Sokol Paja – Dielli

RREZIQET E VARFËRISË “ENERGJITIKE”

July 31, 2021 by Sokol Paja

Nga DANILO TAINO

“Corriere della Sera”, 28 korrik 2021 Përktheu: Eugjen Merlika

Nëse nuk keni elektricitet, dita juaj mbaron kur të perëndojë dielli. Por edhe në orët me diell nuk mund të përdorni frigoriferin, elektroshtëpijaket, kompiuterin. Nëse nuk keni as gazin, të gatuarit bëhet një veprimtari me rrezik të lartë. Një nga arsyet e vdekshmërisë në vendet me “varfëri energjitike” është që 40 % e popullsisë botërore nuk ka hyrje në burimet relativisht bashkëkohore të energjisë dhe është e shtrënguar të gatuajë ushqimet me lëndë djegëse që mbushin guzhinat e shtëpitë me tymra të rrezikëshme për shëndetin: dru, mbeturina të të korrave, bajga të thara. Instituti for Health Metrics and Evaluation e Washingtonit vlerëson se çdo vit vdesin nga ndotja shtëpiake 2.3 milion njerëz. Organizata Botërore e Shëndetësisë e ngre shifrën në 3.8 milionë. Për të bërë krahasimin, të vdekurit nga Covid 19, në një vit e gjysmë pandemia kanë qënë pak më shumë se katër milionë.

Shfaqja kronike ndaj gazeve shtëpiake të dëmëshme shkakton polmonite, tumore në mushkëri, shton rreziqet e kataratës, rrit numurin e fëmijëve të vdekur.

OBSH ka përpiluar një “shkallë të energjisë”, në bazë të së cilës janë Vëndet me t’ardhura shumë të ulta që përdorin për të gatuar vetëm mbeturina; më sipër ata me t’ardhura t’ulta e mesatare që djegin dru, qymyr, vajguri, etanol; më lart janë më të pasurit që punojnë me gaz dhe rrymë elektrike. Në Burundi, në Republikën e Afrikës Qëndrore, në Liberi – ku t’ardhurat për frymë janë nga 600 deri në 800 dollarë në vit – më pak se 1% e popullsisë përdor rrymë elektrike ose gaz për të gatuar. N’Evropë, në Amerikën e Veriut e në Vendet e përparuara 100 % e guzhinave nuk kanë këtë problem. Por simbas studimeve të Ourworldindata.com – pjesa m’e madhe e Vendeve me t’ardhura më të ulta vjetore se dhjetëmijë dollarë nuk arrin në 60 % të shtëpive të shëndetëshme. Kina është në 59 %, Hindia 41 %. Mesatarja botërore është 59 % (të dhënat e vitit 2016). Kjo gjëndje nuk ka pasoja vetëm mbi shëndetin: gati 50 % të lëndëve drusore të nxjerra nga pyjet shërben për të prodhuar energji, pjesa m’e madhe e së cilës për të gatuar ushqimet. Në fakt pyjet zgjerohen në Vendet e pasura e ngushtohen n’ata të varfëra. Zgjidhjet? Më e rëndësishmja: një rritje ekonomike që t’i japë t’ardhura Vendeve të varfëra për të hyrë në energjitë e hijshme dhe popullsive t’ardhura për t’u çliruar nga ndotja shtëpiake.

PËRSE BIDEN-i TREGON MUSKUJT ME KINËN (MË SHUMË SE SA TRUMP-i)

July 31, 2021 by Sokol Paja

Nga JAN BREMMER

“Corriere della Sera”, 9 korrik 2021 Përktheu: Eugjen Merlika

Ishte një opinion I përhapur në Shtetet e Bashkuara se presidenti Donald Trump kishte zbatuar një përballim shumë t’ashpër me Kinën, por çuditërisht të butë me Rusinë. Kritikët e tij e kanë paditur se lufta e taksave doganore e vërsulur kundër Kinës, do të kishte qënë aq sulmuese sa që do të përfundonte në një vetëplagosje. Të tjerë thonin se Vladimir Putin e kishte në dorë Trump-in për arsye të panjohura. Me zgjedhjen e Biden-it në Shtëpinë e Bardhë, të njëjtët opinionistë kanë parashikuar se presidenti I ri do t’I kish përmbysur këto qëndrime. Simbas tyre Biden-I do të kishte kërkuar një afrim me Kinën për të gjetur mundësinë e një bashkëpunimi më të frytshëm, ndërsa do të kishte fshikulluar Putinin për ndërhyrjet e tij në politikën amerikane e për lejimin e kriminelëve informatikë rusë të mbanin peng ndërmarrjet amerikane me qëllim mitmarrjeje.

Por nëse shkojmë për të shqyrtuar me hollësi zgjedhjet politike të kryera nga adminisrata e re, duke lënë mënjanë retorikën e rastit dhe twitet kërcënuese të dy kryetarëve të qeverive në vetë të parë, zbulojmë se ai përimtim është përmbysur krejtësisht. Biden-i u tregua shumë më i papajtueshëm me Kinën se sa ka qënë ndonjëherë Trump-i, dhe nuk ka fshehur simpatitë e tij për Putinin e Rusinë. Le të shkoqisim provat. Mbasi e kish ftuar për drekë udhëheqësin kinez Xi jinping në residencën e tij të Mar-a-Lago-s, për t’u njohur me njëri tjetrin, Trump-i kishte ndjekur udhëzimet e këshilltarëve të tij që e shtynin të tregohej më luftarak kundrejt fuqisë në ngjitje. Por interesat e tij kufizoheshin në dy sektorë. I tmerruar nga defiçiti i peshores tregëtare amerikane kundrejt Kinës dhe i tërhequr nga mundësitë politike që i paraqiteshin, Trump-i nuk nguroi të shpërthente një luftë tregëtare. Ka mbështetur gjithashtu veprimet më energjike të qeverisë së tij për të ndaluar zhvillimin teknologjik të Kinës – dhe kërcënimet e sigurisë kombëtare që rrjedhin prej tij – duke praktikuar shtrëngesa mbas shtrëngesash kundër Huaweit, gjigandit të teknologjisë kombëtare kineze. Trump-i e të tijtë kanë folur shumë pak për dhunimin e të drejtave njerëzore kundër popullsisë myslimane të rajonit kinez të Xiniangut, megjithë ndonjë sanksion pa rëndësi dhe kontrollit mbi eksportimet – po ashtu sikurse edhe mbi krizën e demokracisë në Hong Kong. Shumë pak është bërë për të ftuar së bashku aleatët evropianë e aziatikë për të përpiluar një strategji të bashkërenduar që të synonte ndalimin e ndërhyrjeve gjithënjë e më agresive të Kinës përtej kufijve të saj.

Presidenti Biden, nga ana e tij, sheh në Kinën kërcënimin kryesor për demokracinë dhe liritë vetiake, po ashtu sikurse edhe për sigurinë kombëtare amerikane. Qeveria e tij nuk ka bërë asnjë hap mbrapa në luftën tregëtare të nisur nga Trump-i. Taksat e sanksionet mbesin në vëndet e tyre, për të shfrytëzuar skajshmërisht fuqinë negociuese të SHBA me Kinën në të tjerë sektorë e për të ngritur nivelin e lojës janë vendosur edhe kontrollet mbi eksportimet. Nëse takimi i parë ndërmjet Trump-it dhe Xi Jinping-ut është zhvilluar në një pritje në atmosferën e ngrohtë të Jugut të Floridës, qeveria Biden ka organizuar një takim të nivelit të lartë të Vendeve të Quad-it që i kundërvihen Kinës – Japonia, Hindia dhe Australia – më parë se të ngrinte një tryezë bisedimi me funksionarët kinezë në Alaskën e akullt. Presidenti i ri u zotua gjithashtu të përputhë qëndrimet amerikane mbi Olimpiadën dimërore të Pekinit 2022 me ata të Bashkimit Evropian, të Mbretërisë së Bashkuar, Australisë dhe Kanadasë . Ndërsa Trump-i ankohej se Kina i kishte rrëmbyer Shteteve të Bashkuara vënde pune në industri, Biden-i ka lëshuar programin “Blij amerikane”, pikërisht për të nxitur ndërmarrjet amerikane të rikthejnë vëndet e punës n’atdhe. Nëse Trump-i ka paditur Kinën se ka infektuar botën me “virusin kinez”, Biden-i ka kaluar në veprim dhe ka kërkuar një hetim për të ndriçuar t’ashtuquajturën teori të aksidentit të laboratorit, që do të shpiegonte prejardhjen e pandemisë. Kush priste që Biden-i do të kishte riqepur marrëdhëniet me Kinën, pashmangmërisht ka mbetur i zhgënjyer. Era e bashkëpunimit ka mbaruar, ky është komenti i fundit i një këshilltari të ngushtë të Biden-it për gjëndjen aziatike.

Edhe zgjedhjet politike të Trump-it dhe të Biden-it kundrejt Rusisë kanë pështjelluar pritjet dhe parashikimet. Trump-i ka shprehur shpesh fjalë lëvduese për Vladimir Putinin, por si qeveria e tij e po aq antarët e partisë republikane në Kongres, kanë mbajtur një qëndrim diametralisht të kundërt me të përsa i përket sjelljes luftarake të Rusisë. Gjatë viteve të Trump-it sanksionet janë ashpërsuar. Ish presidenti ka kundërshtuar projektin e gazsjellësit rus Nord Stream 2, me një rëndësi të madhe strategjike. Qeveria e tij ka miratuar shitjen e raketave kundërtanke Ukrainës, duke e ditur mirë se shënjestrat kryesore të tyre do të kishin qënë tanket ruse. Trump-i ka përforcuar praninë e trupave amerikane n’Evropën Lindore, një nder i posaçëm në dobi të presidentit polak Andrzej Duda, gjithmonë i rrjeshtuar me Trump-in kundër Putin-it. Qe Trump-i ai që tërhoqi Shtetet e Bashkuara nga traktati Inf me Rusinë (mbi armët bërthamore me rreze të mesme veprimi), duke mos pranuar të zgjaste as marrëveshjen Start mbi pakësimin e armëve strategjike).

Joe Biden, edhe se e kishte përcaktuar Vladimir Putinin “një vrasës”, kundrejt Rusisë ka vepruar me më shumë maturi se sa Trump-i. Duke synuar të krijojë një marrëdhënie më të qëndrueshme me Rusinë, për të mundur t’i besojë politikës së jashtëme detyrën për të përballuar kërcënimet kineze, Biden-i nuk ka humbur kohë për të zgjatur traktatin Start dhe për të shfuqizuar sanksionet që rëndojnë mbi ndërmarrjen ruse të zotuar në ndërtimin e gazsjellësit Nord Stream. Kur Putini u ul në tryezën e bisedimeve me Biden-in në Gjenevë me ftesën e këtij të fundit, Biden-i mbajti një qëndrim të përzemërt, pavarësisht nga sulmet informatike ruse kundër një naftësjellësi amerikan dhe miratimit të heshtur të Rusisë ndaj ndërhyrjes së Bjellorusisë në uljen e një aeroplani të linjës evropiane për të arrestuar një disident.

Nga e gjitha kjo duhen nxjerrë tre mësime. I pari, fjalët janë një gjë, veprimet një tjetër. Duhet kujdes kur të parat zëvendësojnë të dytat! Dy: kryetarët e Shteteve dhe qeveritë e tyre, jo detyrimisht bashkëndajnë të njëjtën vijë politike. Trump-i do të kishte dashur të krijonte marrëdhënie më të përzemërta me Rusinë, por nuk ka marrë asnjë mbështetje nga bashkëpuntorët e tij. Së fundi, ndryshimet në politikën e jashtëme shpesh pasqyrojnë ndryshimet që ndodhin në botë.

Është më e dukëshme sot, në krahasim me katër vite të shkuara, se Xi Jinping synon të ndjekë një politikë të prirur nga një kombëtarizim i egërsuar. Përparimet e Kinës në fushën teknologjike, sulmet e saj kundër demokracisë së Hong Kongut, provat e fundit të përndjekjes në Xiniang dhe trysnia ushtarake mbi Taivanin kërkojnë një përgjigje të vendosur nga ana e Washingtonit e aleatëve të tij. Për çastin, qeveria Biden synon të shuajë reflektorët mbi Rusinë, për të përballuar drejt për së drejti marrëdhëniet gjithënjë e më kundërshtuese me Kinën.

IN MEMORIAM, Mazllum Saneja

July 31, 2021 by Sokol Paja

Thanas L. Gjika

Në fb e poetit Agim Gjakova mësova se dje më 30 korrik 2021 u nda nga jeta poeti, eseisti dhe përkthyesi Mazllum Saneja. Në kujtim të tij po sjell këtu disa kujtime që pata shkruar disa vjet më parë dhe i botova te libri “Mosdënimi i krimit është krimi i ri” OMSCA-1 Tiranë 2016, f. 397-400, duke i plotësuar me listën e plotë të korpusit të tij letrar.

NJË ATASHE KULTUROR I KOSOVËS

(Kujtime për poetin, eseistin e përkthyesin Mazllum Saneja)

Poetin, përkthyesin dhe kritikun letrar Mazllum Saneja e njoha së pari përmes leximit të disa veprave të tij, pastaj e njoha personalisht në vitin 2010 në Prishtinë. Mazllumi u lind në Gjakovë më 1945, shkollimin e lartë për gjuhë e letërsi shqipe e kreu në Fakultetin Filozofik të Prishtinëse më 1974. Aty ai kreu dhe studimet pasuniversitare. Gjatë vizitave turistike në Poloni u nxit të mësonte polonisht dhe të ndiqte dhe studimet e larta për gjuhë polake në Universitetin e Varshavës në vitet 1978-1981. Pasi punoi disa vjet si mësues në shkolla të mesme të Kosovës ai u përpoq të gjente mundësi më të mira pune larg Kosovës. Në vitet 1985-1989 jetoi në Berlin Lindor dhe mbas vitit 1990 u vendos në Poloni. Këtu kreu studime të tjera të larta për letërsi polake dhe pasi e tregoi talentin e vet me botime vëllimesh me poezi origjinale e përkthime poezish nga polonishtja në shqip dhe nga shqipja në polonisht fitoi çmimin prestigjoz ZAIKS prej Shoqatës së Shkrimtarëve të Polonisë, po ashtu fitoi të drejtën të jetojë në Poloni si krijues i lirë. Eshtë anëtar I Shoqatës së Përkthyesve të Kulturës Europiane në Varshavë. Thënë shkurt, Saneja është intelektuali, i cili me punën e vet krijuese nderon Gjakovën, Kosovën e mbarë botën shqiptare.

Me punën e tij si poet, eseist e përkthyes ai e ka paraqitur në nivele dinjitoze letërsinë mbarëshqiptare në Poloni dhe më gjerë. Për 25 vjet ka kryer, si e kryejnë bijtë e talentuar, misionin e atasheut të kulturës shqiptare në Poloni pa qenë i emëruar prej asnjërës prej qeverive tona, të Shqipërisë ose Kosovës. Sot në moshën mbi 70 vjeçare ai meriton të marrë Pension të Veçantë prej të dy këtyre qeverive si e marrin shumë krijues të tjerë me më pak punë e vepra. Së pari Mazllumin e njohu në vitin 1974 Julia, para se të martohej me mua, në sallën e madhe të Pallatit të Kulturës në Korçë. Atje u organizua një takim midis talenteve të rinj të Rrethit të Korçës dhe grupit të talenteve të rinj nga Kosova (letrarë, piktorë, muzikantë) që kishin ardhur për vizitë në Shqipëri. Të nesërmen talentet e rinj të Korçës dhe ata të Kosovës panë së bashku një shfaqje teatrale te Teatri A. Z. Çajupi, pastaj miqtë u përcollën. Sipas zakonit Julia Naçi (sot Julia Gjika) i dhuroi poetit të ri nga Gjakova vëllimin e saj të parë poetik Ditëlindje (1974). Mbasi mbërriti në vendlindje, mysafiri i dërgoi shoqes korçare vëllimin e tij të parë poetik Këlthitje (1973). Ky vëllim poetik me titullin dhe poezitë shprehte nëntekstin: shqiptarët në Jugosllavi nuk kishin të drejtë të formulonin mendimet e tyre për të drejtat njerëzore, sepse ata lejoheshin vetëm të lëshonin klithma.

Nga viti 1974 e këtej poeti Saneja ka botuar dhe shtatë vëllime të tjera poetike në gjuhën shqipe, dy drama dhe katër vëllime poetike në polonisht. Nga letërsia polake ai ka përkthyer e botuar në shqip krjime të poetes Eva Lipska, Karol Wojtila (Papa John Paul II),Tadeusz Rosewiez, Wistawa Szymborska, Zbigniew Herbert, Jan Michal Stuchly, si dhe përmbledhjen antologjike Poezi Polake e shek. XX-të, etj. Kurse nga letërsia shqipe në polonisht ai ka përkthyer e botuar në tre vëllime një antologji të poezisë shqipe të shek. XX-të. Për botimet e tij Saneja ka pasur shpesh mbështetjen dhe kujdesin e juristit polak Jan Michal Stuchly, intelektual i niveleve të larta, piktor, poet dhe humanist. Me ndihmat financiare të këtij miku dhe të Lidhjes së Shkrimtarëve Polakë, Mazllumi organizoi një takim letrar në Varshavë ku recituan poezitë e tyre Ali Podrimja, Agi Gjakova, Visar Zhiti, etj. Saneja ka përkthyer e botuar në polonisht poezi të zgjedhura prej poetëve tanë të talentuar si Ali Podrimja, Ismail Kadare, Eqrem Basha, Fatos Arapi, Mihal Hanxhari, Agim Gjakova, Visar Zhiti, Martin Camaj, Naime Beqiraj, Julia Gjika, etj. Gjithashtu ai ka hartuar e botuar dhe veprën gjuhësore Bisedor i gjuhës shqipe për polakët, me vlera praktike për të mësuar gjuhën tonë njerëz të interesuar midis popullit polak 40 miljonësh. Trashëgimia letrare e Mazllum Sanesë është shumë e pasur:

Vepra olrigjinale:

“Këlthitje”, Rilindja, Prishtinë, 1973

“Heshtja e një kohe”, Naim Frashëri, Tiranë, 1976

“Shpuzë e ftohtë”, Rilindja, Prishtinë, 1988

“Purpurowa podróż”, Pavo, Warszawa, 1992

“Ja nie jestem ten”, Pavo, Warszawa, 1996

“Shëmbëllime të trazuara”, Rilindja, Prishtinë, 1996

“Ognista ziemia”, Czytelnik, Warszawa, 1999

“Pe ndonjë ëndërr”, Dukagjini, Pejë, 2003

“Vetetimë jete”, PEN Qendra e Kosovës, Prishtinë, 2007

“Letra Evës”. SAGA, Prishtinë, 2016.

“Tylko Itaka pozostanie” /”Vetëm Itaka mbetet”/, Antologji e poezisë shqipe dhe polake të shek. XX, “Latona”, Warszawa, 1993

“Fëmijët e Epokës” /Antologji e poezisë polake të shek. XX, Pavo, Warszava, 1997 (Çmimi prestigjioz i Shoqatës së Autorëve të Polonisë ZAIKS, Varshavë – 1997)

“Nie jest za pozno na milosc”(Nuk është vonë për dashuri), Antologji e poezisë shqipe në gjuhën polake, Pogranicze,Sejny (Poloni), 2005

“Rozmówki albańskie” /Bisedor Polonisht – Shqip/, Wiedza Powszechna, Warszawa, 1992

Përkthime:

Fatos Arapi: “Wiersze” / Poezi të zgjedhura /, Pogranicze, Sejny, 2006

Ali Podrimja: “Zyć” /”Të jetosh”/, Pavo, Warszawa, 1993

Ali Podrimja: “Skradziony plomien” /”Flaka e vjedhur”/, Pogranicze, Sejny, 2007

Eqrem Basha: “Wiersze” /”Poezi të zgjedhura”/, Pogranicze, Sejny – Poloni, 1999

Agim Gjakova: “Wiersze” /”Poezi të zgjedhura”/, Pogranicze, Sejny – Poloni 2008

Agim Gjakova: ”Saga o wietrze” (Saga flurore). Komograf, , Varshavë – Poloni 2013

“Mini-antologjia e poetëve shqiptarë nga Kosova”;

“Literatura na swiecie” nr.7/1989, Warszawa;

“Poezja albanska”, “Literatura” nr. 5/1990, Warszawa;

“Współczesna poezja albańska” /Panoramë antologjike e poezisë bashkëkohëse shqipe nga Kosova, Shqipëria dhe diaspora shqipëtare/, “Borussia” nr. 15/1997, Olsztyn – Poloni, 1997;

“Ca fjalë mbi letërsinë shqipe” /studim mbi letërsinë shqipe, duke filluar që nga “Formula e pagëzimit” (1462) deri te brezi më i ri i shkrimtarëve shqiptarë/ , “Notes Wydawniczny” nr.11/1995, Varshavë;

“Tre krijues nga Kosova në “Enciklopedinë polake” /Esad Mekuli, Rexhep Qosja dhe Ali Podrimja/, “Enciklopedi e përgjithshme”, Shtëpia botuese: PWN, Warszawa,1995

Karol Wojtyła: “Bregu i qetësisë”, Drita, Ferizaj – Zagreb, 1989

Czeslaw Milosz: “Qyteti pa emer”, Poeteka, Tiranë, Shqipëri, 2009

Tadeusz Różewicz: “Rrëfime traumatike”, Rilindja, Prishinë, 1990

Wisława Szymborska: “As fund as fillim”, Dukagjini, Pejë, 1997

Ewa Lipska: “Mësohu me vdekjen”, Sfinga, Prishtinë, 2000

Ewa Lipska: “Unë”, Rozafa, PEN Qendra e Kosoves, 2006

Zbigniew Herbert: “Zoti Cogito”, Dukagjini, Pejë, 2000

Adam Zagajewski: “Të shkosh në Lvov”, Zëri, Prishtinë, 2002

Stanisław Jerzy Lec: “Mendime të pakrehura”, Rozafa, Prishtinë, 2001

Në vitin 2010 planifikova të shkoja në Shqipëri e Kosovë. Desha ta takoja këtë krijues e punëtor të palodhur të kulturës shqiptare. E njoftova para se të nisesha se kur do të ndodhesha në Prishtinë. Dhe ai erdhi në mbrëmjen e caktuar, e u ul me ne në restorantin, ku na kishte ftuar për të darkuar mjeku Prof. Xhemil Bytyçi. Aty ishim bashkë me profesor Agim Vincën dhe poetin Abdyl Kadolli. Edhe pse e takoja për të parën herë, ndjeva per Mazllumin afrimitet të madh, mbasi i kisha lexuar disa prej veprave të tij, kisha parë portretin e tij në disa foto. Biseda vijoi për krijimtarinë letrare. Poetët Vinca e Saneja na treguan për botimet e tyre të fundit, për planet e së ardhmes. Më shkoi mendja te krijuesit e Shqipërisë dhe atashetë kulturorë të saj nëpër botë. Shqipëria ka disa poetë të talentuar të nivelit Vinca e Saneja, por nuk ka asnjë krijues e intelektual shumëdimensional si poeti, stujuesi, polemisti i zjarrtë Vinca. Ajo nuk ka një atashe kulturor që punon pa pagesë si poeti, eseisti e përkthyesi Saneja. Për fatin e mirë të letërsisë e kulturës shqiptare rrugën e Sanesë e ndjek dhe poeti Baki Ymeri, një intelektual shqiptar nga Maqedonia që jeton e punon në Bukuresht, por dhe ky nuk është shqiptar i lindur e rritur në Shqipëri. Ne shqiptarët e Shqipërisë jemi bërë pragmatistë, nuk punojmë dot pa rrogë, na lodhi koha e diktaturës me ato punët vullnetare dhe tani duam të paguhemi për çdo punë. Mirëpo në art, në kulturë e në shkencë nuk ecet vetëm me rrogë, duhet pa tjetër dhe shpirti i sakrificës, pasioni i rilindësve tanë. Për më keq akoma të gjithë ne shqiptarët vuajmë nga një ndjenjë zililie për njëri tjetrin. Po sjell ketu një pjesë nga një letër e Sanesë qe na dergoi para disa vjetesh, ku e dënon këtë dobësi tonën: “Sa i perket Visar Zhitit – une ushqej nje ndjenje te vecante ndaj Tij, ndaj vepres se Tij, qe eshte nje kaptine e trishte e martirologjise shqiptare. Pajtohem me mendimin Tend se ky krijues, Visari yne, e meriton Cmimin Nobel, po fatkeqesisht ne Shqiptaret jemi nje popull paksa i cuditshem qe vuajme nga smira dhe urrejtja ndermjet vete. Une kete e kam ndier ne supet dhe shpirtin tim te sfilitur udheve te mergimit, derisa i shoh dhe i verej se si Polaket e mbeshtesin njeri tjetrin jo vetem ne qarqet e larta intelektuale. Vlen te shohesh skenen politike si ne Kosove si ne Shqiperi se sa te mjere jemi, se cfare kamencerose sundojne ne kasabane tone, e po ku jemi! Mjere per ne! Rri e persias se si ky popull asnjehere nuk merr mesime nga popujt tjere se si jetojne ne mes vete, e fajin kryesor per kete situate te rende e ka shoqeria jone e korruptuar, qe shpejt harroi eksodet dhe krimet qe u bene si ne Shqiperi ashtu edhe ne Kosove.Do ta mbyllja kete leter te shkurter me fjalet e poetit:

A vriten Pellumbat bre!/

A vidhet Populli

A vritet Luftetari i Tij!

Ajme per ne!”

VIRUSI PYET PO KET A E DINI: “SHKA THANE BAGETIA

July 31, 2021 by Sokol Paja

Nga Fritz RADOVANI – Melbourne, 31 Korrik 2021

Fatkeqsi! Madje fatkeqsi e madhe! Shqipnia Europjane, e të Madhit dhe të Pavdekshmit Gjergj Kastriotit Skenderbeut e Nanë Terezes, prap me u drejtue nga komunistët barbarë e tiranë trashigimtarët e Enver Hoxhës, e shka asht ma e keqja tue rikthye nen sundimin e Beogradit, Stambollit dhe injorancës antieuropjane, tue kenë dhe antare e NATO-s, në një kohë kur pritej hapja e dyerve t’ Europës, me porosi të Papës Gjon Pali II. Bisedohet per “minishengen”, gjoja e mendueme nga tre drejtuesit e tre vendeve, njeni thonë asht votue nga “minishqiptarët”.., mik i Erdoganit ! E ky po thonë se asht edhe “kokëbosh”, por jo sa ata që kanë votue per te! Ai tallet e vazhdon me mbushë xhepat… E ata, kujtojnë se asht budallë!.. Kështu kujtuene dikur edhe per Ahmet Zogun me Pashiqin, per Enverin me Titon e Ramizin që vriste: “Edhe gjak do bëjmë, po pushtetin nuk do t’ ua lëshojmë…” E qe, ku janë me thesare, dekorata e tituj varg’eqafë…E kush asht budalla?! – Nuk ju mjaftojnë 109 vjet histori ?! Do t’ Ju kujtoj rreshtat e fundit të fjalimit At Fishtës, në Paris në 1919, me titull: “Shqiptarët e të drejtat e tyne”, lexue nga Imz. L.Bumçi: “E pra, kujtoj unë, se, për me kenë burra fjalet, na duhet me thanë edhe për Shqipninë ato shka thomi për të tjerë në Paris, Romë, Athinë, Varshavë…Në mos paça harrue, si kam ndij prej Profesorave të mij, Grotius ka pasë thanë se, tashma asht ba si zanat me ua shndrrue Zotin popujve. Por përkundrazi, Jean-Jacques Rousseau vërret: “Ani, por të paktën pyetni ma parë, mostjeter, këto bagëti njerzore!”. “Shumë interesant, edhe per “minishengen”.., duhet studjue At Fishta !!”

SËMUNDJA E MIGRENËS (MIGRAINE)

July 31, 2021 by Sokol Paja

Dr. Zekri Palushi (MD)

AUSTRALI

Fjala ‘migraine’ vjen prej greqishtes, që pak a shumë do të thotë ‘dhimbje në gjysmën e kokës’. Është një problem i shpeshtë që prek 1 në çdo 10 persona. Takohet më shumë në femra, dhe përjetohet më keq prej moshave 20 dhe 50 vjeçare. Zakonisht influencohet nga kushtet ambjentale, dhe gjenetike. Nga kjo sëmundje, mendohet të kenë vuajtur njerëz famoz si, Julius Caesar, Elvis Presley, Charles Darëin, Karl Marx, Tchaikovsky, etj. Nga ana ekonomike, vetëm në vitin 2018, migrena i ka kushtuar Australisë rreth 35.7 miliardë dollarë.

SHËNJAT E NJË DHIMBJE MIGRENOZE

Një dhimbje MIGRENOZE KLASIKE, (Classic migraine), zakonisht gjendet në anën e djathtë të kokës, dhe paraprihet nga aura, pra me ç’rregullime të pamjes (vizive), që pasohen me ndjenjën e të vjellurit, apo me të vjella (nausea dhe vomiting). Ndërsa një tip tjetër, është MIGRENA e ZAKONSHME (Common migraine), nuk paraprihet me të ashtquajturen ‘aura’, pra ska çrregullime vizive, në këtë rast, dhimbja e kokës mund të shoqërohet vetëm me ndjenjën për të vjellur, ose të vjella. Ndër shenjat e tjera shoqëruese mund të përmendim edhe ndjeshmërinë ndaj dritës, zhurmave dhe ernave të ndryshme, përfshi parfumërat. Migrena tek fëmijët paraqitet jo si dhimbje koke, por më së shumti si dhimbje e herë-pas-hershme barku. Kohëzgjatja e një goditje (ataku) migrenoz, mund të jetë e ndryshme, në njerëz të ndryshëm, por zakonisht, ai zgjatë mbi dy orë.

KUSH E SHKAKTON MIGRENËN?

Mendohet që të shkaktohet nga zgjerimi apo enjtja e enëve të gjakut mbrenda dhe jashtë lëkurës së kokës, (scalp), në ato njerëz, që kanë enët e gjakut shumë të ndjeshme. Si rezultat, në këto enë gjaku, pompohet më shumë gjaku, duke dhënë ndjenjën e një pulsimi, (throbbing sensation), prandaj kjo quhet edhe ‘dhimbje vaskulare e kokës’, (vascular headache).

FAKTORË NXITËS/AKTIVIZUES, (TRIGGER FACTORS), PËR NJË ATAK MIGRENOZ MUND TË JENË:

Streset, emocionet, ernat e këqia, disa lloje ushqimesh si: djathi, portokallat, domatet, çokollatat, verërat, (sidomos vera e kuqe). Të ftohtat, si: akullore, etj., kemikate të ndryshëm që përdoren për rujatjen e ushqimeve, (food additives), si MONOSODIUM GLUTAMATE, zakonisht shkakton të ashtëquajturën, ‘dhimbje koke nga ushqime aziatike) (Asian food headache), Sodium nitrate, që shkakton të ashtquajturen ‘dhimbje koke nga sallamrat, (hot dog headache), dhe Tyraminë, që shkakton të ashtquajturën, ‘dhimbje koke, apo migrenë nga Tyramina’, si dhe rritje të tensionit. Faktorë të tjerë nxitës, mund të jenë edhe mungesa e gjumit, apo një gjumë i pamjaftueshëm, uria, strese të vazhdueshme fizike, ndryshimet hormonale (para mensturacioneve/periodave, apo marrja e kontraceptiveve, shtatzania dhe ovulacioni). Dritat e forta, ndriçimet reflektuese, përfshi ato televizive, (TV), ndryshimet atmosferike, zhurmat e mëdha, parfumet e forta, dehydrimi, dhe në disa njerëz, edhe kafeina. Trajtimi i dhimbjeve migrenoze të kokës konsiston në mjekimin akut abortive, dhe terapine parandaluese (preventive therapy). Trajtimi akut, ka për qëllim që të ndalojë progresionin e atyre dhimbjeve që kanë filluar, ndërsa mjekimi preventative ka për qëllim që të reduktojë shpeshtësinë, dhe severitetinë një ataku, dhe ta bëjë atë, më të ndjeshme ndaj terapisë abortuese, e kështu, të përmirësojë kualitetin e jetës. Megjithësë ska një kuro të mirëfilltë për migrenën, prapë se prapë, kjo gjëndje mund të përmirësohet në mënyrë të konsiderueshme. Njerëzit që vuajnë nga migrena, pas çdo ataku duhet të mendojnë se çfarë mund t’ua ketë provokuar këtë atak, pra çfarë ishin duke bërë para atakut, çfarë ishin duke ngrënë apo pirë, dhe në çfarë gjendje shpirtërore, apo psikologjike ishin. Duhet të mos harrojmë se nga atake migrenoze, vuajnë dhe shumë njerëz me problem të vërtebrave të qafës (cervicale), si dhe Patent Foramen Ovale (PFO), një vrimë e vogël, që ndodhet në murin ndarës të atriumeve të zemrës, që është normale, gjatë kohës ns uterus, por që normalisht mbyllet 6-12 muaj pas lindjes. Pra këto dy raste, do të ishte shumë mirë që të përjashtoheshin si shkaktarë të migrenës.

KËSHILLIME PËR TRAJTIMIN E NJË ATAKU MIGRENOZ

Gjatë një ataku, do të ishte tepër ndihmuese marrja e MENJËHERESHME e ASPIRINËS, 1gram (nga ato që shkrihen në ujë), apo Paracetamol (për ato që smund të marrin aspirinë), si dhe një tabletë MAXOLON 10mg. Po kështu qëndrimi shtrirë, në një dhomë të qetë, të freskët e të errësuar, me një muzikë relaksuese, dhe marrja e 1L uji, apo lëngje të tjera me një energji të ulët (loë-energy sports drink), gjatë një periudhe 20 minutëshe. Të ndihmueshme mund të jenë edhe vendosja e një borse të ftohtë në ballë, dhe vendosja e një borse të ngrohtë, pas koke, dhe në qafë, e supe, shmangia e lëvizjeve, dhe leximit, apo shikimi i TV. Nëse me këto masa nuk qetësoheni, atëherë doktori juaj mund t’iu rekomandojë një nga ilaçet e grupit të TRIPTAN-ve, -siç janë: SUMATRIPTAN, 50-100mg., ose ELETRIPTAN, 40-80mg., ose NARATRIPTAN 2.5mg., ose RIZATRIPTAN 10mg (ëafer)., ose ZOLMITRIPTAN 2.5mg. Pra, një nga këto ilaçe, mund të merret, në çdo 4 or, nëse është e nevojshme. Ky grup ilaçesh, kontrakton enët e gjakut rreth trurit, që mendohet të jenë zgjeruar gjatë atakut, kështu pra, qetësojnë dhimbjen e kokës. Duhet të jeni shumë të vëmendshëm nëse: dhimbja e kokës është shumë e madhe, dhe keni dobësi në njerën anë të trupit, apo keni humbje të shikimit dhe ç’rregullime të të folurit. Në këto raste, do të ishte mirë që të thirrni urgjencën mjekësore.

TERAPIA PREVENTIVE

Për këtë qëllim, për 8-12 javë, jepen: PROPRANOLOL 20mg (në darkë), doza e të cilit mund të rritet sipas nevojës, nga 20mg, çdo javë derisa të arrihet në dozën 80mg, dy herë në ditë, ose CANDESARTAN 4-8mg, në darkë, kjo dozë mund tërritet nga 4-8 mg, çdo javë, deri në një dozë të përshtatshme, 24-32mg në ditë, ose PIZOTIFEN 0.5mg, në darkë, e që mund të rritet deri në 1.5-3mg. Ose AMITRIPTYLINE 10mg, në darkë, ose që mund të rritet çdo javë nga 10-50mg, deri në dozën maksimale, 300mg, nëse është e nevojshme. Një zgjedhje tjetër mund të jetë edhe përdorimi i grupit të anti-epileptikeve, si- TOPIRAMATE 25mg në ditë, dozë që mund të rritet çdo javë, derisa të arrihet në një dozë të përshtateshme prej 25-100mg, dy herë në ditë Disa përdorin edhe anti-depresant (SSRIs), por të dhënat studimore nuk e mbështesin këtë grup, kështu pra edhe nuk rekomandohen. Megjithatë, ekzistojnë pak të dhena favorizuese për përdorimin e SNRIs (serotonin/norepinephrine reuptake inhibitor) si VENLAFAXINE, në ato pacientë me të ashtëquajturen ‘Migraine variant’, apo Migrenen Hemiplegjike.

TRAJTIMI I TË VJELLAVE NË ATAKET E RËNDA MIGRENOZE

Antiemetiketsi: PROCHLORPERAZINE, shpesh kombinohen me DIPHENHYDRAMINE, për të minimizuar riskun e AKATHISIA, (një çrregullim i lëvizjeve, dhe mos rehatit e brendshme). Ky kombinim i dhënë intra-venoz (IV), është superior ndaj SUMATRIPTANIT të dhënë nën lëkurë (SC), sigurisht në departamentet e urgjencës. Për ato që pëlqejnë të përdorin suplemente, do t’iu sygjeroja provimin e MIGRELIEF, dhe MigreLief Noë, jepen pa recetë, shumë nga pacientët e mi, janë mjaft të kënaqur me rezultatet, sidomos kur i marrin këto se bashku çdo ditë.