• Home
  • Politics
  • Opinion
  • Culture
  • Sports
  • Economy
  • Interview
  • Reporting
  • Community
  • Vatra

Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Pika e Ujit

May 26, 2022 by s p

Nga Naum Prifti/

Ishte një vajzë e vogël që kishte një emër të çuditshëm dhe ndryshe nga gjithë emrat e tjerë. Ajo quhej Pika e Ujit sepse ishte vërtet e bukur si një pikë uji që shkëlqen në rrezet e diellit. Të gjithë ata që e shikonin thoshin se Pika e Ujit kur të rritej do të bëhej artiste, aq mirë dinte të kërcente. Ajo vetë nuk e dinte se ç’do të bëhej kur të rritej, po tani për tani i pëlqente të mësonte këngë të reja, të dëgjonte përralla dhe të shëtiste.

Pika e Ujit shtëpinë e kishte në malin e Tomorrit, në një shpellë të madhe, ku drita e diellit mezi hynte nga çatia prej shkëmbi. Ajo kishte dëgjuar se në botë ka qytete të mëdha dhe ura të larta. Kishte dëgjuar se ka një vend të madh plot me ujë të kripur, të cilit i thonë ‘det’. Por ajo vetë s’i kishte parë dhe bënte ç’bënte i thoshte mamasë:

-Eja të dalim shëtitje dhe ta shikojmë atë detin me ujë të kripur!

Po mamaja gjithmonë kishte punë qe s’mbaroheshin kurrë dhe e shtynte shëtitjen nga java në javë.

-Mos ki merak, kur të rritesh do ta shikosh detin.

-Unë dua ta shikoj tashti.

-Epo tashti je e vogël. Më mirë shko fli që të rritesh.

Dhe Pika e Ujit shkonte menjëherë të flinte sepse donte të rritej sa më parë.

Një ditë prej ditësh, atëherë dinte të numëronte deri në njëqind dhe njihte shkronjat, ajo i kërkoi leje mamasë të dilte të shëtiste.

-Ku do vesh? – e pyeti mamaja.

-Deri te burimi në mal. Mirë?

-Mirë, – i tha mamaja, – vetëm mos u vono!

-Jo, nuk do të vonohem. Sa ta shikoj burimin dhe do të kthehem prapë këtu.
Kështu pika e Ujit doli nga shtëpia në drejtimin që të çonte te burimi i malit. Kur arriti te burimi, ajo vuri re se aty çdo gjë shkëlqente dhe çdo send i ri i tërhiqte vëmendjen dhe zgjonte kureshtjen edhe më shumë. Aq shumë feksnin gurët, zaret madje edhe fijet e barit aty sa që Pika e Ujjit mbyllte sytë që të mos ia vriste drita e diellit.

Me ngadalë hapte një sy, pastaj edhe tjetrin. Dhe duke ngritur kokën lart drejt qiellit e kuptoi se një rruzull i ndritshëm lëshonte dritë mbi të gjitha sendet në tokë. Ajo pa pemët e larta, shkëmbinjtë e mëdhenj, gjithfarësoj lulesh ngjyra-ngjyra dhe nga gëzimi s’u përmbajt dot por thirri:

-Sa bukur qenka këtu! Sa më pëlqen të shikoj edhe ca gjera të tjera… Vallë ç’do të ketë pas këtij burimi?

Pika e Ujit pa zogjtë që fluturonin dhe tha me vete: “Sikur të mësoj edhe unë të fluturoj!” Kur një trumcak përplasi krahët kaq pranë burimit sa puplat e tij e çikën Pikën e Ujit mu në faqe, asaj ju duk se mund ta kapte por ai sakaq u fsheh në pyll.

-Atje duhet të ketë edhe shumë zogj të tjerë sepse cicërimat e tyre dëgjohen gjer këtu, – mendoi ajo.

Pika së Ujit aty për aty thuri një këngë që filloi ta këndonte me ngadalë nën zë e druajtur se mos e dëgjonte dikush:

“Zog i bukur,

Krahëshkruar

A më merr me vete mua?

Tok me ty

Të fluturoj

Shqipërinë

ta shikoj!

Merrmë e shpjermë

Gjer te retë!…

Ajo do të kish kënduar edhe më gjatë sikur të mos e kish tërhequr një flutur aty pari me krahët me cikla të kuqe dhe anët të zeza nga e cila Pika e Ujit u mahnit.

Duke ndjekur fluturën që ndalonte te një lule pastaj te një tjetër ajo mendoi se flutura i kishte ato shoqe prandaj po i kalonte me radhë, kurse Pikën e Ujit as që e njihte fare.

-Eja të bëhemi shoqe! A të pëlqen të më kesh shoqe mua?

-Mirë, – i tha flutura, – veç kij mendjen mos më lagësh krahët me ujë, se pastaj nuk fluturoj dot.

-Po si fluturon ti? A më mëson edhe mua të fluturoj që të shëtisim së bashku.

-Në qoftë dëshrion të fluturosh, përpiq krahët, ja kështu si unë, – i tha flutura  dhe duke thënë kështu, filloi të vallëzonte në ajër.

Pika e Ujit s’kishte krahë prandaj s’kishte si t’i përpiqte. Ajo lëvizi duart gjersa i dhembën, po nuk qe e mundur të fluturonte. Ndërkohë flutura ishte prapa bregut dhe sado që Pika e Ujit u mundua ta ndiqte nuk arriti dot.

“Po mirë, – tha Pika e Ujit me vete, – unë do të pyes dikë tjetër që të më mësojë si të fluturoj”.

Ktheu kokën të shihte rreth e qark.

Vallë ç’kishte pas atyre pemëve të larta? Po pas këtij bregu çfarë mund të  shikoje? Ku ishte ai vendi me ujë shumë të cilit i thoshin det?

Ajo filloi të zbriste tatëpjetë përroit duke u mbajtur pas fijeve të barit e pas fletëve të luleve. Në ajër ndjeu dritherime të lehta nga një dallëndyshe me bishtin si gërshërë. Ajo i kishte dëgjuar përshkrimet e mamasë për zogjtë dhe natyrën por tani i shikonte për herë të parë.

-Dallëndyshe, – i tha Pika e Ujit, – a më mëson edhe mua si të fluturoj? Flutura që takova pak më parë më tha “përpiq krahët dhe do të fluturosh”.

-Ti nuk ke krahë prandaj nuk mund të fluturosh. Më mirë mëso të vozitësh me varkë. A ke hipur ndonjëherë në varkë? – e pyeti dallëndyshja.

-Asnjëherë.

-Atëherë do të të sjell unë një varkë, – i tha dallëndyshja dhe sakaq i humbi nga sytë.

Pas pak ajo i solli me sqepin e saj një lëvozhgë arre. Në vend të lopatave dallëndyshja i dha dy fije kallamishte. Varka përkundej në ujë por Pika e Ujit s’kishte hiç frikë. Me anë të lopatave kallamishte Pika e Ujit voziste në një vijë uji përmes një lugine të gjelbër. Prej andej shihej mali i Tomorrit dhe përrenjtë që shkisnin faqeve të tij.

“Andej kam zbritur unë, – mendoi Pika e Ujit duke parë atë me admirim. Atje janë shtëpia ime e bukur dhe mamaja. Pastaj menjëherë u kujtua. Ua! Po unë i premtova mamasë se do të kthehem shpejt në shtëpi… Kushedi sa vonë është bërë tashti!”

Pika e Ujit deshi të kthente varkën e të merrte rrugën e shtëpisë, po ishe e pamundur, sepse guaska e arrës nuk mund të voziste kundër rrymës. Rryma ishte shumë e shpejtë dhe Pika e Ujit e kuptoi se nuk mund të kthehej në drejtimin e kundërt. Ujërat shkisnin gjithmonë tatëpjetë dhe çdo çast e largonte edhe më shumë nga shtëpia. Pika e Ujit u tremb dhe duke vënë gishtin në gojë zuri të mendohej.

“Po sikur të mos e gjej rrugën e shtëpisë dhe të humbas këtej?…” Ajo u hidhërua shumë dhe gati zuri të qante. Por mamaja e kishte porositur se fëmijët që dinë emrin dhe mbiemrin e tyre nuk humbasin. Dhe atëherë ajo tha me zë të lartë që të dëgjohej sa më larg:

-Unë jam Pika e Ujit!

Vijës së ujit tani i qenë shtuar edhe vija të tjera dhe bregu mezi dukej ndërsa mali kishte mbetur prapa. Mbase ky do të ishte lumi i madh sepse shtrati kishte shumë ujë dhe brigjet shiheshin me vështirësi.

Pika e Ujit shikoi e habitur një urë prej guri që shkonte nga një breg i lumit te tjetri dhe vërejti lagjet e një qyteti të vjetër, me shtëpitë të ngritura në faqe të kodrës ndërsa një grup me fëmijë me grykëse të bardha këndonin me zë të lartë për një vend me emrin Berat. Pika e Ujit i përshëndeti dhe donte t’i pyeste më shumë për Beratin, po ata s’e kishin mendjen dhe s’e vunë re.

Anës rrugës, përgjatë lumin ku po voziste Pika e Ujit kalonin automjete. Në njërin prej tyre dukej një tabelë e madhe ku shkruhej me shkronja të mëdha Fusha e Myzeqesë. Atje tej boçet e pambukut ngjanin nga larg si flutura të bardha. Më tutje në një trase mbi lumë, grupe të rinjsh flisnin me pasion për një urë prej hekuri, dhe ajo dëgjonte fjalë të shkëputura, si: tren, Rrogozhinë-Fier. Ndonëse nuk arrinte t’i kuptonte të gjitha, ishte mbushur me një ndjesi të veçantë.

-Sa i bukur qenka vendi ynë! – tha Pika e Ujit me zë të lartë.

Në lumë zhabat llafazane bënin zhurmë dhe disa peshq sykuq e shikonin me çudi guaskën e arrës që lundronte drejt detit.

Pika e Ujit s’mbante mend sa kishte udhëtuar, po ishte kaq e lodhur sa e zuri gjumi. Të nesërmen në mëngjes erdhi një gaforre budallaqe që nisi ta shikojë varkën me lakmi dhe për të parë se mos kishte brenda dicka për të ngrënë, u zgjat dhe e kapi në anë.

-Ngadalë, ngadalë, – i thërriti Pika e Ujit, – se do të më rrëzosh!

Po gaforrja s’dëgjoi dhe e përmbysi varkën. Pika e Ujit ra brenda në det dhe ndoshta do të ishte vrarë po të mos e kish pritur një peshk në kurriz.

-A ke qejf të shëtisësh? – e pyeti peshku.

-Hip mbi kurrizin tim dhe unë do të të shpie ku të kesh qejf.

-Me shpjerë në shtëpi, – e luti Pika e Ujit.

-Ku e ke shtëpinë ti?

-Shtëpinë e kam në mal.

-Oh, më fal, – i tha peshku, – po unë s’di të eci në mal, bile as në tokë. Ç’është e drejta unë nuk mund të ec vetëm notoj. A nuk e shikon, unë s’kam as këmbë!

-Ku jemi këtu? – e pyeti Pika e Ujit.

-Këtu jemi në det. E ndjen shijen e ujit të kripur?

Oh, pse kështu qenka deti! – tha me habi Pika e Ujit. – Qenka vërtet i bukur. Po më pëlqen shumë, po i kam dhënë  fjalën mamasë se do të kthehem shpejt në shtëpi.

-Eja të të shëtis pak – i tha peshku, se po më dukesh vajzë e pastër dhe e zgjuar. Veç të lutem mos m’i vër këmbët këtu te verzat, se s’marr dot frymë.

Pika e Ujit e dëgjoi dhe u kap pas pendës se kurrizit. Peshku i tregoi plot gjëra të çuditshme: peshkun çekan dhe peshkun shpatë, ca korale që dukeshin si bimë, kalin e detit, një fokë me mustaqe si të maçokut dhe një breshkë uji me samar. Të gjitha këto Pikës së Ujit i pëlqyen shumë, po megjithatë, mendjen e kishte te shtëpia, prandaj e pyeti sërish peshkun:

-Po rrugën e shtëpisë sime e di ti?

-Unë s’e di, – i tha peshku, – por për këtë është më mirë të pyesësh diellin që ndriçon mbi det edhe mbi tokë. Tashti kur të jemi në sipërfaqe ti mund ta pyesësh vetë.

Deti ish i qetë dhe i butë dhe atje ku binin rrezet e diellit uji vezullonte. Pika e Ujit, kur pa se deti ishte tamam si  një pasqyrë e madhe e lëmuar, tha me mend se këtu ishte vendi më i mirë për të vallëzuar sa të kishte qejf.

Ajo vuri duart në mes, u ngrit në majë të gishtave dhe filloi të shkiste mbi atë syprinë uji si një mrekulli e vërtetë. Ndërsa vallëzonte, fustani i hapej si në çadër me ngjyra ylberi dhe gjallesat e detit filluan ta sodisnin me kërshëri vallen e balerinës së vogël.

Pika e Ujit vallëzoi sa filluan t’i merreshin mendtë, pastaj zgjati duart drejt Diellit dhe i tha:

-Diell, o Diell! Unë dua të vallëzoj me ty, merrmë atje lart se do të pyes edhe diçka.

Dielli i mirë zgjati rrezet e tij si duar të ngrohta dhe e ngriti Pikën e Ujit lart. Ajo ndjeu se tani ish bërë fare e lehtë. Dhe sa më lart ngjitej aq më avullore teksa pluskonte në qiellin pa fund.

Ku ishe ajo flutura që i pat thënë të përpiqte krahët po të donte të fluturonte? Ja tani, Pika e Ujit pa përpjekur as krahët, as duart po fluturonte mbi detin pa anë. Sakaq ju kujtua burimi dhe prej burimit mendja i vajti te shtëpia. Pika e Ujit u ndal e menduar.

-Pse po rri e menduar? – e pyeti Dielli i mirë.

-Më ka marrë malli për mamanë dhe për shtëpinë, – i tha Pika e Ujit. – A e dini ju shtëpinë time?

-Po si jo, – iu përgjegj Dielli. – Unë rri lart mbi tokë e mbi det dhe i shikoj të gjitha.

Dielli thërriti Renë e Bardhë si pambuk dhe i tha ta merrte Pikën e Ujit dhe ta shpinte në shtëpinë e saj në mal. Reja u nis fluturimthi nga deti drejt malit.

-Sa lart që jemi! – tha Pika e Ujit. – Ne po fluturojmë më lart se zogjtë dhe se fluturat, por kam pak frikë sesi do të zbres.

-Mos ki merak, – i tha Reja e Bardhë, – ti bjerë e fli se je e lodhur. Nesër në mëngjes ne do të arrijmë tek mali i Tomorrit.

Kur Reja e Bardhë e zbriti Pikën e Ujit, ajo as që e ndjeu uljen në tokë se Reja e vendosi mbi një gjethe dhe nga gjethja u lëshua ngadalë si një parashutë.

-Po tani si ta gjej shtëpinë time? – pyeti veten ajo.

Pika e Ujit filloi të zbriste nëpër një të çarë shkëmbi me shpresë se do ta gjente rrugicëzën për në shtëpinë e saj. Pa e ditur mirë sa rrugëkishte bërë ajo u ndodh ballë për ballë portës së shtëpisë. Rendi me vrap në oborr dhe pastaj çeli derën.

-Mami, mami! – i tha ajo duke e përqafuar, – sa më ka marrë malli për ty!

-Edhe mua, bijë e dashur, – i tha mamaja.

-Mos u vonova shumë? Ta dish sa gjëra të bukura që kam parë!

Ajo filloi t’i tregonte për rrugëtimin e saj.

– Ishte me të vërtetë udhëtim shumë i bukur. A do më lejosh të shkoj përsëri?

– Tani që mësove rrugën do të lejoj gjithnjë, – i tha mamaja. Po tani fli se u bë vonë.

Pika e Ujit mbështeti kokën në prehërin e mamasë dhe nga që ishte e lodhur e zuri gjumi menjëherë. Po kur të çlodhej ajo dëshironte të nisej përsëri në udhëtimin e mrekullueshëm që nuk mund të ketë emër tjetër përvecse “Rrugëtimi i Pikës së Ujit”.

Filed Under: LETERSI Tagged With: Naum Prifti

Shqipëria në Sallonin Ndërkombëtar të Librit në Torino

May 26, 2022 by s p

Autorët dhe veprat më të mira të letërsisë bashkëkohore shqiptare, të botuara në gjuhën italjane janë të pranishme edhe këtë vit në stendën e Shqipërisë në Sallonin Ndërkombëtar të Librit, edicioni i 34-të i të cilit zhvillohet në Torino të Italisë nga data 19 deri më 23 Maj 2022. Salloni Ndërkombëtar i Torinos është ngjarja më e madhe e më e rëndësishme letrare e vendit fqinj. Katër pavjonët e panairit, ku përveç shtëpive të mëdha botuese ekspozojnë edhe qindra botues të vegjël dhe mjaft cilësorë, vizitohen çdo vit nga qindra mijëra vizitorë dhe mijëra gazetarë nga e gjithë bota.Pjesëmarrja e Shqipërisë me një stendë të posaçme mundësohet tashmë prej dhjetë vitesh nga Qendra e Kulturës Shqiptare (www.centroalbanese.it), një prej organizatave më të mëdha e më aktive të bashkësisë shqiptare, në Itali dhe BE.Stenda e Shqipërisë në edicionin e vitit 2022, që konsiderohet nga organizatorët si më i madhi i të gjitha kohërave, ofron për publikun italishtfolës më shumë se 200 tituj, të mbi 80 autorëve bashkëkohorë shqiptarë, të botuar nga 31 shtëpi të ndryshme botuese italjane. Krahas veprave të autoreve best-seller si Anilda Ibrahimi, që botohet në Itali nga shtëpia botuese elitare Einaudi, pjesë e grupit të madh Mondadori, mjaft të vlerësuara e të kërkuara nga vizitorët vijojnë të jenë edhe veprat kryesore të Kadaresë, që po ribotohen gradualisht nga shtëpia botuese La Nave di Teseo, e drejtuar nga Elisabetta Sgarbi, motra e kritikut të njohur të artit Vittorio Sgarbi. Spikasin gjithashtu edhe librat e autorëve të tjerë bashkëkohorë si Ylljet Aliçka, Mimoza Hysa, Bashkim Shehu apo Arben Dedja, veprat e të cilëve janë të disponueshme edhe në italisht. Në vëmendjen e publikut italjan një vend krejt të veçantë vijojnë të kenë edhe autoret Elvira Dones dhe Ornela Vorpsi, të cilat shkruajnë drejtëpërdrejtë në gjuhën e shtetit fqinj. Ndër vizitorët më të vecantë të stendës shqiptare janë cdo vit edhe lexuesit shqipfolës që vizitojnë Panairin, të cilët krahas librave në gjuhën italjane mund të gjejnë pranë stendës edhe një përzgjedhje titujsh në gjuhën e tyre amtare. Mjaft i madh është gjithashtu edhe interesimi i udhëtarëve italjanë për Shqipërinë si vendmbërritje turistike. Pranë stendës shqiptare turistët e vendit fqinj gjejnë jo vetëm udhërrëfyesit turistikë “Albania & Kosovo” dhe “Tirana & Albania”, të dy tituj të autorëve Benko Gjata dhe Francesco Vietti, por edhe informacione praktike për Shqipërinë turistike. Prania shqiptare në Panair është një vetrinë e rëndësishme edhe për promovimin e njohjes së vendit tonë nga një publik i kualifikuar, i përbërë nga personalitete të spikatura të jetës publike në Itali. Kështu, gjatë ditëve të para të këtij edicioni të Panairit stenda e Shqipërisë është vizituar, ndër të tjera edhe nga Ministri i Kulturës i Italisë Dario Franceschini, Presidenti i Rajonit të Piemontit Alberto Cirio, Kryetari i Bashkisë së Torinos, Stefano Lo Russo, senatorët Mauro Maria Marino dhe Mauro Laus, etj. Takimet letrare
Përvec stendës së Shqipërisë, Qendra e Kulturës Shqiptare ka organizuar këtë vit edhe dy veprimtari të mëdha e të rëndësishme letrare në kuadër të Sallonit të Librit: paraqitjet e para për publikun të librave të rinj të autoreve Anilda Brahimi dhe Lea Ypi. Anilda Ibrahimi paraqiti përballë publikut torinez romanin e saj të ri “VOLEVO ESSERE MADAME BOVARY”, botuar sërisht nga Einaudi. Takimi u zhvillua në datën 19 Maj, dita e para e panairit, në mjediset e Polo del ‘900, një prej institucioneve më të rëndësishme kulturore të Torinos. Me autoren, në takimin e celur nga Benko Gjata, president i Qendrës Shqiptare, bashkëbiseduan studjuesja Marcella Filippa, gazetarja Elena Miglietti dhe Emiliano Paoletti, drejtori i Polo del ‘900. Takimi u pasurua nga leximet e interpretuara nga aktorja italjane Marta Laneri dhe intervalet muzikore të ekzekutuara nga artistët Leonard Plumbini dhe Aba Rubolino. Vepra e re e Anilda Ibrahimit u prit mjaft ngrohtë nga lexuesit dhe mediat e mëdha italjane, të cilat i kushtuan autores një hapësirë të posacme. Lea Ypi paraqiti përballë lexuesve të Sallonit versionin në gjuhën italjane të librit të saj të sukseshëm “E Lirë” (“Libera”, në gjuhën italjane), botuar nga shtëpia e madhe botuese Feltrinelli. Takimi u zhvillua në datën 21 Maj në Sallën Ndërkombëtare të Panairit të Torinos. Pas fjalës hapëse të Benko Gjatës, president i Qendrës së Kulturës Shqiptare, autorja dialogoi për rreth një orë me drejtorin e së përditshmes italjane La Stampa, Massimo Giannini, e duartrokitur shpesh nga publiku. Qendra e Kulturës Shqiptare është një prej organizatave më jetëgjata e më aktive të diasporës shqiptare. Me seli në Torino dhe Milano, Qendra synon të përhapë në Itali njohjen e kulturës shqiptare, të promovojë zhvillimin e lidhjeve kulturore, sociale dhe ekonomike mes Italisë dhe Shqipërisë, si edhe të mbështesë integrimin e bashkësisë shqiptare, si pjesë e proçesit më të gjerë të integrimit të Shqipërisë në BE.

Filed Under: LETERSI

Ernest Koliqi: Harresa, në disa raste, është më e vështirë se vdekja

May 23, 2022 by s p

Don Lush Gjergji/

“As zemra s’duhet të punoj vetëm për mua, por për të mirën e popullit tim dhe të atdheut…”.

(Ernest Koliqi)

Populli, me të drejt thotë: “Harresa, në disa raste, është më e vështirë se vdekja.” E kjo thënie popullore, vlen sidomos për historinë tonë, për shumë krijues që kanë flijuar jetën dhe punën për të mirën e popullit, për një ardhmëri të cilën me shekuj po e kërkojmë, dëshirojmë, presim, por e cila në tërësi ende nuk po zbatohet.

Një ndër personalitetet e rralla të kulturës kombëtare, që është harruara për një kohë të gjatë, pa dyshim është edhe prof. Ernest Koliqi, shkrimtar, poet, arsimtar, përkthyes, edukator i shumë brezave shqiptare në Atdhe dhe gjetiu. Në jetën dhe veprën e tij pasqyrohet fare mirë Golgota e popullit tonë; mishërohen vlerat e së kaluarës sonë të lashtë, hapen shtigjet e reja të ardhmërisë, sidomos nëpërmjet arsimit, kulturës dhe qytetërimit.  

Ernest Koliqi, lindi në Shkodër, më 20 maj 1903. Që në fëmijërinë e hershme hetohej aftësia e tij mendimore, por Shqipëria ishte ende e varfër dhe e paorganizuar për shkollim sistematik dhe klasik. Mu për këto arsye, ai qe dërguar së shpejti në Brescia dhe në Bergamo të Italisë, në kolegjin e famshëm klasik “Arici”, ku me sukses kreu mësimet fillore për afro dhjetë vjet. Studimet e larta për gjuhë dhe letërsi, i kreu në Padovë.

Si fëmijë, e sprovoi vendin e huaj, mërgimin, si një lloj paralajmërimi dhe përgatitje për jetën e ardhshme. Në Shqipëri, u kthye në vitin 1921 dhe pas tre vjetësh rishtas kthehen në Itali. Punën në arsim e fillon në vitin 1930, së pari si profesor i gjuhës dhe letërsisë shqipe në Institutin Tregtar të Vlorës dhe më vonë në Liceun shtetëror në Shkodër.

Në vitin 1937 u emëruar lektor i gjuhës shqipe në Universitetin e Padovës, ndërsa pas dy viteve profesor ordinar i gjuhës dhe letërsisë shqipe në Universitetin e Romës.

Më 12 prill 1939 emërohet Ministër i Arsimit Shqiptar. Nga Shqipëria iku së pari në Dubrovnik, prej nga kaloi në Itali, në Romë, ku jetoi dhe veproi deri në vdekje (1975).

Përpos Italisë, prej vitit 1925 deri në vitin 1928 ka jetuar në Mal të Zi dhe në Bosnje, në Tuzëll, ku pati rast të mirë të njihte botën shqiptare të Malësisë së Madhe dhe atë boshnjake.

Ndikim të madh, vendimtar në jetën dhe formimin e tij njerëzor, kombëtar dhe krijues pati Luigj Gurakuqi (1879-1925) dhe Ernesti për një kohë ishte edhe sekretari i tij personal.

Në Brescia dhe Bergamo, më vonë në Padovë, sidomos në Romë, pati fat të njihte shumë personalitete të shquara të kulturës, traditës, krijimtarisë italiane dhe evropiane.

Këtu do ta përmendi njohjen, shoqërinë dhe miqësinë e tij me Giovanni Battista Montini, më vonë Papa Pali VI, që vazhdoi gjatë tërë jetës së tyre, botërisht u dëshmua në shumë raste, sidomos në vitin 1968, kur u kremtua 500 vjetori i vdekjes së heroit tonë kombëtar dhe fetar Gjergj Kastriotit – Skënderbeut.

Në vitin 1972, Papa Pali VI për Shqipërinë komuniste-ateiste botërisht ndër të tjera tha: “S’mund të heshtim mbi Kishën e Krishtit, e cila, është e detyruar jo vetëm në vuajtje në heshtje, por edhe në vdekje. Më lejoni ta hapi shpirtin tim kur mendoj rreth shkatërrimit të një popullit, teritorialisht të vogël, por të pasur me tradita të lavdishme qytetare dhe fetare, i afërt për ne, por i mbajtur larg nga barrierat, si të ishte në mes të nesh ndonjë oqean: Shqipëria…” (”Shejzat”, 9-12, 1972, f. 419).

Nga malli dhe dashuria për Atdhe dhe për Popull jetoi dhe krijoi në shumë drejtime për begatimin shpirtëror-kulturor të popullit. Nga përvoja e jetës dhe shkollimit, në veçanti u angazhua gjithnjë për shkollimin në gjuhën shqipe, prej fillores, shkollave të mesme dhe të larta, si dhe për krijimin dhe zbatimin e plan-programeve shkollore, po ashtu edhe për përpilimin e teksteve, si p. sh. “Shkrimtarët Shqiptar”, pjesa I, II, Tiranë 1941 etj.

 “Për t’i dhënë baza shkencore kulturës shqiptare me krijimin e “Institutit të Studimeve Shqiptare” në Tiranë, me programin e njësimit terminologjik të dishiplinës, me kongreset ndërkombëtare dhe botimin e serisë “Studime e Tekste”, me rritjen e studimeve dhe mbledhjen e trashëgimisë nëpërmjet “Visaret e Kombit”…” (Giuseppe Gradiglione, në “Shejzat”, viti XIII, nr. 10-12, 1969, f. 6).

Për të arritur një gjë të tillë, lypet kultivimi dhe pasurimi i gjuhës shqipe “me përpjekje të papreme, e pati fatin e bardhë me e zanunnji vend të posaçëm midis atyne burrave të vlefshëm, që i a dedikuen veten Kombit nëpërmjet gjuhës, qi asht shërbimi më kryesor qi i bahet kombit. Gjuha asht shpata, gjuha asht arma, gjuha asht zemra, gjuha asht çfaqja e gjallnis e, ma ne fund, gjuha asht vetë jeta dhe vetë kombi. Pa gjuhë, s’ka komb” thotë Karl Gurakuqi për Ernest Koliqin në artikullin: “Nëpër vullajat e “Shejzave”, në “Shejzat”, 9-12, 1966, f. 524.

Me shkrime dhe krijime letrare, Ernest Koliqi e begatoi letërsinë tonë si me përmbajtje, po ashtu edhe me fjalë, frazeologji, gjuhë tejet të pasur dhe të pastër.

Veprat kryesore të Ernest Koliqit janë: “Kushtrimi i Skenderbeut”, Tiranë, 1924; “Hija e Maleve”, Zarë, 1929; “Poetët e mëdhej t’Italisë” vëll. I, Tiranë, 1932; “Gjurmat e stinve”, Tiranë, 1933; “Tregtar flamujsh”, Tiranë, 1935; “Quattuor”, Iliria, 1935; “Poetët e mëdhenj t’Italisë, vëll. II, Tiranë, 1936; “Pasqyra e narçizit”, Bari, 1936; “Symfonia e Shqipeve”, 1936; “Epica popolare albanese”, Padovë, 1937; “Kangjelet e Rilindjes”, Romë, 1959; “Shija e bukës së mbrume”, Romë, 1960; “I tre maggiori poeti d’Albania”, Romë, 1961; “Evoluzione strica della lirica albanese”, Romë, 1962; “Antologjia della lirica albanese”, Milano, 1963; “G. De Rada, sulla vita e sull’opera di De Rada”, Romë, 1964; “L’umanesimo di Skanderbeg”, Palermo, 1969.

Vështrimet kritike të Ernest Koliqit: Fishta interpreti i shpirtit shqiptar, në “Shkëndija”, 1940; Influenze orientali nella letteratura albanese, Istituto per l’Oriente, Roma, 1954; Kroje të reja në Parnaz shqiptare, vështrimi i parë sistematik kritik mbi letërsinë në Kosovë, në “Shejzat”, 1957, nr. 1, 4, 5; Dhjetëvjetori i së përkohshmes “Jeta e Re”, në “Shejzat”, 1959, nr. 11, 12; Il realismo socialista e la letteratura, Roma, 1960; Ventesimo anniversario della scomparsa di P. G. Fishta, Roma, 1960; Giuseppe Schirò, poeta della fratellanza pan-albanese, në “Shejzat” 1963, nr. 1-2; Spirito autoctono e influssi stranieri nella letteratura albanese, në “Shejzat”, 1963, nr. 9-10-11-12; Considerazioni sui canti erotici del popolo albanese, Louvain, 1964; Albania, monografia, in Enciclopedia dei popoli d’Europa, Milano, 1965; Faik Konica – profilo critico., në “Shejzat”, 1967, nr. 5-6-7-8.

Mbi jetën dhe krijimtarinë e Ernest Koliqit kanë shkruar ndër të tjerët: Cordiniano F., Petrotta G., Atë Gjergj Fishta, Mann Stuart, Shuteriq D., Gradiglione G., Quasimodo S., Guzzetta A., Martin Camaj, Karl Gurakuqi e shumë të tjerë.

Veprimtaria letrare e Ernest Koliqit filloi herët, në Brescia, në vitin 1921, kurse së bashku me studentët tjerë themeloi fletushkën studentore “Noi” (Ne) dhe aty edhe botoi punimet e para letrare.

Një kapitull i veçantë në jetën e tij  dhe krijimtarinë e tij është themelimi i “Shejzave” në vitin 1957 dhe udhëheqja deri në vdekje. Në numrin e parë, ai ndër të tjera shkruan kështu: “Po i hyj kësaj ndërmarrje të vështirë, por me shpresë dhe bindje, e simbas fjalës së urtë “trimi i mirë me shokë shumë”. Dhe ashtu edhe ndodhi, sepse “së shpejti rreth emnit të Ernest Koliqit u radhitën fytyrat më të njoftuna në fushën e letrave në mërgim; i u banë kunorë miqt anë-e-kand në botën e lirë, nuk e lanë vetëm, secili simbas mundësisë dhe fuqive të veta” (Karl Gurakuqi, “Shejzat”, 1966, 9-12, fq. 515).

“Shkalla e zotsis së tij në këtë degë veprimtarije asht provue e riprovue tash katërdhetëvjetë e këndej: e kemi prekë me dorë në revistën “Illyria”, faqet e së cilës zbukuroheshin në çdo numër prej shkrimeve të tija, në prozë e në poezi; i kemi konstatue në revistën “Shkëndija” themelue dhe mbajtun prej tij” (”Shejzat”, Po aty).

Nëpërmjet “Shejzave” Ernest Koliqi ka krijuar një rrjetë të madhe bashkëpunëtorësh  në botë dhe ka kultivuar kështu gjuhën dhe letërsinë shqipe në mërgim, por të lirë nga prangat ideologjike komuniste. Ja vetëm disa emra që vite me radhë kanë shkruar në “Shejza”: Atë Zef Valentini, Peter Bartl; Gino Bottiglione, Franc Babinger, Alois Schmaus, Georg Stadmüller, Martin Camaj, Nermi Vlora – Falaschi…

Ja si e përshkruan Ernest Koliqi gjendjen e popullit nën sundimin komunist, si dhe copëtimin e tokave dhe të popullit: “Pjesa intelektuale u përça në shumë pjesë të cilat  këputen çdo pjekje njana me tjetrën. Disa shkrimtarë radhe së pari u zhduken n’atdhe tragjikisht, ase u detyruan të heshtin, tjerë u mërguan në katër kandet e botës. Fatkeqësia ma e madhe e rracës shqiptare qindron në ndasitë qi ndodhjet historike shkaktuen në trup të saj. Këto dasi i pasqyron vetë zhvillimi i letërsis, e cila zuni fill e u mëkëmb n’ujdhesa të shkëputuna njana prej tjetrës në hapësi dhe të ndërpreme në botë…” (Hilushi, “Shejzat” 9-10, 1969, f. 307).

Këto njësi, apo si thotë E. Koliqi “këto tri pjesti a thyese të botës shiptare ecin letrarisht në drejtime qi nuk harmonizohen. Mun veprojnë pa dijtë aspak ase fort pak njana për tjetrën” (”Shejzat”, Po aty).

Për letërsinë që krijohet në Kosovë njëherë më tha: “Kosova është dhe do të jetë kopshti i historisë dhe i ardhmërisë shqiptare… Atje ka mjaft krijime të suksesshme letrare, deri diku nën ndikimin e letërsisë sllave, por më pak nën ndikimin e diktaturës dhe ideologjisë komuniste. Nëpërmjet “Shejzave” jam munduar t’i lidhi dy botat shqiptare, trashëgiminë e vëllazërve Arbëreshë të Italisë dhe krijimtarinë përparimtare të shkrimtarëve të Kosovës, e cila është një risi e këndshme, përtërise dhe mjaft premtuese…”.

Bota e Ernest Koliqit nuk ishte e mbyllur në kufij apo paragjykime, por ai jetoi dhe veproi gjithnjë për popullin Shqiptar, sepse “Shqipnija e  vërtetë s’ka kufij gjeografik, por shtrihet shpirtnisht nëpër mbarë botën në çdo vis ku gjallitë nji Arbnuer qi nuk mohon vetit e veta autoktone” (”Shejzat”, Po aty, f. 310).

Ai, vërtet ishte vizionar i së ardhmes, sidomos nëpërmjet arsimit shqiptar. Si Ministër i Arsimit Shqiptar, ai dërgoi në Kosovë arsimtarët më të përgatitur dhe më të aftë për këtë mision të shenjtë, për arsimimin, ngritjen dhe qytetërimin e popullit të tij. Njëherë më rrëfeu këtë vendim me këto fjalë: “Shumëkush nuk e kuptonte përcaktimin dhe vendimin tim në Shqipëri; disa edhe më kundërshtuan dhe më sulmuan haptazi se po i shkapërderdhi intelektualët tanë. Mirëpo unë iu thashë: “Kosova është gjymtyra jonë e rrezikuar, prandaj atje duhet të veprojmë për përforcimin dhe kultivimin e gjuhës, traditës dhe kulturës shqiptare…”.

Shpesh thoshte kështu: “Kush e njeh mirë dhe në thellësi popullin shqiptar, s’mund mos ta donë. Shembulli më i mirë i “shqiptarit të huazuar” është Atë Giuseppe (Zef) Valentini”.

Katedrën për gjuhë dhe letërsi shqipe në Romë e lartësoi në nivelin e Institutit, me dekretin e kryetarit të Italisë, më 2 shtator 1957. Gjatë viteve akademike 1951-1969  aty diplomuan dhe doktoruan 58 albanologë shqiptarë, arbëreshë dhe të huaj (Lexo: Giuseppe Gradilione, “Shejzat”, 10-12, 1969, f, 24-27).

Ernest Koliqi i lidhi mjaft  frytshëm edhe katedrat tjera të gjuhës dhe letërsisë shqipe në Itali dhe në botë, si dhe studiuesit dhe krijuesit  tanë me albanologë të huaj.

Për të shkruan prof. Dr. Hans Joachim Kissling: “Shkrimtar dhe poet i pajis me zotësi të posaçme shprehëse qi diti ma se miri t’i përdorë me i ba të njoftun jo vetëm botës italiane, por edhe mbarë botës erudite, pasurinë shpirtnore të popullit shqiptar, mundësinë e tij dhe doket trashiguese…” (”Shejzat”, 10-12, 1971, f. 332).

Atë Zef Valentini më tha për Ernest Koliqin: “Ai është ambasadori i denjë i kulturës dhe traditës shqiptare në Itali dhe në botë. Zoti i ka planet e veta me popullin shqiptar edhe në këto rrethana të vështira”.

Prof. Martin Camaj: “Ernest Koliqi është për mua mësues, mjeshtër i fjalës së shkruar, shqiptar i kulluar, njeri që diti t’i afrojë dhe miqasojë njerëzit në mes veti, sidomos shqiptarët e mërguar dhe të shkapërderdhur. Gjithmonë besonte në Zotin dhe në Popullin, në vlerat burimore shpirtërore dhe letrare”

Ndërsa Ernest Koliqi shkruan për Marti nCamaj kështu: “Ardhja e Martin Camajt në Romë më trimëroi me hy edhe nji herë në valle të botimeve. Me bashkëpunimin e tij vëllaznuer dolën në dritë “Shejzat”…. Sillte me vete edhe dishka ma tepër: njomsin agimore të letërsis së Kosmetit… E ndiente veten si pjesëmarrës i ngusht në lëvizjen kulturore t’asaj krahine… Ajo frymë më rinoi e shkaktoi në muenji ringjallje fuqish…” (“Shejzat”, 9-12, 1966, f. 308-309).

Parimi i tij themelor ishte shkollimi, arsimimi, komunikimi i popullit shqiptar me botën dhe i botës me ne. Për këtë shpesh e përsëriste këtë porosi: “Pa dituri s’ka as ardhmëri”.

Ernest Kolqi u dallua edhe si përkthyes shumë i suksesshëm dhe i talentuar. Ja vlerësimi i Atë Cornelio Capizzit, profesor i letërsisë bizantine në Universitetin e Kolnit dhe në Istitutin Oriental në Romë: “Prof. Ernes Koliqi dëshmon njohurinë shembullore të gjuhës poetike italiane, në çdo fshehtësi semantike, tërësinë e fuqisë plastike dhe paraqitëse…” (”Shejzat”, 10-12, 1971, f. 335).

Më përthimet e tija të shkëlqyeshme nga shqipja në italishte dhe anasjelltas afron dhe begaton dukshëm dy gjuhë, kultura dhe popuj.

Dr. Đuro Kokša, Rektori i Kolegjit të “Shën Jeronimit” në Romë, më vonë ipeshkëv ndihmës në Zagreb, thoshte: “Ju shqiptarët keni fat të madh me prof. Ernest Koliqin si përfaqësues i denjë i popullit tuaj në Qytetin e Amshuar. Erudit i vërtetë, njeri i kulturës dhe krijimtarisë, mik i të gjithë popujve”.

Prof. Ernest Koliqi ishte shkrimtar, poet, arsimtar, përkthyes e mbi të gjitha njeri i ngrohtë, zëri i kulturës dhe popullit shqiptar në kohën e “shkretëtirës” dhe rrënimit të pashoq në Shqipëri- urë afrimi, frymëzues për shumë krijues të ri shqiptarë nga Kosova, Italia dhe diaspora.

Duke folur njëherë për dashurinë për popull dhe atdhe, ai më tha: “As zemra s’duhet të punoj vetëm për mua, por për të mirën e popullit tim dhe të atdheut”.

Zemra e tij u ndal së rrahuri, pas shumë mundimeve dhe mallit për vendlindje, por jo edhe dashuria, e cila vazhdon përmes veprave. Pati një jetë shumë të mundimshme, e ndoshta pikërisht për këtë edhe mjaft të frytshme. Vuajtja, malli, vetmia, bota e huaj nuk ishin për të shkas dëshpërimi, mbylljeje, hutie, dezorientimi, por frymëzim krijimi, pune, dashurie.

Në një bisedë më pati thënë: “Të nderoj dhe të dua shumë për dy arsye, se je meshtar i Jezu Krishtit dhe i Kishës Katolike. Edhe unë e kam pasur një vëlla meshtar, Don Mikelin, të cilin të “patenzonët” ma vranë…(Prof. Ernest Koliqi nuk e dinte se Don Mikeli ishte gjallë dhe se një ditë do të dilte nga burgu dhe do të emërohej kardinal i Kishës Katolike, vr. ime). Arsyeja e dytë pse të dua është, sepse merresh me çështjen e gruas shqiptare, temë gati e paprekur, por shumë e rëndësishme për ne, sidomos me jetën dhe veprën e Nënës Tereze”.

Jetoi dhe vdiq me “sy të çelur”, me mall në zemër, me shpirt të tronditur. Njëherë më tha: “Ne dhe të huaj gjeta Shqipërinë e vogël, ndër Arbëreshët. Në rininë intelektuale, përparimtare kosovare gjeta shpresën e re për ditë më të mira për popullin tonë”.

Filed Under: LETERSI

Poezi nga Emine S.HOTI

May 13, 2022 by s p

Me dritën dua të jetoj

Sytë e diellit rreze artë

Duke u rritur,

Vrapoja e lumtur,

Këndoja e lumtur,

Notoja e lumtur.

Shkoja në lumin Drenica, 

Në Sitnicë të Vushtrrisë, 

Në ujë pasqyrohej dielli,

Pamja ime e fëmijërisë.

Fytyra  dhe buzëqeshja ime, 

Si hëna,si yjet,dritë e bardhë,

Fëmijët, engjëj të kësaj toke, 

Janë sytë e diellit rreze artë. 

Me dritë dua të jetoj

Zemra e mendja bëhen bashkë,

Jo, nuk do të derdhë më lot,

Lus perëndinë dhe zemrën time,

Dua të jem e kthjellët, e fortë.

Me besim  eci në jetë,

Me besim kaloj dallgë,

Me të përballoj furtuna,

Me të ngrihem lart.

Nuk i përulem errësirës,

Të keqes, jo se jo,

Dua dritën e diellit,

Që ndriçon jetën kudo.

Dua rrezet e hënës dhe yjeve,

Dua gjithçka të ndritshme,

Errësirën e shkelmoj,

Erësirën e sfidoj,

Me ato ndeshem,

Me dritë dua të jetoj.

Mos e nxini dritën!

Kush prangos zemrën e njeriut,

Dhe me dhunë justifikon ligësinë,

Ai njollos rrezet e pastra të diellit,

Dritën e bardhë me blozë e nxinë.

Natyra e atdheut tim

Për natyrën e atdheut tim,

Për atë më këndon zemra,

Ajo më jep jetë dhe gëzim,

Atje më mbetet mendja.

Natyrë e bukur në Norvegji,

Natyrë e bukur në Evropë,

Por si natyra e atdheut tim,

S`e gjej dot tjetër në botë!

Yjet xixëllojnë si florinj

Ulur pranë dritares në mbrëmje,

Shikonim qiellin, ishte natë,

Yjet dhe hëna atje lart ndriçonin, 

Natën e bënin si ditë të artë.

Gjyshja vinte pranë e na thoshte: 

S`ishte ditë por ishte ende natë, 

Duhet të flini, o vogëlushët e mi,

Mëngjesi do të vijë prapë. 

Ëndrra të bukura do të shikoni,

Hëna me rreze do t`ju ledhatoj, 

Yjet do të xixëllojnë si florinj,

Një rreze dielli do t`ju zgjojë.

Si shqiponjat

Ne gjyshërit tuaj ju duam shumë, o fëmijë,

Ju duam më shumë se veten dhe jetën tonë,

Për të ardhmen tuaj përherë sakrifikohemi,

Që jetën ta keni sa më të sigurt, gjithmonë.

Ju duam të mençur e t`guximshëm në jetë,

Bëni më të mirën për lirinë dhe për atdhenë, 

Mos harroni kurrë, o bijë, zakonin e shqipeve: 

Ato fluturojnë në qiell, në tokë e bëjnë folenë.

Filed Under: LETERSI Tagged With: emine hoti

NJI FJALOR – URË, LEXUES – VEPER

May 12, 2022 by s p

Ernest Marku/

“Fjalori i veprës së Fishtës”, me autor Frano Kullin, asht nji tjeter veper serioze që i shtohet arsenalit të të ashtuquejtunes “Biblioteka e Letrave Shqipe”, duke vendosur nji tjeter gur themeli në rrugen e pasunimit të shqipes dhe të kthimit të saj drejt origjinalitet krijues. Të gjithë e dijmë se vepra e Pater Gjergj Fishtes, ngerthen brenda vetes nji pasuni të pashtershme gjuhësore, me një larmi trajtash e formash, që e ban të vshtirë hartimin e nji fjalori me nji bazë të ktillë fjalësh. Megjithatë, autori Kulli ia ka dalë me sukses nji pune të tillë të mundimshme, tue na dhanë nji veper sa të kompletueme aq edhe lehtësisht të aksesueshme. Fjalori na nep informacionin e duhun per çdo fjalë, nder të tjera edhe se në cilen veper ajo asht pordorë, apo kontekstin në të cilin asht përshi në vargje, deri edhe shprehje apo idioma që e permbajnë atë fjalë. Natyrisht qëllimi kryesor i autorit të këtij fjalori, asht rivendosja e urave të komunikimit midis lexuesit dhe vepres së Poetit Kombëtar, nevojë kjo që evidentohet që në parathanien e tij ku shprehet: “Shkëputja e gjatë shkrimtar-lexues, padyshim që ka krijuar një përthyerje, në mos te kuptimi, te shijimi i veprës së Fishtës”Kulli ka zgjedhur të ndërtojë një fjalor, brenda të gjitha rregullave leksikore, siç do ta kerkonte nji punë profesionale e akademike, pavarsisht vshtirsive të reja që dalin në kët’ drejtim. Shumë idioma apo vargje të tana të Fishtes, asht ma e letë me i shpjegue të plota, ashtu siç bahet rëndom në botimin e veprave poetike të Tij; por autori i k’tij fjalori ka zgjedhun rrugen ma të vshtirë, që asht edhe ma profesionalja në të njajten kohë, tuj na zberthye fjalen në fillim dhe pastaj tuj na prezantue shemujt e perdorimit të saj në vepren e Poetit Kombtar. Për shembull: para se me shpjegue vargun fishtjan: “ia lnuren zemren”, Franoja në fillim shpjegon foljen “l’nur” dhe pastaj e paraqet vargun e masiperm si nji figuracion dhe e shpjegon edhe ate. Në kët kontekst, ky fjalor, përveçse asht nji çeles per leximin e Fishtes, asht edhe nji veper shkencore, e konceptueme me kjartsi dhe mprehtsi akademike.Në fakt, autorët e vertetë të fjalësit të përfshirë në kët’ botim janë Benedikt Dema, Tahir Kolgjini, Nikollë Gazulli, Dod Koleci, Tahir Dizdari, Mehmet Elezi e deri te Tonin Çobani, Stefan Çapaliku e Tefë Topalli me fjalorin e tij shpjegues, në botimet e vepres së plotë të Fishtes nga “Enti Botues Gjergj Fishta”. Profesor Topalli, ka edhe nji kontribut direkt në hartimin e këtij fjalori, kjoftë me orientimet e me këshillat e tij të vyeme, kjoftë me punën redaktoriale që ka ba. Asgjamangut, përpunimi i fjalësit apo vjelja e fjalorëve të tjerë, në funksion të hartimit të fjalorit fishtjan; kerkon nji punë të mundimshme filtruese, investiguese dhe konverguese, të cilen Franoja e ka perballue me sukses. Vite ma parë, autori i ktij shkrimi, pati ndermarrë nji punë per hartimin e nji fjalësi, si nji çelës per veprat e Fishtës, Camajt, Koliqit dhe e korifejve të tjerë të letersisë gege të shekullit XX, tue tentue me ruejtë e me sjellë në kujtesë, mjaft fjalë e shprehje që po rrezikojnë të humbin; por i gjithi ky arsenal fjalësh e shprehjesh, mbeti pa u kornizue brenda rregullave të leksikografisë dhe metodave të trajtimit etimologjik të nji fjalori shkencor. E solla kët’ shembull, per me tregue vleren e punës së autorit Kulli, me kët’ veper dinjitoze, me t’cilen e ka pasunue biblioteken e admiruesve e lexuesve të veprave të Fishtës në veçanti, si dhe të letersisë gege në pergjithsi.Natyrisht që, në konceptin e ndertimit të këtij fjalori, janë të pashmangshme turqizmat, arabizmat e sllavizmat, po ashtu edhe fjalë të fjalorit fishtjan të huazueme nga latinishtja, italishtja, frengjishtja apo gjermanishtja. Fjalët me origjinë lindore apo si me thanë fjalët e huazueme nga popujt brenda Perandorisë Osmane, janë përdorë shpesh prej Fishtes, në zhargonin e kohës kur asht shkrue vepra; gja e cila asht pasë parasysh prej z. Kulli dhe asht respektue gjatë shpjegimit të tyne, sipas kontekstit. Neologjizmat e autorit të “Lahutës së Malcis”, apo edhe fjalë të tjera të fjalorit fishtjan, të cilat janë përdorë apo ngërthejnë kuptime të pashpjegueme ma parë; janë trajtue me kujdes nga ana e autorit të këtij fjalori, duke i shplalue mjaft mirë kuptimet e nenkuptimet, kontesktet e nentekstet; me nji ghuhë të zhdervjellët interpretative, por edhe me ilustrime të larmishme nga teksti. Respekti që Frano Kulli ka ndaj paskajores dhe gjuhës gege në tanësi, e shtyn atë që, gjatë shpjegimit të foljeve me fjalë të fjalorit të sotëm, ai i vendos ato sërish në mënyrën paskajore.Tue e shfletue kët’ fjalor, ndeshesh me fjalë e shprehje që ta ka andja me kenë pjesë e t’folmes t’perditshme, që do ta kishin pasurue e rivitalizue gjuhen shqipe, në perballjen e saj me nderkalljen e fjalve teknologjike apo t’atyne mediatike. Natyrisht që ky nuk ka kenë qëllimi kryesor i autorit të këtij fjalori, por të merresh me fjalorin fishtjan dhe t’mos e kesh kët’ pritshmëni, asht e pamujtun. A munden mos me ta knaqë shpirtin fjalë të tilla si: i amshtë, animirë, ma ka anda, perbind, çukurmoj, gurrojshin, gjakim, gjallon, knellet, ia kande, kacagjelas, kulihum, lazdrues, mbamendje, mirakande, mirgjendje, mungullojshin, prujshem, pamashtri, e patranshme, pretare, papajambajtas, ryset, qanderr, t’lemje, trupoj, e thukët zhgjanderr e plot e plot të tjera? Padyshim që ky fjalor asht nji hap i randsishem perpara n’kët’ terren linguistik, ku enigmat shtohen sa ma thellë që t’futesh dhe ku nderkohë, rriten edhe mundësitë per me zbulue thesare të reja gjuhsore, si edhe per me rizbulue rrajët tona etno-kulturore të mbarsuna në kët skelet të pavdekshem gjuhsor.“Fjalorthi i emnave të njerezve e vendeve, zanave, hyjnive e personazheve mitologjikë” që i bashkanjitet fjalorit si shtojcë, asht nji vlerë e shtueme e k’tij botimi. Emna zanash, perendish pellazgo-ilire apo emna heronjsh të mitologjisë greke apo romake, apo edhe personazhe të letersisë botnore, që nga latinët e helenët e deri te Dantja apo Shekspiri; krah per krah me emnat e herojve dhe të vendeve-arenë të ngjarjeve heroike, t’permenduna kryesisht në ”Lahuten e Malcis”; vijnë n’kët’ fjalor, t’shtjellueme me profesionalizëm, por edhe me erudicion, fantazi e koherencë kontekstuale, si dhe ate të nentekstit fishtjan.Në fakt, ky fjalor, ma shumë se sa Fjalori Vepres së Fishtës, siç e ka emnue autori; do ta quejsha edhe unë siç e pagëzoi profesori e akademiku i asociuar, Stefan Çapaliku, si Fjalori i Gjuhës Shqipe në gjallje të Fishtës. Me kët’ percaktim, po duem me thanë se gjuha e Fishtës asht gjuha e popullit shqiptar, popull mes të cilit e per të cilin ai gjalloi e punoi; popull i cili i kuptoi, i shijoi dhe shkoi deri atje sa i msoi permendësh vargjet e Tij, prej Shkodret e n’Gjinokaster. Ndoshta, ma shumë se bukuria e vargjeve, ma shumë se ndjenja e atdhedashunisë që ato njallen në shpirtnat e shqiptarve; vlera ma e naltë e vepres së Fishtës, qendron te fakti se Ai shkrujti e krijoi mjaft bukur shqip. Kater janë shtyllat mbi të cilat e ndertuen Rilindjen Kombtare, françeskanët me Fishtën në krye, por edhe jezuitët e Mjedës dhe plot patriotë të tjerë, nga Jugu në Veri: “Gjuha, E Drejta Zakonore, Folklori dhe Prralla Shqipe”. Në kët’ kontekst duhet ta shohim vepren e fraçeskanve të papersëritshem të gjysës së parë t’shekllit XX, n’kët kontekst duhet ta njohim e ta vlersojmë Poetin tonë Kombtar, si dhe n’kët kontekst duhet ta mirpresim daljen e ktij fjalori të Frano Kullit.Lezhë, prill 2022Ernest Marku

Filed Under: LETERSI Tagged With: ernest marku

  • 1
  • 2
  • 3
  • …
  • 159
  • Next Page »

Artikujt e fundit

  • Pika e Ujit
  • DR. ELISABET PERAJ IU BASHKUA VATRËS
  • VATRA NDEROI LEGJENDËN E BOKSIT SHQIPTAR XHEVDET PECI
  • MARK MRNAÇAJ: DALIP GRECA, LAMTUMIRË NJERI MODEL
  • TRASHËGIMI NGA DIASPORA KRAJANE
  • Xhaketa e Xhaferit
  • NEW YORK HERALD TRIBUNE (1939) / RRËFIMI I MBRETËRESHËS GERALDINË NË VERSAJË : EDUKIMI I DJALIT, SIMBOLIKA E KURORËS MBRETËRORE, SKËNDERBEU, DHOMA E PREFERUAR NË KËSHTJELLË…
  • Historia e Urës së Matit, një ndër më të bukurat në Ballkan
  • Shqipëria në Sallonin Ndërkombëtar të Librit në Torino
  • Congratulations Albania. Congratulations Roma
  • Urdhëri i Lirisë për patriotin e palodhur Jim Xhema
  • “Gjergj Kastrioti Skënderbeu” përjetësohet në New York
  • Kundër simboleve të diktaturës komuniste
  • Reagim për ndërprerjen nga Serbia të gërmimeve për mbetjet mortore të personave të zhdukur
  • Haris Vongli dhe Stela Bermema i bashkohen Vatrës

Kategoritë

Arkiv

Tags

albano kolonjari Albin Kurti alfons Grishaj Anton Cefa arben llalla Astrit Lulushi Aurenc Bebja Behlul Jashari Beqir Sina dalip greca Elida Buçpapaj Enver Bytyci Ermira Babamusta Eugjen Merlika Fadil Lushi Fahri Xharra Frank shkreli Fritz radovani Gezim Llojdia Hazir Mehmeti Ilir Levonja Interviste Kolec Traboini kosova Kosove Marjana Bulku Murat Gecaj nderroi jete ne Kosove Nene Tereza presidenti Nishani Rafaela Prifti Rafael Floqi Raimonda Moisiu Ramiz Lushaj reshat kripa Sadik Elshani SHBA Shefqet Kercelli shqiperia shqiptaret Sokol Paja Thaci Vatra Visar Zhiti

Log in

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy

Privacy Overview

This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary
Always Enabled
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Non-necessary
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
SAVE & ACCEPT