ishte ”Trimëresha Bade Alushi”,e ngjashme me Tringën e Norën e Malcisë, ishte bija e Alush Smajlit nga Hoti I Kujit, ”Sot mbi shkja m’asht çu lugat” i gdhendur në vargjet e Fishtës dhe të njohur nga urtësia popullore “Pushka e Hotit dhe ndihma e Zotit”.

Historiografia shqiptare as që i kishte përmendur bëmat e paraardhësve të tyre. Këto i mësova në familjen e Shpend Haxhajt e vllazni fisnore, të cilët u benë edhe kontribuesit kryesor për ringalljen e Gazetës” Kosova. Trimat e këtij fisi, pas shembjes së diktaturës në Shqipëri, u dekoruan, u ngritën në vendin e nderit, ku i takonte kontributit të tyre, Atdhetarë.

Para se të udhëtoja për N.Y. mora pjesë në një konferencë në Gjimnazit 28 Nëntori Shkodër, me rastin e 70-Vjetorit të krijimit të Gjimnazit 1922-1992. Një tubim ku do të shpërndaheshin dekoratat për nxënës e mësues martirë të kësaj shkolle, të vrarë nga kriminelët komunistë.

 Familjarët, pas dhimbjeve gjysmë shekullore, do të merrnin dekoratën “Martir i Demokracisë” për ata që kishin qenë elita intelektuale e kësaj shkolle .

Kur u thirr disa herë emri i ish drejtorit të Gjimnazit, M.Ivanaj, i vdekur në burg, nuk u paraqit asnjëri, për të marrë dekoratën. Unë e kisha shumë të njohur figurën e Zotni Mirashit, siç e thërriste im Atë mësuesin e vetë. Im Atë e përmendte si shembull të punës, të disiplinës, të dijeve, të karakterit të pamposhtur. Ndërkohë mbaja mend emrin e mbesës tij, Drita, nga një intervistë të saj dhënë Zërit të Amerikës .

Ndaj kur mbërrita në N.Y. e ngarkuar me këte emocion, u vura në kërkim të mbesës tij, që t’ia transmetoja, nderimin që po i bëhej Axhës saj, nga institucioni. ( ku Ai kishte qenë organizatori kryesor që vuri themele të forta në ate shkollë për edukimin e brezave.)

Nga takimi në shtëpinë e Dr. Agim Lekës, i cili na bëri lidhjen, e ftova Dritën të vinte në Shqipëri, në shtëpinë time. Ajo e pranoi ftesën me kënaqësi dhe që atë ditë, si në takimin e parë e deri tani kam vazhduar të kontriboj pa rezerva për të evidentuar vlerat e vëllezërve Ivanaj, pasi çdo aktivitet i tyre ishte i dokumentuar në dosjet e sekuestruara që ndodheshin në Arkivin e Shtetit.

Drita erdhi në Shqipëri pak muaj pas takimit tonë. Organizimet e para të njohjes së Dritës me personalitete në institucionet përkatëse u realizuan nga angazhimi i Luanit, i cili me vullnet dhe këmbënguljen që e karakterizonte mundi të realizonte shumë takime të rëndësishme që i duheshin Dritës për të realizuar projektet e saj në vendin e origjinës.

Vizita e parë në Shkodër me ish studentë të M.Ivanaj dhe me drejtorin e Gjimnazit A.Beli për të marrë dekoratën, ishte surprizuese, se si me një lajmërim nga familjarët e mi dhe miqtë përreth, u mblodhën aqë shumë shkodranë të vjetër e të rinj, që e ruanin të gjallë kujtimin, për Zotni Mirashin. Pas dy muajve Drita erdhi përsëri për të përkujtuar 40-vjetorin e vdekjes të Prof.Dr. M.Ivanajt. Për organizimin e konferencës, Luani u lidh me shoqatën e të përndjekurve, ku së bashku me to vunë në lëvizje shumë organizma, ku u ftuan personalitete si Z.Osman Kazazi,

Z. Pjetër Arbërori ( Kryetar i Parlamentit), Dr. Jakov Milaj, Ministri i Arsimit, Xh Teliti, Z.Uran Butka, Z.Kolec Topalli, Z.Vili Minarolli, Z. Iljaz Gogaj, ( biografi i M.Ivanajt)

Jam angazhuar me një punë intensive, sidomos, kur u krijuan “Fondacionet M.M.Ivanaj Foundation, Institut” në Tiranë e New York 1995-1996 me adresën e telefonin e shtëpisë tonë, ku për kohën ishte mirë që dispononim makinë shkrimi, fax, kompjutër edhe printër të siguruara nga familjarët tanë jashtë Shqipërisë.

Drita qëkur vuri këmbën në Shqipëri, mendoi për të themeluar një Institut për Rininë, duke vënë në dispozicion gjithë pasurinë e sekuestruar, rikthimin e së cilës e mori përsipër Luani, i cili e realizoi pa asnjë shpenzim nën dorë, kur korrupsioni filloi të merrte përmasa nga bijtë e atyre që lanë pushtetin pasi sipas porosisë, që u la i pari i tyre në ikje, zunë kyçet kryesore të ekonomisë.

 ( Ne, u përfshimë familjarisht për mbarëvajtjen e Fondacionit, Arenci formuloi bukur logon e Fondacionit, Altin kontribon financiarisht dhe mban lidhjet e Fondacionit të NY me të Tiranës.)

Organizimi i konferencave në emër të Fondacionit, Tiranë, N.Y, Tuz, në Media, ku kam referuar Ishin burim i shumë kumtesave dhe artikujve studimorë që e pasuruan publicistikën e shkruar.

Në N.Y. dy personalitetet, më të rëndësishëm për mua ishin Dr.Leka, kunati, dhe Prof. Repishti që kisha njohje të hershme në Shkodër. Ata ishin të lidhur mes tyre pasi Zonjat e tyre Elizabeth dhe Diana ishin motra. ( Zonjat vinin nga prindër emigrantë, familje të vjetra Gjirokastrite babai, Kadri Çipi dhe nëna Tefta Bejko Çipi nga Gjirokastra. Pasuria e vetme e tyre ishte shkollimi i vajzave të cilat u diplomuan me “Cum laude”B.A. Dy motrat, Elizabeth Leka dhe Diana Repishti shërbyen si mësuese edhe në shkollën shqipe të cilën e hapën në Queens në vitin 1967-69 me ndihmën e bashkëshortëve ).

Familjet, Leka e Repishti në N.Y. ishin krijuar sipas traditave shqiptare dhe sipas pavarësisë dhe lirisë individuale që garantonte demokracia amerikane. Shtëpitë e tyre ishin qendra kulture me bibliteka shumë të pasura dhe ata personalisht ishin secili një institucion më vete, prej të cilëve kam marrë shumë informacione për shumë personalitete të diasporës si takimet e tyre me Fan Nolin, me Vatranët e parë….

Studime për publicistikën e Dr. Lekës, që është aktuale edhe për sot, e kam paraqitur në shumë artikuj.

Publicistika e Prof.Repishtit sot 97- vjeçar është surprizuese.

Profesori vazhdon të shkruajë duke dhënë mendime të vlefshme për situatën kombëtare dhe ndërkombëtare si Shqiptaro-Amerikan. Me një mendim të kthjellët e progresiv, për probleme kardinale, është bërë sot një Orakull i vërtetë i botës shqiptare. Deri më sot është i paarritshëm, për numrin dhe cilësinë,e artikujve të shumtë e të përditshëm.

Vetëm një qendër studimore – shkencore shqiptaro- amerikane e veçantë për Prof. Repishtin mund të realizojë studimin e veprës tij.

Kam qenë pjesëmarrëse në një konferencë që organizoi Prof.Repishti në “Debal Garden” ( një vatër e ngrohtë shqiptarësh, një qendër kulture, ku promovoheshin, libra, ku bëheshin takime me personalitete shqiptar dhe amerikan, ku beheshin mbrëmje artistike, vepër e një atdhetari të përkushtuar Demë Bali Dema). Tubimi u bë me rastin e 50-Vjetorit të Konferencës së Bujanit, ku u angazhova edhe unë. Referova për ngarjen, pasi i kisha marrë të dhënat nga një pjesëmarrës aktiv gjatë luftës, Z.Jerina, i cili kishte qenë present, gjatë zhvillimit të bisedimeve, në Kullën e Sali Manit, i ngarkuar me sherbim si roje. Kjo ishte vetëm një që asistova unë, por konferenca të tjera të nivelit të lartë që organizonte Prof.Repishti as që numëroheshin.

Më kanë tërhequr vëmendjen edhe personalitete amerikane që kanë pasqyruar histori shqiptare si shkrimtarja amerikane, Rose Wilder Lane në veprën e saj “The Peaks of Shala”,”Majat e Shalës”.

Ajo erdhi në Shqipëri si misionare e Kryqit Kuq Amerikan me 1920, në një qendër humanitare në Shkodër, në qytetin tim të dashur.

Kur mësova për veprën e saj, mendova të shkruaj. Duke gërmuar, gjeta lidhjet e saj me familjen e Rexhë Metës, me të cilët kishim shtëpitë përballë. Ishin histori interesante të cilat i publikova.

Gjithashtu edhe për shkrimtarin amerikan Henry W. Longfellow, i cili shkroi poemën Scanderbeg (Turkey in Europe, and Principalities Albania) përkthyer nga F.Noli, e kam cituar në një shkrim për Dora D’istrian, pritjen në mënyrë ceremoniale, që i bëri në Rezidencën e vet Shkrimtari Longfellow, Princeshës Romune me origjinë shqiptare, Elena Gjika.

Njohja me Kompozitoren amerikane Lou Green (Lucille J.Greenfield, datëlindja 1929) ish- studente e Columbia University e cila bashkpunonte me poeten Mary F. Langford, dhe me Poetin Indian D.Kabadi, i cili kishte qenë në krye të luftës për Indipendencë me Mahatma Gandhi.

Unë kam komunikuar me shumë me Lucille, atëhere kur filloi të ndërkombëtarizohesh çështja e Kosovës.

 Ajo bashkpunoi me Arencin, djalin tim, kur Ai luante në violinë kompozimet e saj, dhe së bashku nxoren C.D. me titull “In soul in Spirit”

Ajo kompozoi një seri këngësh për Kosovën: “Free Kosova in children name”,” Widow of war” “The Eagl’s Song”, këngë kushtuar “ Flora Brovinës” etj…….me vargje të poetës C.O’Nail Shkrimin e publikova me titullin “Kompozitorja Amerikane që i këndoi ngjarjeve të Kosovës”

Kengën “Free Kosova in children name “ e mora me vete kur u ktheva në Shqipëri, pasi ishin vite kur shqiptarët e Kosovës, të përndjekur nga gjenocidi serb, po priteshin ngrohtësisht në Shqipëri.

Në atë kohë unë bashkëpunoja me misionaren Angleze Sherley Ward e cila hapi shkollën Anglo-shqiptare “Fenix” në Tiranë me fëmijë parashkollorë. Unë u angazhova dhe mora përsipër

të filloja një punë të re paçka se nuk kisha përvojën e duhur për metodikën e punës me moshat 5-6 vjeçare.

Për të bërë përgatitjen për mësim, më duhej të njihja metodat bashkëkohore, që drejtoresha Sherley m’i solli mjaftueshëm, jo vetëm metoda angleze por edhe franceze.

Por lidhja me Dr.Jose PH Villa Maria nga Town House International School, N.Y. i cili më solli pa hezitim, metodikën e Maria Montesori më plotësoi shumë njohuritë për të vazhduar . Për më tepër më ftoi në një Konferencë “Symposium for International Montessori Teachers” May 1988 në (1209 Park Avenue, 94.St. N.Y.)

Zgjedhja e kësaj literature më bënë më të sigurtë për edukimin e vogëlushëve, pas të cilëve u afeksionova dhe iu vura punës me pasion. Duke siguruar këte bazë të mjaftueshme, më duhej t’i vihesha një studimi intensiv që as në përgatitjet për shkollën e mesme nuk i kisha bërë me këte preokupim, sepse gjithçka ishte e re për mua. (Aty më lindi ideja që të eksperimentoja, që fëmijët ta fillonin klasën e parë që në moshën 5 vjeç. Me ata fëmijë që kisha, puna ishte e suksesshme, por nuk kisha mundësi të zgjerohesha në masë, nga të gjitha shtresat shoqërore, kështu puna më mbeti në letër. Studimi është me vlerë sepse kam trajtuar tema nga eksperienca ime me fëmijë parashkollorë në atë shkollë, publikimi i këtij studimi mendoj se mund të vlejë )

Ajo që më ndihmoi shumë në harmonizimin e mësimit me fëmijët, ishte mësuesja e muzikës kompozitore e pianiste, Violeta Filaj, me origjinë kosovare, (vajza e Luigj Filajt.) Çdo topik të ri që zhvillonim në çdo dy javë e shoqëronim me këngë. Unë krijoja vargjet me fjalët e reja, që do të mësonin fëmijët në anglisht, ndërsa Violeta kompozonte melodinë. Në këte mënyrë fëmijët e përvetësonin mësimin shumë shpejt. Zonja Filaj drejtonte edhe grupin e vajzave “ Dorela” e cila shkonte te çadrat e liqenit, ku grumbullonte fëmijë nga Kosova të strehuar aty dhe së bashku këndonin këngë patriotike.

Këngën “ Free Kosova in the children name” ( Në emër të Fëmijëve Kosova e Lirë) ia dorëzova mësuese Violetës, fëmijët e përvetësuan shumë shpejt edhe pse ishte në anglisht.Kënga u këndua jo vetëm nga fëmijët e shkollës sonë, por u përhap edhe te fëmijët e tjerë, nepërmjet grupit “Dorela”. Këte aktivitet e kam pasqyruar në shkrimin:

“Talenti,Shkolla,Familja në shkollën Anglo-Shqiptare Fenix” dhe një kushtim për mësuesen Violeta Filaj, te Gazeta Panorama

Një temë për të cilën kam bërë kërkime, pas viteve 90-të ishte shpëtimi i hebrejve në Shqipëri. Kisha dëgjuar nga Z.Hasi dhe Prof.Repishti që familja e Jakup Sokolit ( burri i hallës time) kishte strehuar Izraelit.

Ishin familje me emër, një fis me luftëtarin Hodo Sokolin, isuf Sokolin… Ai vetë ishte mik i Bajram Currit dhe i Kolë Bibë Mirakës,( pas vitit 1944 familjen e K.B.Mirakës, Zonjën Mirakaj me dy djemtë, Moisin dhe Lekën i strehoi, Jakup e Havzije Sokoli.) Si luftëtar Ishte i lidhur shumë me Bajraktarët e Malësisë Madhe, në kohën e luftimeve për pavarësi. Ishte koleksionisht armësh të vjetra dhe qeramikash, të cilat ia sekuestruan,komunistët. ( Im vëlla, Kujtim Domnori,i ka kushtuar një shkrim të gjatë,njeriut të besës,J.Sokolit )

Për të vazhduar kërkimet, për çfarë dëgjova u lidha me kryetarin e shoqatës “Shqipëri-Izrael”, me Fotografin Refik Veseli, i cili më tregoi historinë e familjes tij në Krujë se si kishin strehuar dy familje izraelite, mirënjohjen e familjes izraelite për shpëtimin e jetës tyre, ftesën që kishte marrë nga Gavra Mandil për të marrë vlerësimet e rastit,me 1990.”……

Si mësova për G.Mandil, i cili drejtonte shoqatën Izrael-Shqipëri, iu drejtova me letër ,duke e informuar për çfarë isha e interesuar, për ta evidentuar këte familje bamirëse të Jakup Sokolit

 Duke parë ngulmimin tim u vu në lëvizje Z.V.Hoti, në Shkodër, babai i të cilit kishte strehuar izraelitë.

Për të dy familjet e mësipërme Veseli e Hoti mora të dhëna të dokumentuara me fotografi

dhe i publikova për vlerat e Besës, Mikpritjes e Bujarisë, virtyte të popullit shqiptar.

Nuk u tërhoqa nga kërkimet, për bamirësitë e familjes të hallës time. Vëllai im Irfan Domnori duke parë këmbënguljen time se të dhënat i kisha marrë nga personalitete të dëgjuar, vazhdoi deri sa ra në gjurmë nga një miku i tij i cili i tregoi historinë e “Ali Çifutit “ në shtëpinë e Jakup Sokolit e vllazën…. Një kënaqësi për nipërit, të njohin mirësitë e gjyshit tyre.

Gjithë këto përpjekje për të vertetuar veprën humanitare të popullit shqiptar u kurorëzua në një takim me ftesë të Mirjam Abramoviç në rezidencën e Konsullës Belge në N.Y.,( Consulates of Belgium in N.Y. të U.S.) ku do të shfaqesh një film, xhiruar në Shqipëri prej saj, me muzikë të Arenc Lekës. Për mua ishte shumë interesante të shihja se çfarë e kishte shtyrë këte vajzë polake të xhironte 200 orë film të cilin e kishte reduktuar në dy orë, për ta shfaqur. Mirjam Abramoviç ishte rritur nga bashkëshortët polakë, të cilët e kishin adaptuar, kur prindërit e saj e nxorën vajzën nga ditarja në momentin kur po niseshin me trenat e vdekjes. Kur ajo mësoi të vërtetën, të cilën ia tha nëna që e rriti, gjithashtu mori vesh se Izraelitët janë shpëtuar në Shqipëri, shpejtoi të vinte në vendin e shpëtimtarëve, ku qëndroi në Gjirokastër, në hotelin e djalit të gazetarit Xhevat Kallajxhiut ( publicist, shkrimtar i njohur në N.Y. që e mbylli jetën në emigracion, si kundërshtar i E.Hoxhës.)

Filmi shfaqi pamje dhe ambjente të varfëra nga Shqipëria fill pas viteve 90-të. Ajo mendonte se me këte film, do t’i bënte thirrje botës: ”Të ndihmojmë këte vend, ta nxjerrim nga varfëria këte popull bujar, ashtu siç treguan ata guxim gjatë periudhës së Hollokaustit për Izraelitët.”

Në ate tubim u takuam me Dr.Ana Kohen, izraelitja që jetoi në Vlorë dhe që është gjithmonë në krah të shqiptarëve. Aty, së bashku me Arencin takuam edhe Diplomatin e mirënjohur William Walker, me të cilin biseduam, e respektuam dhe e falenderuam për kontributin në Kosovë, jo vetëm nga ana diplomatike, por edhe nga ana njerëzore, që denoncoi masakren serbe në Reçak….

Keto ngjarje i kam psqyruar në disa shkrime “Shqiptari i parë që vendosi flamurin shqiptar në Jad- Washen” Bamirësia e Shkodranit, Hasan Hoti për shpetimin e Ebrejve”….Ku ruaj edhe korrespondencën me Izraelitin Gavra Mandil i cili ndërroi jetë shpejt pas komunikimit tonë.

Më kanë mbetur të pashlyera në kujtesë, dy studentet, Naime dhe Zyme, që ishin arratisur nga Kosova. Në rrethin familjar, kunatat e mija dhe të tjerë.. i njihnin vajzat dhe i përmendnin si vajza fisnike, krenare dhe ndonjë shtonte, se e dinin përmendsh “Poemin Kosovar” të Mitrush Kutelit. Vajzat në të vërtetë, kur erdhën e dinin se shkrimtari Dh.Pasko kishte dalë nga burgu, por nuk dinin se “Poemi Kosovar” nuk e kishte fituar lirinë.

Unë arrita t’i njoh në Universitet Naimen e Zymën, ku merrja leksionet, në Fakultetin Gjuhë -Letërsi dhe jam diplomuar në një ditë me to më 1965. Nuk e harroj kurrë një rast, pasi isha prezent në një konflikti, që ndodhi në çast. Një nga studentet, kur ishim në koridor tha :”Te dhoma atje janë dy jugosllavët”.Vajzat Pejane si e dëgjuan, u ndien shumë të ofenduara, dhe vrapuan të ballafaqohen me shoqën në fjalë, ku dëgjohesh zëri i tyre “Ne jemi shqiptare”…Fjalët e fuqishme që dilnin nga thellësia e shpirtit tyre, më tingëllojnë edhe sot,më ushqejnë me krenari të ligjshme. (vajzat kishin lënë familjet në Pejë, kishin kaluar në shumë barriera të rrezikshme, duke luftuar me vdekjen, vetëm për të ruajtur identitetin e për të marrë mësime në Shqipëri, larg UDB. Por…ranë nga shiu në breshër.)

Isha e tërhequr shumë pas tregimeve të Mitrush Kutelit (Dhimitër Pasko ), që pata fatin ta njihja personalisht pasi dy vajzat e tij Polikseni e Atalanta i kisha nxënëse në shkollën “4 Dëshmorët”

në vitet 1962-63.

Kur u hap sipari i fjalës lirë , iu vura studimit të krijimtarisë së shkrimtarit dhe u surprizova nga origjina Çame, prej nga kishte vënë mbiemrin, Kuteli, për pseudonimin e tij. Në shkrimin e gjatë për autorin e “Poemit Kosovar “ bashkova edhe dy shoqet e guximshme, Naimen dhe Zymen, studente të shkëlqyera, në të gjitha drejtimet, që e adhuronin Dhimitër Paskon për shkrimet e tij e sidomos për Poemin që ia kushtonte Kosovës, shqiptarëve autoktonë në truallin e lashtë të Ilirëve.

 Dy heroinat që fluturuan mbi Alpet me Kosovën në gjoks, për të shkelur në tokën e përbashkët, Shqipëri, tani janë engjëj, prehen në parajsën e Dardanisë, ku bëlbëzuan shqip dhe hodhën hapat e para të jetës tyre.

Kështu kam vazhduar studimin edhe me Poetin e lirikës shqiptare, Lasgush Poradecin, me një analizë të poemit “Mbi Ta “ kushtuar shkrimtarit luftëtarë Risto Siliqit dhe kryengritjes së Malësisë Madhe në prag të Pavarësisë. Kisha një detyrim ndaj këtij Profeti të poezisë sonë, që s’u përkul dhe derdhi lot për Kosovën dhe Shqipërinë e copëtuar. Kurrë s’kam mundur të komentoj si duhet me nxënësit vargun që bart një histori shekullore “Dyke nisur udhëtimin mes- për-mes nër Shqipëri / Drini plak dhe i përmallshëm që mburon prej Shëndaumi” ku do ta gjeja unë hartën e Prof. Gashit, që t’ja spjegoja nxënësve ashtu siç dëshironte Poeti historinë dhe gjeografinë e vërtetë…. Se Drini plak kalon mes për mes në Shqipëri…. Sepse do të dilte pyetja , ku është gjysma tjetër…?!

Në shkrimin me temë “Edhe Unë jam Çam” ndoqa publicistin e mirënjohur Zotin F. Shkreli shkrimi i të cilit ishte një apel për bashkim mbarëkombëtar. Megjithëse kisha publikuar më parë “Gjurmë Çamërie në Shkodër”, përpara kësaj thirrje nuk mund të qëndroja indiferent sepse përligjte autoktoninë dhe mbijetesën shqiptare.

Shkrime të tjera për personalitete të njohura me shumicën prej tyre kam kontaktuar direkt.

Shkrimin për Zija Shkodra, ekonomist dhe autor i disa monografive, me vlerë shkencat ballkanologjike e kam pasqyruar në shkrimin ” Një historian i madh shqiptar pa tituj dhe grada shkencore”

Shkencëtari akademik i përmasave Evropiane, mbeti pa marrë titujt shkencor, në kohën e monizmit, sepse ngriti zërin në emër të vërtetës historike, për diskutim të lirë, për mendimin e pavarur sipas traditës shkencore evropiane….botuar gazeta Illyria 1995.

Ymer Dishnica, student i Lionit në Francë për mjekësi, minister i shëndetësisë, u dënue nga Diktatori sepse në Konferencën e Mukjes kërkoi të unifikohen kërkesat me Ballin Kombëtar, në luftë kundër okupatorit .E kam pasqyruar në shkrimin “Dr. Ymer Dishnica, mbështetës i platformës për Shqipërinë Etnike, në Konferencën e Mukjes, 1996 gazeta” Rilindja” “Rd”” Balli i Kombit” ( dorëshkrimin e tij prej 17 faqesh që ma ka dorëzuar me dorën e tij, e ruaj si relike )

Është interesante shkrimi “Prof. Safet Butka, luftëtarë për Shqipërinë Etnike”( politikan, luftëtar i paepur për çështjen kombëtare si i jati patrioti Sali Butka). Artikulli ishte publikuar te Gazeta Illyria e N.Y. në Prill 1995: ditën kur delegacioni shqiptar kishte ardhur nga Tirana, për të çuar në vend amanetin e Faik Konicës, që të prehej në Atdhe.

Në krye të artikullit kisha vënë fjalët e M.Frashërit:

“Sa here kujtoj djalin trim të Butkës, aq herë ngashërehem e derdh lot” (Mit-hat Frashëri)

Njeri nga grupi i delegatëve kishte ndaluar të blinte gazetën “Illyria” të cilit i ra në sy shkrimi për Prof.S.Butën. I surprizuar iu drejtua Uran Butkës me të cilin ishin në grup së bashku — Po të pret babai në New York—…..

Një tjetër përsonalitet, Humanisti Shkodran që mbante pseudonimin “Atdhetari i Kosovës” ishte një shkrim shumë i dashur për mua, për Mati Logorecin, i cili së bashku me të vëllanë hapen shkollat shqipe në Prizren dhe në Gjakovë….( botuar te Gazeta RD shkurt 1991 dhe Illyria NY.1994 )

Poezia e poetës amerikane C.O’Neill kushtuar Kosovës “ Errësira është shpirti i luftës” e kam përshtatur për botim në gazetën, Rilindja, 1999

Një personalitet i shquar shqiptar, shkencëtari, Prof.Mustafa Demiri “ Botanisti që përshkoi në këmbë tërë Shqipërinë” ( botuar te Gazeta Illyria 1995)

Studimet e Profesorit më shumë në terren ngjasojnë me punën e një misionari të palodhur. “Doktori i famshëm i Sanatoriumit, që i kushtoi jetën e tij pacientëve” është një shkrim për

 Dr. Shefqet Ndroqi, ‘Gazeta Shqiptare’, 1998. Është historia e studentit Sh.Nd. që braktisi Parisin, për t’ju përkushtuar Shqipërisë. Bindjet e tij nacionaliste dhe konflikti i heshtur me komunistët.

‘Albania e New Yorkut, në shërbim të Atdheut’, kushtuar Andrea Naçes, Diplomuar në “Robert College”, Stamboll.

Në atë shkollë, fitoi edhe kursin e muzikës në Violinë,

Ishte editor i “Albania”, organ zyrtar i Partisë Kombëtare dhe politike. (numri i parë doli 28 shkurt 1918).

Botuar Gazeta Illyria 4 Janar 1995

“Z. Balidema për herë të parë në shqipëri” Pronari i Debal Garden në N.Y. Qendër kulture ku promovoheshin libra, ku bëheshin takime nga shumë personalitete të Shqipërisë dhe nga republika e Kosovës publikuar, Nëntor 1993 ,Gazeta Kosova

Shkrimin “Kjo dekoratë më takon mua ta ruaj “ është shkruar me rastin e 70-vjetorit të Gjimnazit Shkodër, kur po ndaheshin dekoratat “Martir i Demokracise” .

Gani Goxhi mes nesh”, historia e një djali trim, i rritur jetim, tregonte se si Ministri i Arsimit M.Ivanaj i kishte lidhur bursë studimi për meritat e tij. Xhaxhai i tij Lano Goxhi, nga Borshi bashkëpunuan me Omer Nishanin dhe Halim Xhelon në luftë për çështjen kombëtare. Në këte trashigimi vazhdoi edhe Ai…. Botuar Gazeta Borshi. 1999.

Letër e hapur drejtuar Luljeta Pulaj Beqiri, e cila u bë një zë i fuqishëm për të mbrojtur minatorët e ngujuar në galeritë e minierës Gazeta RD…1991

 “Brez pas brezi në luftë për Trojet Tona” i dedikohet Islam Haxhajt, nip i Alush Smajlit, i njohur në vargjet e Fishtës . Në moshën 7 vjeçare kishte përjetuar një ngjarje të tmerrshme kur malazezët i vranë të jatin në prezencën e tij. Botuar në revistën “Trojet Tona” Dhjetor 1996.

Jam përpjekur të përshkruaj aktivitetin tim pas daljes në pension, në 30 vitet e tranzicionit për te njohur sadopak, imponimin që kishim në mësimdhënie nga një ideologji e gabuar dhe të privuar nga njohja e personaliteteve më të shquara në shqiptari : shkrimtarë, shkencëtarë, inxhinierë, diplomatë, Albanologë, historianë,… të cilëve u mori jetën diktatura famëkeqe dhe emri i tyre ishte i destinuar të fshihej nga historia. Por jo, emri dhe veprat e tyre janë transmetuar ndër breza, në heshtje dhe po evidentohen çdo ditë nga njerëz që kanë përgjegjësi ndaj Kombit.

Është krenari dhe kënaqësi të kujtosh e të shkruash për figura të shquara, që gjithë jetën punuan me vetëmohim, menduan dhe jetuan shpirtërisht për Shqipërinë.

7.Cili është mesazhi juaj për historianët , studjuesit e letërsisë,lexuesit:

Lum kush ka mundësi me marrë përsipër me nxjerrë në dritë vlerat e pamohueshme të atyre që ideologjia e diktaturës u përpoq t’i zhdukte nga kujtesa historike. Vetëm pasurimi i teksteve me ringjalljen morale të tyre dhe vlerave të patjetërsueshme të veprave cilësore të mohuara ndër vite na kthen nga humanizmi dhe jeta kulturore pasurohet me të drejtën, të bukurën realen me historinë e vërtetë.

Intervistoi Marjana Bulku

Filed Under: Analiza Tagged With: Marjana Bulku, Pertefe Leka

OPOZITA NUK E KA KURRË LUKSIN E PËRJASHTIMEVE

December 1, 2021 by s p

Marjana Bulku/

Gjithmonë më ka shqetësuar fryma përjashtuese në subjektet tona politike. Jo pak herë kam reflektuar, madje edhe reaguar edhe pse në të shumtën e rasteve zëri im ka mbetur si thirrje në shkretëtirë ndoshta edhe si monolog në kushtet një dialogu të munguar. Sistemi shoqëror dhe ai politik në Shqipëri e ka në gen frymën përjashtuese, denigruese, përçmuese pasi ne jemi një shoqëri që luftën klasore e amplifikuam vetë duke duartrokitur gabimet që bënte politika. Kur them Ne për hir të së vërtetës e përjashtoj veten pasi; – së pari për fat të mirë unë dhe asnjë pjesëtar i familjes time nuk ishim anëtar të partisë mëmë (asaj të Punës) që i ndante në klasa popullsinë, në të prekur, të internuar, të përkëdhelur, të deklasuar, familje revizioniste, borgjeze, etj etj.dhe -së dyti kur u bëra anëtare e Partisë Demokratike në janar 1991 e më pas unë  kurrë dhe në asnjë moment nuk i kam fryrë zjarrit të urrejtjes dhe përçarjes, denigrimit të tjetrit dhe përjashtimit madje e kundërta ka ndodhur sepse në Demokraci çdo kontribut ka vlerë. Po çfarë po ndodh sot në partinë më të madhe opozitare. Është i pakuptueshëm dhe apsurd përjashtimi i individëve apo individualiteteve  e për më tepër kur je në opozitë. Pa dashur të rendis emra dua të kujtoj se zvetënimi i opozitës i ardhur së brëndëshmi më së shumti êshtë një fenomen brejtës dhe vetshkatërrues me të cilin nuk mund të trumpetosh thirrje për fitore. Ka qenë e dhimbshme për mua kur Opozitës i largohej Karamitro, Zhulali, Topi, Patozi, Bojaxhiu, Olldashi, Topalli, Berisha ,etj etj. Akoma më e dhimbshme ishte kur askush nuk ngrinte zërin për këto ZËRA që shuheshin kur aq shumë duheshin për arsye të maturimit të tyre politik por edhe konsolidimit të historikut të Partisë Demokratike. Madje e kundërta ndodhte, më kujtonte fëmijërinë kur në përgjigje të prishjes së marrdhënieve me kinezët apo grupet armike ndaj regjimit të Hoxhës duhet të shkarravisnim nga librat emrat, madje edhe figurat e tyre vizuale. Sot Partisë Demokratike nuk i mungojnë aktorët, por fatkeqësisht ata janë vënë përballë njëri- tjetrit në një duel që nuk i shërben as historisë së saj, as individëve që e deshën dhe as atyre që nuk e duan, as vendit tonë fatkeq i destinuar të mos ketë opozitarizëm por vetëm duartrokitarizëm. Një opozitë dinjitoze do të duhej të shohë përtej vetvetes, të mbjellë shpresa tek ata që nuk kanë dhe që pompoziteti qeveritar i cili prodhon deri aeroporte imagjinare, luks me rrena, ndërkohë  kur në çdo cep Shqipëria rënkon nga pafundësi krizash sociale dhe ekonomike, opozita merr një mision tjetër, shërues, inspirues, shpëtues. Një opozitë dinjitoze nuk i ka hije të mbjellë kaq shumë stres, presion  dhe konfuzitet brenda antarësisë së saj për çeshtje të saj të brendëshme. Një opozitë dinjitoze nuk përjashton por i fton anëtarêt e saj madje edhe qytatarët jo partiakë në një koalicion që është kundra padrejtësive. Përjashtimin e kam provuar edhe unë, por çfarë kuptova është pikërisht ajo që dua ta ndaj me ju; minidueli i brëndshëm ka efektin diapazional përtej subjektit ku ndodh ai e që zbërthehet në zhgënjim ndaj subjektit i cili në vend që të zgjerojë radhët e të shtojë ndjekësit, godet pa shkak shërbëtorët e vet për arsye egocentrizmi (them unë) duke tkurrur fuqinë e vet dhe duke vetshkatërruar subjektin për të cilin të gjithë jemi përgjegjës. Ndaj theksoj se që një opozitë të jetë dinjitoze do duhej të ndalojë çdo fjalor denigrues dhe poshtrues dhe regjistri gjuhësor politik të pasurohet me ftesa e thirrje përbashkimi pasi opozitarizmi nuk e ka luksin ti thotë askujt: IK ! edhe pse dikujt: Gabove, dhe shumëkujt kthehu. Opozita nuk i takon individit por tërësisë së saj numerike dhe historike që me siguri ka prodhuar Risi në këto vite e qē është koha të marrin në dorë fatet e momentit politik në PD.  

Filed Under: Opinion Tagged With: Marjana Bulku

“Po Dibrës, Jo Skavicës“

November 19, 2021 by s p

Gazetarja Marjana Bulku në një bashkëbisedim të gjatë me gazetarin Abdurahim Ashiku.

1.“Po Dibrës Jo Skavicës“ një botim që tingëllon si thirrje, si lindi kjo vepër dhe kur?

Ideja e ndërtimit të një dige, një liqeni artificial e në rrjedhë të tij kthimi i energjisë kinetike të ujit në energji elektrike lindi në vitet 70-të të shekullit të kaluar. Lindi më tepër si hurdhë, që traditën popullore mbushet e zbrazet për të ujitur tokën e mbjellë me misër e perime. Veçse në këtë rast fjala është jo për një hurdhë disa metra kub por për një rezervuar gjigand miliona metra kub ujë, me thellësi qindra metra, me një shtrirje prej mijëra hektarësh… synimi i së cilës ishte të kthente në “termocentral” të gjithë kaskadën e Drinit që asokohe kishte Hidrocentralin e Vaut të Dejës në prodhim e  atë të Fierzës në ndërtim.

Ndërsa tre të parët (Vau i Dejës, Fierza dhe Komani) u ndërtuan, Skavica as filloi (me përjashtim të disa studimeve gjeologjike) dhe as u fol më për të për një kohë të gjatë.

Si gazetar ruaj shprehjen e një ministri i cili kur preu shiritin e përurimit të shkollës së mesme të Zall-Dardhës, një nga shkollat më të bukura dhe funksionale të Dibrës, tha nëpër dhëmbë: “Ia dhamë edhe këtë ndërtesë Skavicës”

Frika nga Skavica ishte në çdo themel që hidhej luginës së Drinit.

Sistemi i kaluar, në perëndim të jetës së vet, nuk pati forcë ta ndërtojë Skavicën, problemet e së cilës në raport me HEC – et e tjerë të kaskadës së Drinit, ishin tepër të thella jo vetëm ekonomike, historike, ekologjike, por edhe sociale.

Mbytja e Dibrës ishte, në mendësinë e kohës, një problem strategjik, problem i lidhur me luftën e ftohtë dhe me ëndrrën e sllavo-Serbisë për ta këput Shqipërinë për brezi.

Përballë Skavicës sistemi zgjodhi Devollin, hidrocentralin e Banjës me drejtim në radhë të parë ujitjen e tokave bujqësore të Belshit, Lushnjës e deri të Kavajës e Durrësit dhe në radhë të dytë prodhimin e energjisë elektrike. Puna shkoi deri në mbushjen e liqenit dhe sistemimin e banorëve të Darëzezës në bregdetin e Semanit ku u ndërtua një fshat 100-200 metra larg detit, me vila dykatëshe e punësim në ndërmarrjen bujqësore.

Për një kohë relativisht të gjatë Skavica u harrua.

U zgjua në vitet e para të këtij shekulli kur nevoja për energji elektrike u rrit në maksimum e termocentralin e Vlorës e “vranë” që të mos ndotej mjedisi e turizmit ti merrej fryma. Tash një çerek shekulli ai vazhdon të ndryshket pa nxjerrë asnjë kilovat energji elektrike.

U zgjua edhe kur vlonjatët, tepelenasit, përmetarët e bashkë me të edhe kupola më e lartë e vendit (Ilir Meta) e shpallën Vjosën “Park Kombëtar” e hidrocentrali i parë i saj Kalivaçi ku më 8 qershor 2001 nisën punimet nga shoqëritë italiane ENEL dhe BEG që do ti përfundonin punimet brenda 4 viteve e sipas marrëveshjes qeveritare do ta shfrytëzonin për 30 vjet, u tjetërsua në një relikte nga e kaluara.

Skavica lindi si një dështim i qeverisjeve shqiptare, si një çandër për mbajtjen e saj mbi këmbë argjili.

Libri im modest lindi kur qeveria Berisha e mori “seriozisht” ndërtimin e Skavicës përmes mburrjeve spektakolare që janë përshkruar në kohë e hapësirë në libër.

Ishte një detyrim qytetar që të vihesha në radhë në betejën për ta shpëtuar Dibrën ani se, në pozicionin e trojeve të babait tim nuk mbytej asnjë pëllëmbë tokë. Më mbytej Dibra dhe kjo ishte dhe është kryesore.

Një ekolog, nga më të mirët e Dibrës, Haki Kola, asokohe, kur unë nisa betejën për ti thënë “JO SKAVICËS” më ngushëllonte…

 “Të jesh i bindur se është shakaja e radhës, si me energjinë atomike. Ai mund të bëjë punishte të thjeshta si e Gërdecit, por jo gjëra aq të komplikuara, pasi ndërron mendje, i prish duke i inauguruar pa pritur të bëhen, kur ai i donë, apo…”

Sali Berisha nuk mundi ta mbysë Dibrën…

Edi Rama e mbyt. Ai di të shkatërrojë dhe koston e shkatërrimit t’ia kalojë njeriut të varfër, pensionistit që nuk i del pensioni as për ilaçe, fshatarit, punëtorit. Ju kujtohet pallati i Bashës në bregdet? Shkatërrimi i tij me dinamit dhe detyrimi për ti paguar atij milionat deri në centin e fundit? Po stadiumi Qemal Stafa? Po Tetari Kombëtar?

Unë jam i sigurt se me mendësinë që ka do ta mbysë Dibrën, do ta shuajë atë përgjithmonë  pa e gëzuar “Rrugën e Arbrit”, fundi i të cilës përfundon në shërbim të sllavo-maqedonësve.

Ai do ta mbysë Dibrën që turizmi jugor nga Vlora në Sarandë të ketë dritë, dritë nga vdekja e tjetërsimi i një krahine të tërë.

Këtu qëndron  e keqja dhe kundër saj duhet të qëndrojmë në këmbë, të mos përkulemi, ta fitojmë siç kemi fituar tërë betejat e mëdha historike.

Vepra ime siç e quani ju, është thjesht një libër që në kopertinë ka emrin tim, është sa e imja aq sa e intelektualëve dibranë që i kanë dalë dhe po i dalin për zot e kanë sakrifikuar gjithçka në këtë betejë tepër të vështirë kur ende në Dibër e te dibranët larg saj nuk është formuar një grup i bashkuar, i motivuar në ndërgjegje.

Libri është dashuria ime e pa kushte për Dibrën që edhe pse i detyruar tash 25 vjet të jem fizikisht larg saj, jam atje, ditën dhe natën.

2. A është lexuar vepra në atdhe, kam parasysh faktin se ju jetoni jashtë Shqipërisë?

Pak mund të them, në rrethe të ngushta. Dhe aspak, përjashtuar gazetën “Rruga e Arbërit” për të cilën gjej rastin të falënderoj në veçanti Bujar Karoshin, zërin deri në kupë të qiellit për mbrojtjen e Dibrës. Nga të tjerët, veçanërisht ata që janë lidhur në karrigen e shtetit jo. Frika e tyre për të mos humbur karrigen dhe privilegjet është jo thjesht për të ardhur keq por për të vënë duart në kokë.

3. Po në vendlindje a është promovuar kjo veper qe lidhet drejtperdrejt me te ?

Në vendlindje? Jo, nuk është promovuar. As në Tiranë. As në Peshkopi.

Ajo ishte (dhe do të mbesë) “gështenjë e nxehtë” në gojën administratës që për hir të  në kolltukut rrotullues të shtetit e ka mbyllur gojën dhe fjala i ka rrëshqit në zorrë e i ka mbet atje.

Asnjë zyrtarë shtetëror, asnjë kryetar bashkie, asnjë kryetar qarku, asnjë

prefekt, deputet, drejtor drejtorie, zëvendës ministër, ministër etj. i kohës së Berishës dje, apo i kohës së Ramës sot, nuk e ka folur një fjalë, nuk e ka shkruar një germë të vetme në mbrojtje të Luginës së Drinit.

Libri është parë si ato librat e “verdhë” në kohën e kaluar që po të ta zinin në dorë të priste e zeza.

Unë, shyqyr, kam qenë njëmijë kilometra larg dhe përveç ndonjë kërcënimi në rrjetet sociale apo në telefon (të cilat i kam injoruar) nuk e kam jetuar mëninë e botimit të librit.

4. Duket si një thirrje atdhe-dashurie por përmbajtja e saj është një miksazh studimor i mirëfilltë ku jeni referuar?

Faleminderit që ma quan “thirrje atdhe-dashurie” çka më josh, më ledhaton, më jep jetë.

Është e vërtetë, është një thirrje dashurie, thirrje e jetuar në udhëtime të gjatat nëpër Dibër, mal më mal e fshat më fshat, mes peizazhit të mrekullueshëm dibran që nuk e ndërroj me asnjë peizazh tjetër. E kam me vete në mbi dhjetë mijë negativë fotografikë që rastësisht, të përgjysmuar, nuk e di se si i mora me vete atë ditë korriku 1996 kur ika.

I kam zbardhur. I kam futur në arkiv. Me pamjet, njerëzit e punës, bujq, minatorë, gjeologë, blegtorë, nxënës, të rinj e të reja, gra e burra të moshuar… jetoj. Më japin dashuri tek i shoh. Më japin jetë. Ma bëjnë Dibrën TIMEN edhe këtu në mërgimin e zi.

Ika jo se nuk pata bukë, jo se nuk pata punë, jo se nuk pata shtëpi, ika për të shpëtuar jetën time dhe të familjes time që ma kërcënuan hapur që po të shkruaja do të më rrëmbenin fëmijët. Dhe tentuan ta bëjnë…

Ika por Dibrën e mora me vete.

E kam me vete.

Dhe do ta kem sa të kem jetë.

Këtë nuk ma merr kush…

Ku jam referuar? Mendoj se e thashë… I jam referuar DASHURISË SIME PËR DIBRËN…

Kaq e thjeshtë është…

5. Përvoja e gazetarit e ka tejkaluar gazetarinë në këtë vepër dhe do doja shumë të na rrëfeni sekretet e udhëtimit tuaj profesional ndër vite.

Kësaj pyetje më duhet ti përgjigjem pak gjatë.

Po ju përcjell tre meditime të mijat: njeri me titull “FLETË NGA JETA IME” vënë në kopertinën e pasme të librit serial “Njerëz që i dua”, tjetri me “60 VJET FAQEVE TË SHTYPIT” dhe meditimi humoristik “DY SHTATAT E JETËS SIME”…

NJË FLETË NGA JETA IME…

Linda pesë ditë para Ditë Verës për tu regjistruar pesë ditë pas Shëngjergjit, më 11 maj të pranverës 1941…

Filloren e mbarova në Brezhdan kurse dy vite të shtatëvjeçares në Peshkopi në një udhëtim më këmbë prej dymbëdhjetë kilometrash në ditë. Klasën e 7-të dhe të parën gjimnaz i mbarova në shkollën ushtarake “Skënderbeg” në Tiranë kurse tre të tjerat në Teknikumin Bujqësor në Fier. Pasi punova dy vjet në Peshkopi vazhdova Institutin e Lartë Shtetëror të Bujqësisë të cilin e mbarova më 16 shkurt 1966.

U mora në fillim me projektimin dhe mbjelljen e plantacioneve të reja frutore në Dibër për të vazhduar më tej si pedagog në Teknikumin Bujqësor të Peshkopisë…

U lidha me shtypin nëpërmjet një reportazhi në gazetën “Sporti Popullor” në një ekskursion me bashkënxënës të bujqësores së Fierit në truallin e Apolonisë së lashtë në vitin 1957 për të vazhduar më pas, në vitet e shkollës së mesme dhe  asaj të lartë, me “Zërin e Rinisë”…

Dashuria ime për shtypin u shndërrua në profesion në vitin 1974 kur mora detyrën e korrespondentit të ATSH – së për Dibrën dhe Matin, për të vazhduar më tej me gazetën “Ushtima e maleve” dhe së fundi me “Zërin e Popullit”.

U largova nga Shqipëria më 21 korrik 1996 për t’i shpëtuar dhunës fizike dhe familjare nga segmente ekstreme të kohës.

Gjatë këtyre viteve kamë rritur lule në kopshtet greke pa i lënë mënjanë “lulet“ e bukura të publicistikës. Në fillim iu përkushtova gazetës “Vëllazërimi”, gazetë e cila doli kur në Shqipëri ishin mbyllur të gjitha gazetat pasojë e politikës së vitit të mbrapshtë 1997, për të vazhduar më tej me “Rilindja XXI“ dhe “ E Vërteta“, “Emigranti”, “Gazeta e Athinës”, gazeta në Shqipëri etj.

Në këto gazeta e kanë burimin shtatë librat të serisë “Njerëz që i dua”.

60 VJET FAQEVE TË SHTYPIT…

Ishim ulur në një stol dhe kundronim dallgët që ngriheshin, shpërthenin si fishekzjarrë stërkalash të bardha e  shuheshin në bregun shtrirë mbi guralecë shumëngjyrësh. Gjiri i Sarantit  i ngjan nallçës së hekurt të kalit të legjendës në hapin e parë të shndërrimit nga qenie detare në tokësore.

Pamjen  e gjerbnim si ta kishim në filxhan tre vetë, sup më sup ngjeshur; unë, Shpëtimi dhe Eqremi. Ata prej Librazhdi e unë prej Dibre. Më shkon biseda me ta, më ngroh miqësia e tyre.

Sa herë takohemi kam dëshirë të gërryej në zgafellen e jetës së tyre, jetë njerëzish të punës e djersës së kulluar. Kam shkruar për ta, një libër të tërë kam botuar, “Rrëfimet e komshiut”. Mbase botoj edhe një të dytë. Tregimet e tyre janë si gurrë malesh që rrjedh e zbardh gurë.

Kësaj radhe këmbëngulshëm kërkuan të lëviz gurin që mbyll zgafellen e jetës time, asaj të lidhur me shtypin, faqeve të gazetave…

Kërshëria e  tyre u zgjua kur unë u thash se këtë vit mbushen 60 vjet nga shkrimi im i parë…

Po u përgjigjem pyetjeve të tyre, përgjigje për ta por edhe për të tjerë që në jetë i desha dhe i dua. E them këtë sepse po nuk deshe, po nuk dashurove, nuk mund të lidhësh as fjalë e as fjali, pa le pastaj të hapësh themele e të ngresh godina miqësie.

Shkrimi im i parë?

Shkrimi im i parë është shkruar në maj të vitit 1957 dhe është botuar më 8 maj të atij viti në gazetën “Sporti popullor”. Iu luta Ali Hoxhës, një mikut tim nga Çidhna e Dibrës që për adresë dite ka Bibliotekën Kombëtare, të kërkojë në koleksionin e “Sportit Popullor”. I dhashë si kohë pranverën e vitit 1957. Mbaja mend mirë që pikërisht në atë pranverë, nxënës i shkollës së mesme bujqësore kisha qenë pjesë e një  marshimi nga Fieri në Pojan, marshim disa orë në këmbë mes fushës së bukur të Myzeqesë e kodrave që rrethojnë perlën e sotme, Apoloninë,  në veçanti nga pasuria e pashoqe arkeologjike. Asokohe Apolonia ishte e fshehur nën tokë, e mbuluar me gjelbërim, e mbuluar me histori e mistere, me kujtime përcjellë brez pas brezi. Më kujtohet kisha në kodër, një kishë e vjetër në mjediset e së cilës nuk e di pse ndjeje të ftohtë. Në mes të asaj natyre të qetë, të peizazhit që të sillte në sy e shpirt fushën dhe detin, gjelbërimin me lulet e majit dhe kaltërsinë me dallgët e bardha, mu ngjall dëshira të shkruaja. Ishin fjalët e para por edhe të fundit që shkruaja për atë vend. Mund të pohoj se edhe pas 60 vjetësh në kujtesë kam tërësisht Apoloninë e asaj dite. Në udhëtimet e gjata të jetës time nuk jam kthyer asnjëherë atje, nuk e kam parë e jetuar Apoloninë e ditëve tona me mrekullitë arkeologjike.

Aliu, tepër korrekt, ma solli shkrimin tim të parë të fotografuar. E kam në kujtesën kompjuterike mes relikteve të jetës.

Shkrimi im i parë! Nga ky e nisa kërkimin, madje nga kjo nisem që ta kërkoj jetën time nëpër faqet e gazetave gjatë tërë këtyre gjashtëdhjetë vjetëve. Më mirë se sa ta shohësh veten nëpërmjet shkrimeve të tua, shkrime në kohë dhe hapësirë, nuk ka. Këtë ndjenjë e përjetova vrullshëm. Jam unë, është jeta ime, është rritja ime. Mos harro se atëherë isha vetëm 16 vjeç, më saktë 16 vjet pa tri ditë. Më 11 maj mbushja 16 vjet…

Pas kësaj?

Më mirë të them diçka “para kësaj”. Kam pas që kur mësova të shkruaj e lexoj dashuri për librin. Fshati im i lindjes Brezhdan-Zdojani ishte një fshat i madh, më i madhi në të gjithë Dibrën, fshat me  “Oxhak” siç dalloheshin dhe emërtoheshin dikur fshatrat e Topalltisë së Dibrës kundrejt fshatrave të “Nëntë Maleve të Dibrës”. Vetëm pesë kilometra nga Peshkopia dhe 20-25 kilometra nga Dibra e Madhe ai ishte i njohur për historinë e tij, për punën, pastërtinë, paçllëkun  dhe kulturën e jetesës. Me librin e vërtetë do të lidhesha kur në vjeshtë të vitit 1953 do të nisja mësimet në shkollën shtatëvjeçare të Peshkopisë. Atje do të njihesha edhe me gazetën “Pionieri”.  Një libër dhuratë për Vitin e Ri si nxënës i mbarë në mësime me një titull “Të njohësh botën rreth teje” do të bëhej libri im i parë, libër që do ta lexoja disa herë nga kreu në fund.

Por me librin e vërtetë, do të lidhesha e nuk do të shkëputesha tërë jetën time kur në fund të gushtit 1954 do të udhëtoja drejt Tiranës e do të ulesha në bankat e shkollës ushtarake “Skënderbeg”. Biblioteka shumë e pasur do më bënte të zbrisja nga raftet libër pas libri. Por mbi të gjitha nyje të ngushtë me librin do të më lidhte mësuesja e letërsisë, një vajzë me horizont të gjerë që ka hyrë në kujtesën time me emrin “Penelopa”, nofkë që ia kishin dhënë nxënësit para meje për shpjegimin e gjallë që u bënte heronjve të mitologjisë së lashtë greke e romake, heronjve të Homerit, Sofokliut, Euripidit, Aristofanit, Virgjilit …pjesë të veprave të të cilëve na detyronte jo vetëm për ti mësuar përmendësh por edhe si tema hartimesh.

Atje shpirtërisht do të lidhesha edhe me shtypin. Më tërhiqnin veçanërisht nxënës të klasave më të larta që shkruanin tregime, jepnin edhe lajme për veprimtaritë në shkollë, krijime që i lexoja në gazetat e varura në korridoret e shkollës…

Fati desh që ta lija atë shkollë, më e mira dhe më e organizuara në atë kohë, me një drejtor që më vonë do të bëhej “Mësues i Popullit” dhe me mësues nga më të mirët. Një histori më vete kjo që lidhet me “kooperativat” dhe me “Nëntë mijëshin” e vitit 1956, kohë e humbur për ta shkruar.

Në shtator të vitit 1956 e gjeta veten nxënës të Teknikumit Bujqësor të Fierit, shkolla e dytë e mesme bujqësore në Shqipëri e hapur në vitin 1952, sigurisht pas Teknikumit Bujqësor të Kavajës, shkolla veterane e bujqësisë shqiptare. Shkolla ishte një barakë e gjatë në formën e kllapës katrore, shkollë e ngrehur mbi kolona e trarë druri dhe e veshur me karton  një gisht të trashë. Njeri konvikt ishte fare pranë shkollës në një ndërtesë, vilë më mirë të them, të sekuestruar nga shteti. Po aty ishte edhe mensa, infermieria dhe të tjerat. Konvikti ishte pak më larg, në një ndërtesë po të sekuestruar që një rrugicë e ndante nga fusha e vetme e futbollit ku bëheshin të gjitha ndeshjet e kohës. Në qendër të Fierit, rreth e qark sheshit ishte biblioteka, shtëpia e kulturës, spitali, komiteti ekzekutiv. Të parën vura bibliotekën, jo për radhë alfabetike por sepse me të u lidha aq shumë sa nuk mund ta përshkruaj. Librat e asaj biblioteke rrodhën e formuan lumin e dashurisë sime për letërsinë. Nga biblioteka, në bllokun tim të kujtimeve ruaj me dashuri një shënim, i korrikut 1959, me shkrimin origjinal të drejtoreshës së bibliotekës Urani Verria… Urania më ka ngelë në kujtesën time si njeriu ideal i punonjësit të bibliotekës.  Do të desha të jetë gjallë e ti lexonte këto radhë. Në mos, le të krenohen bijtë, nipërit e mbesat për nënën dhe gjyshen e tyre…

Dola nga tema?

E natyrshme. Për “kohën e shkrimeve” ka shkruar edhe Kadareja, gjerë e gjatë. Çdo njeri ka “kohën e shkrimeve” të tij. Edhe pse të “vogla” janë copë e pandarë e jetës. Çdo ndërtesë ka themelet e veta, betoni si ndërtesat e sotme apo prej druri e kartoni si shkolla ime në Fier. Edhe jeta ime ka ndërtesën e vet, modeste sigurisht.

Nga Fieri u nisa për në Pojan dhe për Pojanin dhe Apoloninë bëra shkrimin e parë të jetës sime. Nuk e di sa kam shkruar nëpër faqet me vija të fletoreve që asokohe vinin nga larg, di se nga krasitjet e bëra kanë dalë ato radhë që përshkrova lart.

Si vazhdova më tej?

E vetmja përgjigje është se prej asaj dite, prej asaj pranvere nuk iu ndava shtypit. Shkrova nga Fieri, shkrova nga NB “Çlirimi” ku u shpërngul Teknikumi Bujqësore e ku është edhe sot. Shkrova për ekskursionet, për natyrën, për njerëzit, për shokët e mi të shkollës. Atje nisa edhe të fotografoj jetën.  “Smena”, një aparat fotografik rus për fillestarë ishte fotoaparati i parë i jetës time, mjeti që nëpërmjet fotografive në blloqet e mia të shënimeve dhe kujtimeve më sjell kohën e bukur të jetës rinore.

Shëndëllia, një vend i bukur i zhytur mes gjelbërimit dhe mistereve të natyrës e historisë ishte vendi i piknikëve pranverorë, vend ku “Smena” ime do të mblidhte në shirit shokët, pedagogët, njerëzit e klasës dhe të shkollës sime, vend shkrimi i reportazheve të mi në drejtim të “Zërit të rinisë”. Por jo vetëm ajo, edhe shkolla jonë e re, edhe jeta rinore në atë fragment të jetës që cilësohet si koha e miqësisë së madhe, kohë që përveç shkollës së mesme nuk ta vizaton në shpirt e nuk ta merr me vete asnjë kohë tjetër. Bllokun im i shënimeve, me foto dhe fjalë plot dashuri të shokëve dhe shoqeve të mia është skica, reportazhi,  përshkrimi, poezia më e bukur shkruar nga shokët e mi të  shkollës së mesme. 

Pas “Sportit popullor” u lidha me “Zërin e rinisë”. Shkruaja për të dhe të gjithë dërgimet e mia botoheshin gjithnjë e më me pak shkurtime. Formova, si ta quaj, portretin e parë publik timin.

Babai një ditë kish marrë rrugën e gjatë nga Peshkopia për Fier për të më parë. Rasti e kishte sjellë që në tren të ulej krahas një burri që pasi kishin hyrë në bisedë e kishte pyetur ku shkonte. I kishte thënë se shkoj të takoj djalin në Teknikumin Bujqësor të Fierit. E kishte pyetur për emrin dhe për çudi ishin bashkuar në një nyjë të vetme. Njeriu me të cilin udhëtonte  babai im ishte Dhimitër Verli, kryeredaktor i gazetës “Zëri i rinisë”. Babai e kujtonte gjithnjë atë udhëtim, takimin, bisedën dhe fjalët e mira të Dhimitrit për mua. Më tha se e kishte ndjerë veten krenar…

“Zëri i rinisë”  asokohe ishte gazeta më e lexuar dhe më e kërkuar nga të rinjtë dhe të rejat. Kërkohej për temat rinore. Kërkohej për fletën letrare “arën e madhe” ku u hodh fara e talenteve, shkrimtarëve e poetëve të ardhshëm. Kërkohej edhe për fletën shkencore, një dritare që e shihte botën me syrin e kohës.

Inkurajues në hapat e parë të jetës faqeve të shtypit ishin mësuesit e mi Nikolla Margilaj e Nexhip Gami si dhe shokët dhe shoqet e klasës…

Peshkopia, Dibra…?

Më mirë po them Zdojan- Brezhdani, vendlindja ime, pista e parë e jetë-punës sime. Aty linda, aty fillova për herë të parë në jetën time punën. Kthehesha në fshat pas pesë vjetësh, dy vjet shkollimi në Tiranë e tre vjet në Fier. Kthehesha si specialist, si agronom i mesëm. Isha ndër të parët bij të tij që kisha mbaruar shkollë të mesme. Atë vit në Peshkopi kishin mbaruar shkollën e mesme pedagogjike pesë vajza, pesë shoqe të miat në klasën e pestë dhe të gjashtë. Ishte një ngjarje e madhe për kohën, ishte një thyerje e degëve të pemës të zakoneve të egra për gratë dhe vajzat. Thyerje degësh thashë se sa për shkulje rrënjësh nuk bëhej fjalë. A mund ti shkulnin rrënjët e thella të obskurantizmit mesjetar pesë vajza që kapur dorë për dore hidhnin valle e këndonin…

Moj Sanie motër…oo

Hidhe vallen rrotull…oo

Se midis atyre pesë vajzave dy quheshin Sanie:

…Sanie Zeneli… Sanie Berisha…Kumrie Lahi…Hide Beqiri…Tefta Cami.

Ishte koha kur hidheshin themele  të një lloji e ngjyre tjetër…

Në Zdojan ishte krijuar kooperativa në mars 1956, në Brezhdan në vitin 1957. Në vitin 1958 ishin bashkuar e bërë një. Përpara tyre fshati, Brezhdani dhe Zdojani, në vjeshtë të vitit 1955 ishin mbledhur, kishin hapur një kanal, kishin shtrirë një tub çeliku dhe u kishin dhënë të treqind shtëpive dritë elektrike. Kanali, rezervuari, tubi i çelikut kalonin një metër larg themeleve të shtëpisë së prindërve të mi, mblidhnin ujin dhe e zbrisnin poshtë nëpër vreshtin e mbjellë nga duart e babait tim shumë e shumë vite më parë kur unë ende nuk kisha mbaruar shkollën fillore. Livadhet e Frangut ku dikur shkonim për piknik ishin mbjellë me mollë. Gjorajca e Pasmari ku dikur kullosnim bagëtitë shtriheshin nën piketa e gropa pemësh frutore. Aty, në atë mjedis të bukur ku Drini plak harkon mbi kodra si të dojë të hedhë mbi ta lakun për të kapë kalin e legjendës, pikërisht aty nisi reportazhi im me vijime në kohë e hapësirë për blloqet frutore të Dibrës, një ndër dobësitë dhe dashuritë e jetës sime.  Piketat e “mia” do të vazhdonin në pranverë të vitit 1960 atje, përballë Rreth-Kales për të ngritur bllokun më të madh në shkallë republike (madje edhe ballkanike) të arrave,  mbi kodrën e Kubenit dhe kodrat e rrafshin e Ravnave të Grevës ku atë pranverë u mbollën rreth 100 hektarë vreshta.

Puna e dy viteve në Brezhdan-Zdojan, lokalitetin e Muhurrit dhe atë të Qendrës më dha mundësinë të njoh zona të gjera në të dy krahët e Drinit, të njoh fshatrat e Muhurrit, Luznisë dhe Katër Grykët e Murrës, madje të ngjitem edhe në fshatin më të lartë të Përtejdrinit, në Bulaç ku do të gjeja rrënjë të të parëve të mi nga ana e nënës, të organizoja në Palpus, kodrën që sheh poshtë Sinën e tutje Luginën e Drinit me Korabin krye bardhë, punën për ngritjen e një lapidari në vendin ku ra heroina e Popullit Nimete Progonati. Mund të them pa asnjë hezitim se ata dy vjet kanë qenë vitet kur shkrimet e mia erdhën duke u pjekur, morën   ngjyrat e para të vendlindjes.

Shkruaja vazhdimisht gjithnjë me adresë “Zërin e rinisë”. Bëja portrete njerëzish, kronika jetësore, reportazhe e përshkrime… Shumë skeda në krahinorin e bibliotekës së Peshkopisë, vlerë e punës së shkodranit që jeta e bëri më dibran se dibranët, falë përkushtimit dhe dashurisë së tij, TEF KRROQIT, kanë tituj dhe datëshkrime të mia të viteve 1959-1960-1961.

Po ju tregoj një detaj për të qeshur  nga një ndodhi e asaj kohe. Shkrimet i bëja mbrëmjeve. Shtrihesha në shtrat, vija fletoren përpara dhe shkruaja nën dritën elektrike. Hidrocentrali verës, por edhe dimrit, jepte dritë deri në orën 11 të natës. Pas kësaj ore uji, sipas një marrëveshje fshatçe, kalonte për ujitjen e tokave të Zdojanit, kalonte edhe për të vënë në lëvizje gurët e mullirit të Latifit, Rexhepit apo Maliqit në kaskadën zbritëse drejt fushave për ujitje në verë e drejt Drinit në stinët e tjera. Po shkruaja një reportazh kur… dritat u shuan. Isha aq i zhytur thellë në reportazh sa nuk desha që t’i shtyja fjalët e fjalitë për një ditë tjetër. Vazhdova të shkruaj pa parë se ku i shtrija fjalët dhe fjalitë. Shkruaja me stilograf. Mbarova, vura pikën e fundit dhe më zuri gjumi. Kur u ngrita në mëngjes u befasova. Boja e stilografit ishte mbaruar … Kuptohet u dëshpërova. Qesha me vete dhe ia nisa nga e para. Më ndihmoi paksa të mblidhja fjalët e shkruara gërvishtja e penës së stilografit…

Vitet studentore?

 Në shtator të vitit 1961 u ula në bankat e Institutit Bujqësor si quhej atë vit të 10 vjetorit të krijimit të tij, Institutit të Lartë Shtetëror  të Bujqësisë siç u quajt kur mbarova studimet, Universitetit Bujqësore siç quhet sot. Nga lartësia e 60 vjetëve me shtypin mund të them pa hezitim se unë mora “dy diploma”, njërën të shkruar që e ruaj në sirtar dhe tjetrën të pa shkruar që e ruaj në zemër e shpirt. Instituti i lartë Shtetëror i Bujqësisë më dha diplomën e shkruar të agronomit kurse “Zëri i Rinisë” më dha diplomën e pa shkruar të gazetarit. Në vitin e fundit të studimeve u hap pranë fakultetit histori- filologji dega e gazetarisë, degë që asokohe mori  paralelisht studentë nga disa fakultete të Universitetit të Tiranës dhe të Institutit të Bujqësisë. Dega e gazetarisë ishte dy vjet çka më përjashtonte mua nga auditorët për arsye se koha e studimit tim ishte vetëm një vit. Sigurisht nga njëra anë më mbeti merak sepse të ndjekësh edhe një universitet, të marrësh edhe një diplomë në të njëjtën kohë studimi  ishte një privilegj për kohën.

Ju thashë më sipër se unë mora “diplomën” e “Zërit të rinisë”. Lektorë të mi në fushën e gazetarisë ishin Dhimitër Verli- kryeredaktor, Liri Lubonja- zëvendëskryeredaktore,  redaktorët Luan Dibra, Vath Koreshi, Loni Papa, Agim Cerga, Kliton Gjilani, Zef Gurakuqi, Pirro Tase, i gjithë stafi i asaj kohe i gazetës “Zëri i rinisë” deri tek Duri i korrekturës teknike.  Në zyrat e “Zërit të rinisë” ulesha si të isha në zyrën time. Në korridoret e gazetës takova njerëz që më vonë do të bënin histori në fushën e letrave dhe të publicistikës shqiptare. Takova Ismail Kadarenë e madh, Eleni Gushin (Kadarenë) në gazetën “Pionieri”, Petro Markon e të shoqen, piktoren që qëndiste faqet e “Pionierit” me pikturat e saj të bukura, Safo Markon… Profesorë më të mirë se ata nuk mund të gjeja, korrigjues dhe udhëzues për shkrimet e mia më të mirë e njerëzorë se ata nuk  mund të takoja.

Instituti Bujqësor, lëndët që përshkojnë programin shkencor, për mendimin tim krijojnë hapësirë njohje që nuk e gjen në asnjë degë tjetër të fakulteteve. E them këtë sepse atje je i detyruar të hysh edhe në anatomi e fiziologji kafshës, edhe në botanikë e fiziologji bimësh, edhe në mekanikë e ndërtim, edhe në biokimi e mikrobiologji, edhe në teknologji bujqësore e blegtorale, edhe në pedologji e gjeologji, edhe në eksperiment e kërkim shkencor, edhe në… Kjo hapësirë dijesh e marrë nëpërmjet më se 40 provimesh më ka vlejtur në jetë, në punën e mëvonshme si gazetar profesionist kur më është dashur të shkruaj për njerëz të punës në sektorë nga më të ndryshmit.

Tre muaj udhëtime nëpër Shqipëri në periudhën prill-korrik 1962, ishin një tjetër “shkollë” njohjeje, “shkollë” të cilën edhe sot vazhdoj ta citoj në shkrimet e mia sa herë hyj në botën e heronjve të portreteve e reportazheve të mia. Udhëtova si pjesë e ekspeditës pedologjike për studimin e tokave acide të Shqipërisë thuajse në të gjithë Shqipërinë nga skaji më jugor i Shqipërisë deri në atë më verior. Zbrita deri në Bularat të Gjirokastrës, u ngjita në Zagori për të parë një ditë maji se si “fshatarkat” e Çajupit ngisnin qetë në arë e burrat e tyre pinin  raki nën hijen e rrapeve shekullorë.  Ngjita Qafë Devrinë e pashë nga Gjerbësi i Skraparit luginën e Tomorricës e vargun e fshatrave Melovë, Rehovë…  Isha në Shpirag e pashë nga afër se si ishte prerë mali nga shpatat e kalorësit të legjendës. U ngjita në bjeshkët e Razmës dhe pashë sa me durim ia kishin rrëmbyer malit tokën për bukë fshatarët e Vrithit duke formuar brezare të mahnitshme. U ngjita në  Pukë për të zbritur nga Qerreti në Koman, nga 800 metro mbi nivelin e detit në 120 nëpër një pjerrësirë si të zbrisje e ngjiteshe shkallëve të qiellit. Vazhduam në Kukës për të marrë të përpjetat e maleve  drejt Bicajt, Kolosjanit e bjeshkëve të Shishtavecit.  Valbona, një banjë korriku në kthjelltësinë e ujërave të saj, lugina e Dragobisë, Kami e së fundi Kruma ishin skajet e asaj vere udhëtimesh që do të më krijonin mbresa tërë jetën e do të ishin pjesë e shkrimeve të mia dje, por edhe sot.

Një udhëtim nëpër Dibër, Bulqizë, Mat e Mirditë, një hyrje në “honet e errëta” të minierës së Rubikut e një zbritje në dishenterinë e minierës së bakrit të Kurbneshit, një udhëtim në ditën e gjeologut më 23 gusht 1964 të përpjetës së Oroshit e një grusht ujë të ftohtë në burimin në livadhet e Fushë Lugje në kapelë të maleve të Mirditës, një natë në  çadrën e gjeologut Gëzim Shima në Nënshejt do të formonin rrjedhën e kujtimeve dhe reportazheve atij udhëtimi të mrekullueshëm.

Një udhëtim me Liri Lubonjën në Peshkopi më 10-11 tetor 1964 ku në festimet e 20 vjetorit të Qarkorit të Rinisë njoha shoqen e jetës, kthimi ulur në sedijen e veturës të “Zërit të Popullit” në kuvend me Javer Malon e madh të diplomacisë dhe publicistikës, udhëtim rrugës që merr ngjitjen nga ujërat e Matit në bjeshkët e Shëngjergjit dhe Bizës e së fundi një teposhte drejt Tiranës, ishin një tjetër “shkollë” e njohjes së gjeografisë fizike të vendit…

Këto e krahas tyre jeta e gjallë studentore ishin pjesë e ngjyrave të krijimeve të mia publicistike asaj kohe të bukur të viteve të rinisë sime.

Pas shkollës?  Dibra, universiteti i madh i jetës sime…

Mora diplomën e agronomit më 16 shkurt të vitit 1966. E mora në një ceremoni të bukur ku ndodheshin Ministri i Bujqësisë Pirro Dodbiba, rektori i Institutit të Lartë Shtetëror të Bujqësisë Gaqo Tashko i madh i shkencës shqiptare dhe të tjerë. Pata nderin të flas në emër të të diplomuarve. Ndër të tjera në përmbyllje të përshëndetjes thashë: “Mirë u pafshim! Adresa jonë është mali dhe fusha, atje ku mbyllet dhe korret” slogan që do të ma përmendte Jorgji Muzaka si njohje pas afro dyzet vjetësh në një veprimtari në Athinë. Gazeta “Mësuesi” bëri një reportazh në vend të kryeartikullit shoqëruar me thënien dhe fotografinë time. Ishte hera e parë që shkruanin për mua. Fatmirësisht kam disa fotografi të atij çasti të jetës sime, foto nga fotografi i Institutit Selaudini, foto të cilat do ti gjeja edhe pas dy vjetësh në sallonin e ndërtesës së vjetër  të Institutit.

Prej asaj dite jeta pena ime u ngjit për të qëndruar deri në vitin 1996  maleve, “Atje ku mbillej dhe korrej…”

U emërova përgjegjës sektori në Ndërmarrjen Bujqësore të Dibrës. Fati e solli që të punoja bashkë me idhullin tim në pemëtari, njeriun që i krijoi me shpirt të paepur dhe me teknikën më të përparuar të kohës blloqet e mëdhenj frutorë dhe vreshtat e Dibrës, me Xhavit Hysën. E bukura ishte se të dy kishim piketuar e kishim marrë pjesë në mbjelljen në mars 1960 të bllokut prej 70 hektarësh të vreshtave të Ravnave. E bukura e të bukurave ishte se që të vilnim prodhimin e bollshëm na u desh të thërrisnim vullnetarë, aksionistë nga qyteti që siç thoshte me shaka pedagogu im i pemëtarisë, tash kryeagronom i Ndërmarrjes Bujqësore, Isa Shehu “punojnë me një dorë” , “Me njërën mbushin arkat e me tjetrën gojën”. Ishte me të vërtetë një kënaqësi, një përvojë e gjallë, një përjetim në kohë dhe në hapësirë tek punoja me mjeshtër të pemëtarisë si Xhavit Hysa për të cilin duhet të shkruhen libra e ngrihen monumente, me mjeshtër të fidanishtes si Sadik Papuli me shokë që shartuan qindra mijëra fidanë që populluan blloqet frutorë jo vetëm në Dibër por edhe në rrethet e tjera, me pedagogun tim Isa Shehu që në librin e ri që bëri për pemëtarinë do të pranonte mbjelljen e jonxhës mes pemëve frutore si një përvojë dibrane, mbjellje që po t’ia përmendte ndonjë student e linte për vjeshtë.  Ato dy vite të punës time mes  njerëzve të pemëtarisë piketuam e mbollëm mes vreshtave qershitë dhe vishnjat,  brezareve lajthitë e Visokut, kodrave të Qenokut  ku ndahen dy Dibrat, e Epërmja dhe e Poshtmja apo e Madhja dhe e Vogla, mori formë një bllok i bukur frutor me 53 mijë rrënjë kumbulla, arra, gështenja, mollë dhe dardhë…

Pesë vjet në Teknikumin Bujqësor ishin për mua një shkollë pas shkollës, master siç ka hyrë sot me një fjalë nga fjalorë të huaj.  Isha mësues por edhe nxënës, mësoja të tjerët, nxënës të shkollës së ditës dhe të shkollës së  mbrëmjes, mësoja edhe prej tyre, një lloj simbioze jete që më  dha edhe profesione që  lidhen me mekanikën, profesione që i kam përdorur viteve të emigrimit në nxjerrje të bukës së ditës. Mbi të gjitha, për shkak të gjeografisë së madhe deri në Vermosh e Tropojë të nxënësve më dha dhe më jep kënaqësinë t’i gjej dhe të më gjejnë në komunikimin njerëzor tash edhe përtej oqeaneve.

27 prilli  i vitit 1968, numri i parë i gazetës “Ushtima e maleve” krijon një fushë të madhe ku do të mbillet, hedhë rrënjë e degë, do të lulëzojë e japë fruta krijimtaria popullore dibrane. Pa e harruar “shkollën” e madhe të jetës time “Zërin e rinisë”  gazeta “Ushtima e maleve” hyn e bëhet pjesë e jetës dhe e krijimtarisë publicistike. Esat Bashari, kryeredaktori i parë, gazetar me formim të gjithanshëm, ardhur nga “Zëri i Popullit” do të na mblidhte në një diskutim krijues për emrin e gazetës. U bënë disa propozime. Unë propozova emrin “Ushtima e maleve”, madje, në numrin e parë të saj pata nderin të botoja prozën poetike “Ushtima e maleve”…

Detyra e gazetarit të Agjencisë Telegrafike Shqiptare për Dibrën dhe Matin më hapi dritare të tjera njohjeje  e shkrimesh të përditshme, lajme e kronika që e kalonin gjithnjë numrin tridhjetë në muaj por më tepër se ato që jepja ishin ato që merrja. Njoha Matin nga Lena e Kaptina e Martaneshit ku buronte Mati në Shkopet, Derjan , Qafë Shkalle, Ulzë, Komsi…  Hyra galerive të minierës së Batrës, zonës 5 e Krastë… U njoha me Dibrën nga Llanga në Qafë-Draj, Liqenet e Lurës dhe të Kacnisë, bjeshkët e Kallkanit dhe të Korabit, zbrita deri në thellësitë e minierës së Bulqizës dhe u ngjita në Dhoks e Tërnovë ku kërkohej krom, njoha shpirtin e madh të popullit tim dibran, njohje që do të thellohej më vonë kur si punonjës aparati do të ulesha më pranë njerëzve, do të bëja vend si student i përjetshëm në Odën Dibrane që përbën auditorin popullor të “Universitetit të Dibrës”. Atje e ndjeva se sa vlerë i kishin dhënë Universitetit Popullor të Dibrës dy amerikanë të mëdhenj të diplomacisë dhe politikës. Julian Emery në “Kujtime që nuk shlyhen” shkruante:

“…Katër ditë në Dibër më kishin mësuar më shumë për thelbin e politikës, se sa të gjitha librat për teorinë e kushtetutës dhe ekonomisë politike që i kisha lexuar në Oksford…”. 

Reginald Hibbert në “Albania life pohonte:

”Unë kam mbaruar Universitetin e Oksfordit, por mbarova edhe një Universitet të dytë, atë të Dibrës”.

Kjo jetë, këto vlera që dalëngadalë u bën gjak e mish i jetës sime ishin në thelb të reportazheve, përshkrimeve, portreteve, përvojave, studimeve që në njëzetvjeçarin e shekullit të kaluar bënë vend në “Ushtimën e maleve”, “Zërin e popullit”, “Bashkimi”, “Zërin e rinisë”, “Puna”…, në faqet e revistave “Ylli”, “Bujqësia Socialiste”, “Shqiptarja e re”…në skenarët televizivë, fotoreportazhet…

Vitet nëntëdhjetë ?…

Viti 1990 më gjeti redaktor për anën ekonomike në gazetën “Ushtima e maleve”. Në fund të qershorit 1991 gazeta u mbyll për ti lënë vetes një tjetër gazete me emrin e thjeshtë por domethënës “Dibra”. Përgatitëm numrin e parë, madje bëra edhe shkrimin pagëzues që zuri vendin e kryeartikullit, shkrimin “Dy Dibra”.  Gazetën, pjesë e një delegacioni futbolli, skuadrës “Korabi” e përcolla në Dibër të Madhe ku për herë të parë u bë një ndeshje midis “Korabit të Peshkopisë” dhe “Korabit të Dibrës së Madhe”.

Më vonë, për arsye se mbajta “majtas”, mbeta pa punë. Mbijetova për dy vjet me honorarët që merrja nga “Zëri i Popullit”, “Koha jonë”, “Kombi”, “Progresi”… me shkrime ku denoncoja shkatërrimin e blloqeve frutore, uzinave, fabrikave, minierave, gjeologjisë, shkollave, kopshteve, çerdheve, shtëpive të kulturës, ambulancave, spitaleve zonale… Kam ndjerë dhimbje e lot tek i shkruaja, më është shtrënguar si në mengene gjoksi kur kam parë të rrafshuar shtëpinë e kulturës në Fushë-Lurë, një nga më të bukurat e vendit, ndërtimi dhe pajisjet e së cilës ishin djersë dhe gjak i lurasve. Në vend të saj, për ironi, hodhi themelet dhe u ngrit një xhami ?!…

Shkrimet e mia nga Dibra do ti mbyllja një ditë korriku 1996 kur, pasi dy vjet të shkuara isha përgjakur brutalisht në zyrën e gazetarit profesionist të “Zërit të popullit” kur, pas ngjarjeve të njohura të 26 majit, dhunës së pashembullt mbi votën e popullit, mu dha ultimatumi: “O mbyll gojën ose do të rrëmbejmë fëmijët”. Tentuan ta bëjnë por fati kësaj radhe qe me mua dhe familjen time, u gjetën para dyersh të mbyllura.

Atëherë vendosa: “Më mirë po iki se sa t’i lë fëmijët në gjak”.

Më 21 korrik 1996, me djalin katërmbëdhjetëvjeçar për dore kalova legalisht kufirin për tu bashkuar me djalin e madh në Salaminë e një vit më vonë, pas një letre në adresë të J. Papandreut asokohe zëvendësministër i jashtëm i Greqisë, erdhën gruaja dhe vajza për të nisur një jetë tjetër, jetë nga e para…

Po në emigracion ? 

Emigracioni ishte një tjetër botë. E kishim përjetuar në libra, tregime, këngë. Vetëm si emigrant do ta ndjeja elegjinë e këngës… “Moj fusha e Korabit, oh e mjera unë…” shkrirë në tonet e zërit të Liri Rashës dhe në fyellin e Myfterim Kupës në ecje rrugës së kalldrëmtë, të vjetër sa njerëzimi, ngjitjen Rrafshës së Korabit,  shkuljen, copëtimin, tretjen pas malit rrokullisur siç rrokullisen gurët kur shkulen vendit. U bëra si të gjithë të tjerët, varg e lot i elegjisë gurëshkulur…

Një makinë shkrimi “Omodoro”, dhuratë e mikut tim në emigracion Kristo Zharkalliu, sjellë në adresë të tij nga shoku i tij, dibrani Sohodollas Kamber Merdini nga Kanadaja më joshi ta vazhdoj rrugën e ndërprerë të gazetarit. Kam shkruar me stilograf, me laps e stilolaps, për të vazhduar më pas drejtpërdrejt në makinë shkrimi, në teleks…për të arritur në kompjuter, tastiera e të cilit tash është “ara” ime ku “mbjell” e “korr”.

Shkrimin e parë e kam botuar në gazetën “Egnatia”, gazetë e cila shpejt u mbyll e krijuesi i saj kapërceu oqeanin. Në ditët më të vështira të Shqipërisë, në kapërcyell të dimrit dhe në prag të pranverës 1997, ditë kur u mbyllën gazetat shqiptare e zëri prej andej vinte vetëm nëpërmjet televizioneve greke e “Zërit të Amerikës” dhe “BBC”, gazeta “Vëllazërimi”  u bë e vetmja faqe publike ku emigrantët lidheshin me ngjarjet në Atdhe. E ndjej veten të privilegjuar që isha pjesë e kësaj gazete, gjashtë numra të gjashtë javëve që doli në qarkullim i kam në koleksionin e arkivit tim në emigracion.

Më pas do të isha pjesë e disa gazetave që shkrepën si fishekzjarrë për tu shuar shpejt si  “Rilindja XXI”, “E vërteta” për tu lidhur më pas për disa vite radhazi me “Emigranti” të Artan Kristos, gazetë në të cilën kam shkarkuar emocionet e mia, shpirtin tim nga takimet me emigrantë e emigrante, njerëz të punës e krijimtarisë, njerëz që u bënë heronjtë e mi në serinë publicistike  “Njerëz që i dua”. Fatkeqësisht edhe kjo faqe e madhe e jetës së emigrantëve një ditë u mbyll ashtu siç u mbyll edhe “Vatra Shqiptare”, e vetmja librari në gjuhën shqipe në Greqi, e pafalshme për shqiptarët në Athinë që i gjen tërë ditën para gotave lokaleve të ngushta duke shitur atdhetarizëm pa blerë e lexuar një libër të vetëm në gjuhën e nënës.

Më pas gjeta një zonjë të vërtetë, ZONJË  me germa kapitale që  boton me përkushtim e sakrifica  gazetën “PLUS GAZETA ATHINA”, gazetë e cila e mbante shpirtin tim të gazetarit në këmbë…

Erdhi një ditë që edhe ajo u mbyll. U mbyll për ta shuar fjalën e shkruar në mërgimin grek…

Keni botuar shtatë libra…

Po. Kam botuar me djersën e punës së emigrantit dhe me pensionin tim dhe të shoqes së jetës, shtatë libra me mbi dymijë faqe e qindra fotografi. Librat kanë një titull të përbashkët, bosht i dashurisë sime për njerëzit që kam njohur dhe kam shkruar për ta, boshtin shpirtëror “NJERËZ QË I DUA” .  Librat kanë edhe nëntituj, apo më mirë me thënë titull të dytë që zë ballin e tyre… “Rilindësit e kohës sonë”, “Shkolla shqiptare e Athinës-Rilindësit e kohës sonë 2”, “Po Dibrës! Jo Skavicës!”, “Rrëfimet e komshiut”, “Shkolla shqipe e Selanikut” dhe “Dashmir Zaçe një rilindës i kohës sonë” kushtuar pas ikjes mësuesit të parë të shkollës shqipe në Selanik të Greqisë.  Librat i gjen në Bibliotekën Kombëtare të Shqipërisë, “Bibliotekën Kombëtare të Greqisë”, dhe në “Bibliotekën e Peshkopisë”. I gjen në librarinë “Bujar dhe Miranda Karoshi” në Tiranë si dhe në shtëpinë time në Tiranë dhe Athinë. Në libra është jeta ime në kërkim e vlerësim të “Njerëzve që i dua”.

Gjuha shqipe në mërgim…

Pika më e dobët e penës së jetës time në mërgim. Mësuesit vullnetarë të gjuhës shqipe në Greqi, rilindës të vërtetë të kohës sonë, si i ka cilësuar Dritëro Agolli e që me të vërtetë janë. Zonja që tërë javën punojnë në punët më të vështira e të shtunën apo të dielën mbledhin ku mundin e si mundin fëmijët dhe u mësojnë si ta lexojnë, si ta shkruajnë dhe si ta këndojnë gjuhën e bukur shqipe. Jam shumë i nderuar që pata fatin e madh të shkruaj për ta, të shkruaj për mësuesin e parë Dashmir Zaçe të gjuhës shqipe në Greqi që më 7 mars 2001 u foli për herë të parë fëmijëve emigrantë në Selanik shqip, që u hapi një dritare nga ku mund të shohin në “ekran të madh” vendlindjen e  madhe të shqiptarëve.

Janë katër libra: “Rilindësit e kohës sonë”, “Shkolla shqiptare e Athinës”,  “Shkolla shqipe e Selanikut”  dhe “Dashmir Zaçe një rilindës i kohës sonë” ku në 1600 faqe, me 650 fotografi janë përcjellë 67 mësues që vullnetarisht u mësojnë fëmijëve si të shkruajnë, lexojnë dhe këndojnë gjuhën e bukur shqipe. Është edhe një film dokumentar që përshkruan mësuese Verën që pasi mblodhi 72 fëmijë në ishullin e Tinosit dhe u jepte mësim të shtunave dhe të dielave, kapërceu me traget për afro dy orë detin dhe bëri të njëjtën gjë me fëmijët e ishullit të Sirosit. Janë edhe një cikël i gjatë shkrimesh që kam bërë dhe bëj në vlerë të shkollimit shqip të fëmijëve në mërgim që po ti mbledhësh do të shtriheshin edhe në tre libra të tjerë,

Po e ardhmja?

E ardhmja? E tashmja në fillim, e përditshmja.

Dua t’i marr kohës në mëmëdhe një javë të tërë, të ulem në Bibliotekën Kombëtare, të gjej tërë shkrimet e mia që nga 8 maji 1957, t’i fotografoj, t’i hedh në kompjuter dhe pse jo, edhe ti botoj.

Dua të vazhdoj të skanoj filmat e jetës sime, filma që i kam ruajtur që nga viti 1964 e kam brenda Dibrën e jetës time, nga njeri skaj në tjetrin, fushës së bukur të Luginës Drini i Zi dhe maleve të Dibrës me Korabin në krye, sondave të gjeologëve e galerive të kromit…Deri tani kam zbardhur mbi gjashtëmijë negativë, i kam në kompjuter. Kam ndjerë gëzim dhe mall të jashtëzakonshëm tek shihja njerëz dhe vende fokusuar në celuloid. Më është shtuar jeta tek kaloja foto pas fotoje…

Kam në zarfe kompjuterikë shkrime të shumta, midis të cilëve më josh të botoj një libër për gratë mërgimtare, këto “shpinë këputura e punë pa dukura”, që mishërojnë strumbullarin e jetës shpirtërore e materiale të mërgatës në Greqi e në mbarë botën.

Dua të botoj një album fotografik me titull “Pesëqind nga dhjetëmijë fotonegativë të jetës sime” ku evokoj, në bardhë e zi, një Dibër tjetër nga ajo që njeh brezi i ri, një album ku moshatarët e mi do të gjejnë kohën dhe njerëzit e tyre. E desha ta publikoj në 80 vjetorin e jetës sime…

Dua…

“Është një joshje e madhe të shkruaj, më thoshte Aristidh Kola në intervistën që më dha disa muaj para ikjes, por, si ka thënë Gëte , “Ndërsa  arti është i pafund, jeta është e shkurtër.”

Unë e dua jetën. Prej saj kam dëshirë të ikë “në këmbë”, përcjellë nga njerëz  që i dua…

Dekorata ?

Një  të vetme. Urdhrin “Naim Frashëri” të Klasit III lëshuar më 12.12.1988 me Dekret Nr. 7265.

Gjendja civile ?

I martuar me zonjën Natasha Ashiku (Shehu) ish mësuese për 35 vjet në ciklin e ulët dhe ushtrimoren e pedagogjikes së Peshkopisë.

Altin Ashiku, djali, i martuar, ka dy fëmijë, Ebin dhe Eralin. Banojnë në Tiranë.

Erblina Ashiku, vajza, e martuar, ka një djalë, Gurjonin. Banojnë në Tiranë.

Indrit Ashiku, djali, i martuar, ka një vajzë Ivonin dhe një djalë Aleksandrin. Banojnë në Athinë.

“DY SHTATAT” E JETËS SIME…

Meditim

Atë vit jeta ime fillonte me “Dy njëshat” e një viti që gjëmonte në luftë dhe me “dy njëshat” e një muaji mbushur me lule, 11 Maj 1941…

Në “Dy njëshat” që erdhën, 11 vjeç (1952), jepja provimet e para të jetës sime, provime që do të mbyllnin ciklin e parë të hapave të mia drejt dijes, mbarimin e shkollës fillore në fshatin Brezhdan të Dibrës, një fshat i madh, me “treqind shtëpi” siç e quanin, fshat tokat e begata të të cilit zbrisnin brezareve drejt Drinit ku mësova të notoj…

Midis “dy njëshave” dhe “dy dyshave”, më 8 maj 1957, vura emrin në një shkrim faqes të një gazete të kohës. Këtu do të niste jeta ime faqeve të mëdha të shtypit…

Në “Dy dyshat”, 22 vjeç, vazhdoja studimet në Institutin e Lartë Shtetëror të Bujqësisë, Universiteti i Bujqësisë, siç quhet sot, shkollim që më dha një profesion jete dhe kënaqësinë për të punuar e jetuar në vendlindje…

Në “Dy treshat”, 33 vjeç, 1974 i hyra me zell e dëshirë një pune që do të kthehej në profesionin e dytë të jetës sime, gazetar. Fillova punën në Agjencinë Telegrafike Shqiptare si korrespondent i saj për rrethet Dibër e Mat…

Në “Dy katrat”, 44 vjeç, 1985, vazhdoja të “prashisja” në arën e madhe të gazetarisë. Gjithnjë në Dibër, bukuria dhe dashuria e jetës sime…

Në “Dy pesat”, 55 vjeç, 1996 “Mora rrugën për Janinë”, rrugë me një dhimbje të madhe në shpirt, me një mall që rritej për vendin ku kisha lerë, ku kisha bërë hapat e para në jetë, ku kisha vrarë gishtërinjtë gurëve të rrugës, ku kisha varrosur nënë e babë e kisha lënë vëllezër e motra…

Në “Dy gjashtat”, 66 vjeç, 2007 vazhdova të “prashis” në një arë të madhe, vazhdova të shkruaj për mërgimtarët, jetën e vështirë në një tokë të huaj, për mësuesit vullnetarë që Dritëro Agolli mi quajti “Rilindës të kohës sonë” e unë i përjetësova në 4 libra me rreth dy mijë faqe e më se 600 fotografi, nisa për të vazhduar serinë e 7 librave të mi me një titull të përbashkët “Njerëz që i dua”…

Në “Dy shtatat”, 11 maj 2018, jam në këmbë, kam mall e dashuri për vendlindjen, për të gjithë, por në veçanti për dy djemtë dhe vajzën time, Altinin, Erblinën dhe Indritin, për nipërit dhe mbesat: Gurjonin, Ebin, Eralin, Ivonin dhe Aleksandrin që më përqafojnë më thërrasin gjysh e unë fluturoj nga gëzimi.

I vogli, Indriti, më 27 maj 2018 kurorëzohet në dasmë me bukuroshen nga Kuçova Jonada Gjergo…

Me Natashën, shoqen time të jetës e të shpirtit, bijë e Hakiut dhe e Merjemes (Shehu), dibranë të qendrës së Dibrës së Madhe, më 11 gusht 2018 shënuam 50 Vjetorin e Martesës. “Martesë e artë” e quajnë. Vërtet, MARTESË E ARTË ka qenë jeta me bashkëshorten time Natasha Ashiku, Shehu…

…….

Mbase do të shkruaj edhe për “Dy tetat”, rrethuar nga djemtë dhe vajzat, nga nipërit dhe mbesat, nga bashkëshortja ime e dashur, nga miq e dashamirë…

6. Këto ditë Dibra dhe jo vetëm ajo buçet me thirrjet “ Po Dibrës …Jo Skavicës” si ndjeheni ju si autori i kësaj motoje?

Si ndjehem? Ndjehem komod, shumë i gëzuar dhe i privilegjuar që u bëra pjesë e kësaj thirrjeje, i thashë PO DIBRËS  në një libër botuar 11 vjet më parë dhe po i them PO çdo ditë me penën time, me shpirtin tim, mall e dashuri nga larg.

E kam shumë merak, për të mendoj gjithë ditën dhe natën. Dua që Dibra të jetë e lirë e lugina e Drinit e begatë.

Vazhdoj të thërras fort e më fort PO DIBRËS! JO SKAVICËS!

Ndoshta thirrjen time do ta mbysin, do ta zhysin, do ta presin, do ta copëtojnë, do ta injorojnë, do ta harrojnë…

Një mjegull e zezë më ngjan se ka rënë e nuk ngrihet, mjegull që vetëm dibranët, me vullnet e dashuri, me përkushtim material e shpirtëror mund ta fshijnë e t’ia lajnë fytyrën.

Kohë mbytjesh e vrasjesh jetojmë dhe do të jetojmë.

Sidoqoftë unë atje do të jem, në trojet e babait tim Hajredin Ashiku që as zhyten e as mbyten.

Merak më mbetet se pensioni im nuk mjafton të ngre një kasolle në dy poda, me qerpiç e me tjegulla vendi të pjekura tek “Vreshtat e këqija” të Brezhdanit…

7. Betejat tuaja në publicistikë?

Nuk do ti quaja beteja, megjithatë po e pranoj me kusht që ti ve në thonjëza…

Çdo shkrim, çdo mendim është një ”betejë”. Me veten në radhë të parë për të ruajtur të vërtetën, me lexuesin kundërshtarin më të madh që armë ka logjikën e vlerësimin real dhe me pushtetin që nuk ka kokë por grusht që të godet e të thyen në mes.

Me veten kam qenë gjithnjë korrekt. Parimi im ka qenë që para se të ulem të shkruaj ta shoh faktin me sy, ta dëgjoj me veshë, ta prek me dorë, ta fotografoj, ta incizoj… çka them se i jam afruar shumë pranë të “vërtetës absolute”.

Me lexuesin kam qenë miqësor, më ka dashtë dhe e dua. Pa të publicistika ime do të ishte e zbehtë, pa nerv e pa dashuri.

Me pushtetin dje jam munduar të jem me të vërtetën, korrekt.

Me pushtetin sot kam qenë në betejë të hapur.

Për një kronikë të rëndomtë të “zezë”: Pesë krisma në Zall-Dardhë” më përgjakën në mes të ditës në zyrën time një kat poshtë të së cilës kishte polic-roje 24 orë, polic që për momentin ishte zhdukur.

Për një kronikë thirrje që e vërteta për “30 djemtë e Otrantos Dibrane” të zbardhej e lotët e nënave, motrave, fëmijëve të tereshin u detyrova të iki nga vendlindja e nga vendi im.

“Betejën” mu desh ta shpërngul në mërgim.

Për një çerek shekulli nuk pushova së shkruari që e vërteta e 30 djemve të mbytur në Otranto më 9 mars 1996 të zbardhej. Përcolla fakte dhe dokumente. Plaga e madhe as u hap në thellësi dhe gjerësi dhe tash nuk flitet fare për të.

Hyra në mërgim në një ”betejë” për gjuhën shqipe, betejë e jetës sime si emigrant. I mblodha lulet e shkollimit shqip të fëmijëve tufë duke i kërkuar e gjetur në të gjithë Greqinë. I dokumentova në katër libra me titullin e përbashkët “Rilindësit e kohës sonë”.

Është kënaqësia ime më e madhe e punës si emigrant. Jam krenar për pasqyrimin e kësaj nisje të madhe që po ta studiosh rrënjët i ka më 7 mars 2001 në Selanik e degët e lulet në të gjithë Greqinë.

Dhe ku ka ndodhur: në një vend ku gjuha shqipe ka qenë në prush, në majën e kamës dhe në shishen e helmit.

“Betejën” për Dibrën që ajo të jetë zonjë nuk e kam pushuar asnjëherë.

Në dhjetor 1992 bëra shkrimin “Kujt i intereson shkatërrimi i lapidarit të betejës së Lanë-Lurës”. E vazhdova për 29 vjet derisa këtë vit pati veshë e u dëgjua. Përherë të parë në historinë e Shqipërisë Lanë-Lura hyri me “këmbë të plotë” për tu dokumentuar në një sesion shkencor në Peshkopi, me një lapidar në vendngjarje e shpejt me një sesion shkencor akademik në dhjetor në Akademinë e Shkencave.

Jam krenar për këtë.

Tash kam përpara një “betejë” tjetër. Vitin e ardhshëm mbushen 30 vjet nga thyerja zyrtare e “Murit të Dy Dibrave”. Kam qenë i pranishëm në këtë betejë së bashku me kolegë shqiptarë në Dibër të Madhe për disa vite, deri në fitore. Kam ndërmend të bëj një libër me shkrime të asaj kohe shoqëruar me më se 30 fotografi nga takimi i “Dy Korabëve”, Korabit të Peshkopisë dhe Korabit të Dibrës së madhe si ilustrim për librin dhe si një ekspozitë fotografike. Skenarin ua kam paraqitur drejtuesve të Bashkisë Peshkopi dhe komunës së Dibrës. E kam konceptuar si festë të madhe mbarëdibrane me theks për kohën se pas “Murit të Berlinit” ka një “Murë të Dibrës” që duhet shembur.

Dibra duhet parë si një ndër trevat që ka aq ngjarje të mëdha që duhen shndërruar në festa popullore që flasin sa mijëra faqe të historisë së saj dhe të Shqipërisë.

Disa i kam në “PO DIBRËS! JO SKAVICËS” e disa në shkrimet dhe letërkëmbimet e mija me pushtetarët dibranë.

“Betejën” nuk e kam pushuar. Tani i jam përveshur mbrojtjes së Dibrës nga synimet grabitqare të pushtetit aktual për ta shtrydhë e mbytë.

8. A keni ndonjë mesazh për gazetarët ? Po për qytetarët?

Po ju përcjell mesazhin që u përcolla dibranëve në protestën e 14 nëntorit në Peshkopi

“Duke përfunduar po ju përcjell një mesazh që më erdhi në adresën time elektronike, një shqetësim të një intelektuali që me siguri është mes jush.

“Unë u frigohem patronazhistëve, që të pushtuar nga ëndrrat djallëzore të derzhavistëve tanë “rilindës”, janë shpërndarë nëpër fshatra dhe e paraqesin Skavicën si investim strategjik për Dibrën! Pra të kundërtën e realitetit mbytës që e shuan dhe e asgjëson atë! Pikërisht atë Dibër, që 100 vjet më parë, u tha serbëve “No passaran!” Atë Dibër, që me luftën e saj kundër serbëve, e mbajti Dibrën kaq sa është dhe Shqipërinë kaq sa është! 

Është detyrë e jona ta mbrojmë Dibrën, të mbrojmë trojet tona, varret e të parëve, kujtesën historike nga kuçedra që po donë të na e mbysë!

Për këtë ka dy rrugë demokratike:

a. Sqarimi dhe ndriçimi i mendjes së njerëzve me të vërtetat.

b. Protesta masive deri në anulimin e këtij projekti mbytës.”

Denonconi, masakroni në mexhliset – auditor i madh i Universitetit të Dibrës, në rrugë, në kafene… me fjalën e urtë dibrane të gjithë ata që po i hapin varrin Dibrës, po e mbysin atë përgjithmonë. Përqeshni si dinë luznakët të venë në lojë ata që ju flasin për jahte, gondola, Venecie, vila në breg të liqenit, rrugë bregdetare anës hurdhës së Skavicës, qytete imagjinare…

Kemi për ta kërkuar Dibrën bashkë dibranët e mi  dhe nuk keni për ta gjete.

Ndaj zgjohuni dhe thërrisni:

PO DIBRËS!

JO SKAVICËS!

PO JETËS!

JO VDEKJES!

Është sot koha e betejës finale për mbrojtjen e Dibrës.

Nuk vjen më.

Nesër do të jetë vonë, shumë vonë!

Me respekt

Abdurahim Ashiku

Athinë, 19 nëntor 2021

Filed Under: Interviste Tagged With: Marjana Bulku

Ne gabuam …(Le të flasim më shumë për lirinë)

November 17, 2021 by s p

Marjana Bulku

Nju Jork

Ne gabuam sepse edhe në demokraci folëm shumë për komunizmin dhe diktaturën.
Ne gabuam sepse në demokraci nuk promovuam vlerat e shkuara , të harruara, të pashkruara të së kaluarës që historia e shkruar nën diktaturë i veniti.
Ne gabuam sepse e përmendëm kaq shumë Enverin deri në paharrim.
Ne gabuam sepse nuk i dëgjuam dhimbjet e së kaluarës.
Ne gabuam sepse nuk i ndjemë thirrjet e viktimave.
Ne gabuam sepse duartrokitëm verbërisht.
Ne gabuam sepse besuam se vetëm” fitimtarêt”kanë gjithmonë të drejtë .
Ne gabuam sepse nuk mësuam nga historitë e dinjitozëve që nuk ia shitën shpirtin diktatit dhe ligësive të kohës.
Ne gabuam sepse nuk ia lexuam mendimin kolosëve tanë të mohuar të pendës.
Ne gabuam sepse iu përulëm monumenteve, busteve, mermereve dhe jo vlerave.
Ne gabuam sepse iu dhamë liri kjoskave , kafeneve, restoraranteve, hoteleve dhe jo muzeumeve, librarive.
Ne gabuam kur kujtuam se liri fjale do të thotë sharja dhe përgojimi i tjetrit .
Ne gabuam sepse nuk njohëm plagët e vërteta tonat.
Ne gabuam se nuk i mjekuam ato.
Ne gabuam sepse nuk i izoluam shkaktarët e plagëve tona.
Ne nuk gabuam pse ishim të varfër e të paditur.
Ne gabuam se donim të pasuroheshim menjëherë , njësoj , si dikur të varfêr në komunizëm.
Ne gabuam se iu nënshtruam të keqes.
Ne gabuam sepse nuk dijmë ta kundërshtojmë të keqen .
Ne gabuam se nuk dijmë ta dallojmë të mirën , edhe pse pak të mira na kanë ndodhur si komb .
Ne do ta sfidonim të keqen po t’ja ndjekim fijet e jetës të mirës.
Ne gabuam sepse nuk debatuam por kryqëzuam tjetrin e ndryshëm.
Ne gabuam sepse ia kujtuam gjithkujt madje edhe atij që nuk e njihte të keqen që mbërtheu nga fyti jetët tona atëherë, përherë.
Ne gabuam sepse nuk përkrahëm liritë.
Ne gabuam pse nuk i studjuam thellë liritë.
Ne gabuam se folëm aq pak për liritë.
Ne gabuam…
….sa pak folëm për lirinë!

Filed Under: LETERSI Tagged With: Marjana Bulku

MARJANA BULKU: GJUHA DHE VLERAT, NA BASHKOJNE PER JETE

October 18, 2021 by s p

 INTERVISTOI : FADIL SHEHU

Flet intelektualja dibrane, e cila sot jeton në Nju York SH.B.A., Marjana Bulku. Rrëfimi i saj për shkollimin e gjërë, mardhëniet me fëmijët dhe librat, pasioni për politikën e deri në prezantimin e katër viteve, në një nga televizionet prestigjioze shqiptare, në SH.B.A.

Nëse do t’i ktheheshit retrospektivës së viteve të fëmijërisë suaj, si do i kujtonit ato?

Ah fëmijëria, ajo është “mbretëria jonë e humbur” (kështu e konsideroj  unë atë) edhe pse ne jemi një brez i rritur në errësirë kishte më shumë lumturi brenda saj, ndoshta për shkak të naivitetit të kohës,të izolimit,pa lirisë,mungesave të disa kushteve minimale që kur ua tregoj fëmijëve sot u duken të pa konceptueshme. E, megjithatë dy gjëra të mrekullueshme  që e kanë mbështjellë fëmijërinë tonë unë dua ti kujtoj gjithmonë. Ato janë:1.Përkujdesja e jashtëzakonshme prindërore dhe 2. Miqësia e mirë. Gjithësesi është mirë që në çdo etapë të jetës, njeriu duhet të gjejë të mirën, ta ruajë atë në shpirt e pse jo edhe t’ia përcjellë brezave.

Keni përfunduar studimet e larta në universitetin Histori-Filologji të Tiranës, dega Gjuhë Letërsi dhe më vonë studimet pas universitare, institutin e Studimeve Europiane, Master për Politika  dhe Institucionet në Bashkimin Europian. A e kishit menduar se po bënit zgjidhjen e duhur për të ardhmen tuaj? 

Kur përmënda mangësitë e rritjes pak më sipër, kisha parasysh edhe mungesën e lirisë për të zgjedhur profesionin e së ardhmes bazuar në merita dhe preferenca, për këtë as flitej e mendohej para viteve nëntëdhjetë. Janë mijëra të rinj që u mohohej e drejta e studimit për shkaqe politike dhe qindra të tjerë që nuk e kishin të drejtën e zgjedhjes të degës për të cilën donin të studionin. Duket qesharake sot kur kujtojmë se partia shtet vendoste për ne. Shkollimi i lartë i limituar dhe sistemi i politizuar deri në robëri e kushtëzonte lirinë tonë madje mundej që edhe të na e privonte atë. Brezat e rritur në izolim nuk mundën ta liberalizonin shkollën e lartë edhe pse për hir të së vërtetës ajo konsiderohej “paja” për ne gjeneratat e para 90- tës.Por unë e kam dashur letërsinë edhe pse ëndërra ime ishte mjekësia. E në mangësi të saj fjalën e kam përdorur si “mjet shërimi” pasi vërtet besoj se komunikimi i butë, zbut dhe shëron. Letërsia u bë pasioni dhe profesioni im.

Ndonëse po i kushtonit kohë dhe vëmëndje letërsisë, mësimdhënies, çuditëtisht  një ditë në jetën tuaj zë vend dhe politika. Si ndodhi?

Politika kjo gjë e ndaluar për qytetarët shqiptarë, ka qenë diku në familjen time, e nëndheshme, e padukshme. Gjyshja e mamës time, një grua stoike siç e përshkruajnë bashkohësit ishte delegate e Dibrës në kongresin e parë të gruas antifashiste në Berat në vitin 1943, madje edhe kishte mbajtur një fjalim atje. Për familjen e saj Kadiu, një derë ku predikohej fe dhe moral kjo nuk ishte ndonjë gjë e jashtëzakonshme, ndërsa për Dibrën e izoluar të asaj kohe, madje edhe të kësaj kohe ky fakt duhej të ishte historik, por historitë tona janë prej lapsi dhe gome …Tek unë u gdhend ajo grua e cila mbajti në shpirt dashurinë për fenë dhe jo për partinë nga e cila familja e saj do të kishte goditje të njëpasnjëshme. Mamaja ime ka qenë kryetarja e parë e Lidhjes Demokratike të gruas në Dibër, lidhje të cilën më pas do ta drejtoja unë. Krijimi i Partisë Demokratike në Shqipëri,pavarësisht turbulencave, kishte mision përmbushjen e të drejtave të mungura, dhe i parë nga ky kontekst ishte domosdoshmëri e vonuar që për shkak të izolimit të gjatë dhe pamësimit me lirinë, derivoi në një lloj pluralizmi kaotik. Unë i përkas asaj shkolle politike mbase pak klasike por që beson se politika është arti i zgjidhjes kur aplikohet nga njerëzit e duhur. Sot tabloja politike është e mjerë por kjo nuk mendoj se duhet ti stepë intelektualët dhe patriotët, përndryshe vendi do ti nënshtrohet një lloj diktature edhe më brutale e më të padrejtë se ajo që na izoloi nga bota e zhvilluar për më shumë se pesëdhjetë vjet.

Vjen një  ditë, largimi nga të afërmit, miqtë, shoqet, vendlindja…Shqipëria,  duke   shtegëtuar në Amerikë. E prisnit këtë  shkëputje?

Ka qenë korriku i vitit 2011, dita kur u larguam nga Shqipëria, jo me një vendim definitiv, por që më vuri përpara një vendimi shumë të vështirë kur im bir fitoi një edicion arkitekture dhe iu 

rezervua një vend studimi në Art and design hight school Manhatan. Aty unë ndalova, mora një drejtim krejt tjetër, ishin ëndërrat e tij që udhëhiqnin hapat e mija jo të lehta në Amerikën që nuk ka qenë kurrë destinacioni im për të ndërtuar jetën.

Sa i vështirë  ishte për ju  integrimi në Amerikë, veçanërisht në jetën gjigande Nju Jorkeze?  

Për mua ka qenë e vështirë shkëputja nga Shqipëria, ishte një ikje e pa vullnetshme, e diktuar nga rrethanat. Dy -tri vitet e para pothuajse vetëm fizikisht ndjehesha këtu sepse shpirtërisht dhe mendërisht ndjehesha në Shqipëri, atje ku edhe sot ndjej se jeton pjesa më vitale e jetës time. Njeriu është i detyruar të përshtatet e për më tepër në Nju Jork, në këtë vend ku popullsia pothuajse shumicë emigrantësh, ndjehet ngrohtë në një shtet gjigand si ky ku të gjithë jemi të huaj por askush nuk ndjehet i tillë. Këtë lloj sistemi, adaptimi që vetëm Amerika e ka, fillova ta pranoj, kuptoj dhe sot realisht e vlerësoj shumë si një model kulturor që diversitetin etnik e konsideron vlerë dhe pasuri. Integrimi është një proçes që nis me përshtatjen ndaj një ritmi tjetër pune e përditëshmërie që unë e konsideroj si përvojë. Ka pothuaj tri vjet që unë punoj në shërbimin shëndetsor ambulator brënda një korpusi spitalor nga ku ke aq shumë për të mësuar që nga cilësia e kujdesit për pacientin që këtu konsiderohen si klientë e deri tek teknologjia e avancuar e të dhënave për pacientin, të drejtat e tij dhe rëndësinë e jetëve njerëzore në realitetin amerikan sidomos krahasuar me vendet nga ne vijmë.

Në shumë shtete këtu në Amerikë, funksionojnë jo pak televizione shqiptare. Përse zgjodhët për të punuar në  televizionin “Albanian Culturë” dhe jo në një televizion    tjetër?

Kontaktet  e mia me televizionin “Albanian Culture” kanë qenë rastësore, rastësi e bukur do ta quaja në dy evente prezantime librash, ku njërin e moderoja unë dhe tek tjetri thjesht u intervistova nga drejtuesi i këtij televizioni zoti Adem Belliu. Që nga ajo kohë ne kemi një bashkëpunim shumë të frytshëm me televizionin Kultura Shqiptare, i cili tashmë ka një histori më se 20-vjeçare në komunitetin shqiptaro-amerikan këtu.Unë jam part time aty për shkak se puna ime e përditëshme i përket një fushe tjetër por që në fakt shpesh herë bëhet burim frymëzimi për mjaftë emisione, mendime dhe vlerësime për jetën që janë bazë e emisionit tim “Një jetë…disa histori”.

Prej katër vitesh drejtoni emisionin”Një jetë…disa histori”, ideuar  dhe realizuar nga ju.Si lindi ky produksion?

Kur u ula për herë të parë në atë studio modeste televizive gjëja e parë që ndesh aty është arkivi i pasur. Aty pata rast që vetëm në pak ditë të”njoh” shumë çka nga shqiptaro amerikanët, veprimtari, intervista, kronika, madje pata nxitjen e bashkëthemelueses së këtij televizioni, zonjës Mimoza  Belliu, për të vazhduar një cikël të hershëm “Bota e gruas” por jo, tashmë në mendjen time ishte kristalizuar “Një jetë…disa histori “, e cila tashmë është një historizës katër vjeçare.

Si ndiheni përballë ekranit, i cili  padyshim ju merr jo pak kohë që nga projekti, takimin me personazhin, deri tek realizimi i emisionit?

Ekrani është përgjegjësi,është komunikim, është qasje me kohën edhe kur koha, dita apo çasti jot ka preokupime të tjera e megjithatë ajo çka është gjithmonë me mua, gjithmonë një është serioziteti në veshje, sjellje,komunikim.Për mua ajo studio është një marrdhënie shumë planëshe me problematikën,të ftuarit dhe ata që e ndjekin komunikimin. Miqtë e televizionit Albanian Culture, janë shikues konservatorë që vlerat e familjes, traditës , historisë i kanë të shenjta, edhe unë po ashtu,  jo vetëm për të qenë sinkron me ta, por sepse ato janë në tërësinë e qenies time.Të ftuarit e mi janë individë të fushave të ndryshme, që të gjithë kanë vëmendjen time maksimale, sepse të kuptohemi në shumicën e rasteve ato biseda janë spontane,të natyrshme,  pa  asnjë  truk apo parapregatitje,por shumë prej të ftuarve janë inspirim për mjaftë nga shkrimet e mia për arsye të multi problematikës që derivon nga ai bashkëbisedim historish personale e kolektive.

Keni mundur të intervistoni personalitete nga fusha të ndryshme të jetës, jo vetëm këtu në SH.B.A.por madje nga Kanadaja dhe Shqipëria.Cilin prej tyre mund të përmendësh   si më mbresëlënës?

Janë vërtet me dhjetra e   dhjetra personalitete, njerëz të zakonshëm, artistë edhe pse i kam të gjithë në kujtesë nuk do bëj specifikime,  janë miq të “Albanian Culture “tv, janë në fondin e arkivit dhe kam bindjen që në të ardhmen do të jenë në një botim po me këtë titull.

Cili mbetet  çelësi i suksesit në punën tuaj, që pas çdo emisioni, edhe  pse e lodhur, sërish ndjeheni e kënaqur?

Është kënaqësi kur sheh se ekranit i rritet shikueshmëria,është edhe përgjegjësi dhe detyrim për të rritur cilësinë, për të sjellë histori por edhe vlera në studio që natyrisht mbart edhe vështirësi objektive brenda.Televizionet shqiptare këtu nuk janë aq të fuqishme në teknologji dhe mjedisin fizik,e megjithatë ato mbeten kampione të mbajtjes gjallë të kujtesës, promovimit dhe ruajtjes së kulturës shqiptare, gjuhës dhe historisë tonë si dhe promovimit të vlerave të fushave të ndryshme, e kjo është jo vetëm kënaqësi por edhe mision që natyrisht mbart shumë aktorë brenda. Pra nëse ka sukses në komunitet ky sukses do të pasqyrohet edhe në ekran,ne jemi një korelacion veprimesh që ekziston dyanshmërisht.

Çfarë do të thoshit për bashkëpunimin, konkurencën që ekziston  midis  jush dhe kolegëve të televizioneve të tjera?

Unë  nuk e konsideroj si konkurencë ekzistencën e disa mediave, është një marrdhënie paralele. Ne kemi shumë gjëra të përbashkëta, por në një fushë të lirë veprimi çka nënkupton se ka kaq shumë hapësira në Amerikën e madhe, ku kreativiteti nuk duhet të na bëjë konkurues ndaj njëri- tjetrit por të ndryshëm,të larmishëm dhe partnerë në çështje të përbashkëta.Sa për ta ilustruar: kur në studio kam dibran, unë detyrimisht dua të kem në krah Beqir Sinën, dibranin që nuk u ngop kurrë me Dibrën.

A pretendoni se veten tuaj e shprehni më mirë, kur shkruani artikuj e poezi, apo gjatë punës suaj në televizion?

Unë nuk besoj në përsosmëri edhe pse kam idhuj të cilët i konsideroj të përsosur, por kur dëgjoj veten jam kritike ndaj saj. Mendoj se shkrimi është një mënyrë më e maturuar e prezantimit të 

mendimit, madje proza ime edhe pse pak  botuar, është më e bukur. Më pëlqen stili telegrafik 

ku teksti dhe konteksti i shkojnë lexuesit në mënyrë të shpejtē, të ngjeshur, konçize. Kam dashur gjithmonë që çdo akt leximi të nxisë reflektime e kritika dhe të mos jetë vetëm vargëzim shkronjash. Mesazhi e bën veprën jetë gjatë.

Mendoni se tematika që shtrohet në shkrime apo komunikimet tuaja i jep vlerë atyre? 

Natyrshëm që tematika, të qenit sinkron me realitetin natyrisht edhe fleksibël, sepse ne jetojmë në SHBA dhe sensi i realizmit këtu apo atje kanë masën e vet, çka e bën edhe më të vështirë rolin dhe vërtetësinë e shënimeve, por ky pozicion këtu dhe atje ka edhe bonuset e veta që të vejnë në pozita solide kur lexon objektivisht dhe i nënshtrohesh logjikës të së vërtetave.Është me shumë rëndësi sensibiliteti dhe reflektimi, tipare këto që të mbajnë gjithmonë në kontakt me temat e kohës.

Ku e shikoni ju tashmë Marjanën, si nënë e dy fëmijëve, bashkëshorte, njëkohësisht poete dhe gazetare? 

Kur shikoj vitet që rendin, mosha, djemtë që rriten e shkollohen, natyrshëm  aty është Marjana dhe Iliri, bashkëshorti im, roli ynë i padiskutueshëm në konsolidimin e edukimin  e dy djemve. Padyshim e përditëshmja, e ardhmja  brënda meje është poezi, prozë,  letërsi.

Sa kanë ndikur tek ju përfundimi  i studimeve Europiane, krijimtaria   juaj si poete, në gazetari , moderim?

Shkollimi dhe përvoja janë dy anë paralele që nxisin dhe rrisin njëra tjetrën, ndaj dhe pas çdo cikli studimi kam pyetur veten se si do ti ruaj çka mësova edhe nëse ato nuk do më duhen. Dhe e vërteta është se më janë dashur gjithmonë. Dijet nuk të tradhëtojnë kurrë.Në punën e përditëshme mësuesia më vjen në ndihmë kur më duhet ti kujtoj diabetikut dietën, të moshuarit ilaçet, depresivit dashurinë për jetën dhe njeriut në përgjithësi se shëndeti i mirē është kapital.E natyrisht që dijet e studimeve master politikash evropiane janë një bagazh që merr dhe i jep formë çdo komunikimi.Jeta është më e thjesht dhe e bukur kur din, padija të burgos , të bën të pa lirë dhe këtë ne e kuptojmë kur largohemi nga Shqipëria. Megjithatë unë e konsideroj edukimin si një bonus individual që gjithë se cili e ve në përdorim mbi bazën e kapaciteteve personale intelektuale.

Kohët e fundit, jeni zgjedhur në këshillin drejtues të Vatrës. Çfarë do të thotë të jesh në Vatër e për më tepër në forumet drejtuese të saj?

Federata Panshqiptare “VATRA”,është faqja më e bukur e historisë së Shqipërisë, që i dha emër dhe jetë Shqipërisë edhe përpara shtet formimit, është vendi ku të gjithë shqiptarët pavarësisht mureve gjeografikë,apo politikëndarës ndjehen bashkë. E konsideroj përgjegjësi   angazhimin tim apo të çdokujt tjetër aty. Është ai lloj vendi ku ligjëroi Konica e Noli e ku çdo fjalë e mendim duhet të ketë peshë e maturi. Për shqiptarët e vjetër këtu, Vatra është lidhja me atdheun ndërsa për ne rishtarët është mohimi i padrejtë i lirisë, prandaj ne kemi të nevojshme ti takojmë këto dy kohë që mbartin shumë histori të pashkruara ende. Le ta quajmë një muze shqiptarie që nëse do ndrijë do na nderojë, e nëse do e denigrojmë do jetë përgjegjësi dhe faj historik.Unë besoj që po jetojmë atë lloj moment historik ku çdo lloj përgjegjësie apo angazhimi shoqëror, i duhet dhe i vlen  Kombit sot më shumë se kurrë.

Çfarë mendoni për rolin dhe cilësinë e shkollave shqipe në diasporë.

Pa dashur të paragjykoj ato dua të nxis dhe përkrah çdo lloj vullneti për të mbajtur gjallē gjuhën shqipe. Dhe ky vullnet mundet të vijë nga familja,intelektualët, televizionet, organizatat, individët, nuk ka rëndësi se si vjen por është shumë e rëndësishme që të institucionalizohet  dhe shkolla është vendi i duhur.Nuk ka investim më patriotik sesa ai gjuhësor, ndër të gjitha të shumtat që na ndajnë, gjuha është vlera që na bashkon sot e përjetë.

Cila është një ditë e zakonshme për Ju?

Gjëja e parë, me të cilën nis dita ime, është kafja,letra dhe lapsi.Tre botimet e librave të mi me poezi“Zemër e Thinjur”,“Lutja e Vetmisë” dhe  novela “Muzg egzistence”, që tashmë i përkasin një epoke tjetër.  (Qesh çiltërsisht). Së shpejti do të shoqërohen nga “lindja “ e një libri të ri, ku po përpiqem të gjej kohën dhe momentin e duhur,të mbledh krijimet e kohëve të fundit,në rrugëtimin e librt të dytë në prozë.Edhe pse këto “hoje mjalti”,i përkasn retrospektivës së disa viteve të mëparshme të Marjanës, e cila fizikisht jeton në Amerikë, por shpirtërisht jeton në Shqipëri.                                                                

 INTERVISTOI : FADIL SHEHU                                                                                                                                                                                    

Filed Under: Komunitet Tagged With: Marjana Bulku

  • 1
  • 2
  • 3
  • …
  • 22
  • Next Page »

Artikujt e fundit

  • Pritje spektakolare për Kryeministrin Albin Kurti në Vatër
  • ALBANOLOGU KROAT MILAN VON SUFFLAY SIPAS DOKUMENTEVE MË TË REJA NGA ARKIVI SHTETËROR HISTORIK I DUBROVNIKUT
  • UKRAINA 2022 : Fushë  beteje në  mes dy qytetnimesh : Demokraci liberale Europiane versus  Autokraci tradicionale Ruse
  • Heronjtë që na duhen, por që nuk i meritojmë
  • Shqipëria po qanë…
  • Lamtumirë Dr. Gjon Buçaj
  • LAMTUMIRË DR. GJON LEKË BUÇAJ
  • KANË FILLUAR PUNIMET PËR REHABILITIMIN E KISHËS SË KUVENDIT TË ARBËRIT AFËR LEZHËS 
  • BOSTONI, VIZITA E RRADHËS E KRYEMINISTRIT TË KOSOVËS ALBIN KURTI
  • Kombi shqiptar dhe politikat e sigurisë në ditët e sotme
  • Dalip Greca – Emër i Pashuar
  • Dalip Greca, një emër në kujtesën e gazetarisë shqiptare
  • Dalip Greca, një profesionist dhe patriot i madh
  • Kur vdekja merr krijues dhe atdhetarë të mirëfilltë
  • Lamtumirë kolegu ynë Dalip Greca

Kategoritë

Arkiv

Tags

albano kolonjari Albin Kurti alfons Grishaj Anton Cefa arben llalla Astrit Lulushi Behlul Jashari Beqir Sina dalip greca Elida Buçpapaj Enver Bytyci Ermira Babamusta Eugjen Merlika Fadil Lushi Fahri Xharra Frank shkreli Fritz radovani Gezim Llojdia Hazir Mehmeti Ilir Levonja Interviste Kolec Traboini kosova Kosove Marjana Bulku Murat Gecaj nderroi jete ne Kosove Nene Tereza presidenti Nishani Rafaela Prifti Rafael Floqi Raimonda Moisiu Ramiz Lushaj reshat kripa Sadik Elshani SHBA Shefqet Kercelli shqiperia shqiptaret Sokol Paja Thaci Tregim Vatra Visar Zhiti

Log in

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy

Privacy Overview

This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary
Always Enabled
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Non-necessary
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
SAVE & ACCEPT