Uran Butka/

Mid’hat Frashëri, i biri i Abdyl Frashërit, udhëhëqësit të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit,  jetoi dhe veproi në katër periudha të rëndësishme të historisë së kombit tonë, në atë të Rilindjes, Pavarësisë, Luftës së Dytë Botërore dhe të Pasluftës, duke qenë edhe protagonist, edhe kronikan i tyre.

   Intelektual i dorës së parë, rilindës  i shquar, botues i gazetës “Lirija”(1908) dhe i revistës kulturore “Diturija” (1909), kryetar i Kongresit të Manastirit për alfabetin e gjuhës shqipe (1908), nismëtar dhe ideator Kongresit arsimor të Elbasanit (1909), veprimtar dhe firmëtar i shpalljes së Pavarësisë dhe ministër në qeverinë e Ismail Qemalit (1912),  ministër në qeverinë e Princ Ëidit (1914), kryetar i delegacionit shqiptar në Konferencën e Paqes në Paris dhe kryetar i delegacionit në Lidhjen e Kombeve (1920-1922), ministër Fuqiplotë i Shqipërisë në Greqi (1923-1925), librar, themelues i bibliotekës” Lumo Skendo” në Stamboll (1897) dhe i librarisë “Lumo Skendo” në Tiranë (1925-1939), kryetar i organizatës “Balli Kombëtar (1939-1944), kryetar  delegacionit të BK ne konferencën kombëtare te Mukjes për një Shqipëri të lirë, demokratike dhe etnike, antifashist i orëve të para dhe antikomunist, themelues i Komitetit “Shqipëria e Lirë” në Francë dhe me seli në SHBA, 1949.

   Veprat kryesore te Midhat Frasherit në fushën e historisë kombëtare, diplomacisë, albanologjisë, letërsisë, eseistikës, filozofisë, publicistikës, politikës, kritikës, bibliografisë, përkthimeve, përshkrimeve te udhëtimit, letërkëmbimit, veprimtarisë librore, kujtimeve etj. janë përfshirë te “Vepra të zgjedhura të Mid’hat Frasherit”,”. Një kolanë e çmuar e veprës së tij të jashtëzakonshme për nga vlerat, dobitë dhe aktualiteti për çdo kohë. Do te përmend vetëm dy momente, që lidhen me Shkupin. Ai ndërmori dy udhetime nëpër gjithë hapësirën shqiptare. I pari nga Selaniku në vitin 1909-1910, ku u ndal edhe në Shkup, ku vuri në dukje më keqardhje se, ndonëse shumica dërmuese e banorëve ishin shqiptarë, nuk kishte asnjë shkolle shqipe…I dyti, një udhëtim i gjatë nga Stambolli në Vlorë më 29 shtator 1912. 

   “Në Shkup, shkruan Midhati, kudo atmosferë lufte. përpara rrezikut serb, shqiptarët i kërkojnë armë qeverisë. Në shkup formohet komisioni për mbrojtjen Kombëtare. Mid’hati shikon një ndryshim të dukshëm në krahasim me vitin 1909, kur ka qenë në shkup për herë të parë. “Shumë prej djelmoshave kanë një program vërtet kombëtar, punojnë me vullnet dhe me çape të sigurt”. 

Atje Mid’hat Frashëri u takua me shumë atdhetarë e veprimtarë të çështjes kombëtare. Ndërmjet tyre edhe me Shefqet Shkupin, Bedri Pejanin, Rexhep Mitrovicën dhe Salih Gjukën, që bashkërisht morën pjesë në Kuvendin e Shkupit (14 tetor 1912), që vendosi për mbledhjen e një kuvendi të përgjithshëm për shpalljen e pavarësisë. Pas përfundimit të Kuvendit, ata bënë në një udhëtim në shqipërinë Verilindore për të përhapur platformën e kongresit si edhe për të marrë përfaqësimin për në kuvendin e pavarësisë.( Të Pejës dhe Gjakovës, mandej të Plavës e Gucisë dhe Elbasanit)

    Kongresi i Manastirit dhe Mid’hat Frashëri

   Kongresi i Manastirit është një pikë kulmore në historinë dhe kulturën e kombit shqiptar. Atë e kërkonte koha dhe e realizuan figurat më të shquara në gjithë hapësirën shqiptare.

Nëpërmes faqeve të gazetës “Lirija” 1908 dhe revistës ‘Diturija” 1909, Mid’hat Frashëri bëhet flamurtar dhe zëdhënës i lirisë dhe i të drejtave njerëzore e kombëtare të shqiptarëve. 

Mid’hati u zgjodh atë kohë, (korrik 1908) kryetar i shoqërisë së shqiptarëve të Selanikut, shoqëri e cila hapi një klub dhe një shkollë shqipe. Klube dhe shkolla shqipe u çelën në Elbasan, Vlorë, Filat, Manastir, Shkup, Kolonjë, Korçë , Gjirokastër etj. “Motet 1908-1909 ishin për në një periodë formimi. Dy vjet ishin mjaft për të prurë një zgjim në zemrat e punët dhe për të kanalizuar qëllimet” – shkruante M. Frashëri. 

Zhvillimi i shpejtë i lëvizjes kombëtare dhe kulturore, shtroi nevojën e ngutshme për njësimin e alfabetit, të një gjuhe letrare të përbashkët dhe  qendërsimin e gjithë veprimtarive arsimore e kulturore. Në nëntor të vitit  1908, me nismën e klubit kulturor “Bashkimi” të Manastirit të kryesuar nga Fehmi bej Zavalani u mblodh, Kongresi Kombëtar i Manastirit, ku morën pjesë 50 delegatë, nga të cilët 32 me të drejtë vote, përfaqsues të shquar nga klube e shoqëri të ndryshme patriotike e kulturore, brenda e jashtë vendit. Kryesia e kongresit u zgjodh me votim të fsheftë. Kryetar u zgjodh Mid’hat Frashëri, delegat i Selanikut dhe Janinës, atëhere 28 vjeç. Madje në mungesë. Nuk kishte mbritur ende në Manastir. E pritën në stacionin hekurudhor dhe atje e uruan. Nënkryetar u zgjodh  Gjergj Qirjazi, një nga figurat më aktive të kongresit. 

Tubimi historik i Manastirit nuk ishte thjesht një kongres për alfabetin e gjuhës sone, por një kuvend kombëtar për çështjet më të rëndësishme të kombit. Ishte mbledhja e parë kombëtare pas Lidhjes së Prizrenit. Në seancat e hapura që shpesh merrnin karakterin e manifestimeve të zjarrta patriotike dhe në mbledhjet e veçuara apo të fshehta, u përpunua platforma e lëvizjes sonë kombëtare dhe u formuluan kërkesat politike, ekonomike dhe kulturore, natyrisht të karakterit autonomist që shtonte koha. Në to kërkohej që të njiheshin zyrtarisht nga qeveria turke kombësia shqiptare, madje kjo të shënohej nëpër letërnjoftimet e gjithë shqiptarëve; të njihej përdorimi i gjuhës shqipe; të hapeshin shkolla shqipe në të katër vilajetet dhe shkollat shtetërore turke  apo fetare të ktheheshin në shkolla shqipe. Parashikohej edhe ngritja e një universiteti, një muzeu arkeologjik etj. Shtroheshin, gjithashtu kërkesa për më shumë të drejta e kompetenca administrative për shqiptarët si edhe kërkesa me karakter ekonomik, që shkonin gjer në projekte ambicioze si ngritjen e ekonomive bujqësore model, tharrje kënetash, ndërtim hekurudhash, shfrytëzim i pasurive minerale  e të tjera.

Por, një nga çështet kryesore te Kongresit të Manastirit, ishte  njësimi i alfabetit të gjuhës shqipe. Edhe konceptimi, edhe diskutimi, edhe trajtimi i kësaj çështjeje nevralgjike, u panë jo si një problem thjesht gjuhësor, por si një nevojë e kahershme kombëtare që kërkonte doemos zgjidhje.“T’i japim një mbarim kësaj të madheje nevojë për bashkim të të gjithë shqiptarëve me një ABE”. Kjo  ishte edhe diviza e kuvendit.

Përcaktimi i një alfabeti plotësisht latin dhe më i përshtatshëm për botimet në gjuhën shqipe, i një abeceje për të gjithë shqiptarët, ishte rezultat i një procesi të gjatë dhe të mundimshëm rilindës që nga Dhimitër Kamarda, Pashko Vasa, Faik Konica etj dhe që përfundoi me alfabetin e Manastirit. 

Padyshim, të gjithë delegatët e në mënyrë të dukshme figurat e spikatura te çështjes sonë kombëtare e të kulturës shqiptare si Fehmi bej Zavalani, Gjergj Qiriazi, Shahin Kolonja, Gjergj Fishta, Ndre Mjeda, Luigj Gurakuqi, Bajo Topulli,Sotir Peci, Hilë Mosi, Nikollë Kacorri, Mati Logoreci, Simon Shuteriqi, Thoma Avrami, Grigor Cilka, Mihal Grameno, Dhimitër Buda, Sami Pojani, Hafëz Ibrahimi, Selahedin Prizreni, Refik Toptani etj.dhanë ndihmesën e tyre të shquar në formulimin e kërkesave kombëtare dhe njësimin e alfabetit të gjuhës shqipe, por, veçan, theksojmë kontributin e Mid’hat Frashërit, jo vetëm si kryetar i Kongresit, si ligjëruesi dhe formuluesi kryesor i problemeve kombëtare, por edhe si anëtar efektiv i Komisisë së ABE-së, kontribut që ishte mohuar apo denigruar nga historiografia komuniste, ashtu si edhe kontributi i madh i Fishtës. 

Fakti që Gjergj Fishta ishte kryetar i Komisionit të Alfabetit, bëri që të kapërceheshin gjithë ndasitë regjionale dhe dallimet mes alfabeteve ekzistuese dhe të zgjidhej një abece gjithëkombëtare. Citojmë nga procesverbali i punimeve të Kongresit i mbajtur nga Parashqevi Qiriazi: “At Fishta  me atë fuqi të fjalës që është i dërguar prej shoqërisë “Bashkimi”, s’ka ardhur për të mbrojtuar atë abece, por për të gjetur një mënyrë që të bashkohemi të tërë”

     Kongresi vendosi që në të ardhmen të kishte një alfabet të vetëm për të gjithë shqiptarët, ndërkohë që përkohësisht do të përdoreshin të dy alfabetet, ai i Stambollit, edhe ai kryesisht latin, por me disa shkronja cirilike për gërmat e dyzuara dhe ai me shkronja tërësisht latine, siç e kemi sot. Me përpjekjen e delegatëve e në mënyrë të veçantë me këmbënguljen e Ndre Mjedës, u arrit konsensusi historik. Në precesverbalin e Kongresit lexojmë: “Të nesërmen nadje, para se të fillonim mbledhjet e komisionit, Dom Ndreu vajti te Mid’hat Frashëri dhe i paraqiti këto dy alfabete. Zotnija, mbas nji diskutimi të shkurtër, mbeti i kënaqun dhe i tha që t’ia paraqitë ai vetë komisionit…”12)

    Mjeda ia paraqiti të dy alternativat. Fishta shkoqiti se abc-ja e stambollit është e mirë e mbi baza latine, por ka vështirësi në të shtypurit e librave shqip jashtë vendit, ndaj duhej një abc thjesht latine. Më në fund u vendos që të përdoreshin për dy vjet të dy alfabetet e zgjedhur dhe do të mbetej ai që do t’i rezistonte kohës.

Sipas procesverbaleve te punimeve të Kongresit nga 14 deri 22 nëntor 1908 të botuara në gazeten “Lirija”: “Në fund duel kryesonjësi, z.Mid’hat Frashëri, i cili diftoj , se mbas kaq të mbledhunave qi pat pleqësia, çështja e abe-tit muer funt në nji mënyrë qi do të mbesin jo veç të gjithë të kënaqun e për kët shkak u zgjodhën dy abe-të e të dy do të përdoren prej shqyptarëvet; njeni asht i Stambollit  e tjetri  nji abet thjesht latin, por qi i bazohet atij të Stambollit”

 Ndërkohë Luigj Gurakuqi, delegat i shqiptarëve të Italisë dhe Shkodrës zbuloi dërrasën ku ishte shkruar alfabeti i njësuar tërësisht latin.

Albanologu i madh dr. Holger Pedersen e përshëndet këtë zgjidhje: “Këtej e tutje do të jenë dy alfabete paralele dhe kjo ndryshon fort pakë nga një alfabet i vetëm. Ky është një përparim shumë i madh , për të cilin duhet uruar populli shqiptar” 

Në analizën “Ç’fituam nga Kongresi i Manastirit” Mid’hat Frashëri konkludon: 

1.U fitua bindja se shqiptarët kanë arritur një shkallë të tillë ndërgjegjsimi kombëtar që të mblidhen , të mendohen  dhe të vendosin  për çështje me aq rëndësi.

2. U arrit qëllimi i Kongresit për njësimin e abc-ve. “Tani, pra, themi se abc-ja u njësua, tani do të mbledhim gjithë fuqinë për të shkruar dhe për të përhapur gjuhën, pa humbur kohë në zihje e në grinda të abc-së. Tani gjithë dëshira jonë do të jetë për të sjellë në dritë vepra të nevojshme, vepra për të përhapur mësimin dhe për të lulëzuar gjuhën, libra shkollore, diturake dhe literare”

3 Njësimi i abc-ve është pemë e parë e kongresit.  Po ka edhe një pemë tjatrë që është akoma më e madhe  e më e bukur dhe kjo është bashkimi i shqiptarëve. “ Ish, pra, një ngjarje e re për ne kjo mbledhje ku pamë shqiptarë të ardhur nga veriu e nga jugu, nga lindja e nga perëndimi, ku pamë krah për krah gegë e toskë, të krishterë e muslimanë, hoxhë dhe priftër. Qoftë ky themël i një bashkimi të përjetshëm të shqiptarëve”-nënvizon Mid’hat Frashëri.

4. Mbledhja e Manastirit i tregoi botës qënien dhe ekzistencën e një kombi shqiptar. “Ky kongres, shkruan Mid’hat Frashëri, kjo shenjë e parë që dhamë në qytetari, na e shtoi nderë para syve tanë  dhe përpara botës , që kujtonte  se s’jemi të zotë  për asnjë vepër qytetarie…Këtë hap të parë për të njësuar alfabetin duhet ta pasojmë me akte të tjerë qytetarie, për t’u bërë vërtet një populli kulturuar dhe një komb i civilizuar…

Mid’hat Frashëri, në atë kohë, shpresën e ekzistencës, të shpëtimitdhe të mbrothësimit  të Shqipërisë e të kombit shikon tek qytetaria, që vjen nga dituria,  puna dhe kamja.. “Po e shohim se tani fuqi e njeriut s’është më vetëm te fuqia e grushtit, si në kohë të shkuara, po te qytetaria.. Armët e sotme  s’janë sëpata dhe kopaçeja, po qytetaria, puna, dituritë, begatija”  

Themelin e diturisë, të qytetarisë dhe të kombësisë , sipas Mid’hat frashërit e përbën gjuha shqipe. “Lufta për gjuhën, është një formë tjetër e luftës për të rrojtur” 

    Gjithë përpjekja e tij në këtë kohë u bë:  mësimi e dituria nëpërmjet gjuhës shqipe për ringjalljen shpirtërore dhe puna e paprerë për ringjalljen ekonomike në Shqipëri. “Dyfekët, thikat dhe jataganët thyejini! Ato armë tani bëjini pluar, bëjini çekanë, se tani do rrojtur me djersë të ballit si njerës që na ka bërë Zoti.”- shkruante ai në gazetën “Lirija”, korrik 1908.  

Por Kongresi i Manastirit nuk ishte thjesht një tubim gjuhësor, por një kuvend kombëtar. Aty u diskutua dhe u  miratua një program i gjerë kombëtar prej 18 pikash, për veprimtari politike, arsimore dhe kulturore, siç ishin vendimmarrjet për njohjen zyrtare të kombësisë e të gjuhës shqipë, hapjen e shkollave dhe e klubeve shqiptare në të gjithë vendin, nxjerrjen e gazetave të reja e botimin e librave shqip për shkollat, drejtimin dhe zhvillimin unik të arsimit etj

   “Mbledhja e Manastirit, sikundër na rrëfeu neve fuqinë tonë, ashtu edhe botës i tregoi qënien dhe rrojtjen e një kombi shqiptar…Ky kongres, kjo shënj’e parë që dhamë për qytetari, na shtoi nder përpara syvet tanë dhe përpara syvet të botës Le të tregohemi, pra, gjithnjë të zotë që ta mbajmë dhe ta shtojmë këtë nder.” – shkruante Mid’hat Frashëri.

Gelanda Shkurtaj/

Sipas Ungjillit të Gjonit, Juda ishte një ndër më të besuarit e dymbëdhjetë apostujve të zgjedhur nga Messiah. Ai mbante arkën dhe kujdesej për fondet e dishepujve, por vetëm se për një grusht para, shiti shpirtin bashkë me krijuesin tek romakët. Tradhtia e Judë Iskariotit mësoi se afërsia me zotin nuk është e barabartë me besnikërinë ndaj tij. Në teologji misteri më i thellë mbeti nëse Messiah e dinte tradhtinë e Judës dhe përse e lejoi atë. Shumë interpretues të Ungjillit thonë se kjo ishte pjesë e planit të shpëtimit, pasi tradhtia e Judës çoi në kryqëzimin dhe ringjalljen e Messiah-s. Në këtë mënyrë, pa e ditur, ai u bë dora dhe materia me të cilën hyji tregoi vetekzistencën. Juda mbeti në histori si simboli i tradhtisë dhe lakmisë, duke mos e shfajësuar kurrë si mëkatarin abuzues të besimit.

Një ditë Judës iu zgjua ndërgjegjja, u pendua e nuk gjeti falje te vetja, arsye për të cilën shkoi drejt fundit tragjik të vetëvrasjes. Grali i shenjtë i mbushur me lëngun e kuq të hajnisë, në ndryshim nga Bibla me një Judë, u pi nga dymbëdhjetë dishepuj, me të vetmin sakrilegj që darkën e fundit e hëngrën, pas lutjes së predikuar, në paraburgim. Çmimi i mëkatit për Judën tridhjetë monedha argjendi, për dishepujt e partisë një mizerie miliona eurosh, nuk ka prekur hyjin, që ndofta në këtë kontekst vetëm është lartësuar. Në teologjinë shqiptare, sekreti i Gralit, sesa është përfshirë Messiah i politikës me dishepujt kontingjent të Ievp-ve, nuk ka gjetur një teolog që mund t’i vërtitet. Ndofta diku përgjigjen e ruajnë fijet e patronazhistëve nëntokësorë. Skenarët, duke sfiduar edhe thriller-at më në zë të Hitchcock-ut, e kanë të pamundur të besojnë virgjërinë e mendimit dhe sakrilegjin e shpirtit, por kjo mos qoftë kurrë e thënë. Messiah, deri më tani, mbetet ende profan dhe i papërlyer nga mëkati që ka prekur apostujt e tij.

Anonimi i sekretit të templarëve në takimet kokë më kokë turbullon edhe idenë më engjëllore që lind nga mendja e djallëzuar njerëzore. Çfarë iu thotë Messiah ndër mbledhje e konsulta rreth dhjetë urdhëresave, ku të vjedhësh është preludi për në ferr? Kaq i mohuar dijes, e kaq i larguar mënxyrës se dishepujt e qeverisë janë përlyer këmbë e kokë te mëkati i mëkateve, që shkel bashkë ungjillet e Mateut, Gjonit, Lukës dhe Markut. E në ndryshim nga Juda që u flijua i vetëshkatërruar nga pesha e ndërgjegjes, apostujt e qeverisë shqiptare, atë “dobiç” faj, nuk e njohin, e kanë lënë pa soj, pa katandi, pa familje e askush nuk ia di shtëpinë. Midis menefregizmit dhe krekosjes, ecejaket e apostujve nëpër burgje nuk kanë njohur frikën e purgatorit për përdhosjen e moralit. Në fund të ditës kush do t’i gjykojë dhe frikën e cilit zot do të kishin. Messiah, biri hyjit, ndaj dijes i panxënë nuk di për be’, gjë prej gjëje (!).

Mos arsyeto për ta, shih dhe vazhdo – “non ragionam di loro, guarda e passa”

Në këngën e tretë të “Ferrit”, në vargun pesëdhjetë e një, Virgjili takon dhe përshkruan në jetën e përtejme shpirtrat e atyre që kur ishin mbi tokë, nuk dhanë asnjë kontribut dhe angazhim njerëzor. Dante i konsideronte mëkatarët më të rëndë, ata që pranonin çdolloj kompromisi në të keqe të njerëzimit, vetëm për të mos prishur rehatinë e tyre. E këtu nuk fuste thjeshtë politikanët, por më shumë njerëzit e zakonshëm, që bëheshin palë morale e tyre, e aq më keq mbrojtës apo proklamues të ideologjisë së tyre shkatërrimtare. Atyre, vendin ua kishte imagjinuar në ferr, për aq sa kishin përtesë shpirtërore të thoshin të vërtetën e të luftonin për të. Injorimin dhe damkën ua dha në fjalët plot himn e shpërfillje: “non ragionam di loro, guarda e passa – mos arsyeto për ta, shikoji dhe ik”. Në testamentin e vjetër të partive, vjedhja është lartësuar si nder dhe ndershmëria sanksionuar si turp, falë këtyre shpirtraveqë pranojnë çdo gjë, vetëm për pak privilegj personal.

Si askund, në vendin kult të tolerancës fetare, morali puritan ngërdheshet e shpotitet, ndërkohë, sharlatanizmi politik nuk qëllohet me gurë dhe as kryqëzohet, por përcillet me lot dhe lavdërime. Në jetën e përtejme janë të njëjtët që ndërrojnë rolet, por mbi tokë, gjykata supreme e të urtëve në mejhanin e lagjes, po atë verdikt do të jap: fajin e kanë të tjerët. Turpi si pasqyrë e ndëshkim ndaj vetvetes ka ndryshuar strukturën e gjenomës humane. Gjykatat popullore që dikur stigmatizonin herezi dijen dhe trupin e virgjër e mbanin në altarin më të lartë të prestigjit, tani poligaminë de-facto dhe orgjinë i hanë përditë me bukë dhe i falin. Lavdet, çjerrjet, përqafimet dhe brohoritjet i kanë të imunizuar ndaj çdo lloj virusi që kërkon të depërtojë ndërgjegjet e tyre. Gjithmonë fajin e kanë ata, dhe “ata” kur vijnë në fron, po prapë moralin e vetëgjykimit e lënë pas derës, kështu edhe për “ata” fajin e kanë “këta”.

Në testamentin e ri të partive, pakti i popullit me Zotin, i cili kalon nëpërmjet Messiah-s, mëson vjedhjen si vlerë dhe përçudnimin shpirtëror si sprovë që të ndershmit duhet të kalojnë në këtë jetë, për të merituar ndofta parajsën e përtejme. E derisa ai moment të vij, turpi i bërë njësh me trupin ecën krenar dhe i respektuar nga shpirtrat e “mos arsyeto për ta” që i justifikojnë, i duartrokasin dhe i duan. Nëse mesazhi i vetëm i testamentit të ri është lidhja me hyjin nëpërmjet Messiah-s, e vetmja vlerë e ringjallur në shtatin e rilindur të hajdutërisë, është nekrofagia brenda species sonë, duke neveritur botën e njeriut, e duke admiruar botën e kafshëve ku edhe hienat e savanës, hajninë e përdorin vetëm ndaj specieve kundërshtare, jo kundrejt të njëjtëve. Ndofta ato nuk e meritojnë ferrin e Alighierit-t.

PRAPË TË PAPREKUR DHE TË PAKRYQËZUAR

cilado qeveri që vjedh popullin e vet do të konsiderohej e diskretituar moralisht, bashkëpërgjegjëse dhe e delegjitimuar në sytë e votuesve. Për shumë syresh, që shohin të ndarë përgjegjësinë personale nga ajo partiake, të paktën t’u tregonin Messiah-ve të politikës se duhet të mbartin fajin e zgjedhjes vetë të dishepujve. Darkat e pagabuara janë sipas menusë të tyre me dishepujt e parapëlqyer, pa iu kërkuar në biografi shkollat dhe medaljet e meritokracisë. E fundit e vlerës e para e kritereve është qenësia partiake, servilizmi, arroganca, injoranca dhe mbi të gjitha mbajtja nën pushtetin e kontrollit. Judat e politikës, në ndryshim nga Judë Iskarioti, që u shit tek shpresonte të shihte me sy ringjalljen, nuk kanë nevojë të spekulojnë mbi këtë. Fronin të rilindur e të ringjallur do ta kenë në përjetësi për aq kohë sa shpirtrat e “non ragionam di loro” janë aty dhe i mbrojnë e i duan.

Në aspektin politik, një përkufizimi më i përshtatshëm do të ishte qeveri e kapur, ose qeveri e krizës. Nëse dikush do të rrekej me dogmën e paaftësisë për të pastruar partinë, apo vetë në person Messiah nuk është i akuzuar, në teorinë e shtetit e së drejtës publike, do të thuhej se përgjegjësia politike është e pashmangshme kur dështimi i moralit publik është sistematik. Në një vend normal ku një zv.kryeministër në arrati, disa ministra e një ish-president koalicioni, lozin domino tek 313- ta pa u skuqur për vjedhjet, do të quheshin bashkëpërgjegjës politikë për degradimin e integritet qeveritar. Mospërfshirja direkt në krimin bashkëqeverisës (deri në provën e kundërt, thonë juristët), gjithsesi nuk përbën as arsye ndershmërie dhe aq më pak krenarie boshe, ku vihen duart përpara me sloganin “ia lëmë drejtësisë në dorë”.

Kjo nuk mjafton, edhe pse për herë të parë në historinë e Biblës shqiptare, Messia nuk mbron nën kupolën e krimit, dishepujt e vetë, siç kanë bërë paraardhësit e tij. E megjithatë, nëse një ditë hyji do të bënte një të mirë në këtë vend të nëmur nga haka e të drejtit, të tregonte sa më parë nëse Messia-t janë të virgjër nga mëkati, apo janë thjeshtë Mohikanët e fundit të një lufte për pushtet, ku arma më e sofistikuar mbetet fshehja dhe heshtja. Deri atëherë mendjet e mbrapshta dhe ndërgjegjet idiopatike të ithtarëve do të krijojnë teoritë që sfidojnë edhe konspiracionin e templarëve, ku djajtë mund të kenë bërë çdo gjë, por Messiah-t e politikës do dalin gjithmonë të larë e të papërlyer nga krimi i vjedhjes. Pakti i fundit në testamentin e ri? Shpresa, në mos o Zot, te vrasja e ndërgjegjes së tyre!

“Gazeta Panorama”

Ansambli artistik “Trojet” në Zvicër nën drejtimin e themeluesit dhe udhëheqësit artistik Zeqë Gashi përbën një krenari dhe arritje komunitare, kulturore dhe atdhetare në mërgatën shqiptare të Zvicrës në përpjekje për të ruajtur kulturën, traditën dhe trashëgiminë identitare shqiptare në diasporë.

Intervistoi: Sokol Paja

1. Historia e themelimit të Ansamblit “TROJET”

Ansambli i këngëve dhe valleve “TROJET” u themelua më 17 prill 2013 në Winterthur të Zvicrës, fillimisht si degë e Ansamblit “Vatra” – dega Winterthur. Nisma lindi nga dëshira jonë që fëmijët e mërgatës shqiptare të mos humbnin lidhjen me kulturën e vendlindjes dhe të kishin një vend ku të mësonin vallen, këngën, gjuhën, veshjen dhe të bashkoheshin rreth vatrës ku buron bujaria shqiptare. Misioni kryesor i Ansamblit “TROJET” është ruajtja, kultivimi dhe prezantimi i vlerave të mirëfillta kulturore përmes këngëve, valleve, veshjeve, lojërave popullore dhe gjithë trashëgimisë e krijimtarisë tjetër artistike shqiptare.

Themelues të kësaj iniciative ishim unë, Zeqë Gashi, si veprimtar kulturor dhe udhëheqës i grupit, bashkë me vajzën Blearta Gashin, që u kujdes për korrepeticionin dhe organizimin e brendshëm, si dhe koreografin e atëhershëm Arsim Berisha, i cili për rreth 10 vite dha një kontribut të çmuar në ngritjen dhe formësimin artistik të ansamblit. Një mbështetje e vlefshme në atë kohë erdhi edhe nga Ansambli “Vatra” i Bülach-ut, i drejtuar nga z. Nexhmedin Isufi, që na hapi rrugën dhe na përkrahu në organizim.

Më 17 prill 2013 u mbajt audicioni i parë, ku morën pjesë 16 fëmijë dhe disa prindër. Ishte një fillim i ngrohtë dhe plot entuziazëm, ku fëmijët e parë të “TROJET”-eve vinin nga të gjitha trevat shqiptare, duke bërë që emri i ansamblit të përfaqësonte me dinjitet gjithë hapësirën shqiptare. Sot, pas më shumë se një dekade, numri i anëtarëve aktivë ka kaluar 90, ndërsa mbi 500 fëmijë e të rinj kanë qenë pjesë e ansamblit ndër vite.

Kostumet e para të ansamblit u siguruan falë përkushtimit të bashkëshortes sime, Teuta Gashi, e cila prej ditës së parë e deri sot është kujdesur vullnetarisht për veshjet, kostumografinë dhe pamjen e fëmijëve në skenë.

Pas një viti pune të suksesshme, më 5 nëntor 2014, në një mbledhje të përbashkët të kryesisë, u bë pavarësimi dhe riemërtimi i degës në ansambl të pavarur – Ansambli i këngëve dhe valleve “TROJET”.

Që nga ajo ditë, “TROJET” vepron si ansambël i mëvetësishëm kulturor në Zvicër, me mision të qartë: të ruajë, kultivojë dhe prezantojë vlerat e mirëfillta të kulturës shqiptare në mërgatë.

“Ansambli TROJET nuk mban thjesht emrin e tokës sonë – ai mban edhe shpirtin, kujtesën dhe dashurinë për atdheun në çdo hap valleje.”

2. Organizimi dhe puna me fëmijët, rritja dhe formimi i brezave të rinj

Ushtrimet në “TROJET” zhvillohen çdo të premte në mbrëmje, nga dy orë për secilin grupmoshë. Ne nuk mësojmë vetëm hapa vallesh – fëmijët mësojnë për kostumet e trevave shqiptare, për sjelljen skenike, për domethënien e valles dhe për faktin që çdo paraqitje është prezantim i kulturës sonë para publikut.

“TROJET” funksionon në tri grupmosha:

• Grupi i parë: 6–11 vjeç

• Grupi i dytë: 12–16 vjeç

• Grupi i tretë: 16+ (grupi i të rriturve)

Në secilin grup ka valltarë, këngëtarë, solistë dhe recitues. Shumë fëmijë kanë treguar prirje të veçanta artistike për këndim. Mund të veçoj këtu Marisa Mutezin, e cila ka vazhduar shkollimin në muzikë dhe ka sjellë këngë të veta, si dhe Eliza Zeqirin, që në moshë të re ka ardhur me këngë origjinale dhe po ecën me sukses në skenën muzikore.

Prania e Bacës Shaq në ansambël është një pasuri shpirtërore. Me lahutë dhe këngë kreshnike, ai e lidh brezin e ri me rrënjët më të thella të trashëgimisë sonë.

Në koncertet tona marrin pjesë edhe interpretues monologësh e këngëtarë gruporë, kështu që programi ynë nuk është vetëm vallëzim, por një mozaik i plotë i kulturës shqiptare.

Në fund të çdo muaji, nën drejtimin e Albulena Gjotës, zhvillohet programi edukativ “Këndi i Diturisë”. Ky aktivitet ka për qëllim që fëmijët të mos vijnë vetëm për valle, por edhe për njohuri kulturore, historike, gjuhësore e poetike, duke zhvilluar edhe vetëbesimin e tyre.

3.Grupi artistik dhe krijimtaria skenike

Repertori dhe puna artistike e “TROJET”-ve zhvillohet nga grupi artistik i brendshëm i ansamblit. Për këtë pjesë janë përgjegjës Donjeta Gashi, Ensar Morina dhe Leotrim Gashi. Ata përgatisin vallet, mbajnë disiplinën artistike, përshtatin programet sipas moshave dhe sigurojnë që ansambli të ketë gjithmonë skenë të pastër e program të denjë.

Për krijimtari të reja dhe vepra koreografike më të mëdha bashkëpunojmë me koreografen e mirënjohur Suzana Drenica, e cila sjell rregullisht koreografi që pasqyrojnë bukurinë e folklorit tonë.

Në këtë punë janë të përfshira edhe valltaret e rritura të ansamblit – Eriona, Nora, Melisa, Emira e të tjera – të cilat mbikëqyrin grupet më të vogla, ndihmojnë në prova dhe ruajnë disiplinën artistike.

4.Një familje shpirtërore

“TROJET” nuk është vetëm ansambël, por një vendtakim i përjavshëm i komunitetit. Këtu fëmijët rriten me vetëbesim, me ndjenjë përkatësie dhe me dashuri për atdheun, gjuhën dhe kulturën. Shpesh në skenat tona paraqiten tri gjenerata së bashku – dhe kjo është pasqyra më e bukur e asaj që duam të arrijmë.

Një falënderim i veçantë u takon prindërve që i sjellin fëmijët rregullisht, kryesisë së ansamblit dhe grupit punues që e mbajnë këtë tempull arti e kulture gjallë tash më shumë se një dekadë.

5.Aktivitetet kryesore dhe e ardhmja

Gjatë këtyre viteve, ansambli “TROJET” ka marrë pjesë në shumë koncerte dhe ngjarje kulturore në Zvicër dhe Evropë. Çdo vit në kalendarin tonë janë të fiksuara së paku tre koncerte të mëdha:

• Koncerti i 28 Nëntorit, Dita e Flamurit

• Koncerti i 17 Shkurtit, Dita e Pavarësisë së Kosovës

• Koncerti festiv i muajit mars, kushtuar grave dhe nënave shqiptare

Për festat kombëtare, programet tona janë pa hyrje, në nderim të dëshmorëve të kombit dhe sakrificës së atyre që bënë të mundur lirinë dhe pavarësinë e atdheut në Shqipëri e Kosovë. Përveç koncerteve tona, çdo vit marrim 3–4 ftesa për të përfaqësuar kulturën shqiptare në aktivitete të komunitetit zviceran.

Kemi pasur ftesa edhe për festivale ndërkombëtare në Tunizi, Tuz, Vlorë dhe Gjirokastër, por jo gjithmonë kemi mundur të marrim pjesë për shkak të angazhimeve shkollore të fëmijëve.

Një nga paraqitjet më të rëndësishme ka qenë pjesëmarrja në Festivalin Amerikano-Shqiptar në SHBA, ku “TROJET” u paraqit me program të pastër shqiptar. Në këtë fundjavë, jemi pjesëmarrës në Festivalin Mbarëkombëtar në qytetin e Lozanës (CH).

Synimi ynë është të vazhdojmë të jemi një adresë e sigurt e kulturës shqiptare në Zvicër dhe t’i japim brezit të ri një model të qartë se si mund të jesh i integruar, pa u shkëputur nga rrënjët.

6.Çmimet dhe vlerësimet

Gjatë veprimtarisë sonë jemi nderuar me shumë mirënjohje e falënderime nga institucione shqiptare në Zvicër, nga komunat ku veprojmë, si dhe nga përfaqësues të institucioneve të Kosovës. E vlerësojmë në mënyrë të veçantë përkrahjen e konsullit të Republikës së Kosovës në Zvicër, si dhe përkrahjen morale e institucionale të shteteve të Kosovës dhe Shqipërisë. Falënderim i veçantë u takon mediave që veprojnë në Zvicër, veçanërisht portaleve Albiinfo, SAM24, HelveticALForum dhe shumë të tjerave që kanë pasqyruar me dashamirësi punën tonë. Një falënderim i posaçëm për TVSH, RTK dhe AlbRadio CH, që promovojnë vlerat e ansamblit në programet e tyre kulturore.

Megjithatë, për mua çmimi më i madh është kur shoh fëmijët që dalin në skenë me flamur dhe prindërit që lotojnë nga gëzimi.

7. Përpjekjet për ruajtjen e trashëgimisë kulturore

Çdo program i Ansamblit “TROJET” përbëhet nga valle të trevave shqiptare, këngë burimore, recitime dhe prezantim i kostumeve. Ne ruajmë mënyrën e veshjes, karakterin e krahinës dhe ritmin origjinal – që fëmijët të kuptojnë se nuk po ndjekin thjesht një kurs vallëzimi, por po bëhen bartës të një trashëgimie.

“TROJET” ka pasur gjithmonë edhe rol vetëdijesues. Përmes programeve tona kemi përcjellë mesazhe patriotike, kemi përkujtuar festat kombëtare dhe kemi krijuar atmosferë bashkimi mes mërgimtarëve.

8.Rritja e patriotizmit te fëmijët

Mund ta them me bindje se puna kulturore e ansamblit ka ndikuar fuqishëm në forcimin e ndjenjës kombëtare te fëmijët dhe të rinjtë. Ata e flasin më shumë gjuhën shqipe, njohin simbolet tona, e ndiejnë flamurin dhe kuptojnë pse festohet 28 Nëntori, pse 17 Shkurti është ditë e shenjtë, pse këndohet për Drenicën, Rugovën e Çamërinë. Për fëmijët që lindin në Zvicër, këto nuk janë të dhëna që vijnë vetvetiu – dikush duhet t’ua mësojë me dashuri, dhe “TROJET” e bën pikërisht këtë çdo javë.

“TROJET” është shndërruar në tempull të artit dhe kulturës shqiptare në Zvicër – një vend ku rritet dashuria për atdheun përmes këngës, valles dhe traditës. Në një kohë kur rreziku i asimilimit dhe harresës është real, “TROJET” qëndron si një dritë që ruan gjuhën, zakonet dhe identitetin kombëtar. “Këtu fëmijët mësojnë të jenë shqiptarë me shpirt e me krenari.”

9. Kush është Zeqë Gashi

Jam bashkëshort i Teutës dhe baba i katër fëmijëve. Me bashkëshorten time kemi rritur fëmijë të edukuar kombëtarisht, të lidhur me rrënjët e tyre dhe me dashuri për artin shqiptar. Atdhedashuria ka qenë gjithmonë pjesë e jetës sonë familjare – e kemi jetuar, jo vetëm folur për të.

Kam dashur artin dhe kulturën shqiptare që në fëmijëri. Besoj se kultura është mënyra më fisnike për ta ruajtur kombin tonë, sidomos në mërgatë. Patriotizmi për mua fillon në familje – me gjuhën, me historinë, me ruajtjen e traditës. Ai vazhdon në shoqëri, me punë të ndershme dhe me dashuri për njerëzit. Të punosh me nder, të mos harrosh rrënjët dhe t’i përcjellësh këto vlera brezave që vijnë – kjo është mënyra ime për ta dashur atdheun.

Këtë frymë e kam bartur edhe te “TROJET”. Ansambli është bërë pjesë e jetës sime, një familje e madhe shpirtërore ku të vegjël e të rritur punojmë me përkushtim e dashuri. Krijimi i “TROJET”-ve ka qenë një mision personal e shoqëror për të ruajtur kulturën dhe identitetin tonë në zemrën e Zvicrës.

Puna në “TROJET” është vullnetare, por e mbushur me shpirt. Falënderim i përzemërt për kryesinë aktuale të ansamblit: Taip Zeqiri, Blerim Bunjaku, Albulena Gjota, Blerim Qollaku, Hamim Xhemaili dhe Bubekir Morina, si dhe udhëheqësit artistik Ensar Morina, Donjeta dhe Leotrim Gashi.

Falënderim i veçantë për bashkëpunëtorët e viteve të para – Arsim Berishën, që për 10 vite dha kontribut të madh artistik, si dhe Petrit Bytyqin, Fazli Zuzakun, Xhevdet Jahiun, Merita Pajazitin dhe Sami Kuqin, për kontributin e tyre të çmuar në ngritjen e ansamblit.

Në këtë rrugëtim kemi pasur pranë intelektualë, diplomatë, krijues e miq të shumtë që na kanë mbështetur me dashuri.

Me ta ndajmë të njëjtin qëllim: të ruajmë dhe promovojmë kulturën shqiptare në mërgatë, me besim se rrënjët e një populli janë gjuha dhe kultura e tij.

10. Fjalë përmbyllëse

Në Ansamblin “TROJET” ndihemi krenarë që prej më shumë se një dekade jemi bërë tempull arti e kulture për fëmijët tanë në Zvicër. Misioni ynë është i qartë: ta ruajmë, ta kultivojmë dhe t’ua përcjellim brezave gjuhën, këngën, vallen dhe identitetin shqiptar. Faleminderit prindërve, fëmijëve, mediave dhe sponsorëve që na kanë përkrahur në këtë rrugëtim. “Të punojmë që të na vlerësojë e ardhmja.”

Sokol Paja

Federata Pan-Shqiptare e Amerikës Vatra në bashkëpunim me shoqatat kryesore patriotiko-kulturore, shkollat shqipe dhe klubet e studentëve shqiptarë  në New York, New Jersey, Philadelphia etj organizon për herë të parë një festë madhështore të librit shqip në New York. Një ngjarje kulturore dhe atdhetare me synim themelimin e një tradite të vyer që rrit, promovon dhe bashkon shqiptarët e mërgatës rreth dijes, librit e kulturës.

Federata Pan-Shqiptare e Amerikës Vatra fton shtëpi botuese, autorë, grup autorësh, shkrimtarë dhe krijues nga Shqipëria, Kosova, Maqedonia e Veriut, Mali i Zi, Evropa, Kanadaja dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës që ti bashkohen festivalit të librit shqip që do të zhvillohet në New York nga datat 28 – 30 nëntor 2025. Ky festival libri është një ngjarje kulturore që promovon letërsinë, kulturën dhe identitetin kombëtar shqiptar në diasporën e Amerikës e më gjerë.

Për herë të parë libri shqip i të gjitha gjinive e prej të gjitha trevave do bëhet bashkë në New York për të shënuar ngjarjen më të rëndësishme kulturore për shqiptarët e Amerikës nën udhëheqjen e Vatrës. Komisioni i organizimit i përbërë nga profesionistët Dr. Pashko Camaj, Dr. Paulin Marku, Sokol Paja e me mbështetjen e organizatave në organizim i bëjnë komunitetit një shërbim të çmuar kulturor dhe atdhetar.

Roli i promovimit të librit shqip në Amerikë për herë të parë në këto përmasa interkontinentale prej Vatrës do të sjellë një impakt të fuqishëm në promovimin e kulturës kombëtare, gjuhës shqipe dhe ndërtimit të një ure komunikimi sa shpirtërore por edhe kulturore mes shqiptarëve të mërguar dhe trojeve etnike. Federata Vatra e gazeta Dielli e kanë pasur si qëllim në vetvete përgjatë gjithë historisë së veprimtarisë së tyre ruajtjen e identitetit kombëtar ku libri shqip i rrezikuar nga zhvillimet teknologjike dhe emigrimi masiv, sot më shumë se kurrë kërkon kujdes dhe impenjim në ruajtjen, zhvllimin e promovimin e tij. Libri shqip do të jetë e vetmja garanci në të ardhmen për ruajtjen e identitetit gjuhësor te shqiptarët e mërguar anembanë botës.

Libri shqip është mjeti më i fuqishëm identitar shqiptar për të ruajtur kujtesën historike, gjuhën, traditat dhe zakonet e një populli të shpërnarë në të gjitha kontinentet. Nëpërmjet librit shqip, brezat e rinj ruajnë të gjallë lidhjen shpirtërore me atdheun dhe mësojnë për historinë e lavdishme, rrënjët e gjenezën kombëtare të shqiptarëve. Libri bashkon, libri përfaqëson, libri mbron gjuhën, libri është ambasador kulturor dhe markë identitare e kombit në raport me kulturat dhe kombet e tjera. Trashëgimia e përbashkët kulturore e gjuhësore ka qenë në qendër të veprimtarive të Federatës Vatra e cila me mbështetjen e shkollave shqipe kudo në botë dhe me promovimin e dhjetëra librave të Selinë Qëndrore të Vatrës, e ka shëndërruar Federatën në promotoren më të fuqishme të kulturës dhe historisë kombëtare në mërgatën e Amerikës dhe jo vetëm. Libri shqip është drita dhe shpirti i një kombi.

Letërsia e të gjitha zhanreve e gjinive, historia, folklori dhe botimet e ndryshme shkencore, publicistike dhe enciklopedike kanë një rol specifik në formimin e vetëdijes kombëtare dhe morale te një shoqërie, shteti dhe kombi. Media, letërsia, historia dhe narrativa kombëtare ka pësuar një deformim të tmerrshëm në kohën e komunizmit dhe sot, promovimi i letërsisë së re është një hap i madh drejtë një çlirimi kombëtar prej ideologjisë komunistë e manipulimit të të vërtetave prej ideologjisë staliniste që poshtëroi kombin tonë për 50 vjet. “Një komb pa libra është si një trup pa shpirt” do ta përcaktonte i madhi Faik Konica. Autorët shqiptarë dhe libri shqip janë një mundësi fenomenale për të afruar dhe publikun amerikan e më gjerë me vlera e letërsisë shqiptare dhe autorët bashkëkohorë shqiptarë që për hir të vërtetës kanë lënë gjurmë të fuqishme në letërsisë bashkëkohore europiane.

Promovimet e përkthimet e librave të autorëve shqiptarë në Amerikë, Europë e kudo ku ka shqiptarë, është një promovim i identitetit kombëtar, punë e cila kërkon jo vetëm mbështetjen e vëmëndjen e institucioneve shtetërore shqiptare, por patriotët dhe organizatat e shoqatat që veprojnë në mërgatë duhet ta kenë librin shqip dhe gjuhën shqipe motiv të veprimtarisë së tyre kryesore. Duke qenë se ka një shtim të emrigrimit masiv të shqiptarëve nga Shqipëria e Kosova kryesisht prej keqqeverisjes, nevojave dhe sfidave të emigranteve të rinj duhet tu përshtatet edhe promovimi kulturor dhe identitar kombëtar. “Libri është ura që lidh të kaluarën me të ardhmen” do të thoshte aktori i madh Aleksandër Moisiu. Një letërsi e mirë forcon imazhin  e kombit tonë në arenën ndërkombëtare. Libri është një formë e posaçme e diplomacisë kulturore ku shtete dhe kombe e zhvillojnë së tepërmi.

Libri shqip shërben si arkiv shpirtëror e material ku ruhet trashëgimia e historisë e shpirti kombëtar. Libri shqip është trashëgimi dhe jetëgjatësi, dëshmi e pavdeksisë së kombit shqiptar.

Sokol Paja/

Artistet Linda Lupi dhe Anila Hetoja vizituan Federatën Pan-Shqiptare të Amerikës “Vatra”. Ato u pritën nga editori i Diellit dhe këshilltari për art kulturë në Vatër z.Nazim Salihu “Noli Tv”. Në fjalën e mirëseardhjes editori u shpjegoi historinë e Federatës Vatra, të gazetës Dielli, historinë dhe përpjekjet e emigracionit shqiptar në Amerikë në dobi të çështjes kombëtare. Editori shpalosi veprimtarinë patriotike, kulturore e atdhetare të Vatrës nën udhëheqjen e kryetarit Dr. Elmi Berisha, Kryesisë e Këshillit të Vatrës në dobi të interesit kombëtar dhe komunitetit shqiptar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Z.Nazim Salihu u shpjegoi artistëve organizimet kulturore dhe promovimet e kulturës kombëtare që Vatra si institucion lider atdhetar i zhvillon në komunitetin shqiptar në Amerikë.

Piktorja Linda Lupi vlerësoi Vatrën si qendër shqiptarie për shqiptarët e Amerikës, rrëfeu emocionet e ekspozitës “E kuqja” në shtëpinë e kryebashkiakut të New York-ut Eric Adams, domëthënien artistike dhe rëndësinë historike të pikturës së heronjve të kombit Gjergj Kastriotit, Osmail Qemalit, Isa Boletinit e Adem Jasharit, kënaqësinë e takimit me bashkatdhetarët e suksesshëm shqiptarë në New York, rëndësinë e promovimit të artit dhe kulturës shqiptare ndërkombëtarisht, rrugëtimin e saj artistik dhe bashkëbisedimin e ngrohtë me Eric Adams si promovues dhe mbështetës i artit e komunitetit shqiptar në New York. Artistja Anila Hetoja përveç rrugëtimit artistik e krijues theksoi rëndësinë që ka arti shqiptar në promovim të kulturës kombëtare.

Kush janë artistet Linda Lupi dhe Anila Hetoja:

Linda Lupi është një artiste vizuale dhe moderatore me karrierë të gjerë në art, media dhe akademi. Ajo ka përfunduar studimet në Liceun Artistik “Naim Frashëri” në Vlorë, më pas në Universitetin e Torinos (DAMS – Disiplina e Artit, Muzikës dhe Spektaklit) dhe në Universitetin e Arteve në Tiranë në degën Pikturë/Multimedia. Studimet e mëtejshme në Master Shkencor për Komunikim dhe Marrëdhënie Publike Politike në Universitetin Europian të Tiranës kanë pasuruar më tej formimin e saj profesional.

Ka qenë asistente pedagoge në Universitetin e Arteve dhe aktualisht është pedagoge në Universitetin New York të Tiranës, duke kontribuar në formimin e brezit të ri artistik.

Në media, është e njohur si autore dhe moderatore e programeve kulturore “Art Cult” në Euronews Albania dhe “E Bukura Je Ti” në radio, ku ka sjellë mbi 100 intervista frymëzuese me personalitete nga fusha të ndryshme. Aktualisht moderon emisionin “Ora e Tiranës” në Top News. Si artiste, Linda Lupi ka marrë pjesë në ekspozita dhe simpoziume kombëtare e ndërkombëtare në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni, Itali, Turqi, Egjipt dhe Rusi, duke fituar çmime dhe vlerësime për veprat e saj konceptuale.

Anila Hetoja është artiste shqiptare e diplomuar në Ekonomi-Financë në Tiranë dhe ka përfunduar studimet në Interior Design në RCC Yorkville University në Toronto, Kanada, duke ndërthurur ndjeshmërinë krijuese me formimin akademik shumëdisiplinor.

Karriera e saj përfshin një sërë ekspozitash personale dhe pjesëmarrje në aktivitete ndërkombëtare në Gjermani, Egjipt, Kosovë, Maqedoni dhe Bullgari, ku ka bashkëpunuar me artistë të njohur nga mbarë bota. Ekspozita e saj e parë, “LOVE” (Tiranë, 2016), shënoi fillimin e një rruge të suksesshme që u pasua me koleksionet “Motivet Tradicionale” (2017) dhe “Natyrë” (2019), vepra që mishërojnë harmoninë, jetën dhe lidhjen e fortë me mjedisin natyror.

E njohur për stilin e saj origjinal dhe për teknikën krijuese “Work with Cups”, Hetoja eksperimenton me ngjyra të gjalla dhe materiale të riciklueshme, duke krijuar kompozime plot energji, simbolikë dhe shpirt artistik. Deri më sot, ajo numëron 8 ekspozita personale dhe ka marrë pjesë në një sërë simpoziumesh ndërkombëtare, ku ka përfaqësuar me dinjitet artin shqiptar.

Sot, Anila Hetoja është një emër që mishëron fuqinë, pasionin dhe kreativitetin e gruas moderne shqiptare , një artiste që, përmes origjinalitetit të saj, i jep jetë bukurisë, harmonisë dhe identitetit kulturor.