Interviste – Dielli

FJALORI I MADH I GJUHËS SHQIPE, GATI NË 2023

June 1, 2021 by dgreca

INTERVISTA- Eroll Sejdiu: Fjalori i Madh i Gjuhës Shqipe me mbi 100 mijë fjalë gati në vitin 2023, të pengohet përdorimi i huazimeve /

Intervistoi: Eneida Jaçaj/

Të flasësh për gjuhën e nënës, gjuhën shqipe, çdo patriot i flaktë do të kaplohej nga entuziazmi për ta përcjellë këtë pasuri të kombit më së miri ndër breza dhe për ta ruajtur atë të pacënuar nga prurjet e huaja leksikore apo huazimet. Gjuha shqipe, pjesa më e vyer e trashëgimisë sonë kulturore, është një gjuhë indoeuropiane, është gjuha e pellazgëve që flitet në Shqipëri, në Kosovë, në Republikën e Maqedonisë, në Republikën e Malit të Zi, në Serbinë Jugore dhe nga shqiptarët etnikë, në pjesë të tjera të Ballkanit Jugor. Gjuhëtarët e kanë vënë theksin gjithmonë në përdorimin e gjuhës standarde shqipe, bazat e së cilës janë hedhur në Kongresin e Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe në vitin 1972, në Tiranë, si nevojë për t’u kuptuar me njëri-tjetrin nga të gjitha viset. Me kalimin e viteve, gjuha ka pësuar ndryshime, madje gjuha jonë letrare kombëtare ka një leksik popullor shumë të pasur, që nuk është përfshirë i plotë në fondin leksikor të gjuhës standarde. Gjuhëtarët kanë propozuar që pasuria e madhe leksikore popullore, që është kryesisht në gegërishten, duhet të futet në fjalorin standard të shqipes. Kështu është parë e nevojshme të krijohet një fjalor i ri i gjuhës standarde shqipe. Profesori i gjuhës shqipe, Eroll Sejdiu, ka dhënë lajmin se në vitin 2023 do të publikohet Fjalori i Madh i Gjuhës Shqipe, me mbi 100 mijë fjalë, për të cilin janë duke punuar leksikografët: akademiku Jani Thomai dhe prof. dr. Valter Memisha. Do të jetë një pasuri madhore për kombin tonë. Në një bashkëbisedim me profesorin, u ndalëm edhe te përdorimi i huazimeve. Profesor Eroll Sejdiu thekson se huazimeve duhet t’u vendoset një gardh që në zanafillë, pasi në rast të kundërt, gjuhës do t’i kanoset një rrezik i madh në të ardhmen.

-Gjuha e folur shqipe, me dialektet, nëndialektet, shprehjet e saj, pjesë të zhargonit në komunikimin e përditshëm, na identifikon si komb dhe gjithashtu është pasuri e kulturës sonë si popull. Gjuha ndër shekuj ka pësuar ndryshime dhe ka evoluar me kohën.

Kur u hodhën bazat e para të gjuhës standarde shqipe, dhe pse u pa si e nevojshme?

Tashmë dihet nga të gjithë ata që do të kenë lexuar qoftë edhe fare pak shkrime që kanë të bëjnë me rrugën që ka ndjekur shqipja për standardizimin e saj, se, krahas Kongresit të Manastirit më 1908, kur u themelua alfabeti i shqipes, ngjarja tjetër, mbase më e madhja kulturore shqiptare, ka qenë Kongresi i Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe, mbajtur në nëntor të vitit 1972, në Tiranë. Vështruar qoftë edhe nga ana e jashtme, po sidomos vështruar mbi bazë të emrave të shkencëtarëve e studiuesve të shqipes që vinin nga të gjitha viset e qendrat më të mëdha të studimeve albanologjike jo vetëm në Shqipëri e në Kosovë, po edhe ndër arbëreshët e Italisë, Kongresi i Drejtshkrimit krijoi përshtypjen e një ngjarjeje shumë të madhe shkencore e kulturore në shkallë kombëtare për shqiptarët dhe për gjuhën shqipe. Në gjithë rrugën që u ndoq për standardizimin e gjuhës shqipe, motivi dhe kërkesa kryesore ka qenë një standard i vetëm, sepse ky shihej edhe si një nga faktorët shumë të rëndësishëm, qoftë në luftën për çlirim kombëtar dhe qoftë për synimin për bashkimin e shqiptarëve, të paktën në fushë të kulturës, të letërsisë e të historisë. Madje, kjo ka qenë aspiratë e vazhdueshme, sidomos pas vitit 1970 të shekullit të shkuar, e shqiptarëve jashtë kufijve shtetërorë të Shqipërisë, sepse një standard gjuhësor i përbashkët, jo vetëm konsiderohej si një element me shumë ndikim në krijimin e lidhjeve sa më të ngushta dhe në synimin për t’u bërë pjesë e një kombi të vetëm- e kombit SHQIPTAR, po ishte edhe një tregues i fortë që shqiptarët në ish-Jugosllavinë ishin një etni krejtësisht tjetër nga popujt sllavë, udhëheqja politike e të cilëve, herë më hapur dhe herë në mënyrë perfide, kishte synuar për t’i ndarë nga bashkëkombësit në Shqipëri, madje edhe duke i quajtur me emërtime të ndryshme: Albanci dhe Shiptari!

-Ne e dimë që gjuha letrare shqipe është ndërtuar mbi toskërishten letrare. Por, përpos toskërishtes letrare, që është baza kryesore, a ka marrë gjuha stadarde shqipe nuanca edhe nga gegërishtja?

Arkitektët e shqipes standarde në Kongresin e Drejtshkrimit të Shqipes (Tiranë, 1972) në kodifikatorin e shqipes letrare kombëtare, të miratuar në mënyrë plebishitare nga të gjitha forcat intelektuale pjesëmarrëse, të gjuhëtarëve dhe të letrarëve, duke pasur parasysh ngaherë faktin se “shqipja është një gjuhë e vetme po të përjashtojmë disa ndryshime të vogla dialektore” (Pederseni), kanë vënë për bazë toskërishten letrare dhe jo si thuhet gabim dialektin e toskërishtes, sepse varianti toskë ishte më i lëvruar gjatë Rilindjes dhe Rilindja ishte epokë përcaktuese në historinë e gjuhës letare kombëtare, por në të bashkëveprojnë elemente të gegërishtes. Ndryshimet kryesore janë fonetike e në leksik, më pak në morfologji e shumë më pak në sintaksë. Po marrim në synim disa tipare të gegërishtes që janë përfshirë në sistemin e gjuhës standarde:

a)Formimet me: ue+shëm: i besueshëm, i gëzueshëm etj.

b)Nga gegërishtja kanë hyrë formime të tilla, si: askund, askush, kurrkush, gjithandej, gjithçka, gjithfarë, amtar, furrnaltë, rrafshnaltë, i vranët, vranësirë, fyej, gjymtoj, dhunë, ranishte, shtang etj.

c)Nën ndikimin e gegërishtes, gjuha standarde ka pranuar si normative format me bashkëtingëllore fundore të zëshme dhe jo të shurdhët si në toskërishte, p.sh., i madh (jo i math), zog (jo zok) etj.

d)Format me “e” të theksuar para bashkëtingëlloreve hundore: m, n, nj, si në gegërisht dhe jo me “ë” si në toskërisht, p.sh., vend (jo vënd), mendje (jo mëndje), dhen-të (jo dhëntë) etj.

e)1Format me nistoret sh / zh si në gegërisht dhe jo me ç / xh si në toskërisht, p.sh., shpoj (dhe jo çpoj), shfaq (dhe jo çfaq), zhvesh (dhe jo xhvesh) etj.

Pra, dialektet e gjuhës shqipe janë shumë të afërta me njëra-tjetrën, në kundruallësinë si dy degëzimet më të mëdha gegërisht-toskërisht, po edhe në kundruallësinë më të ulët ose ndërmjet nënsistemeve dhe nëndegëzimeve a nëndialekteve në secilin prej dy dialekteve të shqipes. Ideja e kufijve, sidomos e kufijve “të prerë” ose “absolutë” midis dy dialekteve të shqipes, ka shpënë ndonjëherë në vlerësime të gabuara, sidomos të atyre që kërkojnë të shohin jo dy degëzime dialektore të së njëjtës gjuhë, por dy “idioma” të ndryshme, madje dy gjuhë. Koncepti ynë ka qenë dhe mbetet ky: SHQIPJA ËSHTË GJUHË E TË GJITHË SHQIPTARËVE, dhe në të gjitha hapësirat shqiptare, andej dhe këndej kufirit, banorët e etnikumit shqiptar e quajnë veten shqiptarë dhe gjuhën e tyre shqipe.

-Dialektet janë thesar i kulturës së kombit tonë. Nëpërmjet dialekteve janë shkruar shumë vepra letrare, të cilat janë pasuri e pashtershme e djepit kulturor. Duke lëvruar gjuhën standarde, a mendoni se po zhduken dialektet?

Dialektet nuk zhduken, por rrojnë sa të rrojnë bartësit e tyre; kjo do të thotë se ato nuk humbin, nuk asgjësohen, por vetëm mund të mënjanohen, të tkurren e të mbeten në hije pa u përdorur, por kurdoherë të plotvlershme e të zonjat për të hyrë në përdorim nëse do ta lypë nevoja. Me një fjalë, dialektet janë gurrë e pashtershme për pasurimin e gjuhës standarde.

-A mund të na veçoni disa shkrimtarë që me anë të veprave të tyre shërbyen si shembull për përdorimin e gjuhës standarde shqipe?

Ka shumë shkrimtarë, si: Ismail Kadare, Rexhep Qosja, Sabri Hamidi e shumë të tjerë. Veçoj Kadarenë. Kadare gjuhën e veprës së tij letrare e ndërton me fjalësin e njohur të shqipes, veçse ai fjalët i merr dhe i laton, i gdhend me mjeshtëri. Ai krijon fjalë të reja dhe fort të pëlqyeshme, stilema të mëvetësishme me kuptime të veçanta shprehësie, që i sjellin një pasuri të madhe gjuhës, me mjete fjalëformuese para-e prapashtesore dhe me përngjitje. Kështu, nga fjala e mbarë gjuhës “borë”, Kadare krijon leksema të reja: borëtim, borëton, borimë, bornajë. Mbi bazë të togfjalëshit foljor “kërkoj falje” farkon kompozitën emërore “kërkimfalje”. Duke vazhduar mëtej: darkëtar (i ftuar për darkë), fundvjeshtë (fundi i vjeshtës), beqarore (dhomë beqari) etj.

-Fjalori i parë i gjuhës shqipe është ai i Frank Bardhit, i vitit 1635. Në këtë fjalor pati shumë huazime nga greqishtja dhe sllavishtja. Megjithatë ishte një përpjekje që i hapi rrugë fjalorëve të gjuhës shqipe. Kur u punua fjalori i mirëfilltë i shqipes?

Në fushën e fjalorëve normativë shpjegues të leksikografisë shqiptare është “Fjalori i Gjuhës Shqipe” (1954). Fjalori është i tipit të vogël dhe ka rreth 25 000 fjalë. Për periudhën e fundit do të thotë pas standardizimit të gjuhës, janë realizuar arritje të shënueshme me 4 botime fjalorësh. Fjalori i parë i mirëfilltë i gjuhës shqipe është Fjalori i Gjuhës së Sotme Shqipe (1980) me rreth 41 000 fjalë, afro 7 000 njësi frazeologjike e me mbi 180 000 kuptime. Pastaj fillohen të botohen: Fjalori i Gjuhës së Sotme Shqipe (1984) me rreth 34 000 fjalë, Fjalori i Shqipes së Sotme (2002) me rreth 35 000 fjalë dhe Fjalori i Gjuhës Shqipe (2006) me 48 000 fjalë të hartuar nga Departamenti i Leksikologjisë dhe i Leksikografisë të Institutit të Gjuhësisë dhe të Letërsisë të Tiranës. Thuhet me të drejtë se fjalori është libri i parë i një kombi. Prandaj edhe fjalori i gjuhës shqipe mund të quhet libri i parë i kombit shqiptar, institucion kombëtar. Duke qenë një vepër jo vetëm utilitare e dorës së parë, por edhe një vepër prestigji, fjalori kombëtar si i tillë synon gjithmonë të përfshijë dhe të vërë në varg thesarin e gjuhës, fjalësin aktiv e pasiv. Natyrisht se kërkesat e tilla mbeten të parealizueshme, sepse nuk ka fjalor që do të mund të përfshinte gjithë fondin leksikor të gjuhës.

-Emigrimi i popullsisë, rrjetet sociale, zhvillimi i teknologjisë, bota e televizionit ka bërë që të futen shumë huazime në komunikimin e përditshëm të shqipes, madje huazimet i gjejmë edhe nëpër libra e studime të ditëve të sotme. Në çfarë gjendje e shihni sot gjuhën shqipe? A i kanoset rrezik guhës shqipe në të ardhmen për shkak të përdorimit të fjalëve të huaja?

Gjuha standarde shqipe, me normën e saj të kodifikuar drejtshkrimore e drejtshqiptimore, ka arritur një shkallë të lartë të kristalizimit dhe të përvetësimit nga të gjitha shtresat e folësve të saj, ka krijuar një standard të lakmueshëm, të shëndoshë e të ngritur të shprehjes gjuhësore në të gjitha përmasat e zhvillimit të saj dhe, kjo është e arritura më e madhe kombëtare shqiptare.

Por, krahas këtyre rezultateve të arritura shfaqen edhe prirje të disa individëve e të rrjeteve sociale për ta mbushur këtë gjuhë me fjalë e me ndërtime sintaksore të huaja, me standarde të thata e me përfryrje të zbrazëta, me “intelektualizëm” të tepruar dhe me huazime, që e bëjnë këtë gjuhë, të zverdhur e të këputur, të lodhur e të molisur, të nëpërkëmbur dhe mbi të gjitha, të nënçmuar dhe të përbuzur deri në skajshmëri.

Në fushën e fonetikës e të morfologjisë, të fjalëformimit e të sintaksës, të frazeologjisë e të stilistikës, të drejtshkrimit e të drejtshqiptimit, bëhen shkelje të rënda e të panumërta të normës gjuhësore me përmasa shqetësuese, duke krijuar gati secili nga një normë të vetën ose nga një mbinormë gjuhësore.

Përdhosjeve që i bëhen shqipes duhet t’u vihet një gardh i fortë dhe i padepërtueshëm, sepse po s’u penguan ato në zanafillë, mund të lëshojnë rrënjë, që vështirë se mund të zhduken pastaj.

Organet e shtypit e të radiotelevizionit merren po ashtu pak ose aspak me gjuhën, thuajse e kemi të zgjidhur në këtë drejtim çdo gjë ose sikur gjuhën me të cilën shprehen ta kishin gjuhë të huaj.

Në kumtimet e gazetarëve për ndodhitë nga terreni, sidomos për të përshkruar dyndjen e fiseve sllave nga Kroacia dhe ardhjen e tyre në Kosovë, vetëm në një raport të shkurtër për ditarin informativ të Radio Tiranës kemi dëgjuar të përmendet dhjetë herë termi “INSTALIM”: Instalimi i serbëve në Kosovë; serbët e instaluar në Kosovë etj., për termin vetjak të shqipes “VENDOSJE”.

Vendosja e serbëve në Kosovë.

Serbët e vendosur në Kosovë.

Pra, fjalët që merren prej gjuhëve të huaja u nënshtrohen rregullave të gjuhës shqipe. Për përdorimin e tyre duhet të jemi të kujdesshëm. Huazimet kur përdoren pa nevojë, duke u zënë vendin fjalëve shqipe, ato e dëmtojnë gjuhën shqipe. Nuk duhet të huazohen e të përdoren fjalë të huaja në gjuhë, kur kemi fjalët tona, veçse në ato raste kur ato sjellin një kuptim të ri, një nuancë, një ngjyrim emocionues a stilistik etj., që nuk e japin mjetet e vetë shqipes. Kështu s’ka pse të përdorim fjalët e huaja: aktivitet për veprimtari; akumuloj për grumbulloj; ambient për mjedis; biografi për jetëshkrim; bulevard për shëtitore; detaj për hollësi; dimension për përmasë; elozh për lavd; erozion për gërryerje, fenomen për dukuri e shumë të tjera. Ndaj ne duhet të përpiqemi vazhdimisht ta mbajmë të pastër gjuhën tonë që të mos ketë rrezik, sepse ajo është një nga thesaret më të vyera të popullit e të kombit tonë.

-A është e nevojshme të rishkruhet fjalori i gjuhës shqipe?

E kemi thënë disa herë se FGjSh-ja duhet të korrespondojë me zhvillimet e reja gjuhësore dhe t’u përgjigjet kërkesave dinamike të kohës. Të pasurohet me lëndë të re gjuhësore të krijuar këto 49 vjetët e fundit nga shkrimtarët, publicistët, përkthyesit, gjuhëtarët etj., fjalë që kanë hyrë tashmë në qarkullim në gjuhën e folur dhe në gjuhën e shkruar. Të përfshijë sa më shumë gjithë lëndën gjuhësore që rron në popull nga të gjitha dialektet e shqipes, të papërfshirë deri më tani në fjalor. Gjuha jonë letrare kombëtare ka një leksik popullor shumë të pasur, të pafutur sa duhet në fondin leksikor të gjuhës standarde. Kjo pasuri e madhe leksikore popullore, që është kryesisht në gegërishten, duhet të futet në fjalorin standard të shqipes. Por një gjë duhet ta dimë se fjalori i shqipes nuk përfshin vetëm fjalët shqipe, por fjalët që shqipja i ka në përdorim. Tani është duke u punuar Fjalori i Madh i Gjuhës Shqipe, ku projektues janë leksikografët: akademik Jani Thomai dhe prof. dr. Valter Memisha. Mendohet të ketë më shumë se 100 000 fjalë. Do të jetë një vepër madhore për kombin tonë. Përfundon në fund të vitit 2023.

-A janë sot të vetëdijshëm shqiptarët e diasporës, se gjuha amtare na mban gjallë dhe është panteoni i identitetit dhe nacionalitetit kombëtar? A po e ruan sa duhet diaspora gjuhën shqipe?

Diaspora jonë është vlerë e çmuar. Ajo shumë herë këtë e ka dëshmuar në çdo vend e në çdo kohë kur e ka kërkuar nevoja e atdheut. Diti ta ruajë gjuhën me të cilën identifikohet. Tani është më afër se kurrë me vendlindjen. Mërgata jonë ka arritur ta ketë mësimin e shqipes në shkolla, mjete të informacionit masiv etj. Pra, mendoj se diaspora jonë shqiptare është shumë e vetëdijshme dhe e përkushtuar ta ruajë dhe ta kultivojë jo vetëm gjuhën, por edhe visaret e tjera kombëtare për çka personalisht i përgëzoj e i uroj.

-A keni një mesazh apo një thirrje kundrejt komunitetit shqiptar, brenda dhe jashtë kufijve të Shqipërisë, në lidhje me gjuhën standarde shqipe?

Standardi i përket një rrafshi të veçantë të komunikimit, një rrafshi që është i përbashkët për të gjithë shqiptarët. Flasim për komunikimin në rrafshin e të gjitha shkencave, duke filluar nga filozofia e deri te shkencat praktike e teknologjike.

Intelektuali e ka për detyrë për ta zotëruar standardin e gjuhës së tij, sepse vetëm standardi është ai i cili të bën të mundshme të shprehësh gjithçka që duhet për të zbërthyer probleme, elemente, materie e përmbajtje- që mund të jenë filozofike e krejt abstrakte- dhe të cilat nuk është e mundur të zbërthehen me gjuhën popullore, sepse (kjo e fundit) nuk i kishte ato nevoja.

Standardin e gjuhës duhet ta mësojnë të gjithë ata/ato që duan të hyjnë në jetën kulturore e shkencore. Nuk mund të hysh pa gjuhën standarde aty.

Asnjë formë e gjuhës, asnjë varietet i saj nuk mund të jetë i rëndësishëm sa është standardi. P.sh., të gjithë fjalorët e librat normativë në gjithë botën janë të shkruar në gjuhën standarde. Por nëse një autor shkruan në një dialekt, atëherë ai duhet ta ketë parasysh faktin se nuk do të kuptohet nga të gjithë. Standardi është bërë në bazë të studimeve paraprake, nuk është bërë me hamendje.

Gramatika e gjuhës shqipe është një det i thellë. Askush nuk ka arritur aq thellë sa ta prekë fundin e tij. Këtë standard që e kemi, duhet ta konsiderojmë të hapur. Për pasurim është i hapur. Sa u përket ndryshimeve, këto duhet të bëhen pastaj me shumë vëmendje.

DR. ANA KONDAKÇIU- SFIDAT E ANESTEZISË GJATË PANDEMISË COVID

May 24, 2021 by dgreca

Dr. Anida Kondakçiu, mjeke Anesteziste në Romë, Itali në një rrëfim ekskluziv dhënë gazetarit Sokol Paja, për gazetën DIELLI, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, rrëfen më hollësisht rolin dhe punën e anestezistë-reanimatorëve në pacientët covid, stresin e shtuar që i shoqëroi kryesisht këta profesionistë shëndetësore gjatë pandemisë, përballjën dhe menaxhimin e fluksit të shtuar të pacientëve në nevojë për trajtim intensiv dhe situatën sot në Itali.

NDIKIMI I PANDEMISË NË PUNËN E ANESTEZISTËVE

Anestezisti është një nder punonjësit shëndetësor më të rrezikuar ndaj një ekspozimi të mundshëm ndaj virusit Sars-CoV2. Kjo, së pari, sepse anestezisti në punën e tij të përditshme kryen, duke qëndruar tek koka e pacientit, proçedura me rrezik të lartë të shpërndarjes së spërklave të sekrecioneve, sepse janë proçedura që kanë të bëjnë me manipulimin e menaxhimin e rrugëve dhe aparatit të frymëmarrjes që janë dhe “stacioni i pare” ku virusi hyn në trup, shumohet dhe vazhdon depërtimin drejt mushkërive. Për këtë arsye, gjatë kësaj pandemie, duke qënë se çdo pacient që mbërrinte në sallë operatore për operacion të programuar apo urgjent mund të ishte një mbartës i virusit, na u desh që përveç mbajtjes të mjeteve të mbrojtjes personale, të krijonim e vinim në praktikë protokolle të posaçme të punës gjatë anestezisë totale dhe të preferonim, aty ku ishte e mundur, zgjidhje të tjera anestesiologjike (të ndryshme nga anestezia totale), për t’ju shmangur një infektimi të mundshëm. Së dyti, anestezist-reanimatori është një nder figurat mjekësore më të përfshira gjatë kësaj pandemie, në trajtimin e pacientëve Covid në gjendje të rëndë me rrezik për jetën për shkak të vështirësisë në frymëmarrje, kur dhënia e oksigjenit me mjetet e zakonshme është e pamjaftueshme. Në një pjesë të këtyre rasteve anestezisti kryen intubimin e pacientit, pra vendosjen e një tubi plastik në trake duke qëndruar, gjatë kësaj proçedure, pranë rrugëve të frymëmarrjes e duke u ekspozuar ndaj një ngarkese të madhe virale. Gjatë valës së dytë të pandemisë (fund Tetori-Nëntor 2020), spitalet u “pushtuan” nga pacientë me vështirësi në frymëmarrje që u dynden drejt urgjencës dhe zunë me ritme të shpejta, brenda pak ditëve, rreth 70-80% të ambjenteve të urgjencës, të burimeve të oksigjenit, të aparateve të suportit të frymëmarrjes dhe duke ngushtuar hapësirën për të gjitha kategoritë e tjera të pacientëve. Të shumta kanë qënë thirrjet për ndërhyrjen e anestezist-reanimatorit në rastet e rënda Covid-19, ndaj puna e anestezistëve gjatë pandemisë është shumëfishuar. Për të përshpejtuar trasferimin e pacientëve, ne anestezistëve na është dashur të bëjmë edhe shoqërimin në ambulancë të pacientëve të intubuar prej spitalit tonë drejt spitaleve me terapi intensive Covid. Mund të themi që pandemia jo vetëm ka ndryshuar praktikat e punës së përditshme por na ka marrë dhe një pjesë të kohës së lirë për përditësimin e të dhënave të reja dhe studimit e skemave të trajtimit që kanë qënë në ndryshim të vazhdueshëm, për shkak të përballjes me një sëmundje të re e të panjohur.

STRESI I SHTUAR GJATË PANDEMISË KRYESISHT RAPORTUAR NGA ANESTEZISTËT

Anestezist-Reanimatori është mësuar të përballet në punën e përditshme me një ngarkesë të madhe stresi. Gjithsesi fillimin e pandemisë, pritjen e mbërritjes së “dallgës” së parë në Romë, e kemi përjetuar me një gjendje ankthi sepse lajmet prej Veriut të Italisë tregonin për gjendje të jashtëzakonshme që po përjetohej në urgjencat e spitaleve aty. Falë masave të marra nga qeveria italiane dhe “lockdown”-it kjo “valë e pare” në Romë mbërriti më e “zbutur” , numri i pacientëve dhe i rasteve të rënda ishin relativisht të ulëta krahasuar me gjendjen në Veri të Italisë. Kjo na ndihmoi të kishim një përballje graduale me këtë virus dhe sëmundjen që shkakton tek njeriu, Covid-19. “Dallga e dyte” në fund të Tetorit dhe gjatë Nëntorit na gjeti më të përgatitur e më të qetë nga ana psikologjike, gjithsesi kaloi çdo parashikim e pritshmëri. Ishte një prurje e madhe pacientësh, kryesisht të moshuar por nuk mungonin dhe moshat e mesme e të reja, që mbërrinin në urgjencë, për vështirësi në frymëmarrje e nevojë për një burim oksigjeni apo aparat ndihmues të frymëmarrjes. Shkaku kryesor i stresit gjatë kësaj vale ka qënë përballja me një ngarkesë të madhe e të vazhdueshme pune dhe pafuqia për të ofruar gjithë asistencën e nevojshme mjekësore e infermieristike edhe për shkak të mungesës së personelit të kualifikuar, që, për shkak të infektimit, vendosej në izolim. Strukturat shëndetësore të çdo niveli që papritur u gjendën përballë një emergjence shëndetësore në shkallë botërore, kanë përjetuar vështirësi të panumërta që nga sigurimi i maskave e mjeteve të gjera të mbrojtjes individuale deri në riorganizimin e të gjitha aktiviteteve spitalore, mbulimin me personel shëndetësor të të gjitha shërbimeve që liheshin zbuluar prej personelit të infektuar, krijimin e shpejtë brenda strukturës të ambjenteve të izoluara për pacientët Covid-19, krijimin e protokolleve të posaçme të zhvendosjes së pacienteve Covid-19 brenda struktures etj. Pra vetë struktura shëndetësore ka përjetuar nivel të lartë stresi. Në këto kushte, përpjekja për mirëmenaxhimin e stresit ka qënë më shumë individuale si postime këshilluese e udhëzues të OBSH që tërhiqnin vëmendjen për rëndesinë e kujdesit ndaj vetës e mënyren në përballjen me stresin gjatë pandemisë, kanë qënë një ndihmë e madhe. I tillë ka qënë edhe një udhëzues i publikuar në faqen zyrtare të OBSH-së, drejtuar figurave profesionale në vijen e parë të luftës Covid-19, por që do ti shërbente gjithkujt sepse të gjithë pa perjashtim kanë përjetuar stres e vështirësi gjatë kësaj pandemie. Për këtë arsye, me kolegë të ASMAI-it (Shoqata e Mjekëve Shqiptarë në Itali) e disa bashkëpuntorëve të tjerë vendosëm t’a sillnim këtë udhëzues në shqip. Shumë e rëndësishme për mua, për përballimin e stresit gjatë pandemisë, ka qënë shmangia e stresit të shkaktuar nga edicionet e shumta të lajmeve, nga politizimi i pandemisë, nga dalja në mediat televizive e rrjetet sociale të figurave jo profesionale, që shpesh, për të tërhequr më shumë audiencë, janë bërë burim keqinformimi për popullatën.

MENAXHIMI I FLUKSIT TË SHTUAR TË PACIENTËVE NË NEVOJË PËR TRAJTIM INTENSIV

Marrja e masave, që nga mbajtja e detyrueshme e maskave, respektimi i distancës fizike e sociale, mbyllja e shkollave, mbyllja e aktiviteteve të punes, kufizimi i lëvizjeve midis krahinave apo midis shteteve, deri tek “lock-down”, pra kufizimi i daljes nga banesa, ka ardhur për një arsye thelbësore: përhapja e këtij virusi ishte aq e shpejtë sa shkaktoi prekjen e njëkohshme të shumë personave dhe Sistemi i Shërbimit Shëndetësor e kishte të pamundur garantimin e kurave të nevojshme një numri kaq të madh pacientësh me Covid-19 që iu drejtuan spitaleve. Në vështirësi, deri në pamundësi të dhënies së të gjitha kurave të nevojshme të gjithë pacientëve, u gjenden të gjitha sistemet shëndetësore, përfshi dhe ato më të organizuarat e vendeve të zhvilluara në mbarë botën. Në pikun e valës së pandemisë, urgjencat e spitaleve kanë përjetuar skena të ngjashme me ato të një maxi-emergjence, që është një situatë kur numri i personave që do të kishin nevojë për kura, përfshi edhe kurat intensive në pacientë në rrezik për jetën, është aq i madh sa i tejkalon mundesitë e dhënies së ndihmës shëndetësore nga ana e strukturave të shërbimit shëndetësor brenda dhe jashtë spitalor. Në këto kushte emergjence me përmasa masive, bëhet e domosdoshme përzgjedhja e pacientëve dhe bëhet prioritare dhënia e kurave intensive (që kërkojnë vënien në dispozicion të më shumë materialeve dhe aparateve e më shumë kohë pune dhe mbingarkesë për personelin shëndetësor), në radhë të parë pacientëve në gjendje të rëndë, por që kanë më shumë shanse për të mbijetuar. Ka një grup pacientësh në gjendje të rëndë e të konsideruar me shumë pak shanse për të mbijetuar, për shkak të kombinimit të disa faktorëve: si format e rënda Covid-19 në pacientë me disa sëmundje të rënda shoqëruese si tumoret në fazën e fundit, pacientë me dëmtim të rëndë kronik të funksionit të zemrës apo mushkërive, në të cilët hapat e parë të kures kundrejt Covid-19 nuk kanë dhënë asnjë rezultat përmirësimi. Në këtë grup pacientësh ndërhyrja mjekësore është përpjekur të marrë formën e trajtimit paliativ të pacientit në ditët e fundit të jetës, trajtimi i dhimbjes, kufizimi i procedureve ku pacienti vuan, si p.sh. marrja e shpeshtë e gjakut arterioz apo venoz, dhe merr përparësi garantimi i një fundjete dinjitoze e pa vuajtje. A kemi qënë në gjendje të ofrojmë më të mirën për pacientët në këtë pandemi? E vërteta është se nuk kanë munguar momente kur të gjitha burimet e oksigjenit ishin të zëna, kur të gjithë aparatet e suportit të frymëmarrjes kanë qënë të zënë, kur aparatet elektorike të domosdoshme për dhenien e medikamenteve në mënyrë të vazhdueshme (pompat e injeksioneve) ishin të pamjaftueshme, kur numri i personelit shëndetësor të kualifikuar e me eksperience në urgjencë për shkak të infektimit me virusin Sars-CoV2 ishte i kufizuar dhe, të gjitha këto, kanë shkaktuar, në menyrë të paevitueshme, vonesa në kura, vonesa në fillimin e kurave intensive, uljen e cilësisë së asistencës sanitare, mbingarkesë fizike e psikologjike të personelit, që mund të përkthehet si përfundim në përjetim diskomforti nga ana e pacientëve e të personelit, në uljen e cilësisë së shërbimit shëndetësor, në kufizimin e suksesit në rezultate dhe në uljen e numrin e jetëve që mund të ishin shpetuar. Ishte perjetimi brenda spitaleve i skenareve të tillë të pamundësisë së dhënies së të gjithë kurave të nevojshme pacientëve, që detyroi figurat profesionale të dilnin kudo në media e në rrjetet sociale me thirrje drejtuar popullit si :”Na ndihmoni!” “Mbrohuni!”, “Ju, që mund të zgjidhni, rrini në shtepi!”, “Vetëm me ndihmën tuaj, mund t’ia dalim!”

SITUATA NË ITALI DHE RAJONET ME TË KUQE

Italia sot jeton një gjendje të kontrolluar të pandemisë, numri i shtrimeve në spitale dhe në repartet e terapite intesive është në ulje graduale e megjithatë, si pasojë e dramës së përjetuar në fillim të pandemisë, çlirimi nga masat shtreënguese po bëhet me ritme të ngadalta. Italia përveç masave të detyrueshme në të gjthë territorin, ka zgjedhur menaxhimin nëpërmjet ndarjes së prefekturave në zona me ngjyra, aktualisht të kuqe, portokalli, të verdhë, në bazë të numrit të rasteve të reja të infektimit, numrit të shtrimeve në spitale e në repartet e terapisë intensive. “Ngjyrimi” i prefekturave, që është një proces në ndryshim të vazhdueshëm sipas shifrave që pasqyrojnë situatën e përhapjes së virusit, sjell shtim apo lirim të kufizimeve për banoret dhe për aktivitetet.

SHQIPTARËT NË QYTETIN E ROMËS

Shqiptarët, tashmë plotësisht të përshtatur me jetesën këtu në Itali, përjetojnë të njëjten situatë e të njëjtat probleme që përjeton sot gjithë populli italian. Me bashkëatdhetarët që njoh dhe takoj më shpesh këtu ku jetoj, na lidh sidomos profesioni. Me një pjesë të tyre, kemi mundur së fundmi të krijojmë Shoqatën e Mjekëve Shqiptarë ASMAI këtu në Itali, që ndër arsyet e krijimit ka patur dhe ndërtimin e urave të bashkëpunimit me mjekët në Shqipëri. Shqetësimi ynë kryesor ka qënë përballja e sistemit të brishtë shëndetësor në Shqipëri me këtë pandemi që gjunjëzoi sistemet shëndetësore disa herë më të forta kudo në botë. Kemi ndjekur me shumë vëmendje e interes punën e mjekëve në Shqipëri në luftën me Covid-19 dhe jemi përpjekur t’ju vijmë sadopak në ndihmë, para se gjithash nëpërmjet mirëkuptimit të vështirësive të tyre dhe nëpërmjet përcjelljes së informacioneve rreth menaxhimit dhe trajtimit të pacientëve Covid-19, nisur nga përvojat e mjekëve në Itali.

NDRYSHIMI I JETËS DHE SJELLJEVE TË NJERËZVE NGA COVID

Pandemia ka qënë sfide e madhe shoqërore dhe ekonomike për të gjithë. Ka prekur dy elementë të rëndësishëm të bashkëjetesës njerëzore: kontaktin fizik dhe komunikimin. Na ka ndarë fizikisht me të afërmit e miqtë, por na ka mbyllur dhe në marrëdhëniet me të tjerët. Përjetimi i lajmeve të përditshme për jetët e humbura për shkak të Covid dhe frika për shëndetin dhe jetën tonë e të dashurve tanë na ka ndrydhur. Të moshuarit janë ndier më të vetmuar. Pandemia ka kushtëzuar të përditshmen tonë si në familje dhe në jetën shoqërore duke na kufizuar lirinë, qoftë dhe në kryerjen e aktiviteteve të përditshme. Mendoj se Covid-19, na ka bërë të kuptojmë cilat janë përparësitë në jetën tonë e na ka shtyrë drejt një riekuilibrimi të vlerave në jetën e secilit prej nesh.

MESAZHI PËR DIASPORËN NË USA

Në pritje për tu vaksinuar, kujdesuni për mirëqënien tuaj. Pavarësisht kufizimeve, nuk mungojnë aktivitetet që ju mund të kryeni në kushtet e pandemisë. Shfrytëzoni këtë kohë të lirë që ju është mundësuar për shkak të Covid-19, për të qëndruar me familjen tuaj, në vende te hapura e në ajër të pastër. Jetë e shëndet për të gjithë ju!

KUSH ËSHTË DR. ANIDA KONDAKÇIU

Anida Kondakçiu është diplomuar në 2000 në Fakultetin e Mjeksisë në Tiranë, pas një viti e gjysmë pune si mjeke familje, në 2002 shkon në Itali me një vizë studimi, për njohjen e diplomës në Fakultetin e Mjekësisë të Universitet “La Sapienza” në Romë. Diplomohet në Mjekësi në Tetor 2003. Kryen një master 1-vjeçar në Mjekësi Urgjence pranë Universitetit “La Sapienza” në Rome dhe disa kurse të ndërhyrjes së shpejtë mjekësore e fillon punon si mjeke jashtëspitalore, duke ofruar asistencë mjekësore kryesisht në aktivitete e gara sportive dhe në ambulancë. Specializohet në vitet 2011-2016 në degën “Anestezi, Reanimacion, Terapi Intensive e të Dhimbjes” pranë spitalit “Tor Vergata” në Romë e prej 2016 ushtron profesionin e anestezistes.

NJË ALBUM PËR DITËLINDJEN AKTORES AISHE STARI

May 21, 2021 by dgreca

Teatri “Moisiu”, një libër-album për ditëlindjen e aktores Aishe Stari/

Nga Gëzim KABASHI*/

Kufizimet nga pandemia e zgjatur e kanë vonuar për një vit festën e ditëlindjes së aktores së njohur durrsake, Aishe Stari.

Më 21 maj të vitit të kaluar, zonja e madhe e skenës kaloi kufirin e 80 viteve, por ajo e shmangu grumbullimin e shokëve e miqve të shumtë për shkak të Covid 19.

Ndërsa sot, teatri “Aleksandër Moisiu” dhe dhe kolegët e saj kanë përgatitur një surprizë të këndshme për artisten e shquar.

Sapo ka dalë nga botimi libri – album kushtuar veprimtarisë artistike të Mjeshtres se Madhe, Aishe Stari.

Gjithçka dëshmon rrugën artistike, nga hapat e parë në trupën e Varietesë dhe më pas në teatrín e Kukullave, e deri në rolet në teatrín dramatik, në kinema dhe në Televizion.

Vetëm pak orë para takimit festiv në Hollin e Teatrit “Aleksandër Moisiu”, aktorja me karrierë 60 – vjeçare pranon të ndajë me lexuesit, disa nga ndjesitë e saj për profesionin si dhe të tregojë stacionet më të rëndësishme të jetës artistike.

Megjithë paragjykimet e fundviteve 1950 për artistët, Aishe Stari heq dorë nga dega e Biokimisë që kishte filluar, për ta zëvëndësuar me studimet në degën e aktrimit.

“Fakulteti më pengoi të largohesha nga Shkencat, dhe u detyrova ti shkruaj Liri Belishovës, që në atë kohë ishte anëtare e Byrosë Politike” – tregon Aishe Stari. I shkruajta, pasi duke qenë grua do ta kuptonte dëshirën time.

Kështu fitova lejen për të ndryshuar degën, për t’iu nënshtruar konkursit dhe për të nisur formimin si aktore në Institutin që sapo ishte krijuar”.

Ajo thotë se trupa e Varietesë në Durrës ka qenë si një familje për të dhe se ka shkuar në punë gjithmonë me kënaqësi.

“Ndjeheshim mirë të gjithë, sa që edhe unë ngacmohesha me pjestarët e trupës siç ndodh edhe në një shtëpi”.

Vajza nga Durrësi që mban diplomën nr 1 e përfundoi shkollën me diplomantët e parë aktorë Edi Luarasi, Mimika Luca, Serafin Fanko, Filika Dimo, Albert Vërria, Mario Ashiku, Donika Barçi, Viktor Bruçeti, Mexhide Pupi, Miho Gjini, etj.

Aishe Stari do të bëhej shumë shpejt “Ylli (Star) i Estradës së Durrësit, siç e quan Flori Slatina (autor i librit – album) për aktoren, që sot feston 81-vjetorin e lindjes.

-Tani mendoj ndryshe, madje jam e bindur që kam qenë me fat, por në vitin 1961, më dukej se kisha përfunduar nga Teatri në Estradë.

Regjisori Gjergj Vlashi insistoi që të aktivizohem me trupën e Varietesë, ku gjeta aktorët Spiro Strati, Enver Likmeta, Ramazan Njala, Sandër Pepa, Aleks Llazari, e më pas edhe Lumturi Dashi, Fadil Hasa, Roland Koça dhe Muharrem Hoxha.

Fillova me disa imitime fëmijësh në premierën “Stafeta e viteve” dhe më pas me rolet e shumtë.

Unë isha e vetmja aktore me shkollë në Variete, por kolegët e mij ishin mjaft të talentuar, shumë seriozë me punën, dhe me siguri kam mësuar shumë më tepër unë prej tyre.

–Nëse trupat e tjera kishin aktorë si Tano Banushi apo Skënder Sallaku, çfarë e bënte Varietenë e Durrësit të kishte aq shumë sukses?

-Në shfaqjet tona kishte gjetur vend edhe kupleti, teatri i hijeve dhe ai i xhepit, poezia humoristike, e po ashtu komeditë e shkurtëra nga autorët e huaj.

Estrada është gjini e vështirë, por të jep shumë mundësi.

Duhet të krijosh 3-4 role në një shfaqje dhe brenda pak minutash të paraqesësh një figurë.

Nga ana tjetër në trupën tonë regjisorët kanë preferuar një ngarkesë thuajse të njejtë për secilin aktor në çdo premierë.

Kjo e ka larguar prej nesh cmirën apo xhelozinë e sëmurë.

Ky ishte burimi i harmonisë dhe e ngrohtësisë në trupë.

Falë regjisorëve Gjergj Vlashi dhe Haxhi Rama kemi punuar së bashku si në një familje të madhe.

–Interpretimi i poemës satirike “Pleshti dhe xixëllonja” të Dritëro Agollit ju dha mjaft emër?

-Po, dhe në Takimin e organizuar në Peshkopi jam vlerësuar me Medaljen e Artë.

Fillimisht më dukej sikur kishte dallim racial në vargjet e saj.

Kur regjisori Gjergj Vlashi më bindi që mund ta realizoj poemën, u mbylla me një magnetofon për disa ditë në kabinën time në teatër dhe kam ripërsëritur dhjetra herë tekstin, por më shumë interpretimin.

-Kur jeni aktivizuar për herë të parë në teatrín dramatik? Po në kinema?

-Pas disa përvojave me komedi në Estradë, roli i parë në teatër mbërriti në vitin 1980, në veprën e Molierit “I sëmuri për mend” (1980). Më pas edhe në shfaqje të tjera deri te “Ëndrra e një nate vere” (2013).

Kam interpretuar edhe në filmat “Dasma” dhe “Udhëtim në pranverë”, por ai që mbahet mend është “Fije që priten”.

Nuk ishte e lehtë. Më duhej të shkoja për xhirime në Tiranë çdo ditë dhe pastaj të kthehesha në Durrës për shfaqjet e estradës.

Kujtoj se sa jam alarmuar në një rast, kur makina na u prish në Maminas.

Angazhimi në variete ka qenë arsyeja kryesore se përse kam luajtur shumë pak filma.

Më vonë, pas viteve 1990 jam aktivizuar në kinokomeditë e regjisorit Arjan Culiqi.

Janë të gjitha përvoja shumë interesante e të bukura.

-Si mund ta ruajë një aktor kondicionin fizik?

-Përmes punës. Unë e dua punën. Atë që më jep teatri, kënaqësinë që më japin spektatorët nuk e gjej askund.

Prandaj jam përfshirë në teatrín e Kukullave, prandaj kam punuar individualisht me fëmijët e kopshteve dhe të shkollave fillore.

Tani më ka ndërprerë pandemia. Gjatë muajve të izolimit i kam ndjekur me simpati artistët që zhvillonin nëpër lagje koncertet në karantinë.

Edhe unë po pres të rifilloj me spektatorët e vegjël.

Sa do të punoj? Jetën na e ka falur Zoti dhe duhet ta falenderojmë atë.

Për të tjerat nuk kanë të bëjnë vitet.

Për sa kohë e ndjej veten mirë do të punoj, pasi nuk bëj dot ndryshe.

Teatri është jeta ime.

-Ju uroj jetë të gjatë e të lumtur!

KONTRIBUT I RI I DR. PAULIN MARKU PER HISTORINE TONE KOMBETARE

May 21, 2021 by dgreca

Intervistë nga Rafaela Prifti/

Nga promovimi ne Vater i librit te Dr.Paulin Marku./

Përmbledhja: Me anë të dokumenteve të paraqitura në librin e tij të ri, Dr. Paulin Marku sjell tablonë dramatike të viseve shqiptare në fillimet e shekullit XX, kur “Perandorisë Otomane po i vinte fundi, Fuqitë e Mëdha ishin të interesuara të mbronin interesat e tyre, Austro-Hungaria dhe Italia donin të ruanin status-quo-në, ndërsa krerëve shqiptarë si: Ismail Qemal Beu, Hasan Prishtina, Preng Bibë Doda, etj ju duhej të lobonin me kancelaritë e huaja prej nga kërkonin ndihma e armatime për kryengritjen antiosmane,” por, gjithashtu, tregonin kujdes dhe ishin të vetëdijshëm për raportet delikate me aktorët e fuqishëm politik të kohës. Për Dr. Marku, libri Dokumente Diplomatike Italiane për Historinë e Shqiptarëve gjatë Vitit 1912 është kontributi i tij për historinë tonë kombëtare. Ky projekt me rëndësi i Institutit të Historisë në Akademinë e Studimeve Albanologjike (ASA) nënvizon nevojën e plotësimit të studimeve historike me dokumente italiane, thotë Dr. Marku. Relacionet dhe shifrat e telegrameve dërguar për konsullatat dhe legatat italiane evidentojnë se Roma zyrtare jo vetëm kishte informacione të detajuara në vend por edhe interes primar për ngjarjet në Ballkan, organizimin e shqiptarëve, gjendjen e brendshme të Perandorisë Osmane, dhe qëndrimin e shteteve ballkanike dhe Fuqive të Mëdha ndaj çështjes shqiptare. Dokumentet pasqyrojnë situatën politike-ekonomike dhe shoqërore të shqiptarëve duke dhënë informacione për shkencat historike, politike, ekonomike e shoqërore-kulturore.

Dr. Marku vazhdon të shkruajë studime, monografi e publikime shkencore në Shtetet e Bashkuara. Ai mendon se hulumtimi në arkivat shqiptare dhe të huaja ka qenë dhe mbetet një detyrë e rëndësishme për çdo studiues. Për punën e tij hulumtuese, ai thotë se është e vështirë të ndalesh kur merresh me kërkime shkencore dhe me studime “në lamin e dokumentacionit historik e diplomatik.” Pasioni i tij për historinë nis qysh në vitet shkollore në vendlindjen e tij në Lezhë. I dhënë pas përkushtimit të tij për studimet historike politike dhe marrëdhëniet ndërkombëtare, ai shkon të ndjekë studimet në shkencat humane në Universitetin La Sapienca, Romë, Itali. Në të njëjtin universitet, Marku mbrojti disertacionin me temën Ahmet Zogu, Themelimi i Shtetit shqiptar dhe Konsolidimi i Tij në Arenën Ndërkombëtare dhe merr titullin Doktor i Shkencave. Ai është autor i disa studimeve shkencore të publikuara në botime e revista brenda dhe jashtë vendit, si edhe pjesëmarrës në disa konferenca e seminare shkencore.

Dr. Marku sjell tek lexuesi shqiptar librin e parë të botuar në Tiranë nga ASA me dokumentacione italiane relevante për periudhën e pavarësisë shqiptare. Për përgatitjen e vëllimit, studiuesi ka hulumtuar më shumë se 16,000 dokumente në gjuhën italiane, të cilat i ka seleksionuar dhe përkthyer me standarde shkencore. Libri në tërësinë e tij është dëshmi e dokumentuar e lëvizjeve të kujdesshme të elitës politike shqiptare në kohen kur dobësimi i sundimit pesëshekullor dhe shthurja e Perandorisë paralajmëronin rreziqe të copëtimit të trojeve shqiptare nga fqinjët, e kombinuar me premisa politike të rrezikshme dhe interesa rivale të kancelarive të huaja. Për nga roli dhe rëndësia historike, spikatin dy momente: mbledhja e elitës politike në lagjen Tasim në Stamboll në janar 1912 parashtron platformën që do të ndiqnin udhëheqësit politikë shqiptarë në të ardhmen ndaj Portës së Lartë; dhe qëndrimi i përfaqësuesve të zgjedhur nga populli shqiptar për në parlamentin e Stambollit, i cili nisi punimet për herë të parë në fund të vitit 1908, edhe pse de juro ishte miratuar qysh prej vitit 1876.

Për pyetjen time në lidhje me përpjekjet diplomatike të periudhës së pavarësisë dhe diplomacisë shqiptare të kohës sonë, Dr. Marku vëren se “patjetër që diplomacia është shkollë në vete dhe aty ka vend për mësim gjithmonë, sidomos nga e shkuara dhe rrethanat e ndërlikuara historike e politike që patën shqiptarët në gjysmën e parë të shekullit XX.” Në harkun mbi një shekullor nga fillimi i viteve 1900 deri në 2020 janë parashtruar, komentuar dhe analizuar teza, pseudo-teza e kundërteza të natyrave shkencore, politike, diplomatike etj që shpesh kanë polarizuar opinion dhe turbulluar të vërtetën historike. “Për periudhën që flasim libri është i plotë dhe gjenden të dhëna dhe informacione të ndryshme për çdo person që është i interesuar të di të shkuarën historike të shqiptarëve dhe të katër vilajeteve, të Kosovës, Shkodrës, Manastirit dhe Janinës që gjenden në dokumentet diplomatike të Ministrisë së Punëve të Jashtme të Italisë,” pohon akademiku Marku.

Në fund, Dr. Paulin Marku falenderon Vatrën, Vatranët, Diellin, Kryeredaktorin Dalip Greca dhe gazetarin Sokol Paja për promovimin e librit në 13 prill. Ai shpreh mirënjohje për Drejtorin e Institutit të Historisë në Tiranë, akademik prof. Dr Beqir Meta për recensionimin e këtij vëllimi. Ai gjithashtu falenderon kolegët e Departamentit të Pavarësisë dhe Konsolidimit të Shtetit Shqiptar dhe të Institutit të Historisë si edhe miq e dashamirë të tjerë jashtë institutit. _______________________________________________________________________

Dielli: Dr. Marku, ju jeni këshilltar në Vatër për çështje të arsimit, kulturës dhe historisë kombëtare si edhe akademik në Institutin e Historisë në Akademinë e Studimeve Albanologjike (ASA) Tiranë. Cili ishte synimi dhe shtytësi kryesor i hulumtimeve tuaja për vëllimin e parë të librit të promovuar në Vatër Dokumente Diplomatike Italiane për Historinë e Shqiptarëve gjatë Vitit 1912?

Dr. Marku: Historiografia është një materie me rëndësi të veçantë dhe luan rol kyç për studimin e popujve, shtetit, kombit, përfshirë gjuhën, kulturën, traditën dhe gjithçka që lidhet me të shkuarën historike. Studimi i historisë është gjithmonë në kërkim të prurjeve të reja dhe kërkon studime të thelluara nëpër dokumente arkivore të ndryshme. Hulumtimi në arkivat shqiptare dhe të huaja ka qenë dhe mbetet një detyrë e rëndësishme për çdo studiues që mundet të përforcojë mendimet e mëparshme ose edhe të ndryshojë rrjedhën e ngjarjeve historike bazuar në fakte të dokumentuara në sa më shumë burime arkivore të jetë e mundur. Historia e shqiptarëve ka qenë dhe mbetet një fushë e rëndësishme dhe mjaft e debatueshme, shpeshherë me ngjarje dhe personazhe që kanë ndarë në qëndrime të ndryshme, jo vetëm opinionin publik dhe politikën në Shqipëri por edhe studiuesit, historianët dhe albanologët. Unë pranova propozimin e Departamentit të Pavarësisë dhe Konsolidimit të Shtetit Shqiptar (1912-1939) i Institutit të Historisë në Akademinë e Studimeve Albanologjike (ASA) Tiranë pasi kolegët e departamentit miratuan në mënyrë unanimale botimin e vëllimit të I me dokumente diplomatike italiane për historinë e shqiptarëve, janar-qershor 1912, “Documentazione Storico Diplomatica – Archivio Storico Diplomatico, Ministero degli Affari Esteri, Roma (më tej: ASD MAE)” nën indeksin “Affari Politici, Seria Politica “P” Ministero degli Affari Esteri 1891 – 1916, Albania” pasi e pashë të nevojshme dhe të domosdoshme që të jap edhe unë kontributin tim për historinë tonë kombëtare.

Mund të veçoj disa arsye kryesore: Së pari, dokumentet diplomatike italiane përbëjnë një rëndësi të veçantë për këtë periudhë dhe ato ndriçojnë politikën e jashtme dhe të brendshme të Italisë në raport me çështjen shqiptare dhe të rajonit në Ballkan; së dyti, roli kyç i Italisë për shkak të pozitës gjeo-politike, diplomatike dhe të konfliktit të hapur me Perandorinë Osmane në këtë periudhë; dhe së treti, janë të botuara dokumente në gjuhën shqipe të disa vendeve të ndryshme që patën rol dhe rëndësi të veçantë në çështjen shqiptare, ndërsa ato italiane mungonin në botimet shqiptare, si dhe për faktin që isha njohur prej vitesh me dokumentet italiane gjatë studimeve të mia në Itali, pasi njoh gjuhën e dokumentit, literaturës italiane të periudhës dhe të jetës akademike-universitare çka ishin ndihmesë e madhe për mua në realizimin e këtij projekti të rëndësishëm të Institutit të Historisë (ASA).

Dielli: Periudha e Pavarësisë është moment konvergjence i shumë faktorëve politikë, ekonomikë, ushtarakë e social. Qarkullimi i disa tezave lidhur me domethënien e kërkesave të kohës për autonomi dhe nivelin e vetëdijes kombëtare si edhe roli i disa figurave qendrore të pavarësisë, si Ismal Qemali kanë paralele me historinë e kolonive amerikane për shkëputjen e republikës së re të dalë nga Britania e Madhe përfshirë këtu edhe rolin e një prej promotorëve siç ishte Benjamin Franklin, përkrahës i flaktë i lidhjes anglo-amerikane përpara se të bëhej patriot revolucionar. Veçanërisht brezat e rinj shqiptaro-amerikanë mund të bëjnë krahasime midis këtyre periudhave, respektivisht përpjekjeve të shqiptarëve për pavarësi, përballjen mes prirjeve lojaliste dhe qëndrimeve të prijësve të pavarësisë. Në rastin e Franklin-it, historianët kanë arsyetuar në favor të pajtimit midis disa aspekteve të jetës dhe aktivitetit të tij që krijuan një lloj aleance të dyfishtë të njeriut që kishte lidhje të forta me Londrën dhe që më pas u identifikua dhe iu kushtua kauzës së pavarësisë amerikane. E them këtë për arsye se ikonat e Vatrës që kontribuan me sukses në arritjen e pavarësisë së Shqipërisë ishin të vetëdijshëm për ngjashmëritë historike të përpjekjeve të dy popujve sepse ashtu sikur kolonitë amerikane në 1776 përballeshin me një fuqi perandorake edhe populli shqiptar përballej me Perandorinë Otomane në fillim të shekullit XX, apo jo Dr. Marku?

Dr. Marku: Në rrjedhat historike ka plot raste e fenomene kur kauzat dhe shoqëritë e popujve të ndryshëm mund të kenë një perkorso të ngjashëm në fusha të ndryshme, siç ju edhe e citoni por ama duhet të theksoj faktin se çështja shqiptare është rast tepër specifik dhe i veçantë për nga përmbajtja dhe rrjedhat e ngjarjeve të popullit shqiptar dhe të tokave shqiptare për disa arsye të ndryshme. Shqipëria ishte e pushtuar për afro pesë shekuj nga Perandoria Otomane dhe betejat e shqiptarëve për autonomi ishin të vazhdueshme, po ashtu për lirinë e përdorimit të alfabetit latin dhe hapjen e shkollave shqipe për të mësuar fëmijët shkrim e këndim në gjuhën amtare, kërkonte që taksat të investoheshin në territore shqiptare, dhe jo të shkonin tek Porta e Lartë dhe mos të investohej në infrastrukturë rrugore, shkolla, qendra shëndetësore e kulturore, ndryshime në kryerjen e shërbimit ushtarak vetëm brenda perandorisë, po ashtu lejimin e mbajtjes së armëve për vetëmbrojtje dhe kërkonin që në poste drejtuese dhe në shërbime civile të kishte përfaqësues shqiptar si dhe më kryesorja ishte kërkesa për autonominë e Shqipërisë. Ndonëse Perandorisë Otomane po i vinte fundi, Fuqitë e Mëdha ishin të interesuara të mbronin interesat e tyre. Austro-Hungaria dhe Italia donin të ruanin status-quo-në, ndërsa krerëve shqiptarë si: Ismail Qemal Beu, Hasan Prishtina, Preng Bibë Doda, etj duhet të mbanin lidhje dhe të lobonin me kancelaritë e huaja. Ata, nga njëra anë, kërkonin dhe ju duhej mbështetja e kancelarive evropiane, si edhe ndihma e armatime për kryengritjen anti-osmane, nga ana tjetër duhej të ishin shumë të kujdesshëm në ruajtjen e balancës.Intervisten e plote mund ta lexoni ne numrin e gazetes se muajit maj

Profesori Edward P. Joseph: Serbia nuk duhet privilegjuar më

May 18, 2021 by dgreca

Nga Krenaren Cubolli-Evropa e Lire/*

Profesori Edward P. Joseph nga Universiteti Johns Hopkins në Uashington beson se Bashkimi Evropian duhet të vendosë në mënyrë unanime për çështjen e Kosovës dhe në këtë mënyrë, bashkë me Shtetet e Bashkuara, të fitojë ndikim në krijimin e stabilitetit në Ballkan. Ai beson se Perëndimi duhet t’i japë fund qasjes privilegjuese që ka ndaj Serbisë, për shkak të qëndrimit që ka kjo e fundit ndaj Kosovës. Ai po ashtu propozon miratimin e dy parimeve nga blloku evropian dhe NATO-ja, përmes së cilave ndalet agresioni politik dhe shmangen ndryshimet territoriale.

Radi Evropa e Lirë: Zoti Joseph, në artikullin tuaj të fundit për Qendrën Wilson, ju keni thënë se besoni që Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian kanë mungesë ndikimi për të mbyllur çështjen e Kosovës dhe se ky problem ndikon edhe në shtetet tjera të Ballkanit. Ju po ashtu keni thënë se korrigjimi i ndasive brenda BE-së ndaj Kosovës është në njëfarë mënyrë çelësi. A mund të flisni më shumë për këtë gjë?

Edward P. Joseph: Është shumë e thjeshtë. Unë në fakt besoj se i gjithë ky konfuzion nuk është edhe aq i komplikuar. Ne nuk kemi pasur mundësi të mbyllim çështjen e Kosovës, dhe kjo gjë lidhet natyrisht me Serbinë, dhe Serbia më pas lidhet përveçse me Kosovën edhe me Malin e Zi, Bosnje-Hercegovinën dhe Kroacinë. Kjo gjë lidhet edhe me vetë zhvillimin politik në Serbi. Kjo është shumë e rëndësishme, pasi lidhet me zhvillimin e saj demokratik, që është duke bërë kthim mbrapa. Dhe krejt kjo lidhet me mungesë të ndikimit. Mungesa e ndikimit që kemi në Kosovë, ka të bëjë me atë pse çështja e Kosovës është ende e hapur.

Serbia nuk e ka njohur Kosovën, andaj edhe çështja e Kosovës ka mbetur pezull, ashtu sikurse edhe e Serbisë. Serbia nuk ka qenë në gjendje të ecë përpara. Në vend që të ecë përpara, është duke bërë kthim mbrapa. Udhëhëqësia e drejtuar nga presidenti Aleksandar Vuçiq është duke bërë kthim mbrapa. Dhe nuk jam vetëm unë që po e them këtë. Kështu po thonë edhe akademikë dhe aktivistë serbë. Dhe krejt kjo ka të bëjë me mungesën tonë të ndikimit.

Përse kemi këtë mungesë? Jo pse Shtetet e Bashkuara nuk janë të fuqishme, në fakt janë shumë të fuqishme apo se Bashkimi Evropian nuk është i fuqishëm, pasi shumë vende brenda tij janë të fuqishme. Problemi është se ne nuk jemi të bashkuar sa i përket çështjes së Kosovës. Për shkak të këtyre ndasive, për shkak të këtyre pesë shteteve të BE-së që nuk njohin Kosovën, kjo i bie që ato pesë vende kanë pozicionin e njëjtë sikurse ai i Serbisë. I bie se ato kanë pozicionin e njëjtë me të Rusisë dhe Kinës. Kjo i bie që ne jemi të penguar. Nëse pesë shtete të BE-së kanë të njëjtin pozicion sikurse Serbia, Rusia dhe Kina, kjo i bie që Serbia nuk është stimuluar për ta njohur Kosovën, sepse Kosova është e bllokuar nga Rusia dhe Kina.

Të imagjinojmë se Rusia dhe Kina do të thonë se nuk do ta njohin kurrë pavarësinë e Kosovës edhe nëse Serbia do ta njohë shtetësinë e saj. Por nëse pesë vendet e BE-së e njohin Kosovën, kjo gjë nuk do të ishte edhe aq problematike, dhe aq serioze. Kjo pasi Kosova më pas do të mund të ishte pjesë e NATO-s dhe BE-së, dhe kjo bllokadë në Kombet e Bashkuara nuk do të kishte shumë rëndësi. Në këtë mënyrë, Serbia nuk do të kishte kaq shumë ndikim dhe potencialisht do të mund t’i ndalej ritmi, ndërkohë që Kosova do të bëhej anëtare e NATO-s, do të avanconte drejt BE-së dhe do të bëhej shtet më i fuqishëm. Çfarë do të fitonte Serbia përveçse do të shikonte dhe do të humbiste në strategjinë e të mbajturit Kosovën të izoluar. Pra krejt kjo është e lidhur me ndasitë në Evropë, që rrisin më pas ndikimin te Serbia dhe për shkak se Serbia ka ndikim, problem është i pazgjidhur.

Serbia “i duhet Perëndimit” më shumë sesa Perëndimi Serbisë

Radio Evropa e Lirë: Ju jeni edhe kritik i Perëndimit kur është fjala për qasjen e tij ndaj Serbisë. Për të qenë më e saktë ju thoni se “Qeveria më anti-demokratike në rajon dhe partnerja strategjike e Rusisë dhe Kinës – regjimi në Serbi, i udhëhequr nga presidenti Aleksandar Vuçiq – trajtohet në mënyrën më të favorshme.

Edward P. Joseph: Po, plotësisht e saktë, madje është edhe më keq se aq. Ajo çfarë kam thënë është absolutisht e vërtetë dhe ka të bëjë pikërisht me këtë mungesën e ndikimit. Për shkak se kemi këto ndasi, Serbia ka më shumë ndikim. Dhe meqë ajo ka ndikim, ne jemi në pozicion të dobët dhe prandaj na “duhet” Serbia. Neve “na duhet” Serbia, më shumë sesa që ne i duhemi asaj. Ne jemi gati se në një pozitë të përgjërimit të saj. Dhe çfarë bëjmë ne? A jemi duke kërkuar llogari nga Serbia rreth përkushtimeve të saja për t’iu bashkuar BE-së dhe të mbajtur vlerat dhe standardet e BE-së? Jo nuk jemi. Në vitin kur Serbia ka prezantuar kandidaturën drejt BE-së, Vuçiq ka dobësuar nivelin e demokracisë në Serbi. Dhe përgjigjen tonë mund ta shihni nëpër deklarimet publike.Vetëm muajin e kaluar, një politikan i mirënjohur perëndimor, që është publikisht i lidhur me Rusinë dhe Kinën, ka thënë se Serbia është lidere ekonomike dhe politike në rajon. Dhe ne vazhdojmë të mos e mbajmë Serbinë përgjegjëse, e cila ka një qeveri që në thelb nuk është liberale, ndonëse dëshiron ta prezantojë veten si demokratike, por që nuk është e tillë. Nuk zbaton praktika demokratike dhe as ato të BE-së. Ajo promovon vlerat e Rusisë, Kinës dhe Hungarisë, dhe ne ende nuk e mbajmë përgjegjëse, pasi “na duhet” në çështjen e Kosovës.

Kështu edhe jemi përfshirë në çështjen e shkëmbimit të territoreve në kohën e administratës së ish-presidentit amerikan Donald Trump, dhe udhëheqësinë e asaj kohe në krye me Federica Mogherinin. Ne u patëm pajtuar që Kosova të bëjë ndërrim territoresh dhe më pas muajin e kaluar u befasuam kur non-paperi slloven kërkonte që e njëjta të ndodhte në Bosnje-Hercegovinën. Diplomatët më të lartë në SHBA dhe BE kanë qenë duke promovuar konceptin e njëjtë sikurse dokumenti slloven.

“Duhet ndalur agresioni politik”

Radio Evropa e Lirë: Çështja e ndryshimit të territoreve në Ballkan është duke qarkulluar nga viti 2018. Ju thoni se Uashingtoni dhe Brukseli kanë hequr dorë nga shkëmbimi i territoreve, por kjo temë nuk ka hequr dorë nga këto dy vende. Megjithatë, ju ende përmendni mundësinë që administrata aktuale amerikane të krijojë një standard për të gjashtë vendet që synojnë BE-në, duke theksuar se luftërat në rajon kanë mbaruar.

Edward P. Joseph: Po, kjo është zgjidhja ime. Uashingtoni dhe Brukseli patën thënë se heqim dorë nga tema e shkëmbimit të territoreve. Por muajin e kaluar papritur u prezantua “bomba sllovene” për ndryshime territoriale. Koncepti i njëjtë. Kthehemi prapë te mungesa e ndikimit. Përgjigjja për këtë çështje në teori mund të zgjidhet shpejt. Nëse pesë vendet e BE-së, Spanja, Sllovakia, Rumania, Greqia dhe Qiproja do ta njihnin shtetësinë e Kosovës, ky problem do të zgjidhej menjëherë dhe situata në mes të Kosovës dhe Serbisë do të stabilizohej. Mirëpo e dimë që këto pesë shtete nuk do ta njohin shtetësinë e Kosovës për shkak të problemeve të tyre të brendshme, siç është Katalonja në Spanjë.

Prandaj unë kam gjetur zgjidhje për këtë gjë. Këto vende nuk kanë nevojë që ta njohin Kosovën, por ato vende bashkë me pjesën tjetër të BE-së dhe Shtetet e Bashkuara duhet të krijojnë një pozicion unanim që zbatohet për Kosovën, Serbinë dhe pjesën tjetër të rajonit. Qasja e tyre duhet të jetë drejt dhënies fund të agresionit politik. Ato mund të mos e njohin të gjitha Kosovën dhe kjo mund të jetë në rregull, por ato vende duhet të vendosin limite sepse Serbia është kandidate për anëtarësim në BE dhe Kosova ka Marrëveshjen e Stabilizim-Asocimit me bllokun evropian.

Ato më pas mund t’iu tregojnë këtyre vendeve se çfarë duhet të bëjnë, pasi të dyja vendet duan të jenë pjesë e BE-së. Prandaj ato mund të ndalohen në bërjen e luftës përmes mënyrave politike. Në këtë mënyrë, një pozicion unanim i gjithë BE-së nuk mund të injorohet. Serbisë do t’i ndalohet kryerja e fushatës për mosnjohje të shtetësisë së Kosovës, sepse kush është ajo që ta bëjë një gjë të tillë nëse BE-ja dhe SHBA-ja nuk ndalojnë diçka të tillë apo kush është Serbia që t’ia ndalojë Kosovës anëtarësimin në Interpol, nëse fuqitë e mëdha nuk e bëjnë një ndalesë të tillë?

Por në anën tjetër edhe Kosova nuk mund të nisë agresion politik kundër Serbisë dhe serbëve në Kosovë dhe të kërcënojë me bashkim me Shqipërinë, duke bërë serbët në Kosovë minoritet edhe më të vogël. Pra kush është Kosova që ta bëjë një gjë të tillë? Kosova nuk mund ta bëjë këtë gjë. Jo nëse dëshiron ta zbatojë MSA-në. Dhe këto veprime nuk janë në linjë me të. Përbëjnë agresion dhe kjo gjë duhet të ndalet.

Kur ky agresion politik të ndalet, gjithçka ndryshon, sepse fuqia e ndikimit bartet. Në situatë të këtillë, kur ndalet fushata e Serbisë për mosnjohje të Kosovës, ky shtet nuk mund ta ndalë Kosovën nga zhvillimi, nga rritja e kapacitetit të saj ndërkombëtar, më pas nuk mund t’ia ndalojë anëtarësimin në BE dhe organizata tjera apo edhe krijimin e marrëdhënieve me vendet tjera. Serbia më pas ose duhet të negociojë – diçka që duhet të bëjë – apo mund ta refuzojë një gjë të tillë. Nëse refuzon, tregon qartë se cila është zgjedhja e saj. Tregon për refuzim të BE-së për dallim nga të pretenduarit kinse po i bashkohet BE-së, ndërkohë që promovon agjendën e Rusisë, Kinës dhe Hungarisë.“BE-ja duhet të ketë pozicion unanim për çështjen e Kosovës”

Radio Evropa e Lirë: Në artikullin tuaj, ju keni përmendur nevojën e hartimit të dy parimeve koncize – një të formalizuar nga BE-ja, dhe tjetrën nga NATO-ja. A mund të na i shpalosni ato më shumë?

Edward P. Joseph: Na duhet ta kujtojmë se për çfarë është gjithë kjo gjë. E gjitha kjo synon që t’i mundësojë BE-së dhe SHBA-së që të mos privilegjojnë më Serbinë, sepse këtë gjë janë duke bërë tani. Meqë nuk kemi ndikim mbi Serbinë, ne privilegjojmë atë. Serbia mund të sillet në mënyrë jodemokratike, mund të jetë aleate me Rusinë dhe Kinën dhe ne të themi “ju jeni lidere”. Kjo gjë duhet të marrë fund. Kjo gjë mbaron kur të sillemi me Serbinë sikurse me vendet tjera. Jo duke e vendosur në një pozicion më të keq, por jo edhe më të mirë sesa të tjerët. Më pas do të mund të kishim dy parime. Njërën nga BE-ja dhe tjetrën nga NATO-ja. Ato janë të hartuara në atë mënyrë që kurrë nuk mund të zbatohen, shembull për Katalonjën. Gjithçka është e hartuar shumë me kujdes dhe lidhet me Serbinë dhe Kosovën, të cilat kanë marrëveshje zyrtare me BE-në. Katalonja nuk mund të përfshihet në këto parime asnjëherë, përveç nëse Qeveria në Madrid miraton diçka të tillë, por ajo nuk do të ndodhë. Parimi i BE-së përcakton që këto dy shtete nuk mund të kryejnë agresion politik kundër njëra-tjetrës. Parimi i NATO-s është shumë specifik dhe lidhet me ndryshime të kufijve. Në këtë rast lidhet me mundësinë e bashkimit të Kosovës me Shqipërinë, por ka të bëjë edhe me Bosnje-Hercegovinën. Pra kjo mund të vlejë për të gjitha shtetet.

Kjo është ajo që bëjmë këto parime. Ato i mundësojnë BE-së dhe SHBA-së të bëjnë diçka që nuk mund të bëjnë tani, pasi nuk e kanë mbështetjen e të gjitha shteteve, sepse pesë shtetet e BE-së janë të lidhura me Serbinë dhe Rusinë dhe Kinën sa i përket çështjes së Kosovës.

Alternativa për shtetet mosnjohëse

Radio Evropa e Lirë: Ju keni prezantuar edhe mundësinë që SHBA-ja të hartojë një Traktat për Mbrojtje të Ndërsjellë me Kosovën, sikurse atë që ka me Korenë Jugore.

Edward P. Joseph: Ky Traktat është i rëndësishëm për dy arsye, pasi pesë shtetet mosnjohëse të BE-së mund të kundërshtojnë idenë që t’ia ndalojnë Serbisë fushatën për mosnjohje të Kosovës dhe të thonë se Serbia mund të bëjë çfarë të dëshirojë dhe nuk na intereson nëse Rusia dhe Kina shtrijnë ndikimin në Ballkan.

Epo nëse ekziston një disponim i tillë, atëherë na duhet rritje e ndikimit aty po ashtu. Nëse Spanja është e interesuar vetëm për Katalonjën dhe kështu ia mundëson Serbisë që të vazhdojë kryerjen e agresionit politik dhe ia mundëson ndikimin Rusisë dhe Kinës, atëherë ashtu na shtyn edhe neve të bëjmë disa ndryshime. Kështu SHBA-ja mund të detyrohet të krijojë një marrëveshje bilaterale me Kosovën, për të cilën nuk mund të bëjë asgjë as Spanja, as Serbia, as Rusia dhe as Kina. Dhe nëse SHBA-ja e kthen Kosovën në partnere strategjike, atëherë për Serbinë ndryshon gjithçka. Strategjia e Serbisë në atë rrafsh dështon, ndërsa Kosova fiton siguri gati sikurse të ishte anëtare e NATO-s.

Prandaj nëse këto shtete nuk pranojnë propozimin që të mos e njohin Kosovën, madje që as Serbia të mos njohë Kosovën, atëherë kjo gjë e detyron SHBA-në të marrë vendime tjera, sepse një gjë e tillë nuk mund të tolerohet më.

‘Një skenar i ri ndryshon pozicionin e opozitës në Serbi”

Radio Evropa e Lirë: Parimet e reja do të cenonin politikisht presidentin serb Aleksandar Vuçiq. Pse mendoni kështu?

Edward P. Joseph: Kjo është gjë shumë e rëndësishme. Kjo është pyetje shumë e rëndësishme sepse një nga argumentet që përdorin njerëzit që thonë ‘ju nuk e kuptoni këtë, sepse nëse e kritikojmë Serbinë për nivelin e demokracisë apo për pozicionin në rajon për dëmtim të Malit të Zi apo Bosnjës, presidenti Vuçiq do të thotë se shikoni, unë jam duke mbrojtur interesat e serbëve në Kosovë, Mal të Zi, Bosnje, apo edhe Kroaci, unë jam duke i mbrojtur dhe për këtë ata më bëjnë presion mua’.

Në këtë mënyrë ai mendon se mund të bëjë diçka të tillë dhe opozita të mbetet më e dobët. Por jo me këtë skenar, sepse edhe opozita në Serbi nuk ka pse ta njohë Kosovën. Ata mund të thonë çfarë të duan për Kosovën, por edhe do të mund ta kritikojnë presidentin Vuçiq në një mënyrë që nuk munden tani. Opozita nuk mund ta kritikojë tani Vuçiqin sepse ai ka përkrahjen publike të SHBA-së dhe BE-së. Ai mund të thotë se shihni se si jam duke ndërhyrë në çështjet e Malit të Zi dhe sërish e kam mbështetjen e BE-së dhe SHBA-së. Por me skenarin e ri ai nuk mund ta bëjë një gjë të tillë, sepse opozita mund t’i thotë nuk e ke përkrahjen e SHBA-së dhe BE-së dhe ju jeni fajtor për këtë gjë. Ju e keni bërë këtë.

“Kosova, në pozicion sekondar”

Radio Evropa e Lirë: Përgjatë tekstit, ju përmendni presidentin serb Vuçiq, por jo edhe liderët e Kosovës. Si e komentoni qasjen e kryeministrit të Kosovës Albin Kurti në dialogun me Serbinë? Ai ka thënë se ky proces duhet të ketë parime, dhe të dyja palët duhet të jenë të barabarta.

Edward P. Joseph: Nuk është e nevojshme për mua. Pse me duhet mua të flasë për liderët e Kosovës? Ata pothuajse nuk kanë fare ndikim. Ata janë në pozicion sekondar. Kosovës i duhet njohja. Nuk ka rëndësi fare çfarë flet Kurti se dialogu nuk është prioriteti i tij, sepse ky nuk është realiteti. Realiteti është që Kosovës i duhet kjo gjë, dhe ai e di mirë këtë.

Kosova është në pozicion më të dobët sepse nuk ka ndikim dhe as ne nuk kemi ndikim. Pra nuk është qendër e problemit. Dua t’i referohem Kurtit në deklaratën që ka bërë në muajin shkurt për një të përditshme kroate. Ai hapur ka promovuar idenë e bashkimit të Kosovës me Shqipërinë. Ai po ashtu ka votuar në zgjedhjet në Shqipëri dhe partia e tij ka garuar në zgjedhjet në Shqipëri. Përmes të gjitha këtyre veprimeve, ai është duke promovuar bashkimin mes Kosovës dhe Serbisë dhe një gjë e tillë është e ndaluar sipas qasjes sime. Partia e tij nuk duhet të garojë në zgjedhjet në Shqipëri dhe ai nuk duhet të promovojë bashkimin me Shqipërinë. Kjo gjë duhet të ndalojë. Ky është agresion kundër serbëve në Kosovë dhe Serbisë.

Albin Kurti është kryeministër i të gjithë qytetarëve, dhe aty përfshihen edhe serbët e Kosovës. Ai nuk mund të ndryshojë kombësinë e qytetarëve të vet, nuk mund të thotë se ‘ju tani jeni qytetarë të Kosovës, por ne do ta ndryshojmë këtë sepse do të jemi konfederatë me Shqipërinë’.

Radio Evropa e Lirë: Mendoj se Kurti së fundmi ka thënë se nuk mund të bëjnë bashkimin me Shqipërinë sepse Kushtetuta e Kosovës nuk e lejon një gjë të tillë.

Edward P. Joseph: Ai e ka thënë këtë gjë edhe në intervistën e tij në shkurt. Mirëpo ka thënë edhe se Kushtetuta e Kosovës është e padrejtë. Ai nuk thotë se duhet të bëjmë bashkimin me Shqipërinë sepse Serbia nuk na lë të anëtarësohemi në NATO dhe kjo është mënyra e vetme për ta bërë një gjë të tillë. Ai nuk e thotë këtë gjë.

Ai e thotë arsyen e ngjashme sikurse që ekziston për Serbinë e Madhe. Ai e përmend sesi shqiptarët janë ndarë një shekull më parë. Ky është mentalitet që nuk duhet ta kemi. Kjo nuk i përket shekullit XXI. Kjo është diçka e shekullit XIX. Luftrat kanë mbaruar. Shqiptarët do të jetojnë në Maqedoninë e Veriut, në Kosovën e pavarur, në Malin e Zi dhe Shqipëri, por jo në një shtet të përbashkët.

Krenare Cubolli është gazetare e Radios Evropa e Lirë në Pragë dhe autore e magazinës së përjavshme Hashtag. cubollik@rferl.org