LETERSI – Dielli

Akrostik- Edgar Allan Poe

September 19, 2020 by dgreca

Akrostik- Edgar Allan Poe*/
(shqipërim nga Astrit Lulushi)/

Elizabeth, e ke kot kur thua
“S’të dua” – thënë aq ëmbël;
Boshe janë ato fjalë nga L.E.L., ose ti.
Talentet e Zantippes forcohen aq mirë:
Ah! nëse kjo e folur del nga zemra
Merr frymë më pak butësisht
– dhe mbulo sytë.
Kujto kur Luna u përpoq
Të kurojë dashurinë e Endymionit –
E shëroi nga të gjitha, vërtet, dhe –
Marrëzia e tij – krenaria – pasioni
– vdiq.
———
Edgar Allan Poe (1809 – 1849)
Kjo poezi (botuar pas vdekjes), është një nga disa akrostikët që Poe shkroi më 1829 për të kënaqur adhurueset e tij. Këtu, shkronjat e mëdha në krye të çdo vargu, lexuar nga lart-posht, formojnë emrin “Elizabeth”.

Elisabeth it is in vain you say
Love not — thou sayest it in so sweet a way:
In vain those words from thee or L. E. L.
Zantippe’s talents had enforced so well:
Ah! if that language from thy heart arise,
Breathe it less gently forth — and veil thine eyes.
Endymion, recollect, when Luna tried
To cure his love — was cured of all beside —
His folly — pride — and passion — for he died.

L. E. L. duket se është Letitia Elizabeth Landon (1802-1838), poete e njohur angleze që i nënshkruante poezitë e saj me inicialet L.E.L.
Zantippe është Xanthippe, gruaja e Sokratit. Poe e shkruajti gabim emrin e saj për hir të akrostikut. Xanthippe, ndonjëherë shkruar edhe Xantippe, ishte e njohur për temperamentin e saj të rrëmbyer dhe të dhunshëm. Disi me humor, Sokrati thuhet se i ka shpjeguar Alcibiades se ai mbeti i martuar me të sepse “ajo ushtron durimin tim dhe më bën të duroj të gjitha padrejtësitë që përjetoj nga të tjerët”.
Miti Luna dhe Endymioni ka të bëjë me Hyjneshën e Hënës, Selena, e cila ra në dashuri me Endymionin e vdekshëm, kur ajo e pa nga lart duke fjetur, ndërsa kalonte nëpër qiell natën.
Akrostik është një lloj poezie (ose formë tjetër të shkruari), ku shkronja e parë (ose rrokja, ose fjala) e çdo rreshti (ose paragrafi) përshkruan një emër ose mesazh. “Acrost”, fjalë para-greke; shqip, “kryerresht”.

Thellësia e mendimit, fuqia e ndjenjës dhe thjeshtësia e fjalës…

September 19, 2020 by dgreca

Recensë mbi vëllimin me poezi “Ishulli i fjalëve” të autorit Nikollë Loka–

Shkruan: Prof. Migena ARLLATI*

Nuk është e rastësishme ardhja e autorit Nikollë Loka me këtë vëllim të ri poetik. Poeti që mediton dhe ndjen në përjetime të çastit a të qëllimit, vjen momenti kur dëgjon vetveten t’i flasë e ta shtyjë drejt vendimit finalizues për të dërguar në shtyp vëllimin e radhës. Kjo shtysë është fundamentale për çdo shpirt poetik, pasi krijuesi dhe libri i tij janë të dyzuar si të ishin një.

Në një përmbajtje të ndarë në dhjetë cikle, autori fillon me “Prej shekullit në shekull”, për të vazhduar me “Ma jep pak borë”, “A thue asht vegim ere?!”, “Një vështrim hëne”, “Në shtatë ditë udhë”, “Mëkati i dytë”, “Do të shkruaj me ujë”, “Ajo urë…”, “Murg mbi një fjalë e mbi një varg” dhe “Shpëtimi do të vijë nga një (V)arkë”.

I gjithë vëllimi shpalos artistikisht profilin e një shpirti njerëzor që ka fuqinë të ndjejë në rrafshe shumëdimensionalëshe, një shpirti të butë që mbi çdo vlerë vendos përmasën njerëzore larg dogmave dhe ndryshe skematizimeve. Karakteri prej njeriu të butë, nga njëra anë, dhe prej shkruesi me profesionalizëm, nga ana tjetër, bëjnë që poezia e tij të vijë e qartë si në lexim ashtu edhe në përjetim. Falë tre përbërësve: thellësisë së mendimit, fuqisë së ndjenjës dhe thjeshtësisë së fjalës, ai arrin të realizojë dhe të funksionalizojë misionin poetik.

Shpirti i tij prej poeti të ndjeshëm tundohet fillimisht nga poezia me temë historike e atdhetare e cila zë vend në ciklin e parë “Prej shekullit në shekull”. Poezitë e vëna që në krye na bëjnë me dije përkushtimin ndaj rrënjës arbnore, traditës dhe historisë që gjëmon. Autori na vërtit shekuj larg në kohën e lavdisë së Skënderbeut, kur Kruja ishte epiqendër e trojeve arbërore e pikërisht për ato kohëra kur vendasit jetonin në altarin e lirisë ai e quan atë “zonjë e madhe!”. Ai e shfaq ringjalljen si koncept historik për të treguar kalvarin e vuajtjeve të kombit shqiptar: “…tri herë kishte ba festë Ballkani / tri herë kishte ba mort!”. Me sa pak fjalë na rrëfen për ngjarje të përshkallëzuara të cilat popullit të tij i kanë peshuar mbi shpinë. Kjo ngarkesë kohërash, shekujsh, që zgjat e zgjat pambarimisht, e kthyer në përjetësi me anë të këngëve me lahutë, nuk është gjë tjetër veçse gjurma e gjakut të patharë në memorien e secilit. Dramaciteti, pavarësisht dhembjes poetike, nuk shfaqet në nivele dramatike, pasi autori sikur dëshiron më shumë të vërë në pah efektin e madhështisë: “…Në humnera fatesh madhnisht jemi ngritë, / nan tinguj lahute jemi rrit”.

Gjithë ky cikël i referohet një areali komunikues me shekujt: rrapi dardan, truall dhé, vajtohet Rozafa vllaznisht, në Ilirik luhet fati tragjik etj., me synimin për të thënë të vërtetën ndryshe nga mitet e legjendat, ndryshe nga ç’jemi mësuar t’i trajtojmë në libra e teorira. Tendenca e autorit për t’iu referuar ndryshe këtyre temave e bën poezinë e tij të mos jetë ajo e konsumuara e temës atdhetare e patriotike, por përkundrazi e lexueshme qartë nën një projeksion të ri.

Cikli i dytë “Ma jep pak borë” sjell një tjetër dimension shpirtëror, tashmë me fokusime më personale, ku janë ngritur dhe shembur shumë ura, ku poeti ngatërrohet mes rrezesh, e ku lirika arrin kulminacionin në poezinë që i ka dhënë titullin ciklit: “Ma fal pak borë që s’di të shkrijë, / që s’di të bëhet tokë…”.Është i qartë emocioni dhe cytja shtensionuese në kërkesën për të pasur atë që në fakt metaforizohet me konceptin antitezë të lëndës. Veprimi dhe gjendja tangentojnë të njëjtën ide në arritjen e dëshirës e cila vjen si synim dhe si urim.

Në disa raste, qasja poetike shfaqet me fillesën e vargut me anë të foljeve: “Nisem pa kohë, /
kthehem pa kohë, / endem pa mend, / gjendem pa mend…”. Efekti është i qartë: veprimi dhe gjendja janë në të njëjtën shtjellë dhe kjo bën të duket qartë vlimi i ndjenjave.

Konkretja dhe abstraktja jo rrallë herë na shfaqen pa kufinj mes tyre: “Kishte shumë dritë edhe shumë mall, / kishte shumë shpirt dhe një këngë të pakënduar”. Krijimi të kujton s poeti është në gjendje të shohë më shumë edhe aty ku asgjë nuk duket. Të gjitha poezitë e këtij cikli janë lirikë e e shprehur me një varg të shkurtër dhe poezi pakvargëshe. Duket qartazi se emocioni këtu ka fronin e mbizotërimit.

“A thue asht vegim ere?!” titullohet cikli i tretë ku miksohen brenda së njëjtës lëndë lule, erëra, ngjyra e aroma, reflekse, shikime e ëndrra. Poetit nuk i duhet shumë punë, ndjenjat janë ato që tashmë e tërheqin atë ta ndjekë. Dhe ai, i dorëzuar tërësisht në duart e tyre, ndjehet më i lirshëm se kurrë: “Në sytë e tu hyj fillikat i vetëm, / si dallgë që heq dorë nga deti…”. Janë vargje që na rrëfejnë se ai bashkëjeton me një realitet të përkryer, i cili për të është e tërë bota. Sytë, pasqyra, burimi… nuk janë tjetër veç rrëfyes që na josh ta shijojmë me kënaqësinë maksimale botën poetike në të cilën ai është i përfshirë. Parimi estetik prin në këto krijime ku herë shohim njeriun poet dhe herë poetin njeri: “…me mëshirën si virtyt / dhe me faljen si detyrë”. Pranëvënie të tilla i referohen bashkëekzistencës së dy botëve, si të kundërtat e së njëjtës pjesë, e cila si rezultat sjell përsosmërinë. Poezitë e këtushme vijnë me trajta të shumta dialektore të cilat nuk ia zbehin bukurinë krijimeve, përkundrazi, i shërbejnë autorit për t’u shprehur në një mënyrë ndryshe, qoftë edhe gjuhësisht.

Pason cikli i katërt “Një vështrim hëne”, cikël i cili në fakt të jep përshtypjen e një telajo të zgjeruar natyrore, një peizazhi, ku në vend të penelit dhe ngjyrave, autori përdor ndjenjën dhe fjalën. Kjo telajo fjalësh nuk është tjetër veçse tregues i një mjeshtëri artistike, nga e cila dalin në sipërfaqe vlerat e një poeti që luan me kontrastet dhe paralelizmat. Të duket se tashmë nuk flet poeti por natyra. Prirjet filozofik vënë në pah botën e tij që shpesh bëhet transparente. Poezia “S’e di” është njëra nga ato që konfirmojnë kredon poetike ku idea e kërkimit të dritësimit me anë të qiriut, zbulon brendi mendore e shpirtërore që tejkalojnë qëllimet personale. Qëllimet humaniste dhe ekzistencialiste i tejkalojnë shumëfish ato personale dhe lënë vend për interpretim të shumëfishtë.

Cikli pasues “Në shtatë ditë udhë” përshfaq si në një pasarelë shtatë ditët e javës. Autori, në emër të kohës, në emër të së shkuarës e të së ardhmes, i referohet së tashmës, ashtu siç janë të sendërtuara brenda tij jo vetëm renditja por edhe manierat e veprimeve në secilën ditë jave. Vërehet prirja që ai të bëhet njësh me të gjithë njerëzinë në mënyrën se si e jeton dhe e përjeton një cikël javor, apo njërën nga ditët. Referimi ndaj elementeve kozmogonike dhe antike krijojnë tabanin ekzistencial të fillesës kur asgjë nuk ishte siç sot është.

“Mëkati i dytë”, vjen si cikël i gjashtë. Imagjinata poetike vjen herë në trajtën e rrëfimit e herë në trajtën e ëndërrimit. Verbi këtu peshon me një tjetër masë pasi autori na njeh me synime që vetëm poetikisht mund t’i realizojë. Përsëritja e historisë së fillesës së jetës njerëzore, kupto: mëkatit njerëzor, në një tjetër tokë, qoftë ajo edhe Hëna, përbën një gjetje të bukur për të treguar se njeriu nuk ndryshon kurrë, dhe po ashtu kurrë nuk vë mend nga mësimet e nxjerra në histori. Mëkati dhe njeriu, një binom ku njëri nuk mund të imagjinohet pa tjetrin. E megjithatë, njeriu e ngushëllon veten në besimin tek Zoti, qoftë edhe në fjalë të urta që e mbushin me besim. “Mbahemi humnerash pa e ditur, / se fati po na shtyn në një rrëpirë…” Ky diskurs hap portën e diskutimeve për dilemat e mëdha të së panjohurës, ashtu si vetë jeta, fati, arti të cilët duam t’i posedojmë maksimalisht e jemi aq të vegjël për të ditur më shumë se ajo që na ofrohet: “…e shkuara s’më kujtohet, / të ardhmen nuk e njoh… ”. Koha, pluhuri i saj, ngadalësimi i hapave renditen herë si këngë e herë si elegji. Autori flet mes kontraste kohësh, realitetesh, ndijimesh dhe përjetimesh. Tema të tilla tregojnë kulturë poetike për përqasje meditative: “Nën këtë nënqiell / pesë mbretëri kapërcehen…”.

I shtati cikël, “Do të shkruaj me ujë”, e gjen autorin në lojë me fjalën. Ai luan me të në kuptimin e përsosmërisë estetike, duke e tjetërsuar herë në ujë e herë në ajër, herë në shi e herë në mur. Konsideroj se poezia “Fjalët prej ujë” shfaqin qartazi misionin e tij jo thjesht si poet por si misionar i fjalës. Autori shkruan me ujë, e ngjyros fjalën, e hedh atë në ujravara dëshirash (“Do të shkruaj me ujë”) dhe e gjitha kjo zhvillohet brenda një trilli që nuk fle. Larmia figurative prek kulmin me pastërtinë e fjalës si kumt dhe ndjenjës si qëllim.

“Ajo urë…” vijon me krijime ku përvijëzohet dëshmia se rruga e artit është pafundësisht e bukur. “E jeton një çast” është kulmim me hamendësime imagjinare të ndjenjave. Autori herë struket e herë bëhet i dukshëm teksa kalon në lumin e jetës, të pendesës dhe të vdekjes.

E gjithë prona e tij është kjo: guri dhe eshka nga e cila ndez zjarrin. Poezia mbaron me një moralizim të fuqishëm mbi dilemën nëse duhet të jemi a duhet të kemi: “…një zjarr / që del prej gurit të zemrës, / nuk duhet ta ndrrosh / as me flori!”

Vetvetja, egoja përballë çmimit të jetës dalin si triumfe të vlerave njerëzore në joshjen e pafund prej mashtrimesh e makiazhesh të rrejshme. Himn për të vërtetën do ta quaja krijimin me titull “Me një prill”. Shtegu i verbër si metaforë e theqafjes shfaq këshillën e njeriut të mirë për të mos pësuar ndërsa mendimi pozitiv shfaqet kur autori vargëzon: “…Mendo veç ujë e shih një det!”, sepse mjafton të kemi qoftë edhe vetëm njërën nga dashuritë: “…tokën, detin a qiellin!”.

Cikli i nëntë “Murg mbi një fjalë e mbi një varg” hapet me poezinë që tregon rëndësinë fundamentale të momentumit (“Vjen fryma”) si qelizë e jetës e cila shkon si një hapje-mbyllje qepallash. Pavarësisht të gjithave, uni është aq i rëndësishëm për t’u ndërtuar dhe respektuar, pasi ai është vetë qenia e njeriut. Sprova më e mirë e tij është dita e vështirë, tatëpjeta: “…U rrëzuam, / kur u vramë e kuptuam, / na dhëmbi, / por duruam / e nuk ikëm nga vetvetja…”. Qartësia e shprehjes u jep poezive kuptimshmëri të lartë dhe kësisoj ato bëhen të dashura dhe të prekshme. Në dalldisjet e ndërdijes poeti fluturon herë verbërisht e herë të tjera me mend, për të prekur caqet e koshiencës për të cilën ai din dhe dëshiron të dijë sa më tepër. Koncepti i njohjes së vetvetes na kujton misionin ekzistencialist se njeriu pa njohur vetveten nuk mund të njohë botën.

Nxjerrja e definicioneve të vargëzuara: “…e qeshura dhe loti rrëshqasin së bashku” janë mësime brilante të përfituara nga ditët e farkëruara në vështirësi, dhimbje e vuajtje. Janë të shumta poezitë që vijnë me një mision të tillë ku kontrasti i shërben realizimit të idesë jo thjesht për qëllime didaktike: “…Dhe në ujë me kripë / zë e ëmbëlsohet”.

Cikli përmbyllës “Shpëtimi do të vijë nga një (V)arkë” u qaset temave apokaliptike, të gjenezës së jetës, të më të parës fillesë, për të cilat poeti interesohet në emër të vazhdimësisë. Zanafilla, varka, akti i krijimit, Big Bengu janë morfema që hyjnë në leksikun poetik të botës së tij për të ndërtuar një ligjërim që i flet botës me vetë historinë e saj, me vetë gabimet dhe pësimet e saj. Krijuesi poet ka shpirt të ndjeshëm. I dhemb historia e njerëzimit duke e ditur se është i pamundur për të ndalur a ndryshuar diçka: “…Dëgjohen orakuj / që flasin përnjimend, / për pragjet, praglindjet, pragvdekjet…”.

Narracioni pozitivist shndërrohet në subjektiv sidomos kur bëhet fjalë për poetët. Meqë i përket kësaj kategorie të njerëzve të artit, poeti Loka e mundëson dëshirimin edhe në rast se është i pamundur: “…veç poetët, / të gjallë ose të vdekur, / përmes fjalës / do të mbërrijnë dikur atje…”.

Dëshira për të qenë atje ku duhet, qartësohet jo thjesht si nevojë por si domosdoshmëri. Pikërisht poezia “Ishulli i fjalëve” që i ka dhënë titullin tërë vëllimit, tregon botëkuptimin / përcaktimin e tij tokësor dhe jo qiellor, në kuptimin e të qëndrueshmes përballë inekzistentes së etershme. Ndaj, siç thotë poeti, ata, poetët janë njerëz të krijuar nga Zoti, ndërsa poezia është art i krijuar nga njerëzit poetë. Ky formulim vulos një status të qëndrueshëm të poezisë, jo thjesht si krijim imagjinativ, por si krijesë e dalë nga shpirti dhe brendia e njeriut.

Procesi i krijimit të Nikollë Lokës i ngjan një rrjedhe të natyrshme lirike, e cila në pamje të parë duket e qetë dhe e shpenguar por në secilin lexim dhe rilexim të detyron të kapësh një tjetër mbi ose nënkuptim. Kuptimet e dyfishta janë të vendosura aq lehtë sa të japin pështypjen se qëndrojnë rastësisht aty. Një zgjedhje të tillë stilistikore realizohet qëllimshëm, duke i qëndruar besnik natyrshmërisë, si element apriori i domosdoshëm në artbërje. Vargjet e tij kanë një dimension të shtrirë gjerë jo thjesht në mendim por edhe në përjetim. Ato japin mundësinë e evoluimit brenda vetvetes, në kapjen e realiteteve të shtresuara njëra mbi tjetrën. Kjo tregon se bota e tij poetike vjen mes balancimesh dhe kapërcimesh që e bëjnë krijimin të shfaqet përmes një teknike origjinale vargimi.

Poezia e N. Lokës është thjesht dhe qartë një poezi e mirëfilltë, e cila kësaj here, me vëllimin “Ishulli i fjalëve” shënoi një arritje të re që duhet njohur dhe vlerësuar realisht.

Doli nga shtypi libri “Ishulli i fjalëve”.
Redaktor:Fran Tanushi-

Reçensente dhe parathënia: Migena Arllati

Design:Mimoza Vasku-
Botimet “Emal”, Tiranë 2020

*Dergoi per Diellin: Nikolin Kurti

ATDHETARI RIZA KISHTA…

September 9, 2020 by dgreca

….Në optikën e studiuesit Meçan Hoxha/

NGA KADRI TARELLI- Para pak kohësh e ftova Meçanin për kafe. U tregua i gatshëm. Me këtë rast këmbyem libra, si e vetmja mundësi për të nderuar dhe kënaqur njëri-tjetrin. Ai më dhuroi librin e tij të fundit “RIZA KISHTA. Emër që nuk harrohet”, ndërsa unë, “Koha në vargje”.

Që në fjalët e para, dua të shpreh falënderim dhe mirënjohje ndaj autorit, që ka shkruar e nxjerrë në dritë një libër me vlera lokale (për krahinën e Gramshit), po se po, por edhe me vlera kombëtare. Kam përshtypjen, se kur lexojmë fjalë të tilla të mëdha, na lind mosbesim ose dyshimi për vlerat e vërteta. Mos nxitoni dhe mos u trembni, bëni pak durim dhe më gjykoni kur të arrini në faqen e fundit. Sepse siç pohon Cornela Funke: “Disa libra shijohen ngadalë, të tjerë përpihen me një kafshatë dhe vetëm disa pak të tillë, përtypen për t’i tretur plotësisht”.

Nuk them se e lexova librin me një frymë, siç shprehen disa, por e kundrova me shumë kujdes dhe interes, duke bërë nën-vizime e duke mbajtur shënime, pasi bën fjalë për histori njerëzore, ku fati i tyre është i ndërthurur me historinë tonë kombëtare, gjatë luftës e më shumë edhe pas saj. Fatkeqësi, por shoqëria qëllimisht dhe pabesisht u nda në dy grupe në kundërshti me njëri-tjetrin, ku pati xhelatë dhe natyrisht edhe viktima. Vetiu më gris pyetja, që s’i jap dot përgjigje: Kujt i shërbeu ky konflikt shoqëror?”. Për të ardhur keq që edhe sot e kësaj dite, vazhdon kjo përçarje që nuk i sjell asnjë dobi kombit në tërësi, por edhe individëve në veçanti e që s’po gjejmë qetësi. Pengojmë njëri-tjetrin, në vend që ta duam, ta ndihmojmë apo ta nxisim për vepra të mira, kur, me apo pa dashje, mohohen vlerat e veprimtarëve të nderuar, në emër të absurdit politik.

Kush ka njohur krijimtarinë e studiuesit Meçan Hoxha, rreth 10 libra, ku pjesa dërmuese e tyre lidhet me studime të karakterit historik, më jep të drejtë në gjykimin tim, sepse ai jo vetëm është mjeshtër i fjalës së bukur, por më shumë i mendimit të pjekur e të lirë, për të thënë kurdoherë të vërtetën. Këtu ai nuk bën kompromis më askënd, kur bëhet fjalë për këtë parim të shenjtë sa jeta. Ai adhuron filozofin e lashtësisë Aristotelin, që thoshte: “Platonin e kam mik, por më mik kam të vërtetën”. Ky është karakteri i tij, që buron nga fisnikëria dhe tradita, nga kultura dhe qasja që i bën vetes me realitetin tonë të trazuar, pa u ndikuar nga miqësitë, nga bindjet apo qejf-mbetjet. “Më mirë të jesh i torturuar nga e vërteta, sesa i lumtur nga gënjeshtra”, thotë dijetari Seneka.

Të gjitha sa shpreha më lart burojnë nga “respekti për të vërtetën”, siç thotë autori që në hyrje, pasi Riza Kishta, heroi i librit: “Është personaliteti më i përfolur ndër gramshiotët, në Gramsh e më gjerë. Është folur aq shumë që nga viti 1918…….. Veçanërisht shumë është folur pas çlirimit të vendit deri 1990, dhe i është rënë vetëm një avazi të një kënge të pështirë…., e cila është bërë e lemerishme”.

Është e çuditshme, që edhe pas 30-vjetësh të përmbysjes së diktaturës dhe propagandës marramendëse të luftës së klasave, ende mbeten njerëz me po ato bindje, si receta mjeku, apo si thënie të Biblës dhe Kuranit, që vetëm duhen besuar. Është fatkeqësi që ende ka “skllevër” të atyre mendimeve, kur kanë dalë aq shumë libra dhe dokumente mbi shtrembërimet e historisë sonë, sidomos të luftës NÇL, duke e paraqitur dhe pranuar vetëm bardhë e zi: komunistët “atdhetarë” e ballistët “tradhtarë”, sikur ata nuk ishin nga një gjak e nga një truall.

Është vërtet e dhimbshme, kur bëhet fjalë për ngjarje dhe veçanërisht për personalitete, si Riza Kishta, që e jetuan kohën, që kanë dominuar kohën me vendimmarrjet dhe që, në një farë mënyre ndikuan mbi rrjedhën e ngjarjeve. Ndaj duhet lexuar dhe nxjerrë mësime për historinë tonë të çoroditur.

Këtu qëndron edhe merita e librit dhe autorit, që sjell para lexuesit dhe opinionit publik, birin e Gramshit Riza Kishta, një personalitet të nderuar, një burrë shteti, autoritet i pa cenuar në veprime dhe në fjalë, të dhënë e të mbajtur në besë burrash, pavarësisht pasojave. Aq e vërtetë është kjo, sa edhe kundërshtarët, mbase nuk e duan, por e nderojnë. Besoj se raste të tilla janë të rralla, por që nderojnë një familje, një fis, një krahinë dhe një popull. Nga shembuj të tillë mësohen, edukohen e udhëhiqen brezat në shekuj.

Një vlerë tjetër që duhet vënë në dukje, është puna e gjatë për rreth 30 vjetësh: “Ende lundroj në lumin ujëplot të Riza Kishtës”, thotë Meçani në bisedë mes shokësh. Një punë e pambarim dhe plot durim, për të grumbulluar material dokumentar e gojor të besuar dhe të ballafaquar, siç ndodh në monografitë, në mënyrë që të jenë sa të vërteta, aq edhe të besueshme. Ndaj unë i quaj kokëkrisur të gjithë ata që marrin përsipër të hartojnë një monografi, sepse veç vështirësive që has në emra personash, data, ngjarje e ndodhi, ku duhet t’i kthehesh disa herë, për të qenë i saktë, në përfundim do të ndeshesh edhe me opinionet dhe mendimet ndryshe, të cilave duhet t’u japësh përgjigje.

Megjithatë, unë dhe kushdo tjetër, kupton se autori i gjendur para kaq shumë të dhënash, është futur në lëkurën e kohës, aq sa na bën të besojmë se edhe ne si lexues po e jetojmë atë kohë, duke pyetur: Ç’ qëndrim do të mbaja unë, ti dhe të tjerët, para ngjarjeve dhe përplasjeve të mëdha të kohës? Si do t’i përballeshe me kurthet dhe të papriturat e luftës, të “miqve” dhe armiqve? Ç’anë do të mbaje para dilemave të mëdha ideologjike dhe politike që zienin dhe trazonin mjedisin shqiptar? Të bashkoheshe me sllavët armiqtë shekullor, apo të mbroje bashkimin me Kosovën, me administratë, arsim dhe kryeqytet Tirana, si fakt dhe frymë atdhetarizmi, që mbizotëronte te të gjithë nacionalistët, përfshi edhe njerëzit e thjeshtë?

Nuk ishte e lehtë të gjeje udhën edhe në oborrin tënd. Bashkimi trojeve nuk ishte “gozhdë” për të varur gunën apo xhaketën, por frymë atdhetarie e shqiptarie. Besoj se këtë mëdyshje e zgjidh përfundimisht një thënie të diplomatit Rauf Fico, biri i madh i Gjirokastrës, i vlerësuar aq lart edhe nga bota, që u thërret shqiptarëve si me profeci Dodone: “Dashtë Zoti me Flamurin Kombëtar në krye, të marrim dhe Kosovën e Çamërinë. E nëse nuk do t‘ia arrijmë kësaj, brezat e ardhmë do na gjejnë në varr, me gishtin drejtuar nga këto vise”.

Vlera më e madhe e këtij libri, por edhe e librave të këtij lloji të botuara së fundi, besoj se është mësimi i historisë pa hile dhe shtrembërime të sajuara apo të stisura qëllimisht. Kam përshtypjen se librat që kanë vetëm dokumentacion, kanë shumë vlerë, por janë të ftohtë. Dokumenti është pa lëng jete, nuk të ngjall ndjesi e përjetime. Thjesht të bind në të vërtetën historike dhe vetëm kaq. Ndërsa libri i Meçanit është shumë i ngrohtë, jo se ai e do dhe e përkëdhel “Heroin”, por e nderon atë, nuk i përbuz kundërshtarët, por i ve para provës, për t’u bindur e për t’i bindur, nga anon e vërteta dhe e drejta. Libri të tërheq ta çosh deri në faqen dhe fjalën e fundit, sepse ndërthuret me ngjarje të tabanit e të vatanit, në konferenca, parlament, fshat e qytet, në odat e miqve dhe në stane, kasolle dhe shpellat e krahinës, te miqtë dhe besnikë të besës, si zakon dhe betim shqiptari.

Në këtë hulli mendimi, cilindo e çudit një fakt i jashtëzakonshëm, kur e lexon: Rizai u arratis, duke kaluar në ilegalitet brenda krahinë së Gramshit, për një vit e gjysmë te miqtë dhe të njohurit e tij dhe nuk u kap nga forcat e ndjekjes, që kontrollonin çdo shteg, ditën dhe natën. Ky ishte nderimi që i bënte vendi, kësaj figure atdhetare dhe autoriteti që gëzonte ai. Cili nuk do e lakmonte këtë vlerësim deri në adhurim, nga populli i vet? Libri vazhdon më tej: Rizai kaloi rreth 14 muaj hetuesi, veç ai e di se ç’ hoqi. Aty provoi torturat e hetuesisë shqiptare, aq sa u mbeti në dorë, duke ndërruar jetë, por nuk u dëshmua asnjë faj që ta baltoste dhe ta damkoste, si armik apo tradhtar i atdheut.

Vetë libri është një dokument i plotë dhe i qëndrueshëm për historinë tonë kombëtare, pasi ashtu siç rrodhën ngjarjet në zonën e Gramshit, me pak dallime janë zhvilluar kudo nëpër Shqipëri. Nuk mund të hyj në hollësi, le t’i shijojë lexuesi të fshehtat që të mbajnë të mbërthyer deri në fjalën e fundit. Më duhet të nënvizoj një dukuri të asaj kohe: Fjala që përmendet shpesh nga Riza Kishta, si komandant i “Ballit” për krahinën e Gramshit, kur mund të kishte përplasje me armë, është: “Janë djemtë tanë dhe s’duhet të derdhim gjak shqiptarësh”. Ai e nderonte luftën për liri dhe luftëtarët që u ngritë, ndaj edhe shmangu çdo përplasje, kur në të njëjtën kohë, pas Konferencës së Mukjes, komunistët shpallën armik Ballin dhe ballistët, për t’u luftuar pa kompromis.

Në këtë shteg gjykimi, secili ka të drejtë të meditojë: Ç’ qëndrim do të mbaja unë, ndaj Shtabit të Përgjithshëm dhe Enver Hoxhës, kur u strehua në zonën e Gramshit, zonë që me forca të shumta e kontrollonte Balli? Rizai e dinte, por nuk veproi, e tëra në emër të luftës për çlirim dhe besës ndaj mikut, që vjen në shtëpi. Nuk e përtypte dot turpin, që do të mbante mbi shpinë. Një fisnikëri për t’u admiruar!

Vetë Rizai, ashtu edhe plot nacionalistë në mbarë vendin, ishin për pajtim kombëtar dhe jo vëllavrasje. Pas lufte, mendonin për një shtet demokratik, ku të sundonte ligji dhe drejtësia, jo për ndarje e luftë klasash, si murtaja më e egër që e sëmur dhe e prish një komb.

Kjo është edhe vlera e këtij libri, që të mëson dhe në të njëjtën kohë të bën të mendohesh e mundësisht të përjetosh ngjarjet. Sepse “E vërteta është e vetmja gjë që mund ta bëjë të madh një popull”, shprehet diku atdhetari i rilindjes kombëtare Koto Hoxhi.

Riza Kishta lindi, u rrit dhe u burrërua si luftëtar e atdhetar i fisëm, por vdiq si antikomunist i vendosur. Mund të thotë kush, se ku qëndron faji i tij?

Në fund të këtij shkrimi modest, dua të përshëndes autorin, pasi titullit të librit, “Riza Kishta. Emër që nuk harrohet”, i dha kuptimin e duhur, duke e bërë atë të mos harrohet në jetë të jetëve, nëpërmjet futjes tek “Arka e kujtesës”, përkatësisht në një libër monografi. Ky libër e ngjalli dhe e solli Rizain e vërtetë në jetën e vërtetë, si një monument që nuk ka piedestal dhe shesh, por qëndron në ballë të çdo oxhaku nëpër shtëpitë e çdo gramshioti dhe në raftet e librave në mbarë mjedisin ku jetojnë shqiptarë.

Urime autorit Meçan Hoxha, duke shpresuar për libra të tjerë po kaq të bukur letrarisht dhe me vlerë përdorimi shqiptarisht!

Kadri Tarelli

Durrës më: 07, vjeshta e parë, 2020.

Ali Asllani dhe :”Kënga e një plaku”

September 8, 2020 by dgreca

Nga Gëzim Llojdia-

1.Kur dilte në rrugë Ali Asllani ishte veshur shik me kostum dhe ecte një zotni.Vashat dhe gratë të marrosura pas asaj bukurie, pas penxhereve përgjonin këtë dalje në rrugët e kryeqendrës .

-Shikoni moj gra, në rrugë po ecën poeti!Kështu e kujtonte një miku im kur për herë ta parë shikonte poetin lirik dhe autorin e shumë poezive të tjera,diplomatin apo ish kryetarin e bashkisë së Vlorës.

Në Vlorë poeti ka jetuar në një banesë afër Skelës,atje ku sot jeton F.Sh.E shikoja dhe nuk ngopesha me aromën, që kishin mbajtur këto murre,frymën dhe djersën e poetit lirik shqiptar.Ja shkallët që ngjiti sipër në tarracë.Atje ishte F.Sh. i cili zbriti me kujdesë.Dhoma e madhe kishte një bibliotekë të madhe aq sa mund të kenë sot institucionet bibliotekare në këtë vend.Poeti ishte transferuar në Tiranë dhe shpesh ai vizitonte atje ngrehin e artit ku mblidheshin shkrimtarët për një dorë muhabet për të dëgjuar lajmet fundit apo të biseduar për krijimtarinë e tyre.Poeti rrinte i heshtur nw atw kulvi ngase se shokwt evjetwr ishin larguar . Mirëpo duke zgjedhur të qëndronte nën një regjim, që nuk e shikonte më sy të mirë,poeti s’kishte rrugë tjetër.N, Jorgaqi ka shkruar rreth kësaj çështje. Nëse Lasgushi u mbyll nën vetëvete ngaqë edhe në shkollarët e dinim të vdekur ,madje u habitën kur shtypi dha njoftimin për ikjen e tij në parajsë,poeti lirik lab provoi më kotë të vazhdonte atë rrugë me poezinë e bukur të tij ,poezinë e lirë ,të pastër dhe të sinqertë, që e kishte shkruar vite më parë dhe nën një regjim tjetër.
Shumë nga miq të tij,i propozuan Ali Asllanit,në përfundim të luftës,që të largohej nga Shqipëria,por ai një gjë të tillë nuk e pranoi. Ja vlerësimi i Ago Agaj nga Smokthina në librin për luftën e Vlorës,1920,faqe 149:”Qofsh i mallkuar-o Ali Asllani,në të dyja jetët-që s’u arratise “bashkë me ne dhe ti kishe kënduar lirisht,dhe denjësisht këngët e kësaj epopeje…”.Autori shkruan me respekt për Ali Asllanin,kur përmend atje poemën “Vlora-Vlora” dhe me të vërtetë ,në ato vende të lira që Ali Asllani i njihte shumë mirë,patjetër që do të këndonte më shumë e më bukur,asaj ngjarje,sepse kushtet , andej ishin më të mira e të favorshme për të. Por ai,si patriot,atdhetar i madh që ishte,nuk u largua nga vendi i tij,duke mbetur kështu një shembull i shkëlqyer .

Ja poezitë e tij botuar në gazetën :”Drita” viti 1966.

Kënga e një plaku

Them të shkruaj një poemë
qoftë lirike,qoftë epike,
do ma vargjet me derhem,
të mos dalin shtatanike.
Rrëmoj gjurmët titanike,
Dëgjoj këngët heroike,
Dëgjoj këngët,ato këngë,
Këngë e gunave pa mëngë.
A e njihni Arbërinë,
mos ja prekni krenarinë,
tanimë na erdhi radha,
e udhëhequr nga një dritë,
Shqipëria monolitë,
merr e jep me re të bardha.
Po ju flas sepse këtu,
treqind muaj edhe t’hu,
e vërteta ja bën mu.
Vendi ynë tani po thuaj,
di ta ndez dhe di ta shuaj,
le të jetë lumi turbull,
ne do hidhemi përtej,
kjo shqiponjë që di e ngrihet,
e di mirë se ku do vej*.
Pra poemë e një poeti,
S’do rëkojë pas këtaj
kjo muzikë eterniteti,
do vazhdoj në tel të saj.
Vendi ynë përherë’ nerënzë
kurdoherë sumbulloret,
kënga jonë përhera këngë,
sevdallesh e këtij vendi,
veshur petka prej argjendi,
mot e jetë do rrotullonet.

Poezit e tjera të panjohura të botuara në këtë gazetë në vitin e ikjes së poetit lirik.Në gazetën :”Drita” të vitit 1966 gjejmë edhe poezi të tjera të cilat nuk kanë atë shkëlqimin e dikurshëm të lirikut poet,që ashtu si kishte mbiemrin kishte edhe vargun poetik:asllan. Sigurisht, që në kontekst të kohës, Asllani ashtu vetëm mund të gjente hapu,r për autorin e këngës së Vlorës,pra një dritare të vogël botimi .Poeti ishte gjallë,mirëpo poezia e natyrës së tij, mund të thuhet në këto vite kishte lindur e vdekur. Kur vdiq poeti ,këto poezi të kësaj kohe janë anashkaluar me të drejtë,mirëpo për hir të së vërtetës, po i risjellim, 65 vjetë më pas .Poti A.Asllani mbahet mënd për lirikat e bukura aq poetike e shpirtërore saqë një poeti tillë mundtë ti thurte e ti latonte mjeshtërisht e bukurish ,bukur. Shiko si e thur ai poezinë e lirë ,atë që shpirti i buron vetë. Ali Asllanit për fshatin Vajze:”

Në krye të fshatit, ka një deli krua,

uj’ i tija akull derdhet në përrua,

dhe në krahun tjeter varet nga një mal

një përru’ i rreptë me utrim’ e val’.

Mu në mes të tyre bregu – Allatoj-

dhe shtëpit e fshatit si fole fajkoj.

fshati babëgjyshit, fshati më i mirë,

nga ata që thuhen: Labëri e lirë.

Aty nënë shkallë blegërin shelegu,

aty përmbi shkallë po gjëmon dybeku,

rreth e rrotull lëmit djemtë hedhin valle,

nënë rrap, në hije, pleqtë qajnë halle….

Lab mor tunjatjeta, s’ka më shumë nevojë,

ky punon për nam, nuk punon për gojë,

S’ka sevda për leka, s’ka sevda për grosh,

nuk e ha meraku për gjë e për llosh.

Po ku ja do qejfi, di për fjal’ të nderit,

di e kren kafshitën nga sqep i skyfterit.

Dimrit nëpër fshatra, verës nëpër stane,

e ç’kërkon më mirë në këtë jallane!?

Nje poete e huaj shkruante e duke e shkruar e mendonte kështu kohë vdekjen e saj.Unë nuk jam kështu. Unë s’do të dua kurrë të mos të jetë kështu, edhe pse unë bisedoj me njerëz të tillë, çdo ditë dhe unë nuk them asgjë e pse, kjo më bën mua të ndjehem e vështirë….

TË JESH I KTHJELLËT EDHE NË KOHË PANDEMIE

August 27, 2020 by dgreca

Shkruan: GJOKË DABAJ-Tek po lexoja librin më të fundit të Agim Vincës “Ditari i pandemisë”, nuk di pse po më rrinte mendja te kthjelltësia mendore e njeriut. Agim Vinca ka qenë një ndër më të kthjelltët intelektualë shqiptarë të brezit tonë, në të gjitha fazat (etapat), në të cilat na ra shorti të jetojmë. Dhe, s’kemi kaluar pak prova. Kemi kaluar shumë prova.

Ç’qëndrim duhej mbajtur ndaj Jugosllavisë titiste, pushtuese, sunduese, në jo më pak se gjysmën e atdheut tonë, duke qenë edhe vetë pjesë e asaj gjysme?! S’ka qenë aspak e lehtë ta pozicionoje veten në krahun e duhur dhe të mundoheshe të bëje jetë disi normale.

Ç’qëndrim duhej mbajtur ndaj atij që shqiptarët e përtejkufirit e quanin shteti amë, të cilin në atë kohë e qeveriste Enver Hoxha?! Kundër Enver Hoxhës botoheshin në Beograd me tonelata libra. A duhej edhe shqiptarët të bashkoheshin me Beogradin në qëndrimin ndaj Enver Hoxhës?!

Vitet e riinstalimit të sistemit kapitalist në Jugosllavinë titiste, shoqëruar me shovinizëm nga më të shfrenuarit, ishin jo vetëm të vështirë për t’u përballuar shpirtërisht, por shoqëroheshin në çdo çast edhe me rrezik jete. Ku të futeshe, në kohën kur edhe fëmijët nëpër shkolla po i helmonin me mijëra?!

Cili duhej të ishte qëndrimi, jo vetëm i një pjese të intelektualëvet tanë, por i krejt inteligjencës sonë, në vitet kur në Republikën e Shqipërisë ndodhën ndryshimet sistemorë? Për fat të keq, ndryshime ekonomi-shkatërrues dhe popull-largues, në vend që të ishin: ndërtues, përmirësues dhe zbukurues të jetës sonë!

Erdhi, në po këta vite, koha e kërkimit të pavarësisë për ato pjesë të Shqipërisë që i kish mbajtur Jugosllavia më se njëqind vjet. A do të realizohej pavarësia me “politikë paqësore”, apo me armë lufte?! As Sllovenia e Kroacia nuk e kishin përzënë dot Sërbinë pa mitraloza e pa topa!

Agim Vinca, njëri nga intelektualët më kontribues të kohës sonë, në të gjitha këto situata, aspak të lehta, as për t’u konceptuar e le më për t’u përballur me ‘to, ka mbajtur qëndrimin që duhej.

Tani, na zuri edhe pandemia. Pandemi e shumëfishtë. Sëmundja, nga e cila po kërcënohet krejt planeti, është e rrezikshme, por edhe situata politke në mbarë kombin shqiptar është tejet e ndërlikuar. Bir Selmani nënës, kë të qaj më parë! Ka mbetur ndër ne kjo shprehje, e cila, me sa duket, është edhe pasqyrë e historisë sonë. A të mendojmë për Anamoravën?! A të mendojmë për Sanxhakun, Rozhajën, Tivarin, Manastirin dhe Ohrin?! (Ah, “Sazet e Ohrit”, me tekst të Agim Vincës, kompozuar nga Ilir Shaqiri dhe kënduar nga Selvete Bajrami! (faqe56) Apo të mendojmë për gjysmën e Shqipërisë Jugore (Çamërinë, Konicën, Kosturin), që dita-ditës po na greqizohet?! Po greqizohet ajo, por po rrëzikohen për t’u greqëruar (dreqëruar) edhe Gjirokastra, Përmeti e Korça!

Të mendojmë për të gjitha këto, apo të përqëndrohemi te Republika e Kosovës, te rrezikimi i saj nga një ricopëtim mirëfilli kanceroz?! “Shko e ngrije flamurin në Vlladimir!”, i thotë Hashim Thaçi Albin Kurtit. (faqe 42-43)

Në Republikën e Kosovës, për çudinë të paktën të atyre që nuk shikojnë turbull, është Vetëvendosja ajo që po jep shenja se do t’i dalë zot si duhet asaj pjese të vendit tonë. Asnjëri nga të tjerët nuk po jep kurrfarë garancie. Agim Vinca, në këtë problem, është nga personalitetet tanë më të kthjellët dhe, në krejt këtë libër prej 300 faqesh, mban qartësisht anën e Albin Kurtit.

Kur erdhi në pushtet, (“Njëqinditëshi”, faqe 221), sado që i detyruar të bënte koalicion me një parti, e cila udhëheqjen e kish dhe e ka negative, antikombëtare (me përjashtim të Vjosë Osmanit e ndonjë tjetri), Vetëvendosja arriti të bëjë disa punë të mira.

Mirëpo, nuk e lanë! Kush nuk e la?! Nuk po dimë. Kushdo që të jetë, u pa e po shihet qartë se nuk ua donte dhe nuk po ua do të mirën shqiptarëvet. Në mes të pandemisë së korona-virusit, në një kohë kur asnjë forcë politike, vërtet atdhetare, nuk do të ngutej për ta rrëzuar kundërshtarin politik, aleatja në qeverisje, nxitoi, u ngut dhe s’priti parë, për ta rrëzuar Qeverinë Kurti. Çdo gjë mund të ketë në të këtillë veprime, por atdhedashuri jo! Patriotizëm jo! Pala që e rrëzoi Qeverinë Kurti në këtë kohë sëmundjeje, nuk ka atdhedashuri! Nuk e do Kosovën!

A mund të ndodhë diku, në traditën pozitive shqiptare, në kohën kur një pjesëtar i familjes është në arkivol e të tjerë në rrëzik jete, të kërkojë dikush zëvendësimin e të zotit të shtëpisë? Është si është i zoti i shtëpisë, ai lihet deri sa të kalojë mordi.

Si gjithmonë, Agim Vinca mban qëndrim të drejtë edhe ndaj këtyre problemeve, kaq shqetësues për krejt kombin tonë. Në faqen 65 ai njofton: “37 intelektualë botërorë publikuan një letër në mështetje të Albin Kurtit”.

Letra u publikua, përkrahja e intelektualëvet progresistë botërorë erdhi, por ne, si komb, si tërësi kombëtare, a u treguam të mençur, kur i lejuam rrëzuesit e Qeverisë Kurti të uzurpojnë pushtetin?! Në vend që të tregohemi komb i mençur, lejuam që bota keqdashëse të tallet me ne. Pushtetarët sërbë po fërkojnë duart nga gëzimi se në Prishtinë po shkojnë punët ashtu si po duan ata.

Zhanri i ditarit i jep mundësi autorit ta shprehë kohën në të cilën jeton, si një fotograf, në mos edhe më mirë. Sepse nuk trillon asgjë. Shkruan atë çfarë ndien e çfarë sheh. Shkruan për veten, shkruan për familjen, shkruan për fqinjët e për të njohurit, por shkruan edhe për krejt botën. Ditar kanë mbajtur e mbajnë shumë njerëz, midis të cilëvet sidomos njerëz të mëdhenj. Ditar të rregullt po mban Rexhep Qosja, ditar ka mbajtur Haki Stërmilli. Më vonë, Enver Hoxha. Apo ditari i Ismail Kadaresë “Ra ky mort e u pamë” dhe ditari i polakut Vitold Gombrovic.

Por mua, ky Ditari i Agim Vincës po më ngjan pak me Ditarin e Ana Frankut. Ç’po bëjnë kështu me ne fuqitë e sotme të botës?! Pse nuk po e njeh Rusia Republikën e Kosovës?! Pse nuk po e njeh Kina Republikën e Kosovës? A kaq shumë po i rrezikokemi ne shqiptarët banorët e Moskës e të Pekinit?! A kaq të dëmshëm qenkemi ne shqiptarët për rusët dhe për kinezët, sa të na trajtojnë kështu edhe në kohën kur të gjithëvet po na rrezikon njësoj kovidi?!

Ku është humanizmi i pushtetarëvet të Evropës, që vetëm banorëvet shqiptarë të Republikës së Kosovës nuk po u japin të drejtë për të udhëtuar (apo edhe për të mos udhëtuar) si të gjithë popujvet të tjerë?! Në kohën e Ana Frankut hebrenjtë trajtoheshin si dele e zezë, e cila, o duhej therur, o duhej lënë të ngordhte me lemeri. Në kohën e Agim Vincës shqiptarët po trejtohen si dele e zezë. Të na vrasin, të na shpërngulin, të na dënojnë, sepse luftuam për të çliruar vendin tonë! Dhe varret masivë të rrimë duke i kërkuar brez pas brezi!

Duhej pa tjetër të ndërrohej Qeveria Kurti dhe të sillej aty një qeveri pa dinjitet! Duhej pa tjetër të çohej në gjyq presidenti! Duhet të thuren plane deri edhe për t’i lënë pa ujë shqiptarët, duke ia dhënë Sërbisë Ujmanin. Sërbët le t’i shesin mallrat e tyre nëpër Kosovë, si të duan! Shqiptarët të mos mund të udhëtojnë me pasaportat e veta as deri te farefisi në Preshevë!

Jo vetëm Rusia e Kina, por edhe dikush nga SHBA-ja po sillet me ne sikur të ishim ne prodhuesit e kovidit. “Grenelli cicëroi alaminutë nga Uashingtoni: Mezi pres ta vazhdoj punën me qeverinë e re”. (f. 280) Shkruan Agim Vinca… Por unë, Gj. D, po druhem shumë, mos po na punon ndonjë rreng ai Trumpi i Amerikës me këtë Hotin tonë. Po druhem, sepse ky Hot nuk i ngjan aspak atij Hotit tonë të dikurshëm që e kish emrin Dedë Gjo Lul.

Sa herë që lexon një ditar, varësisht nga mjeshtria e të shkruarit, njeriu, veç informacionit që merr, mbushet edhe me emocione. Por me “Ditarin e pandemisë” të Agim Vincës, lexuesi jo veç emocionohet, por edhe alarmohet, sado që autori është munduar të përdorë një stil të qetë. Revoltohet, jo aq për sëmundjen (sepse sëmundja “ka punën e vet”), por për punët e këqia që po ndodhin, si rrotull nesh, ashtu edhe brenda nesh. A do ta gjejmë dot një mënyrë, që shqiptarët, këndej e tutje, të mund t’ia ndërtojnë ndryshe historinë vetëvetes?!

Për mbylljen e këtij ditari, Agimi ka zgjedhur një poezi të kilianit N. Parra: “Po t’i bëjmë mirë llogaritë, mbetet veç e nesërmja” (faqe 292).

…Agimi erdhi para dy ditësh te unë bashkë me Fluturën. Ndenjëm e biseduam disa orë. I thashë që e kisha lexuar “Ditarin” e tij dhe i tregova ç’kisha shkruar në fund: “Do të doja ta lexonte këtë libër edhe Fotinia. 1 gusht 2020”. Fotinia është shoqja ime e jetës, ndërsa ai ia ka kushtuar këtë libër shoqes së tij të jetës. Në këtë mënyrë, kisha menduar unë, dy familjet tona do të lidheshin më mirë. Por Agimi ma ktheu pak me zemrim: “Ti je i pari që ta kam dërguar këtë libër këtu në Republikën e Shqipërisë! Askujt tjetër s’ia kam dërguar para teje!”

Dhe kjo do të thoshte që nuk mjafton vetëm Fotinia për ta lexuar. Duhet ta lexojnë sa më shumë shqiptarë, sepse vetëm ashtu do të mund të kuptojmë më mirë në ç’kohë po jetojmë.

27 gusht 2020