Opinion – Page 3 – Dielli

RIBOTOHEN PËR HERË TË PARË KOMPLET INICIALET E VEPËRS ANTIKUAR TË MARIN BARLETIT HISTORIA DE VITA ET GESTIS SCANDERBEGI EPIROTARUM PRINCIPIS

September 19, 2022 by s p

Për herë të parë për studiuesit, historianët dhe lexueist shqiptarë, sjellim në një vend të gjitha inicilat (nistoret) nga libri antikuar i Marin Barletit, Historia de vita et gestis Scanderbegi epirotarum principis. Vlerat e këtyre nistoreve, roli dhe përbajtja e tyre në vepër. Kur u botua vepra e Marin Barletit dhe kush është botuesi i saj me origjinë shqiptare, Bernardinus de Vitalibus?

Prof. Dr. Musa Ahmeti

Center for Albanian Studies – Budapest

Hapja e debateve të reja shkencore, ose rizgjimi i atyre që konsiderohen si të mbyllura përgjithmonë ka qenë dhe mbetet një ndër misionet më të vjetra të shkencëtarit me qëllimin që këto debate të nxisin kontribute të reja në shkencë dhe të hapin dyer të reja për hulumtime. Shkencëtari për nga natyra është ai që shikon rrugë e mënyra të reja të trajtimit të një çështje dhe të hapjes së një problemi aty ku syri i një njeriu normal shikon një të vërtetë absolute që nuk ka nevojë dhe mundësi të vihet në pikëpyetje nga asnjë këndvështrim.

I kësaj natyre është edhe datimi i veprës më të njohur deri më sot për Skënderbeun, dhe pikërisht i asaj të Marin Barletit, Historia de vita et gestis Scanderbegi epirotarum principis. Pavarësisht se asnjë nga ksomblat më të hershme të këtij botimi nuk kanë pasur asnjëherë deri më sot vit botimi, (nëse me këtë rast përjashtojmë ksomblën – inkunabulë nga Bilbioteka ELTE e Budapestit e cila në kolofon dhe në portretin e Gj. K. Skënderbeut ka të shënuar vitin 1493, me gjasmë duhet të jetë vepër falsifikat) është rënë dakord shumica e studiuesve dhe historianëve se botimi më i hershëm i kësaj vepre duhet të jetë bërë diku midis viteve 1508-1510. Debati për këtë datim është konsideruar i mbyllur me këtë aksiomë të pranuar pothuajse nga të gjithë, dhe çdo përpjekje për rihapjen e këtij debati ka dështuar deri më sot për mungesë “provash!”

Duke qenë se viti i botimit të njërit prej librave më të rëndësishëm të Marin Barletit, Historia de vita et gestis Scanderbegi epirotarum principis, ka qenë një prej elementeve munguese në të gjitha ksomblat e njohura deri më sot të këtij libri, kjo gjë i ka çuar të gjithë studiuesit dhe historianët ta marrin me hamendësim këtë të dhënë duke e nxjerrë atë në mënyrë të tërthortë nga përmbajtja apo nga elemente të tjera të botimit të tij. Sigurisht që hamendësimet e ndryshme kanë çuar në rezultate të ndryshme disa më kryesoret e të cilave do t’i përmendim në vijim.

Hamendësimet dhe mendimet kryesore që kanë mbizotëruar për vitin e botimit të veprës së Barletit, Historia de vita et gestis Scanderbegi epirotarum principis pluskojnë në periudhën kohore prej vitit 1502 [E. Çabej, Kastritotët. Në: Studime gjuhësore. (Botimi i dytë). Prishtinë, 1988, vëll. V, f. 328] deri në vitin 1521-1522 [Aurel Plasari, Arbëria e Skënderbeut dhe Burgundi i Filipit të Mirë. Në: Skënderbeu dhe Europa. Tiranë, 2006, f. 128, ref. 8]. Megjithatë, si vite më të përafërta, për të mos thënë të sakta, kudo janë konsideruar vitet 1508-1510. Kështu shkruhet viti i botimit i kësaj vepre edhe në pothuajse të gjitha katalogjet e bibliotekave evropiane që e kanë këtë vepër në fondet e tyre, megjithëse ka edhe nga ato biblioteka që shënojnë si vit të mundshëm botimi vitet 1506, 1508, 1510, 1520… etj.

Pavarësisht nga sa u tha më sipër, duhet të pohojmë edhe faktin që ka pasur edhe studiues të cilët vitin e botimit të këtij libri e japin jashtë kornizës së sipërpërmendur duke thënë se ky libër mund të jetë botuar edhe në vitin 1493. Këtë informacion, e aktualizon historiani rumun, Francisc Pall, në studimin e tij: Marino Barlezio: uno storico umanista. Në: Melanges d’Histoire Generale. Cluj, 1938, v. II, f. 135-315.

F. Pall, shkruan se Jovan Popović (Život i viteža kneza Epirskoga Đorđa Kastriota Skenderbega. Opisana Ioannome S. Popovićeme. Budim, 1828, f. V), dhe Vilmos Fraknói, (A Hunyadiak es a Jagellok kora (1440-1526). Budapest, 1896, f. 667) shënojnë si vit botimi të këtij libri vitin 1493, por duke qenë se ata nuk sjellin ndonjë burim të caktuar për të mbështetur këtë datë, F. Pall e konsideron si gabim vitin 1493. Ky veprim i F. Pallit, deri diku mund të duket i arsyeshëm, sepse përveç këtyre dy autorëve të lartëcekur, të cilët veprat e tyre i kishin botuar në Hungari, të gjithë të tjerët kanë konsideruar si të më të përarfërta vitet 1506-1510. Natyrisht, ka edhe disa hamendësime të ndonjë autori, veçanërisht bibliografi, të pa mbështetura në ndonjë burim të saktë, se viti i botimit mund të lëvizë në mes viteve 1508-1522.

Në historiografinë shqiptare, studiuesi Aurel Plasari është i pari që është marrë seriozisht me analizimin e hamendësimeve për vitin e botimit të veprës të Marin Barletit, Historia de vita et gestis Scanderbegi epirotarum principis, duke e vendosur datën e botimit rreth viteve 1515-1522. Pra, A. Plasari kishte shumë të drejtë për një ndërlikim të kufijve kohorë të botimit të librit të M. Barletit. Në fakt, nuk ishte i pari Norton (F. J., Norton, Italian printers, 1501-1520. An Annotated list, With an introduction by F. J. Norton, under-Librarian, University Library Cambridge. London: Bowes and Bowes, 1958) ai që shënoi në f. 104, të studimit të tij, vitin 1522, sepse një gjë tillë e kishte bërë shumë më herët, përkatësisht në vitin 1909, Prince d’Essling (Les Livres a figures Vénitiens de la fin du XV^e Siècleet du Commencement du XVI^e. (Études su l’Art de la Gravure sur bois a Venise). Seconde Partie. Ouvrages impromés de 1501 à 1525. FLORENCE: Libraire Leo S. Olschki 4, Lungarno Acciaioli; PARIS: Libraire Henri Leclerc 219, Rue Saint-Honoré, 1909), i cili në blenin e dytë të vëllimit të dytë të veprës së tij (vëll. II/2) f. 527, shënon si vite të mundshme botime periudhën kohore 1508-1522.

Inicilat (nistoret) në veprën antikuar të Marin Barletit: Historia de vita et gestis Scanderbegi epirotarum principis

Iniciali (nga latinishtja initialis – nistore) paraqet grafemën e parë në fjalë. Në artin grafik, iniciali është grafemë që dallohet për nga madhësia, forma, stili, dekorimi dhe përmbajtja e cila zakonisht vendoset në fillim të kapitullit, të një kryerrreshti apo pjese kryesore të tekstit ose dorëshkrimit. Në tekst, është shenjë dalluese për nga madhësia sepse të paktën shtrihet në dy e më shumë rreshta, ndërsa për nga forma është krejtësisht tjetër nga grafemat e tekstit normal, sepse ka stil të veçantë dhe dekorime të ndryshme qofshin ato floreale, simboleve të caktuara, të njerzve, kafshëve, shpezëve etj të cilat domosdoshmërisht janë të lidhura me fjalën, fjalinë apo përmbajtjen e tekstit qoftë faqes apo kapitullit përkatës ku vendoset iniciali. Si dekorim stilistik dhe përmbajtësor është pjesë e pandashme e tekstit, ku së bashku me miniaturën, marginat dhe interpunktimin përbëjnë librat e iluminuar.

Deri me sot, iniciali (nistorja), më i lashtë i njohur (me elementet dhe përmbajten e tij sipas rregullave të njohura ndërkombëtarisht) është ai nga gjysma e parë e shekullit VIII nga një dorëshkrim që ruhet në Bibliotekën Kombëtare në Rusi. Zhvillimi i inicialit është i ndryshëm varësisht nga kushtet dhe rrethanat përkatëse ku është krijuar qoftë dorëshkrimi apo libri i shtypur, i ndikuar edhe nga shkollat të cilat e kanë praktikuar atë në punën krijuese të veprimtarisë së tyre.

Inicilai është i njohur edhe në dorëshkrimet që u krijuan në territorin arbëror-shqiptar i cili ruan karakteristika të veçanta të kohës dhe shkollës e cila e krijo dhe praktoi atë. Poashtu, edhe te dorëshkrimet që u shkruan nga scribes të ndryshëm shqiptarë e jo shqiptarë jashtë Shqipërisë, në mesjetë, iniciali është praktikuar dhe është pjesë e pandarë e tyre. Shembulli ilustrues më i bukur me këtë rast është dorëshkrimi i “Statuteve të Drishtit” nga viti 1468, ku në fillim të dorëshkrimit në inicilain (nistoren) “P” është vënë portreti më i vjetër i njohur deri me sot i një figure të shquar shqiptare, ai i Pal Engjëllit.

Natyrisht edhe te librat më të hershëm të botuar, inkunabulat, që kanë për autorë shqiptarët Marin Bechicemi-n dhe Michael Marullus Tarchaniot-in etj, e deri te libri i Marin Barletit, Historia de vita et gestis Scanderbegi epirotarum principis, inicialt (nistoret) janë përdorur nga botuesit e tyre në funksion qoftë dekorativ, qoftë përmbajtësor apo stilistik ngjashëm me të gjitha veprat e kohës.

Në vepërn e Marin Barletit, Historia de vita et gestis Scanderbegi epirotarum principis, botuesi-shtypëshkruesi ka përdorur gjithsej 15 iniciale dekorative. Nga këto 15 inicilae 3 na përsëriten në grafemat: “Q, P dhe D,” nga dy herë dhe janë krejtësisht identike, ndërsa inicilaet në grafemat “Q” dhe “P” gjenden edhe në një rast tjetër, por të ndryshme nga dy herët e para.

Ndryshimi në dimensionet e inicialeve në ksomblat e librit antikaur të Marin Barletit, Histori e Skenderbeut, që kemi konsultuar deri me sot (gjithsej 34 të tilla) varion prej 0.5 cm deri në 1cm, gjë që sipas mendimit të botuesve të sotëm, le të kuptohet, se kemi të bëjmë të paktën me tre botime të ndryshme të kësaj vepre.

Nga 15 inicalet te vepra e M. Barletit, vetë iniciali i parë është origjinal, përkatësisht i botuar për herë të parë, kurse 14 inicialet e tjera janë të botuara në veprat e mëhershme të botuara nga shtypëshkruesi Vitalibus.

Dimensionet e inicialeve (nistoreve) të cilat i gjemë më së shpeshti te libri antikuar i M. Barletit, në 23 raste, janë:

f. 1^r: 5.3 x 5.4 cm
f. 2^r: 4.1 x 4.6 cm
f. 14^r:2.8 x 2.8 cm
f. 28^v: 3.2 x 3.2 cm
f. 41^r:3.2 x 3.2 cm
f. 52^v: 3.4 x 3.4 cm
f. 65^v:3.2 x 3.3 cm
f. 74^v: 2.7 x 2.8 cm
f. 75^r: 3.8 x 3.2 cm
f. 98^r: 3.2 x 3.3 cm
f. 109^r: 3.3 x 3.3 cm
f. 122^r: 3.3 x 3.2 cm
f. 132^r: 3.3 x 3.2 cm
f. 151^r: 3.3 x 3.2 cm
f. 156^r: 3.4 x 3.3 cm

Përmbajta e inicaleve në në librin antikuar të Marin Barletit: Historia de vita et gestis Scanderbegi epirotarum principis

Në inicialin e parë (f. 1^r/I./ është paraqitur i ashtuquajturi “Portret i Marin Barletit” me disa dekorime të varfëra floreale, por në sfond me një kështjellë. Në inicialet e dytë, f. 2^r /II/ është paraqitur një moment biblik, përkatëisht një drague dhe tre figura engjush, njëri brenda grafesëm së “P”. Ndërsa në inicialin e tretë, f. 14^r /XIIII/, që njëherësh është edhe iniciali me dimensionet më më të vogla në këktë vepër është paraqitur një engjëll brenda rrethit të grafemës “Q” ku e shoqërojnë kokat e katër engjujve tjerë. Dy inicialet në vijim ato të f. f. 28^v/XXVIII/dhe 41^r /XLI/ kanë dekorime të thjeshta floreale. Iniciali në f. 52^v/LII/, paraqet figurat e dy personave dhe është më përmbajtësori në vepër si për nga stili, porosia dhe dekorimet. Në të gjitha inicilat tjera në vijim, pos në ato të f. f. 109^r /CIX/ dhe f. 156^r /CLVI/ ku kemi pos dekorimeve floreale edhe paraqitjen e dy zogjve, ka vetëm dekorime floreale mjaft të varfëra.

Kush ështëBotuesi i veprave të Barletit, Bernardinus de Vitalibus dhe kur e fillon aktivitetin botues

Botuesi i veprës së Barletit ishte Bernardinus de Vitalibus, njëri nga vëllezërit de Vitalibus që ndryshe njiheshin edhe si Albanesoti. Hulumtimet shkencore për veprimtarinë e këtij botuesi na çuan në rishikimin e gjithë aktivitetit botues të vëllezërve de Vitalibus, (Bernardins dhe Matheus) dhe në gjetjen e fakteve të reja në lidhje me aktivitetitin botues të tyre në kapërcyellit të shek. XV dhe të fillimshekullit të XVI.

Në të gjitha bibliografitë dhe katalogjet e specializuara të autorëve me eminentë botërorë thuhet se vëllëzërit de Vitalibus e kanë filluar aktivitetin e tyre botues jo më herët se në vitin 1494. Në shumë prej këtyre bibliografive dhe katalogjeve thuhet madje që ata e kanë filluar këtë aktivitet rreth vitit 1501. Me sigurinë më të madhe, ne mund ta korrigjojmë datën e deritanishme të fillimit të veprimtarisë botuese të Bernardinus de Vitalibus, nga viti 1494, si vit i fillimit të shtypshkrimit të librave nga ky botues në vitin 1480.

Në vitin 1480, Bernardinus de Vitalibus botoi inkunabulën e autorit: Arnaldus de Villanova: Regimen sanitatis Salernitanum. Venetiis: Bernardinus de Vitalibus 1480, e cila ruhet në fondet e bibliotekës së Vienës “Bibliothek des Instituts für Geschichte der Medizin an der Universität Wien“ me signaturë JB 6402. Kjo është njëra nga 16 inkunabulat që ruhet në fondet e “Bibliothek des Instituts für Geschichte der Medizin an der Universität Wien“ dhe njëra nga gjashtë inkunabulat e kësaj biblioteke që janë shtypur në Venedik. Informacionin e parë për ekzistencën e kësaj inkunabule e kemi shënuar nga: Georgii Vvolfgangi Panzer, Annales typographici… Norimbergae, Bibliopolae, 1745, vëll. III, f. 158, nr. 464, për ta përforcuar me vonë edhe me linkun: http://www.b2i.de/fabian?Geschichte_Der_Medizin_(Wien)

I përshkruam jo pa qëllim deri në hollësi informacionet për këtë inkunabulë, edhe pse në dukje duken jo shumë e rëndësishme për ne! Rëndësia e veçantë e këtij konstatimi dhe konfirmimi është se botuesi i veprës së Marin Barletit, Historia de vita et gestis Scanderbegi epirotarum principis, ishte tashmë një botues me shumë përvojë kur botoi veprën e Barletit. Ai e kishte filluar aktivitetin e tij botues që në vitin 1480, dhe para vitit 1494 kur mendohet nga historiografia e deritanishme të ketë filluar këtë akvititet ai kishte botuar edhe dy inkunabula të tjera. Inkunabula e dytë është ajo e John Estwood, Summa astrologlae judiclalis. Venice: Bernardinus de Vitalibus, 1489, (për më shumë informacion shih: Stillwell, R. 72.), ndërsa inkunabula e tretë është me autor: Fran Lucijan Gundulić, Baptistinus. Venetiis: Bernardinus de Vitalibus, 1490, dhe ruhet në Biblioteken Kombëtare dhe Universitare të Zagrebit, sektori i inkunabulave, dorëshkrimeve dhe librit të rrallë.

Gjatë veprimtarisë së tij si shtypëshkrues-botues (tipograf), për 56 vite me radhë, B. Vitalibus botoi 152 tituj të njohur deri me sot. Për ta disponojmë të dhëna të sakta, si për vendndodhjen, bibliotekën, arkivin ose koleksionin privat të tyre, poashtu /signaturën/ dhe të dhëna të tjera, si titullin, kopertinat, frontespicet, kolofonët, ilustrimet, inicialet, gravurat, portretet… etj. Prej këtyre 152 titujsh, 74 janë inkunabula të botuara deri më 31 dhjetor të vitit 1500, dhe sipas vitit venedikas deri më 31 mars të vitit 1501. Të gjitha këto inkunabula si dhe pjesa tjetër prej 78 titujsh të librave antikuarë-rarae nga viti 1500 deri më 1536 (kur Vitalibus botoi edhe librin e fundit) janë të ruajtura në biblioteka e arkiva të ndryshme.

Siç vërehet Bernardinus de Vitalibus ka botuar një numër të jashtëzakonshëm inkunabulash, 73 tituj, dhe diçka më shumë libra antikuarë, ku 4 nga këto nuk kanë vit botimi, por kanë vendin e botimit. Nëse shohim numrin e veprave të botuara sipas viteve, qofshin ato inkunabula apo libra të rrallë-antikuarë do të kishim këtë pasqyrë: trembëdhjetë herë boton nga një titull në vit, përkatësisht në vitet: 1480, 1489, 1490, 1493, 1513, 1514, 1517, 1518, 1523, 1524, 1526, 1532, 1534; ndërsa shtatë herë boton dy tituj në vit: 1495, 1506, 1509, 1522, 1529, 1533 dhe 1536; kurse tre tituj në vit ka botuar pesë herë dhe përkatësisht në vitet 1504, 1519, 1521, 1531 dhe 1535; ndërsa katër herë në vit botoi katër tituj: në vitet 1503, 1505, 1507 dhe 1525; po ashtu shtatë tituj ka botuar katër herë në vitet 1494, 1499, 1502 dhe 1508; ndërsa tetë tituj ka botuar vetëm një herë, në vitin 1501. Vitet më të frytshme të veprimtarisë botuese-shtypëshkruese të B. Vitalibusit kanë qenë viti 1500 kur boton njëzetë e gjashtë inkunabula dhe kulmin e arriti në vitin 1498 kur botoi njëzetë e tetë inkunabula, ndërsa për katër tituj siç cekëm më lart, nuk dihet viti i botimit.

Megjithatë ka pasur vite kur Bernardinus de Vitalibus nuk ka botuar asnjë titull. Të marra së bashku këto vite shtrihen në periudhën nga viti 1480 deri në vitin 1536 dhe janë gjithsej njëzet e dy vite, të cilat janë si vijon: 1491, 1492, 1496, 1497, 1510, 1511, 1512, 1515, 1516, 1520, 1527, 1528 dhe 1530. Nuk kemi ndonjë informacion për arsyet e mungesës së aktivitetit botues në këto vite, por mund të supozojmë se njëra ndër pengesat për këtë kanë qenë lëvizjet e shpeshta nëpër qytete të ndryshme italiane ose shtërngesat financiare, edhe pse Bernardinus de Vitalibus, botonte vepra të autorëve shumë të njohur të kohës së tij, apo vepra të autorëve klasikë.

Në të gjithë titujt e inkunabulave dhe librave të rrallë-antikuarë që kemi konsultuar ne, por edhe nga literatura e shumtë e shfrytëzuar, kemi saktësuar mënyrën se si firmoste B. Vitalibus në librat që shtypte vetë. Këto forma janë: B. de Vitalibus; B. V.; Bernardin di Venezia; Bernardin Vinitian; Bernardini de Vitalibus; Bernardino da Veneto; Bernardino da Venezia; Bernardino de Vidali; Bernardino di Vitale; Bernardino di Vitalli; Bernardino Veneto de Vitalibus; Bernardino Veneto; Bernardinus Venetus; Bernardino Veneziano; Bernardinus de Vitalibus; Bernardino Vitale; Bernardino Vitale; Bernardinus Albenesotus; Bernardinus de Vitalibus; Bernardinus Venetus de Vitalibus; Bernardinus Venetus; Bernardinus Vitalis dhe në vitin 1498 firmoset: Bernardinvm et Mathevm Venetos. Qvi vvulgo dicvntvr li Albanesoti... Përveç firmosjes me grafema, ne shume raste, B. Vitalibus, firmoste edhe ane te simboleve-figurave të veçanta. Deri tani na janë të njohura 6 mënyra të tilla të firmosjes, tre në inkunabula dhe tre të tjera në libra të rralle-antikuare.

Ecejaket e B. Vitalibusit nga Venediku në Romë e anasjelltas dhe në qytete të tjera italiane janë të dokumentuara saktësisht. Siç e cekëm edhe më lart, veprimtaria botuese Bernardinus de Vitalibus, filloi në vitin 1480 në Venedik, ku mesa duket shtypi të gjitha inkunabulat e tij. Në vitin 1493 ka mundësi të ketë qenë në Romë për pak kohë, por në nëntor të po atij viti kthehet përsëri në Venedik ku qëndroi deri në korrik të vitit 1507; në shtator të vitit 1507 e gjejmë përsëri në Romë, ndërsa në nëntor po të vitit 1507 kthehet përsëri në Venedik ku qëndroi deri në qershor të vitit 1508; në fund të qershorit të viti 1508, kthehet në Romë ku qëndron deri në fund të nëntorit, për të shkuar në dhjetor po të vitit 1508 në Napoli; në shkurt të vitit 1509, kthehet prapë në Venedik për të qëndruar aty deri në dhejtor të vitit 1515. Në Romë e gjejmë po ashtu gjatë vitit 1516, përkatësisht nga janari deri në dhjetor. Ndërsa në fillim të vitit 1517 e gjejmë në Venedik, ku qëndroi deri prill të vitit 1521. Në Rimini e gjemë në dhjetor të vitit 1521, ndërkohë që në Romë qëndroi gjatë tërë vitit 1522, përkatësisht nga fillimi i janarit e deri në fund të dhjetorit. Përfundimisht kthehet në Venedik në janar të vitit 1523 ku qëndroi derisa vdiq në vitin 1539.

PËR LULEN E VLORËS…

September 17, 2022 by s p

Prof.As.Dr. Mjaftime Dushallari/

Që në postimet e para që pashë në face book për botimin e librit të Dr. Anna Kohen “Flower of Vlora” (Lulja e Vlorës), më tërhoqi vëmendjen ky titull i bukur simbolik i shoqëruar nga fotua e zverdhur e vogëlushes serioze, në fytyrën e së cilës duket sikur reflektojnë tallazet e jetës së saj të ardhshme. Dhe më pëlqeu shumë sepse jam dhe vetë bijë Vlore. Kopertina dhe fakti që unë kisha njohje me autoren, këtë intelektuale klasi, profesioniste me emër dhe mbi të gjitha njeri të mrekullueshëm, më shtuan kuriozitetin për leximin e librit.

Kjo “Lule”e bukur lindi, u rrit, lulëzoi në Vlorë dhe shkëlqeu kudo që i ka shkelur këmba, deri në Manhattan, në zemër të New Yorkut. Historia plot sfida, por tepër dinjitoze e jetës së saj personale e familjare përshkruhet me vërtetësi, me kulturë, me mendje të hapur dhe me sinqeritet të admirueshëm. Informacioni i pasur, i rrjedhshëm, shumë herë i dhënë me detaje, me humor, ku nuk mungojnë dhe analizat dhe gjykimi i drejtpërdrejtë i autores, më mbajtën mbërthyer, më bënë ta lexoj me një frymë dhe me kënaqësi të vecantë librin “Flower of Vlora”.

Libri i Dr. Kohen, si cdo gjë tjetër në jetën e saj, është produkt i një pune të studiuar mirë dhe me qëllim të caktuar (e planifikuar – sic shprehet autorja). Ajo do t’ju bëjë të njohur pasardhësve historinë e saj, të familjes dhe të gjithë izraelitëve që i shpëtuan Holokaustit. Në këtë kuptim, libri merr vlera përgjithësuese dhe, pa dyshim, është një vlerë e shtuar në bibliografinë e gjatë të librave me këtë temë drithëruese për njerëzimin. Këtë ndërlidhje, autorja e bën në mënyrë shumë të natyrshme, duke vazhduar tregimin e shtruar të jetës së saj. Ajo shkruan me zemër dhe transmeton emocione të fuqishme. Dhimbjen që të shkakton jeta e vështirë e këtyre njerëzve, e thyen prania e humorit, e pjesës romantike të jetës së saj, që shpesh shkaktojnë të qeshura dhe përcjellin emocione pozitive.

“Lulja” e Vlorës, Anna e kompletuar, që zotëron disa diploma dhe gjuhë të huaja, njeriu me virtyte të larta njerëzore, e kërkon burimin e tipareve të personalitetit dhe karakterit të saj në rrënjët e të parëve, gjyshërve dhe prindërve të saj izraelitë që erdhën nga Greqia në Shqipëri dhe i shpëtuan Holokaustit. Si bijë vlonjate, nga njohja ime dhe rrëfimet e të afërmve të mi për Izraelitët që jetonin në qytetin tonë, (bashkëshorti im ka qenë shok klase me Elion, vëllain e Annës) do të miratoja plotësisht vërtetësinë e përshkrimeve të autores për komunitetin dhe familjen e saj. Izraelitët ishin njerëz të shkolluar, të mëncur, punëtorë të palodhur, zanatcinj të mirë, korrekt në jetë e shoqëri. Si të tillë, edhe pse nuk kishin nënshtetësi shqiptare dhe shiheshin me sy të keq nga Sigurimi i Shtetit, kanë qenë të pëlqyer dhe të pranuar në shoqëri. Anna ishte e etur për dije, e donte shkollën si dhe të parët e saj. Ajo zotëroi me mjeshtëri shumë gjuhë të huaja se dhe gjyshja e saj në atë kohë të vështirë, kur shumica e grave ishin analfabete, fliste greqisht e frengjisht. Prindrit e saj punonin shumë për të siguruar jetën dhe po ashtu mësonin dhe fëmijët e tyre. Ata ndihmonin dhe njerëz që ishin në nevojë. Ndaj dhe “Lulja” e Vlorës ka punuar me dashuri e pasion të pakrahasueshëm për të ndihmuar gra, vajza apo komunitete gjatë gjithë jetës së saj. Në dejet e Annës rrjedh gjaku i prindërve të saj dhe ndihet vendosmëria, forca, guximi për të realizuar qëllimet e jetës. Të pajisur me këto tipare ata i shpëtuan Holokaustit, mbijetuan në Shqipërinë komuniste, u bashkuan me të afërmit në Greqi dhe ndërtuan jetën e lirë dhe të ëndërruar në Amerikë.

Kujtimet e “Lules” së Vlorës për jetën e saj, për jetën e izraelitëve që i shpëtuan Holokaustit, por mbetën pa Atdhe e pa shtet, përbëjnë Histori. Dhe këtë histori Dr. Kohen e ka sjellë në librin e saj me një mendje të kthjellët deri në detaje. Ajo ka shkruar me ngrohtësi, dashuri dhe gjithmonë me saktësi. Memorja e saj fenomenalë e ka ndihmuar të përcaktojë vite, data, ngjarje që kanë ruajtur rrjedhshmërinë e krijimit. Kur i është dashur, ka bërë dhe analiza e ka dalë në përfundime të vlefshme si studiuese apo historiane e vërtetë.

Dr. Kohen, kjo grua e bukur, inteligjente dhe e suksesshme në gjithë karierën e saj, me të drejtë e quan dhe e ndjen veten Shqiptare, Izraelite dhe Amerikane njëkohësisht. Ajo ka lindur në Vlorë dhe është qytetare nderi e këtij qyteti historik. Si shqiptare, Anna ndihet krenare dhe ka ngritur zërin kudo, që mbështetja pa kushte që shqiptarët u kanë dhënë izraelitëve për t’i shpëtuar ndjekjes së nazizmit, të vlerësohet dhe të njihet botërisht si një gjest i rrallë ashtu si dhe Besa – tipar qenësor i kulturës shqiptare. Edhe përpjekja e saj pranë organizmave ndërkombëtare për të vlerësuar familjet që strehuan familjarët e saj në fshatin Trevllazër të Vlorës, është shumë humane. Dr. Kohen komunikon, bashkëpunon dhe drejton për dekada organizata prestigjioze shqiptare si Organizata e Grave Shqiptaro – Amerikane (AAWO) ku e ndjen veten në botën e saj.

Libri “Flower of Vlora” është krijimi më i mirë dhe më i plotë për nga informacioni për të njohur ndihmën që shqiptarët u kanë dhënë izraelitëve në kohën e Holokaustit.

Nga ana tjetër, Dr. Kohen është rritur në familje ku është ruajtur me fanatizëm kultura, zakonet, traditat dhe besimi izraelit. Në brendësi të saj ajo ka ruajtur respektin dhe nderimin për të kaluarën e vështirë, por të papërkulur të të parëve të saj. Komuniteti izraelit duhet të krenohet me punën dhe veprën e saj ashtu si dhe me përfaqësimin e saj në institucione ndërkombëtare. Si izraelite Dr. Kohen shpreh mirënjohje të thellë karshi shqiptarëve që strehuan, fshehën dhe kurrë nuk dorëzuan fisin e saj tek nazistët. Një tipar i bukur i njeriut fisnik. Gjithashtu, si izraelite ajo ka ndihmuar 37 të afërm të saj të vijnë me bashkim familjar në Amerikë. Familja ime ka pasur fatin të jetojë pranë tyre në lagjen Bensonhurst në Brooklyn, NY në vitet e para të emigrimit. Me interesimin e “Lules” së Vlorës, rruga ku ka jetuar komuniteti izraelit në Vlorë, u quajt “Rruga e izraelitëve”. Gjithashtu, historia e tyre me foto e dokumente të ndryshme, zuri vend në muzeum për t’u vleresuar e kujtuar.

Edhe njeriun me të cilin vendosi të lidhte jetën, Anna e zgjodhi Izraelit. Historia e shkurtër e jetës së Markus në fund të këtij libri, është shkruar bukur dhe me dashuri të vecantë. Ajo është shumë e dhimbshme, por interesante. Ajo, si dhe disa pjesë të tjera të bukura, që s’kanë qenë qëllim për t’u shtjelluar nga autorja, mund të përbënin filizat e shkrimeve të saj të mëtejshme.

Së fundi, pasi u diplomua në Athinë, Dr. Kohen u bashkua me familjen dhe u integrua denjësisht në jetën Amerikane. Ajo u bë një dentiste e mirënjohur me praktikën e saj, krijoi familje, është një grua dhe nënë e devotshme si dhe aktiviste e spikatur. Si e tillë, për më shumë se 50 vjet, ajo pa dyshim dhe me të drejtë, ndihet plotësisht amerikane në këtë botë të lirë ku të gjitha ëndrat i ktheu në realitet me punën, pasionin dhe vendosmërinë e saj.

Edhe mënyra se si trajtohen shumë probleme të jetës shoqërore dhe familjare në librin “Flower of Vlora”, flet qartë se Anna, në kuptimin më të mirë të fjalës, ka përfituar mendësinë amerikane.

Në fund të librit, kjo grua inteligjente dhe e brumosur nga kultura të ndryshme, gjen vend t’u japë edhe disa këshilla pasardhësve të saj, të cilëve u dedikon me dashuri këto kujtime të cmuara. Krahas njeriut të mëncur dhe me botë të pasur shpirtërore, pas këtyre këshillave ndihet dhe psikologia, që njeh dhe di të ndihmojë këdo që përpiqet për sukses e jetë më të mirë.

Si përfundim, shkrimtarja, studiuesja dhe psikologja në këtë libër të ri, janë një. Ato kanë një emër. Anna Kohen. Kjo simbolikë kaq e bukur, kjo “lule” vlonjate nuk është rritur me përkujdesje në vazo. As në lëndina. Ajo është nga ato lulet e rralla që mbijnë dhe lulëzojnë edhe në gur. Dr. Kohen është model i intelektuales së suksesshme dhe të papërkulur që, për meritat e saj, është vlerësuar lart nga të tre komunitetet, të cilëve ndihet se u përket.

ARBËRISHTJA, GEGNISHTJA, TOSKËRISHTJA, STANDARDI

September 16, 2022 by s p

Sadik Bejko/

VOREA UJKO (Domeniko Bellizzi) – Ky është një poet i buruar. Poet me një spotanitet dhe lirshmëri në të shkruar që lë shtang cilindo usta fjale a gjuhe në poezi. Është e ngrohtë fjala, i njomë imazhi, e rrjedhtë fshehur ritmika e fjalës e me një tel lidhur te gjaku ashtu … si pulsi.

Jam nga adhuruesit e tij. Ia kam përcjellë poezunë në ndonjë studim…mbase më shumë se studim, kam shtjelluar pasionin tim për poezinë e tij, shijen që edhe sot e gjithë jetën do të më shoqërojë…sa herë e lexoj.

Me këtë rast, guxoj të them shkurt dy fjalë për një debat mbi gegnishten letrare…mbi Fishtën…standardin.

Dua të jem lakonik.

I. Shqipja, para se të jetë gjuhë me standard të unifikuar ka arritur, në poezi veçanërisht, lartësi të nivelit evropian në tre dialekte. Së pari, me variantin, arbërisht. De Rada, Serembja, Dara janë poetë të nivelit evropian. Kjo tezë është e vërtetuar dhe e shenjtëruar nga studiuesit e letrësisë.

Së dyti, varianti i gegnishtes të autorëve shkodranë që nga më të hershmit, rilindasit e shquar Fishta, Mjeda, Koliqi, Migjeni, Camaj…po shtoj Rreshpja…ka nivele po ashtu që e ngrejnë shqipen në nivele universale.

Së treti, vatianti i toskërishtes ka mjeshtërat e vet…Naimi, Kristoforidhi(që është mesi i artë dhe mjeshtër i të dy varianteve geg e tosk), Konica, Noli, Lasgushi, Mitrush Kuteli … dhe unë jam një autor pa modesti shumë i mirë në poezi.

II. Ku është problemi?

Të tri variantet më lart janë e jona pasuri. Jam 80 vjeç dhe më provoni kur të doni, po nuk u recitova jo një e dy, por një koleksion perlash në gegnisht. Janë gjuha ime pasuria ime gjaku shpirtëror imi. Do vdes me to e nuk do t’m’i shqisë nga hiri i ashtit asnjeri.

Kur them, më provoni… Unë në shumë takime me miq, me miq poetë në Lezhë veçanërisht, kam dalë e kam recituar Fishtën, Gjon Buzukun (pasthënien), Mjedën, Shirokën, Pashko Vasën…Tanushën e kreshnikëve…

Provoni të mi shqisni nga koleksioni i poezisë botërore, që e kam të regjistruar në kujtesë. Botërorja dhe shqipja rrinë në fqinjësi të denjë në trurin tim.

III. Në se unë i gjuaj dhe i dua thesaret e shqipes në të gjitha variantet e saj, kjo është për meritë të shkollës. Kam mbaruar shkollën e mesme në ish-Normalen në Elbasan. Tekstet i kish bërë një elbasanlli Dh.Shuteriqi që kishte kopjuar tekstet e E. Koliqit.

Ajo shkollë më dha modelet artistike më të përkkryera.

Forcojmë shkollën sot, forcojmë shkollën sot, forcojmë shkollën sot…aty është çelsi.

Çelja e shkollave shqipe që nga mesjeta, rreze drite kundër pushtuesve dhe për rimëkëmbjen si komb

September 15, 2022 by s p

Shkruan: Eneida Jaçaj

Arsimi dhe dija është e vetmja armë e fortë kundër shtypjes, nënshtrimit, nëpërkëmbjes dhe talljes! Mbretëria e dijes ka forcën ta nxjerrë një komb dhe mbarë njerëzimin nga errësira, duke shërbyer si rreze drite për të gjetur forma nga më të ndryshme të rrugëdaljes, në zgjidhjen e shumë ekuacioneve me karakter ekonomiko-social. Dija i atribuon shoqërisë dinjitetin, ekzistencën në gjithë qenien e saj; është shpresë drejt rrugës plot ndriçim, pa kthim! Një komb pa një gjuhë dhe i paarsimuar, do të ishte i padukshëm dhe inekzistent në sytë e botës, ku superfuqitë do të uleshin në tavolinat e salloneve të pazareve dhe do të vendosnin për fatin e tij, sipas orekseve të tyre. Ashtu siç edhe ka ndodhur…

Një kombi të cilit i mohohet e drejta për dije dhe sidomos shkrimi e këndimi i gjuhës amtare, për ta përdorur si plaçkë për interesa vetjake, do të jetë një shoqëri që do të mbetet gjithmonë në pozicionin e padukshëm dhe do të rreshtë së ekzistuari. Shqiptarët e kanë njohur fort mirë këtë pozicion, pasi kanë qenë të pushtuar duke filluar me Perandorinë Osmane, në vitin 1384, ku ishin Fuqitë e Mëdha të Europës që e lanë vendin prej 5 shekujsh në uzurpimin e turqve mesjetarë, pasi vetëm kështu do të pengohej dalja e Serbisë në det. Pushtimet dhe pazaret e superfuqive që vijuan edhe pas periudhës së mesjetës së vonë, në kurriz të territoreve shqiptare, kanë qenë kryefjala e kalvarit të vuajtjeve dhe kryengritjeve të shqiptarëve për disa vite. Për të aneksuar territore shqiptare dhe për të përfituar nga pozita gjeografike, pushtuesit do ta kishin më të lehtë të arrinin qëllimet e tyre, duke i lënë shqiptarët në mjerim dhe errësirë të plotë. Kjo është një nga arsyet pse shqiptarët e kanë të induktuar në gjak dëshirën për t’u arsimuar dhe triumfuar me sukses në çdo fushë respektive, pasi dija është si “shpata e Demokleut”, e cila shërben si kërcënim ndaj çdo rreziku të jashtëm, por edhe si pikë-nxitje për t’i dhënë zgjidhje shumë problemeve shoqërore.

Pra, shqiptarët, me këmbëngulje, nuk hoqën dorë nga përpjekjet për t’i kthyer kombit dinjitetin dhe krenarinë, përmes arsimimit. Historiku i hapjes së shkollave shqipe e ka zanafillën që në periudhën mesjetare, ku kleri katolik ka luajtur një rol shumë të rëndësishëm. Gjuha shqipe nisi të shkruhej 48 vite para mbajtjes së Kongresit të Manastirit, në vitin 1908. Një figurë emblematike e dijes mbetet të jetë Papa Kristo Negovani, prifti shqiptar i cili luftoi për çlirimin e vendit nga falangat greke, dhe punoi fort për shkrim-këndimin e gjuhës shqipe. Ai ishte i pari që ngriti meshën në gjuhën shqipe dhe nuk iu bind kurrë pushtuesve grekë, që të hiqte dorë nga mësimi i gjuhës shqipe dhe arsimimi i të fëmijëve, por jo vetëm. Sipas dokumenteve dhe studimeve që janë bërë, priftërinjtë hapën shkolla që datojnë nga viti 1585; në Kurbin më 1632; shkolla e Pllanës dhe të Blinishtit në vitin 1644; shkolla e mesme në Janjevë të vitit 1670; shkolla e Rrjollit, e hapur nga Pjetër Bogdani me mësues Marin Gjini, në vitin 1675; shkolla e Shkodrës, e hapur nga Filipi, nga Shkodra, në vitin 1698, e shumë shkolla të tjera.

Shqiptarët jetonin në kushte të mjerueshme dhe të pushtuar, por dëshira për dije u shtohej dita-ditës. Hapi i parë i shqiptarëve ka qenë mësimi i gjuhës shqipe, pasi çdo njohuri e re ka si bazë mësimin e gjuhës amtare. Kështu, në vitet e pushtimit osman, mësimi i gjuhës shqipe bëhej fshehurazi në ato pak shkolla fetare që u lejuan të vazhdonin veprimtarinë e tyre, si në vitin 1584, në Stubëll të Kosovës, pastaj në Himarë (1627), Kurbin të Krujës (1632), Vuno e Palasë të Himarës (1632), Korçë (1637), Pllanë (1639), Bilisht (1639), Dhërmi (1660), Janjevë (Kosovë) (1665), në Akademinë e Re në Voskopojë e në Medresenë e Bushatllinjëve në Shkodër, etj.

Sipas dokumentit, u hapën shkolla në mbarë vendin dhe u punësuan shumë mësues. Shkollat u hapën dhe në fshatra të thella, ku merrnin dije të gjitha moshat.

Ndërsa në vitin 1885, Naim Frashëri, bashkë me të vëllanë dhe shqiptarë të tjerë në Stamboll, pjesë e “Shoqërisë së të Shtypurit Shkronja Shqip”, arritën të bindin Portën e Lartë për hapjen e një shkolle shqiptare për djem në Korçë. Ndërsa në 7 mars 1887, u hap zyrtarisht shkolla e parë shqipe në Korçë, ku mblodhi plot djem dhe vajza. Shumë atdhetarë të tjerë të flaktë bënë përpjekje të mëdha për hapjen e shkollave shqipe. Shumë intelektualë kishin emigruar, por ata nuk e harruan Shqipërinë, kontribuan për lëvizjen kulturore, duke i sjellë kombit lavdinë përmes dijes. Midis tyre më së shumti u shquan: Naum Veqilharxhi, Konstandin Kristoforidhi, Zef Jubani, De Rada, Thimi Mitko, Naim e Sami Frashëri, Pashko Vasa, Qiriazët etj. Intelektualëve shqiptarë u buronte nga shpirti dëshira për ta nxjerrë Shqipërinë nga analfabetizmi, duke e vendosur në vendin e nderit, pasi dija është drita e kombit! Zyrtarisht, si përpjekje e të gjitha lëvizjeve për hapjen e shkollave, merret për bazë mësonjëtorja e Korçës që filloi të punojë me 7 mars 1887, me mësuesin e saj Pandeli Sotiri, të cilin e pason shkolla e Prizrenit në vitin 1889, me mësuesin Mati Logoreci. Pak ditë më vonë, u çel shkolla shqipe në qytetin e Pogradecit, Ersekë, Ohër, etj. Në 23 tetor të vitit1891, në Korçë u çel Shkolla e Vashave, pasi arsimimi i femrës është një hap vendimtar dhe i pakthyeshëm në emancipimin e familjes dhe shoqërisë. Pas hapjes së mësonjëtores së parë të Korçës, u çel më pas shkolla e Prizrenit në vitin 1889, me mësuesin Mati Logoreci.

Për t’i ardhur në ndihmë mësimit të gjuhës amtare, u botuan një varg abetaresh si ajo e Naum Veqilharxhit (1844, 1845), e Konstandin Kristoforidhit (1867, 1868), e Daut Boriçit (1869), “Allfabetarja e Stambollit” (1879) etj. Më vonë u mbajt Kongresi i Manastirit (1908, 1910), ku u morën vendime të rëndësishme edhe për zhvillimin e arsimit në Shqipëri. Në vitet 1908 – 1909 u hapën 15 shkolla shqipe. Një nga vendimet që u morën ishte përdorimi i alfabetit latin, në mënyrë që shkëmbimi i ndonjë telegrami me vendet e tjera, të ishte më i lehtë për t’u kuptuar. Ky ishte një sugjerim i shtruar nga Gjergj Fishta. Më 1909 në Elbasan zhvilloi punimet Kongresi Kombëtar për Problemet e Arsimit e që njihet edhe me emrin Kongresi i Shkollave. Po në këtë vit u hap edhe Shkolla Normale e Elbasanit. Duke vijuar me ngritjen e disa shkollave të tjera: Shkolla Teknike Shqiptare (1921), Instituti Femëror “Kyrias” (1925), Instituti Femëror “Nana Mbretneshë” (Tiranë) (1933), Gjimnazi “Illyricum” (1921), Gjimnazi i Shtetit (1922, Shkodër), Liceu Kombëtar (1921, Korçë), Gjimnazi i Gjirokastrës (1923), Shkolla Tregtare në Vlorë (1924), Instituti Shqiptaro-Amerikan i Kavajës (1926) etj. Përpjekjet e shqiptarëve për lëvizjen kulturore kombëtare kanë qenë tepër të vyera dhe të çmuara, si qendresë kundër pushtuesve dhe duke i dhënë kombit dritën e dijes dhe shpresës. Sot e kësaj dite, shqiptarët shkëlqejnë si brenda dhe jashtë kufijve të vendit, në profesionet e tyre respektive. Pasioni për dije dhe proges, nuk u rreshti asnjëherë!

A Weekend Celebrating Mother Teresa’s Life and Legacy in Washington DC

September 14, 2022 by s p

By Merita B. McCormack*

The weekend of September 10^th was dedicated to our beloved sister in blood and saint of the world, Mother Teresa here in Washington DC.

It was named as her “Anniversary Weekend”, commemorating the 25th Anniversary of Mother’s Entrance into Eternal Life and her 76^th anniversary of her call to serve the poorest of the poor.

On these occasions there was a daylong symposium and a movie screening the next day. All scholarly and artistic events were preceded and closed by prayers, namely Mass at the start of the day, vespers in the evening and Holy Hour and benediction as well.

The Opening Mass on Saturday morning was held at the Crypt Church in the Basilica of the National Shrine of the Immaculate Conception the largest US Catholic Church and one of the fifth ‘s largest Basilicas of the World.

Archbishop William Lori of Baltimore was the Principal Celebrant and Homilist. Some concelebrants had travelled from afar. Among them were Most Reverend Robert Harris, Bishop Emeritus of St.John, New Brunswick, NJ, Fr. Brian Kolodiejchuk, Director of Mother Teresa Centre and the postulator for Mother Teresa’s canonization, Fr. Pasquale M.C, Fr. Mark Morozowich,S.E.O.D dean of CUA’s TRS Department etc. In his homily Archbishop Lori spoke very fondly and kindly of Mother Teresa and especially of her holiness. He mentioned that her upbringing in a faithful family prepared her for her missionary work as he recalled meeting her and giving her a glass of water, which, he jokingly said “that would probably bring him to Heaven”. He also commented on Mother Teresa’s call to serve the poorest of the poor and commented on her “dogged determination” to live out her vocation, found the Missionaries of Charity order, which these days has about 5000 sisters and religious around the world, responding to God’s call to her exactly 76 years ago, on September 10^th 1946.

Archbishop Lori said “Like Mary, (mother of Jesus), Mother Teresa embraced God’s will with loving trust and surrender, with “dogged” determination and courage. …Whether here, in DC or China…. she was small in stature but powerful…it was God’s power in her and through her”

Elaborating on fulfilling God’s work through corporeal works of mercy, Archbishop commented on the Gospel of Matthew 25 and mentioned the famous expression that Mother Teresa has said “ seeing the poor as Jesus in his distressing disguise”.

He added that she was not a social worker, but a woman who through Faith, Hope, and Love served others for God’s glory. He said that “mother spoke lovely, lovingly and directly and he mentioned how she touched the many hearts of politicians at the prayer breakfast in Washington DC. She taught us Archbishop said to “abandon all complications of our lives and say yes to Jesus”. He urged us all to ask Mother Teresa to smile on us (as in intercessory prayer), to deepen our prayer life and to practice charity. He concluded with “St.Teresa of Calcutta pray for us.”

One of the key events of Saturday was Mother Teresa Institute Inaugural Conference

It was held at the Catholic University of America in Washington, D.C.

According to the brochure distributed to the participants during that day,

“The Institute is an outgrowth of the work and activities of the Mother Teresa centre, a non for profit organization established and directed by the religious family founded by Mother Teresa, the MoC. The aim of the MTI is to preserve, protect, promote and develop the authentic legacy of Saint Teresa to the Church and to the world. The MTI will provide resources to the students, scholars and researchers who are interested in Mother Teresa, her life, charism and message, giving them the opportunity to study in depth one of her greatest saints of modern times and a humanitarian figure who made and enormous difference to the welfare of the poorest of the poor and had broad influence in the Church and the world. The Institute will also endeavour to promote greater knowledge of the holiness, teaching and legacy of St. Teresa of Calcutta”

The keynote speaker was George Weigel, a theologian, leading public intellectual in USA, and a Distinguished Senior Fellow of the Ethics and Public Policy Centre. He spoke on the tangencies of St. John Paul the Great (Pope John Paul II known as Karol Voytila) and saint Teresa of Calcutta, noting that both were great leaders of the 20^th and 21^st century were greatly admired and loved by peoples and nations around the world, because of their witness to the truth. This witness manifested itself in different ways amongst the two great leaders, with Mother Teresa bearing full witness to her calling by unwavering self- giving and self-sacrifice for her fellow man dedicated to a life of service. St John Paul the Great bore witness in a different manner, both garnished a worldwide following and respect due to their witness and both were instrumental in bringing about a changed world in the case of St. John Paul the Great in his pivotal role in awakening the pitfalls and evils of communism and promoting the dignity of the human being and life over a culture of death.

Weigel emphasised the prayerful and Eucharistic centred nature of the two saints and he shared how JPII wrote all his important documents in front of the Blessed Sacrament. While Mother Teresa started the day with prayer and made sure her order has daily prayers and meditation and frequent Holy Hours besides daily Mass

He spoke of both Saints Dark Nights of the soul and also shared that the two saints loved sweet treats!

Fr. Brian Kolodiejchuk spoke in details about Mother Teresa’s spiritual life. He is the postulator of her case for canonization and has access to a myriad of documents and letters. He has authored books and papers on mother and he spoke fondly of his memories.

Mother Teresa: Icon of the New Evangelization was the panel discussion of the afternoon with participants being:

Rev. Darren Dentino, MC; James Towey; Dr. Janice Breidenbach; Fr. Steven Payne, OCD.Father Dentino participated remotely from Nairobi, Kenya

Mr. James Towey also spoke with Voice Of America, Albanian section and he recalled meeting the saint and having a friendship for the last 12 years of her life. He recalled how she looked as a young schoolgirl with such a small stature but so strong and determined. He recalled memories of Mother Teresa’s family stories and he attributed her Albanian origin and upbringing to her outstanding missionary work.

During the symposium there were many questions for the speakers and panellists. In an exchange with one, the author of this article asked about a story about Mother Teresa and St.John Paul II, which relates to her very first private visit in Albania in the late 90s. The story is that mother Teresa could not be without the Eucharist and apparently the pope (John Paul II) had permitted her to carry the Consecrated Host with her for her short trip to Albania. She could then be receiving our Lord daily while they’re without a priest to say mass. While the speakers/panellists had no knowledge of this particular encounter, they agreed that this could very well have been the case. This encounter sparked a longer discussion then about Albania, the culture and its role (as a cross cultural country as quoted by Weigel) in preparing mother Teresa to be the “powerful but non threatening Christian witness”(as stated by Weigel) in India.

Following up in those comments there was Fr.Pasquale of Spain who recalled how Mother Teresa had called him and he arrived within 24 hours in Albania from new York, to serve her missionaries upon the permission of opening the homes in Albania. He spoke fondly of Albanian and Albania and even blessed us in Albanian by saying “ Zoti ju bekofte”(God bless you)

The day concluded with vespers and the next day the activities continued. The movie “ No greater Love” premiered at the St.John Paul II Shrine and will be shown in the AMC theaters in the USA on October 3-4 2022.

The movie is sponsored by Knights of Columbus.

The activities were attended by many Albanian Americans in the Diocese of Arlington and in greater DC Metro area as part of the Mother Teresa’s Month, an annual tradition that involves spiritual and corporeal works of Mercy. Voice of America, Albanian section covered the Saturday’s events and Artan Harraqija, a VOA journalist prepared an in depth chronicle broadcast on Sunday Sept 11.

Reflecting on the weekend, one cannot help but think that while, even today, the world faces considerable challenges, it should not be lost on the world that such great leaders as these two individuals saw their rise from backgrounds of suppression and sacrifice. Both at community and national level in their respective countries and this rise to worldwide leadership, surely is no accident when placed in the light of the battle between good and evil, at all levels, notably at national and international levels, where leaders are brought to the forefront. They are leaders who understand this battle and the forces involved at critical times in history.

In a similar light one might ask the question with the recent passing of British Queen Elizabeth the 2^nd, why she too, garnered so much worldwide respect? The common theme seems to be that of service, service to something greater and bigger than self, service to fellow man, service to God, service to long standing traditions and constant values even at the expense of personal sacrifice. Clearly these leaders have demonstrated such service and it is this service at different levels that attracts and brings out the best in human nature and can explain the worldwide popularity of such leaders.

It was no surprise that during the Q&A sessions on the weekend, several people asked the question as we witness the ongoing war in Ukraine with Russia, as to what might the two saints might think and do regarding the politicians or clergy there.

Is this a coincidence or is indeed part of the wider battle between dignity of the human being and those who would see humans only as utilitarian entities?

And as expected the answer and the theme, remains personal holiness, self-giving, prayer and sacrifice.

In such times of great difficulty and challenge we will continue to see leaders and saints rise to the fore, who may one day go down in history as leaders who stood up for the dignity of the human being, for life over a culture of death, for freedom over oppression and suppression, for good over evil.

Mother Teresa, pray for us!

* The author lives and works in the Washington DC Greater area and is a member of VATRA. She works for a private University and is an active member of the Albanian American Diaspora.