• Home
  • Politics
  • Opinion
  • Culture
  • Sports
  • Economy
  • Interview
  • Reporting
  • Community
  • Vatra

Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

IT’S NOVEMBER 28TH

January 27, 2023 by s p

Muci Xhepa/

There’s an echo of heavy soled boots coming from the fifth floor. Moving from room to room, our upstairs neighbor is getting ready to go out. It’s the only day in the year he dresses in the very best clothes he owns. In reality, they were the only things left him after the theft of his possessions by the “Liberators”. The boot-falls continue over the threshold, out the door of the apartment, down the stairs and mingle with the laughter of children who live on the second floor. Lots of children. The Ulloria couple, their parents, work night and day just to provide for them.

Whenever Hysni, their father, is asked how many kids he has, he jokingly answers:

“I have a whole soccer team!”

“Uncle Petrit, your boots shine like mirrors” says the youngest Ulloria to the neighbor.

The second youngest also approaches and runs his hand over the patent leather. Petrit reaches into a pocket of his overcoat and produces a small bag of candy. It falls to the youngest child to hand it out to his siblings. The oldest of the brothers wears prescription glasses and has the look of a fine student in the making.

“Why should we offer felicitations to uncle Petrit today” he asks squinting behind the lenses.

They all scamper down the stairs and out of the building buzzing around Petrit like a swarm of bees around a hive. Laughing with joy, Petrit responds loudly enough for the adults in the vicinity to hear:

“It’s the 28th of November. It’s OUR holiday!”

The smartest of the Ulloria kids, the fifth grader, steps in front of him:

“Teacher told us our holiday is tomorrow.”

Petrit pats the boy on the head and turns to his mother, who’s talking with the bakery saleslady, and says:

“Riku, your mom can explain it to you better.”

Head held high, black fedora on, Petrit crosses the building’s courtyard and walks down the street towards the center of the city. Bound with a wide shiny black silk ribbon, slightly tilted to the left with the front of the rim gently shading his eye, the sides and back gently curved up, the hat is visible from afar. He wears a long white scarf which peeks just a bit along the lapels of his midcalf length, black as midnight, overcoat. Well-cut of fine cloth, double-breasted, it looks good on his slightly paunchy body. Two rows of big shiny buttons, one on each side of the open coat, make the garment even more beautiful. With each step the unbuttoned coat flares open showing a pair of black pants made of a different kind of heavy, shiny black, material. They’re tucked loosely into the knee-high elegant leather boots, which resound with every step on the cracked and dirty sidewalk. The image evokes memories of famous actors from golden days long past in our country.

Seated at some tables across the street from the local branch of the post office, some war veterans, wearing Chinese caps and plastic shoes produced by “NISH Goma, Durrës”, are playing dominos. They stop the game and resentfully watch their neighbor, the only man celebrating Flag Day, walk proudly down the street.

I got to know Petrit Guranjaku from the stories my grandfather told me. They were imprisoned in Elbasan prison at the same time. Later they were both sent to “The Swamp of Death”, the forced labor camp in Maliq. Petrit showed exceptional moral clarity. He came from a family which had high hopes the “Liberators” would make come true centuries old national dreams. Instead of dreams, the son of intellectuals would taste German chains, not at the hands of occupiers but at the hands of the Communist “Liberators”.

Grandfather said, “They took Petrit to the underground cell where they tortured us around midnight and brought him back at six in the morning, the time the sergeant would come to let us go to the privy.”

After they demolished our house, they sent us to the “Banesat” neighborhood on the outskirts of town. There we found out Petrit would be our upstairs neighbor…

“His face was swollen, and his mouth was bleeding profusely. They were accusing him of denouncing the surrender of Kosova to Yugoslavia.”

“Ceni, they hit… I kept… ‘You surrendered it to the Slav enemy’…”

Petrit once worked outside the borders of Albania created by the London Agreements. It was at a time when most of Albania’s long severed lands had been freed and reintegrated.

“I was being tortured by Thanas Caku, who was after the money my family had earned honestly and saved over generations.” Grandfather’s hands shook as if throttling the thieving criminal right then and there.

“They wouldn’t let us go to the privy. It was the time of day when Caku tortured me. I was in such pain! My kidneys felt like they would burst. I asked to be permitted to go urinate, but the sergeant pretended not to hear me. Petrit grabbed my hand and said, ‘Pee right here, in the corner!’ I did it in my shoes, my only shoes. It was icy cold, and they didn’t dry out for days…”

Petrit and my grandfather were later sent to Maliq together, to the “Swamp of Death”. They were assigned to the same forced labor brigade and were given sleeping space next to each other. In that place, heavy workload and very little food quickly changed men into blind skeletons.

“We couldn’t see. We couldn’t find our way to the work let alone do the work of digging ditches…”

Grandfather fell into a coma after the sergeant who was after our family money struck him in the abdomen, in the liver area, with an iron rod. Petrit took care of him and saved his life.

“Petrit saved my eyesight too. Prison administration brought a truckload of onions and had it unloaded at the center of the camp. Skeletons threw themselves upon the onions like hungry animals. There was little chance of getting my hands on a single onion but Petrit, strong man that he was, got a few and we ate them dirt and all. Little by little, our vision began to return…”

Many years later, after his return from “The Swamp of Death”, Sali Myzyri, a man from the neighborhood, asked my grandfather for help fixing his leaky roof. The work took many days. Feeling penitent, the man said to my grandfather:

“If I wanted it that way, you wouldn’t have suffered even a prick in your foot.”

His words left my grandfather speechless.

Petrit was retired and spent a good part of each day up on the roof where he kept a flock of pigeons. He had the door leading up under lock and key. For Petrit, the birds were like balloons soaring high into the sky and disappearing from sight, flying wherever and for as long as they wanted. To him, those birds symbolized freedom. During the years I was forbidden from continuing higher education, I made it a point to walk upstairs to the roof to hear the stories he would tell about his and my grandfather’s lives. Petrit was a great intellectual but above all, he was a great Albanian.

“November 28th found me in the city of Gjirokastra, for an inspection. It was beautifully adorned for the celebration. An old school chum of mine, now the ranking officer in the Royal Gendarmerie, and I were getting out of a vehicle at the “Bazaar Square.”

Petrit hated the Communist system and he hated “Nero” even more. Judging from his origins one wouldn’t think he would have a reason. Some of his family members had fallen in the Civil War on the Communist side. “Nero” called them national heroes. Heroes, while Nero needed them to be, but as half a century of terror evolved, they too would join the huge segment of the population already declared enemies of the people. He denigrated their families, sent them to forced labor camps, elimination and more…

“Two young men, well dressed for the holiday, were walking towards us but on the other side of the street. The taller fellow, obviously effeminate, wore a black beret cocked over one eye. He was animated, his hands moving as he spoke to his companion. When they got close to where we were standing, he offered a greeting with a servile smile. ‘He’s one of the Hoxha’s. He’s got… an undesirable moral disposition but, we have use for him. He serves our needs.’ My friend offered.”

Not even blinking an eye, Petrit spoke of “Nero” as if just of a neighborhood bum. He was a very brave man indeed.

“In the ‘Swamp of Death’, two or three people died every day. The family brought your grandfather Cen, a small wooden cask of cheese, which he couldn’t keep himself because the sergeant was always looking for something to use as a reason to torture him some more. He entrusted it to a peasant who slept next to us, and we all shared it equally, eating it with the stone-hard bread we were given. When the cheese was all gone, we stuck our fingers in the cask and wiped them on the hard bread just for the scent…”

Petrit was being enticed by “The Liberators”. He was being invited to return to the fold. Offers were being made. Positions of great responsibility would be entrusted to him if…

“For the first celebration of November 28th. after the takeover by the ‘Liberators’, I put on the best clothes I owned, these you see on me today, loaded a truck with more things I bought over the years and headed for Elbasan. At ‘Qafë-Thana’, I was intercepted by three soldiers and a civilian. I recognized the civilian as being an Elbasan and I stepped towards them offering my hand in greeting.

‘What have you done to us Petrit? You wanted to make us, and our Yugoslav brothers become enemies? If you weren’t of the last name that you are, only a bullet for you today!’ Even before Jorgji Shuteriqi finished speaking, all three of them threw themselves at me and forced me into the truck which was parked on the side of the road.”

Jorgji Shuteriqi’s brother, Haqim Shuteriqi, lived two floors below Petrit’s apartment. He was a graduate of a religious school. That culture had made him into a better human being. However, for Petrit, he was a Shuteriqi and that was enough for him never to speak a word to the man.

“You are young. You will live a long time and will get to witness what’ll be said of the degenerate”.

When “Nero’s” statue was toppled, my friend Petrit Guranjaku threw a Banquet!

With a glass of wine in his hand, he said: “If I were to die today, I wouldn’t feel a bit sorry for myself because I lived to see them drag the monster down”.

I was in the United States when Petrit passed away. I felt deeply touched and honored when my father informed me of the final request my dear, anti-Communist, friend had made of his son.

“You are to receive condolence visits at the home of Muç Xhepa!”

It was done as he wished and with deep respect, Elbasan bid farewell to the great Albanian.

Translated from the Albanian by Dita Gjuraj

Filed Under: Kulture

Roland Tasho – Fotografi i Katër Dekadave – Paraqet Ekspozitë që Përfshin më Shumë se Gjysmën e Karrierës së Tij – Dielli hedh një vështrim më të thellë tek lentja e tij

January 24, 2023 by s p

Rafaela Prifti/

Biseda mori shkas nga hapja e një ekspozite të veçantë të tij e quajtur “Një Karrige për Shkrimtarët” paraqitur në Qendrën Kombëtare të Librit dhe Leximit në Tiranë muajin e kaluar. Fotografi, i nxitur nga ideja për të paraqitur portretet e një plejade të shkrimtarëve shqiptarë, e nisi punën në 1998 por me kalimin e kohës projekti mori trajtat e një gjetje tjetër që u mirëprit nga artdashësit dhe publiku shqiptar në vitin 2022.

I njohur si fotoreporter shqiptar për fotografitë e tij në protestat e dhjetorit të viteve ‘90 në Tiranë, Roland Tasho fotografonte përpara se të ishte fotograf. Kjo është e vërtetë për çdo profesionist por në rastin e tij përjetimet dhe emocionet personale si dhe zanati janë të ndërthurura në formë të pandashme tek uni i tij. I lindur dhe rritur në Tiranë në vitet 60, tek Roland Tasho bashkëjetojnë dy elemente që e formësojnë jetën dhe karrierën e tij: dashuria për fshatin e mamasë Vodicën dhe pasioni për fotografinë. Me qashtërsi thuajse fëminore, ai flet për fshatin juglindor të Kolonjës, ku shkonte në verë te gjyshja, dhe prej nga pa kuptuar përftoi mbresat e stampuara përjetësisht tek ai si artist dhe si njeri. Fotografia erdhi tek Rolandi si mundësi punësimi por duke “pasur një aparat në dorë” thotë ai, shpejt ndjeu sesi përjetimet emocionale u ndërlidhën me vetëdijësimin për profesionin. Pas një dekade pune, në vitet 2000, në sajë të dy bursave, një nga Bashkia e Parisit, Roland Tasho fiton shprehitë e fotografimit në vendlindjen e fotografisë, njohur në kontekstin e kulturës perëndimore. Aty ku Luis Daguerre (1787-1851) kishte shpikur procesin e fotografisë i njohur si tipi dagerrian, aty ku Eugene Atget (1857-1927) kishte krijuar fotografinë dokumentuese për të përjetësuar çdo rrugicë e portal të Parisit përpara se ta përfshinte modernizimi i kohës, aty ku, midis dy luftërave botërore, një brez i tërë i talenteve nga Amerika dhe nga gjithë globi shkonin të bëheshin artistë dhe prej nga u formuan trajtat e arteve figurative në shekullin e 20, aty fotografi shqiptar instinktivisht fotografonte një kishë, një park a stol, Katedralen e Noter Damit. Roland Tasho pohon se aty “nisi të mendoj si fotograf”. Portretet, më pas, erdhën natyrshëm si “rritja e njeriut” thotë Tasho. Meqë për nga vetë natyra, fotografia është dokumentuese, prej aty buruan ciklet që formojnë copëza të portretit të madh të diasporës shqiptare në botë, duke nisur nga Italia me emigrantët më të vonshëm të postkomunizmit në Evropë A’Altra Albania (Shqipëria Tjetër) 1992-2002, (foto e kopertinës) tek të emigruarit në vendin tjetër fqinj Shqiptarë në Greqi (foto e kopertinës), albumi me foto Shqiptarë në Çeki, botimi Shqiptarë në Hungari, Bridge Builders Urë Ndërtuesit Emigracioni Shqiptar në Zvicër (foto e kopertinës), deri te koleksioni me foto të komunitetit shqiptar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës Unë flas Shqip – I speak Albanian (2010) (foto e kopertinës). Disa nga fotot e tij janë pjesë e arkivave të Kalifornisë dhe arkiva e punëve të tij është e barabartë me atë të një institucioni. Roland Tasho ka kaluar në shumë etapa të historisë së Shqipërisë dhe të fotografisë shqiptare. Ekspozitat dhe projektet e tij sjellin gjithmonë një lidhje midis dy kohëve, dy gjendjeve, midis vendlindjes dhe shqiptarëve, midis asaj që ishte dhe asaj që është. Ai ka punuar me aparatet Praktika të viteve ‘80 dhe sot fotografon me kamera dixhitale por thotë se fokusi i tij gjithmonë ka qenë “gjetja e idesë dhe jo numri i pikseleve”. Për Tashon mund të jetë e lehtë të hap një ekspozitë retrospektive në Tiranë por është i vetëdijshëm për mungesën e vlerësimit të artit të tij.

Fotografija është një art figurativ ku për shkak të teknikave që zëvendësojnë njëra tjetrën dhe avancimeve teknologjike ka shumë “të para” si: peizazhi i parë, portreti i parë, fotoja e parë me negativ, autoportreti i parë, fotoja e parë në hapësirë, e para foto me ngjyra, e para foto dixhitale e shumë të tjera. Por ajo që është konstante është syri i fotografit që shikon gjithçka rreth vetes si nga lentja e aparatit. Për të arritur te prezantimi vizual i subjektit të fotografuar parapërgatitja nis kohë përpara se të fillojë të hapet lentja. Këtu qëndron ‘magjia’ e fotografisë e cila thotë aq shumë pa thënë asnjë fjalë, e përmbledhur në shprehjen e përsëritur shpesh “një foto është e barabartë me një mijë fjalë.”

Nga ky këndvështrim, biseda jonë mund të duket si ‘dekonstruktimi’ i fotografisë së Tashos meqënëse është prezantim verbal i shprehjeve të tij vizuale. Ky do ishte disfavor i madh për fotografinë e krijuar nga Roland Tasho i cili është fitues i disa çmimeve ndërkombëtare dhe gjashtë konkurseve kombëtare të fotografisë, është paraqitur në rreth 80 galeri arti brenda dhe jashtë vendit, ka hapur ekzpozita në Shqipëri (nga viti 1992, 1993, 2008 e këtej), Itali, (1993, 1994, 2003, 2006) Greqi (2001), Belgjikë, Gjermani (1993), Argjentinë (2000), Austri (2007), Kosovë, Francë (2005), Zvicër (2002), (listë e pjesshme), dhe është autor i 14 librave e albumeve. Për të gjitha këto Dielli tentoi ta shikoj karrierën e tij si koleksion artistik duke e drejtuar lenten në formë figurative drejt fotografit, i cili ka krijuar imazhe për katër dekada me radhë.

Filed Under: Kulture Tagged With: Rafaela Prifti

ARTI DHE MUZIKA SI ZHVILLIM DHE EMANCIPIM KULTUROR I SHOQËRISË

January 23, 2023 by s p

Artisti Lekë Negri flet për Diellin e Vatrës në New York: Nga karriera artistike te arti si mjet për ndryshime shoqërore dhe për bashkimin e komuniteteve. Nga arti e muzika shqiptare në Amerikë te roli i Bandës Muzikore Vatra në historinë e muzikës shqiptare. Me artistin Lekë Negri bisedoi Editori i Diellit Sokol Paja.

ARTI DHE MUZIKA SI ZHVILLIM DHE EMANCIPIM KULTUROR

Muzika ka një rol të madh në një shoqëri, siç e ka patur prej mijëra vjetësh. Ajo ka formësuar kulturat dhe shoqëritë në mbarë botën, të transmetuara brez pas brezi. Të gjithë e kanë një marrëdhënie personale me muzikën, efektet e saj në kulturën përreth nesh mund të mos jenë menjëherë të dukshme. Ndikimi i muzikës në shoqëri është i gjerë dhe i rrënjosur thellë në historinë tonë. Muzika është një aspekt thelbësor i të gjitha qytetërimeve njerëzore dhe ka fuqinë të ndikojë emocionalisht, moralisht dhe kulturalisht në shoqëri. Kur njerëzit e një kulture shkëmbejnë muzikë me njëri-tjetrin, ata fitojnë njohuri të vlefshme për një mënyrë tjetër jetese. Të mësosh se si muzika dhe lidhja shoqërore janë të lidhura është veçanërisht e rëndësishme në kohë konflikti kur linjat e tjera të komunikimit rezultojnë të jenë sfiduese. Në mbarë botën, muzika po përdoret si një mjet për ndryshime shoqërore dhe për bashkimin e komuniteteve.


KONTRIBUTI I BANDËS MUZIKORE VATRA NË HISTORINË E MUZIKËS SHQIPTARE

Krijuesi i bandës muzikore kombëtare Vatra, Thoma Nasi ka bërë një punë kolosale  dhe ka dhënë një kontribut  të madh kombëtar jo thjeshtë si themeluesi i saj, por më pas si i pari dirigjent i bandës muzikore presidenciale të Shqipërisë në vitin 1925 me Presidentin e asaj kohe e më pas mbretin Ahmet Zogu, dhe roli i rëndësishëm dhe krijimtaria e tij e cila u bë pjesë e rizgjimit kombëtar përmes muzikës. Që në vitet 1920 banda muzikore Vatra interpretonte muzikë klasike të autorëve klasikë Hendel, Mozart Bethoven, e Schubert po edhe  muzikë të repertorit kombëtar si himni vlora vlora, hymni kombëtar gjithashtu dhe krijime të vetë Thoma Nasit.


AKTIVITETET ARTISTIKE TË LEKË NEGRIT NË SHQIPËRI, EUROPË DHE USA.


Institucionet muzikore me të cilat kam bashkëpunuar gjatë viteve janë disa nga më të mëdhatë në Shqipëri dhe në Europë, veçanërisht duke përfshirë Teatrin e Operas dhe Baletit në Tiranë si solist dhe Orkestrën simfonike të RTSH-së, orkestrës  Filarmonike të Sarajevës, ku interpretoja si trombe e parë dhe e dytë.  Daljet e  rregullta në televizionin kombëtar dhe kanalet kryesore televizive si ‘Klan’ dhe ‘Top Channel’ më  kanë bërë një emër të njohur.  Kam  shkëlqyer si trombist  në Festivalet Ndërkombëtare të Operës “Marije Kraja”, ndërsa kam punuar me dirigjentë të shquar si Ermir Krantja, Jacopo Sipari, Martin André, Leonardo Quadrini, Sinopoli, Cuhng etj. Përveç arritjeve të shumta simfonike duke u  shfaqur në shfaqjet dhe rrjetet Top Channel , kam zgjeruar repertorin tim artistik duke bashkëpunuar me grupe të njohura pop, jazz dhe blues, duke përfshirë grupin origjinal ‘Blues Brothers’, duke regjistruar me saksofonistin Lou Marini dhe kitaristin Steve Cropper. Në botën e kinemasë, kam bashkëpunuar me  performancën time e të përbashkët muzikore me klarinetistin Fatos Qerimi, në regjistrimin e muzikës për filmin “Letra në erë” të vitit 2003, me regji të Edmond Budinës. Kam organizuar edhe aktivitete të shumta bamirësie për Caritasin Shqiptar, duke bashkëpunuar ngushtë me sopranon e famshme Ermonela Jaho dhe baritonin Gëzim Myshketa, koncerte në Torino e Romë me orkestren e Rai dhe koncerte jazz ne Montreux Jazz festival dhe Jazz Tirana, kam marrë çmime mirënjohje për kontributin artistik në qytetet Tiranë Durrës e Shkodër. Në Shtetet e bashkuara të Amerikës kam luajtur me të famshmin  trompistin Chris Botti fitues çmimesh Grammy Award dhe australianin Timmy trumpet i cili është i famshëm në skenat ndërkombëtare duke luajtur nuanca jazz në elemente kercimi. Gjithashtu bashkëpunim me trompistët e medhenj jazz James Morrison dhe Wynton Marsalis. Një projekt i rëndësishëm gjithashtu është nje koncert në Shqipëri me Chris Botti  në shtator 2023.

AMERIKA SI SFIDË E JASHTËZAKONSHME PËR ARTISTËT SHQIPTARË


Shqiptarët gjithnjë e më shumë shkëlqejnë në çdo fushë, kudo nëpër botë. Amerika është e madhe, Amerika është e vështirë, Amerika është një sfidë e jashtëzakonshme! Por nëse vjen këtu, duhet ta dashurosh me ndryshimet e veta, me diferencat e veta dhe me vështirësitë e veta. Vetëm duke e dashuruar, do të kuptosh të mirat që ky vend ka, pasi është vendi i mundësive. Është një vend ku realizohen ëndrrat, vetëm të kesh dëshirën, të punosh fort dhe të mos ankohesh. Mos ta kthesh kokën mbrapa dhe të mendosh se kush ke qenë, por mbaje kokën përpara dhe krijo atë njeriun e ri! Dashurinë për Shqipërinë mos ta harrosh, ta trashëgosh në breza dhe do të ndihesh një shqiptaro-amerikan i plotësuar.


KONTRIBUTI TEK VATRA


Si anëtar i Vatrës kam marrë pjesë në koncertin e madh në inagurimin i rrugës Gjergj Kastriot Skënderbeu ne Maj 2022 në Bronx dhe koncertet e nëntorit. Do jem në mbështetje të Vatrës e komunitetit shqiptar në të gjitha aktivitetet kulturore dhe artistike në shërbim të komunitetit tone dhe çështjes kombëtare.

Filed Under: Kulture Tagged With: LEKE NEGRI

GJERGJ KASTRIOTI TEK AUTORËT E HUAJ

January 20, 2023 by s p

Xhelal Zejneli/

Me rastin e 555-vjetorit të vajtjes në pavdekësi.

Kur e përmendte Gjergj Kastriotin në veprën e tij klasike “Edukimi britanik ose burimi i çrregullimeve në Britaninë e Madhe”, Thomas Sheridani (1719-1788) e rendiste Gjergj Kastriotin ndër njerëzit e mëdhenj të cilët përgjithmonë do të jetojnë në “tempullin e kujtesës”.

*   *   *

Punën e vet, Barleti ia dedikoi nipit të Gjergj Kastriotit, Donferrante Kastriotit dhe pasardhësve të tij. 

Në shekujt XVI dhe XVII vepra e Barletit u përkthye në një varg versionesh edhe në gjuhë të huaja: 

– Në vitin 1533 në gjermanisht nga Johan Pincianus; 

– Në vitin 1554, 1560 në italisht nga Pietro Rocca; 

– Në vitin 1567 në portugalisht nga Francisco D’Andrade; 

– Në vitin 1569 në polonisht nga kompozitori polak Ciprian Bazylik (1535-1600); 

– Në vitin 1576 në frëngjisht nga fisniku i Plessis du-Bourrot – Zhak dë Lavarden (Jaques de Lavardin), me titullin ”Histoire de Georges Castriot Surnomé Skenderbeu, Roy d’Albanie”; dhe 

– Në vitin 1582 në spanjisht nga Juan Ochoa de la Salde.

Versioni në anglisht u bazua në përkthimin në frëngjisht të kryer nga Zhak dë Lavarden (Jaques de Lavardin) dhe nga Zachary Jones. U botua në fund të shekullit XVI, me titullin “Historiku i Gjergj Kastriotit, i mbiquajtur Skënderbe, Mbret i Shqipërisë”.

*   *   *

Shkrimtari dhe filozofi francez Volteri, emri i vërtetë Fransua-Mari Arue  (François-Marie Arouet Voltaire, 1694-1778) kapitullin e tij “Marrja e Kostandinopojës” e fillon me frazën: “Sikur Perandorët grekë të kishin vepruar si Skënderbeu, Perandoria e Lindjes ende mund ishte ruajtur.” 

Në shekullin XVIII Skënderbeu është protagonist i tri tragjedive: “Skënderbeu” (1733) e dramaturgut britanik Uilliam Havard (William Havard, 1710? – 1778); “Heroi i krishterë” (1735) e dramaturgut anglez Xhorxh Llillëu (George Lillo, 1693-1739) dhe “Scanderbeg: Or, Love and Liberty”, 1747, 320 faqe; (Skënderbeu: Dashuria dhe liria), botuar postum, e Tomas Uinkop (Thomas Whincop, 1697-1730).  

Nga luftërat e Gjergj Kastriotit u frymëzuan edhe poetë dhe kompozitorë të huaj. Në shekullin XVI, një poemë për Gjergjin, shkroi poeti francez Pjerë dë Ronsar (Pierre de Ronsard, 1524-1585), ndërsa në shekullin XIX, poeti amerikan  Henri Uëdzuërth Lëngfelëu (Henry Wadsworth Longfellow, 1807-1882). 

Në vitin 1855, politikani francez Kamil Paganel (Camille Paganel, 1795/97 – 1859), i nxitur prej krimeve të luftës, shkroi “Histoire de Scanderbeg” (Historia e Skënderbeut). Kompozitori italian i shkollës veneciane Antonio Lucio Vivaldi (1678-1741) shkroi operën me titull “Skënderbeu”, të interpretuar më 1718. Një tjetër operë me titull “Skënderbeu” ishte ajo e kompozitorit dhe violinistit francez të shekullit XVIII, Fransua Frankërë (François Francœur, 1698-1787) të interpretuar më 1763. Shkrimtari dhe filozofi danez Ludvig Holberg (1684-1754) thotë se Gjegj Kastrioti është një nga gjeneralët më të mëdhenj të historisë. 

Diplomati, burrështetasi dhe eseisti anglez Sër Uilliam Temple (Sir William Temple, 1628-1699) thotë se Gjergj Kastriotin është një prej shtatë krerëve më të mëdhenj pa kurorë, siç kanë qenë:

– Gjenerali romak i kohës së Perandorit të Bizantit – Justinianit (emri i plotë Flavius Petrus Sabbatius Justinianus, 483-565) – Flavius Belisarius (505-565 era e re); 

– Gjenerali dhe burrështetasi romak, magjistër militum apo The Last Roman General, Flavius Aetius (391? – 454, thuhet se ka jetuar 64 vjet); 

– Gjenerali hungarez Jan Huniadi (János Hunyadi; Hunyad, Transilvani, 1407? – Beograd, 1456); 

– Gjenerali dhe burrështetasi spanjoll (Gonazalo Fernandez de Kordoba (Gonzalo Fernández de Córdoba, 1453-1515);

– Gjenerali i ushtrisë spanjolle, me kombësi spanjolle, prijës ushtarak italian, Dukë i Parmës Aleksandër Farnese (Alexander Farnese, Romë, 1545 – Arras, Francë, 1592); dhe 

– Ushtaraku holandez Uilliami I i Oranit (lindi në Dilenburg Nasau, Perandoria Romake e Shenjtë, tani Hesen, Gjermani, më 1533 – vdiq në Delfi të Holandës në vitin 1584). Njihet edhe si Uilliami i Heshtur (në holandisht Willem de Zwijger). Ka qenë prijësi kryesor i kryengritjes holandeze kundër spanjollëve që shkaktoi luftën 80-vjeçare (1568-1648), e që në vitin 1648 solli pavarësinë e Krahinave të Bashkuara. Në Holandë njihet si baba i kombit (holandisht: Vader des Vaderlands). U vra në atentat në vitin 1584 me urdhrin e oborrit spanjoll në Delfi të Holandës.     

*   *   *

Në poemën “Shtegtimi i Çajld Haroldit” (Child Harold`s Pilgrimage,1812-1819), të cilën poeti anglez Xhorxh Gordon Bajron (George Gordon Byron, 1788-1824) filloi ta shkruajë gjersa ndodhej në Shqipëri, Gjergj Kastrioti dhe shqiptarët janë pasqyruar në vargjet e mëposhtme:

“Land of Albania! where Iskander rose,

Theme of the young, and beacon of the wise,

And he his namesake, whose oft-baffled foes

Shrunk from his deeds of chivalrous emprize…”

Kënga II, LXV 

*   *   *

GJERGJ KASTRIOTI NË ARTET FIGURATIVE – Figura e Gjergj Kastriotit dhe bëmat e tij janë pasqyruar prej kohësh në vepra të pikturës, të skulpturës dhe të gravurës në vende të ndryshme të botës. Pjesa më e madhe e veprave me vlera artistike dhe historike, si tipare karakteristike, japin një profil të veçantë me sy të gjallë dhe hundë shqiponjë.  

Portreti më i hershëm që njihet ndodhet në galerinë Ufici (Uffizi) të Firencës. Mendohet se është mbështetur në vizatimin të bërë drejtpërdrejtë nga natyra, të piktorit venecian Xhentile Benini. Në këtë portret, Heroi Kombëtar i shqiptarëve është paraqitur në moshë të shtyrë, si duket kur e ndërmori udhëtimin e tij të fundit në Itali në vitin 1466.

Vlen të përmendet edhe portreti i shekujve XV-XVI i zbuluar në Shkodër si dhe portreti i galerisë në kështjellën Valdbeng, një riprodhim i të cilit ndodhet edhe në Muzeun e Krujës.

Një portret i hershëm që paraqet rëndësi për tërë ikonografinë e Gjergj Kastriotit, ndodhet në botimin e parë të veprës madhore të humanistit dhe të historianit shqiptar Marin Barletit – “Historia de vita et rebus gestis Scanderbegi” , Romë, midis 1508 dhe 1510 (Historia e jetës dhe e bëmave të Skënderbeut).

Portretin në gravurë e kanë realizuar edhe mjeshtrit gjermanë si Jang Breu (1533) dhe Jost Aman, po i shekullit XVI. Amani heroin shqiptar e paraqiti me një sfond kështjelle.

Gravura mbi Skënderbeun, më 1577, ka shtypur edhe një piktor tjetër gjerman Sigizmund Fejgrahent. Paraqitja e përkrenares dhe e shpatës së heroit jepet për herë të parë (1539-1552) në portretin të bërë nga Tabias Shtimer.

Në qindvjeçarin XVII e këndej u krijuan portrete të Skënderbeut për t’i ilustruar veprat letrare ose historike. Piktori francez N. Auronks është autor i portretit që u botua në poemën e Bysjerit (1658). Në vitin 1662, kjo poemë u ribotua, por tani me portretin të bërë nga piktori Blanshet. Ndërkaq librin e Biemit, të botuar në vitin 1672, e ka ilustruar piktori italian F. Zuçi (Zucci). Një gravurë në dru bëri I.B. Skotin.

Në vitin 1743 vepra e Barletit u botua në Zagreb në gjuhën kroate. Këtu tani e kemi gravurën  në dru të Vajcit (Weitzi). Galerinë e Skënderbeut, me veprat e tyre e kanë pasuruar edhe piktorë të tjerë si Andrea Bianki, J. Fontana, Domeniko Kusto, A. Oslovski.

Për Skënderbeun një numër veprash krijuan edhe piktorët arbëreshë në Itali, si G. Konforti, A. Skurra etj. Një afresk i shekullit XVI ndodhet në një kishë të Monreales në Sicili. Duhet theksuar se në kishën katolike të Prizrenit, në vitin 1878, kur u krijua LidhjaShqiptare e Prizrenit, janë pikturuar me grizaj në dy medaljone, komandanti ushtarak hungarez Jan Huniadi (1387-1456) dhe Skënderbeu.

Figura e Skënderbeut u bë një nga temat  qendrore të arteve figurative shqiptare qysh në periudhën e Rilindjes Kombëtare. Krahas portretit tradicional kthyer në profil të piktorit nga Korça Gjergj Panariti (1883), figura e plotë e heroit mbi kalë dhe në sfond beteja, u trajtua më 1889 nga Anastas N. Ballamaçi dhe Theohar Gjini (1880-1956). Ballamaçi u ndihmua nga tabloja e piktorit francez T. Zheriko.

Nga plejada e piktorëve që punuan mbi bazën e modeleve, shkoi më tej piktori autodidakt Spiro Xega (1876-1953), autor i një cikli romantik-heroik prej më se tetë veprave. Midis tyre edhe “Skënderbeu” (1913). Me fjalë të tjera, prej tij ruhen mbi dhjetë tablo me figurën e Skënderbeut, disa prej tyre të fillimit të shekullit XX.

Në vitin 1937, në bazë të një gravure evropiane, edhe ikonografi nga rrethi i Korçës Vangjel Zengo (1877-1938) pikturoi disa herë portretin e Skënderbeut, tablonë “Beteja e Skënderbeut me turqit” që ndodhet në Muzeun e Krujës.

Linjën kryesisht origjinale e përbën tabloja “Skënderbeu në betejë” e pikturuar në vitin 1915-1916 nga piktori shkodran Simon Rrota (1887-1961), i cili, në vitet 1910-1915, kishte studiuar në Akademinë e Arteve të Bukura në Milano. (Mësimet e para për pikturë, S. Rrota i mori nga piktori shkodran Kolë Idromeno, 1860-1939, autor i njërës nga kryeveprat e pikturës shqiptare, portretit “Motra Mone”). Edhe piktori shkodran Ndoc Martini (1880-1917) portretin e heroit e punoi në disa variante – “Skënderbeu”. 

*   *   *

PËRMENDORET E GJERGJ KASTRIOTIT NË TROJET SHQIPTARE DHE NË BOTË – Skënderbeu është heroi kombëtar i shqiptarëve, por tashmë prej shekujsh ai është bërë simbol i lirisë, i pathyeshmërisë dhe i mbrojtjes së krishterimit. Kjo figurë historike ka vend tejet të rëndësishëm në librat e historisë shqiptare dhe botërore, por edhe në art, në letërsi, në artet vizuale, në muzikë dhe në kinematografi. 

Derisa në letërsi shkrimtarët i shfrytëzojnë dokumentet historike dhe fantazinë e tyre, artistët pamorë kanë pak burime autentike të kohës. 

Portreti më i hershëm i Skënderbeut  supozohet se është bërë sipas një skice të piktorit italian të shkollës veneciane Xhentile Benini (Gentile Benini, 1429-1507) ku Skënderbeu paraqitet i moshuar. Ndoshta ka pozuar gjatë udhëtimit të tij të fundit në Itali në vitin 1466. 

E para skulpturë me imazhin e tij  ishte ajo e viti 1917 e skulptorit dhe poetit Murad Toptani (1866/67 – 1918). Më pas, bustet për këtë hero u përhapën në shumë qytete shqiptare  si dhe në qytete të botës. 

Monumenti i Skënderbeut në Krujë u realizua në vitin 1959. Monumenti i tij në Tiranë u realizua në vitin 1968. Autorë janë: themeluesi i skulpturës shqiptare Odhise Paskali (1903-1985), skulptori shqiptar Andrea Mano (1919-2000) dhe skulptori shqiptar Janaq Paço (1914-1991). Monumenti në Prishtinë u realizua në vitin 2003 dhe është vepër e skulptorit Janaq Paço. Shtatorja në Dibër u realizua në vitin 2009. Kjo është vepër e skulptorit me prejardhje nga Dibra, Muharrem Turkeshit (? – 2003) dhe e skulptorit Agim Sela. Buste të Gjergj Kastriotit janë ngritur edhe në Tuz, në Preshevë, në Burrel. Monumenti i kësaj figure ikonë në Shkup u ngrit në vitin 2006 dhe është vepër e skulptorit Thoma Thomai (1936-). 

Busti i Skënderbeut në Kukës u ngrit më 1939. Monumenti në sheshin “Albania” të Romës është ngritur në vitin 1940. Është vepër e skulptorit italian Romano Romanelli (1882-1968). Monumenti në Bruksel është realizuar në vitin 1968. Busti i Gjergj Kastriotit është vendosur edhe në fshatin Vaccarizzo Albanese të Kozencës në Kalabri. Në vitin 2008 busti është vendosur në Civita të Italisë. Përmendorja në Miçigan të SHBA-së u ngrit në vitin 2006. Busti në qytetin Fermo të Ankonës u vendos në vitin 2007, ndërsa ai në San Cosmo Albanese – në vitin 2010. Buste të heroit kombëtar të shqiptarëve ndodhen edhe në  Vjenë, në Budapest, në Zvicër, buzë liqenit të Gjenevës, në Detroit etj. 

Një nga këto monumente shqiptarët e kanë edhe në pasaportat e tyre biometrike. Kudo që ata shkojnë e mbartin heroin e tyre me vete. 

Përpjekjet për të ngritur monumente të Gjergj Kastriotit në qytete të tjera – vazhdojnë.

*   *   *

Të dhëna të hollësishme për historinë politike të periudhës së Gjergj Kastriotit jep studiuesi i shquar Aurel Plasari në librin “Skënderbeu, një histori politike”.    

Xhelal Zejneli

Filed Under: Kulture

Ermonela Jaho, Winner of Artist of the Year

January 19, 2023 by s p

(International Classical Music Awards)

“With the unique beauty of her glorious, securely led and magnificently shimmering voice, Ermonela Jaho fascinates with her pure vocal aesthetics. But this is only one side of the singer’s great art, the other being her electrifying theatrical presence. Few singers achieve such a high degree of identification with their roles, such a total veracity and deeply moving emotion. Once on the stage, Ermonela Jaho throws off her own personality like a cloak and fully embodies the character she has to interpret.”

Winners 2023

Filed Under: Kulture

  • 1
  • 2
  • 3
  • …
  • 427
  • Next Page »

Artikujt e fundit

  • AT SHTJEFËN GJEÇOVI DHE DR. REXHEP KRASNIQI, APOSTUJ TË IDESË PËR BASHKIM KOMBËTAR
  • Marjan Cubi, për kombin, fenë dhe vendlindjen
  • Akademik Shaban Sinani: Dy popuj me fat të ngjashëm në histori
  • THE CHICAGO TRIBUNE (1922) / WOODROW WILSON : “NËSE MË JEPET MUNDËSIA NË TË ARDHMEN, DO T’I NDIHMOJ SËRISH SHQIPTARËT…”
  • SHQIPËRIA EUROPIANE MBRON HEBRENJTË NË FUNKSION TË LIRISË
  • KONGRESI KOMBËTAR I LUSHNJES (21-31 JANAR 1920) 
  • Një zbulim historik ballkanik
  • VATRA DHE SHOQATA E SHKRIMTARËVE SHQIPTARO-AMERIKANË PROMOVOJNË NESËR 4 VEPRA TË PROF. BESIM MUHADRIT
  • Që ATDHEU të mos jetë veç vend i dëshirës për të vdekur…
  • KAFE ME ISMAIL KADARENË
  • Kosova paraqet mundësi të shkëlqyeshme për investime
  • PARTIA NUK ËSHTË ATDHEU, O KOKËSHQOPE
  • 50 VJET VEPRA POETIKE KADARE
  • IT’S NOVEMBER 28TH
  • Një arritje për shqiptarët në Michigan

Kategoritë

Arkiv

Tags

alfons Grishaj Anton Cefa arben llalla asllan Bushati Astrit Lulushi Aurenc Bebja Behlul Jashari Beqir Sina dalip greca Elida Buçpapaj Elmi Berisha Enver Bytyci Ermira Babamusta Eugjen Merlika Fahri Xharra Frank shkreli Fritz radovani Gezim Llojdia Hazir Mehmeti Ilir Levonja Interviste Keze Kozeta Zylo Kolec Traboini kosova Kosove Marjana Bulku Murat Gecaj nderroi jete ne Kosove Nene Tereza presidenti Nishani Rafaela Prifti Rafael Floqi Raimonda Moisiu Ramiz Lushaj reshat kripa Sadik Elshani SHBA Shefqet Kercelli shqiperia shqiptaret Sokol Paja Thaci Vatra Visar Zhiti

Log in

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy

Privacy Overview

This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary
Always Enabled
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Non-necessary
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
SAVE & ACCEPT