Kosta Nake/

Do të mjaftonin “Lahuta e Malsisë”, “Mrizi i Zanave” dhe ndihmesa te revista “Hylli i Dritës” për t’i drejtuar të gjithë projektorët te monumenti letrar madhështor i At Gjergj Fishtës, por korpusi i Veprës së tij është dhe do të mbetet thesar i zbulimeve befasuese. Një prej dëshmive të tjera të shumta është poemi dramatik “Gomari i Babatasit” që ka kaluar shekullin nga viti kur doli në dritë, por ende të mahnit me aktualitetin që ruajnë disa nga problematikat e pasqyruara si dhe për vazhdimin me një pjesë të dytë “Visku i Babatasit” që i drejton shigjetat e satirës ndaj figurave më të larta të Shtetit Shqiptar. Është një vepër që ndihmon për t’u dhënë përgjigje disa prej zhvillimeve politike që vazhdojnë të shfaqen si haxhiqamilizëm edhe pas një shekulli duke ndryshuar vetëm termat “oksident” me “euroatlantik”, “akraballëk” me “nepotizëm”, “mehmurë” me sahanlëpirës e mercenarë, për rrjedhojë, e detyrojnë ajkën e shoqërisë dhe intelektualëve të braktisin Shqipërinë në përmasa eksodike.

Shqipëria e pavarur e një shekulli më parë ishte një ndërtesë e konceptuar pa kujdes që në themele, me një amatorizëm që filloi me përzgjedhjen e gabuar të njerëzve për ngritjen e institucioneve, sepse “batallat bahen pashë e ministër” (f.41) dhe përfundoi me përkujdesjen për t’u dhënë mehmurëve “rroga n’ar flori.” (f.39) Paaftësia mund të fshihet dhe të mbështetet vetëm duke e ndarë pushtetin “Nëpër krushq e kushrini,/ Nëpër miq e kumbari,/ Për me ngrehë një parti,/ Parti barku e karrigash,/ Klika t’fshehta, çerdhe shtrigash…” (f.50) Në antitezë me këta hiçër të përkëdhelur të pushtetit janë “…burrat e dheut,/ Që për jetë e nder t’Atdheut/ Kanë ra n’luftë si shqipe t’lehta,/ Kanë shkri gja e shtëpia t’veta,/ Janë tue vdekë rrugëve unit./ Me iu dhimbë gurit e drunit.” (f.75)

Mungesa e specialistëve në vitet e para të Shtetit Shqiptar, ishte një gjë e pritshme dhe e justifikueshme, por po aq e papranueshme ishte papërgjegjshmëria për të mos sjellë profesionistë nga jashtë. Edhe në këto tri dekada tranzicioni prej fillimit të viteve ‘90 janë përsëritur deklaratat propogandistike për të tërhequr në institucione djemtë e vajzat e Shqipërisë të përgatitur në universitetet më prestigjioze të botës, por ka mbetur thjesht propogandë, se askush nga ata që është ulur në karriget e larta të pushtetit, nuk e njeh aktin e dorëheqjes, që duhet institucionalizuar dhe që Fishta e solli bukur me shembullin e Babatasit të ngarkuar për Muzeun Kombëtar pa qenë arkeolog apo historian.

Është e dhimbshme dhe revoltuese kur shikon se orientimi oksidental i hedhur në fushën e betejave politike para një shekulli, nuk është ka mundur të kthehet ende në realitet, jo sepse shqiptarëve u mungojnë cilësitë për të qenë anëtarë të denjë të familjes euroatlantike, por sepse baballarëve të kombit nuk u ka interesuar të futen në skanerin që ua nxjerr në shesh të palarat. Shqipërinë e lulëzuar dhe oksidentale mund ta bëjnë vetëm njerëzit idealistë dhe këtë ia deklaron ministrit drejtori B: “Për me u orvatë për Atdhe,/ Duhet me pas ma para i’ide/ E me di çka asht Atdheu,/Çka asht Shqipnia e Skënderbeu.” (f.56)

Më pak se dhjetë vjet pas Franz Kafkës Fishta vjen me metamorfozën shqiptare në një gjini tjetër letrare dhe e deklaron me këtë term pjesën e tretë të poemit. Gomari që ble lirë për të ushtruar detyrën, rezulton se është gazetari S.S. i gazetës “Vllaznija”. Në analizën për shtypin shqiptar në publicistikën e Fishtës, nënvizova se në atë periudhë kishte pluralizëm, por konkurrenca kishte përfshirë edhe mediat e shkruara, ndryshe nga tranzicioni i sotëm që i ka kthyer stafet e tyre në mehmurë të paguar për punë të porositura, ndonjëherë si gjobavënës e sharlatanë. Tranzicioni shqiptar ka shënuar një transformim të madh në rrugën e krijimit të fjalës së lirë, rrjedhimisht edhe të shtypit të lirë, por vjen një kohë kur media, si pushtet i katërt, bëhet i rrezikshëm dhe i padëshirueshëm, prandaj drejtori A që përfaqëson suportin qeveritar, deklaron “këta janë që na pështjellojnë t’tana punët e qeverisë e ato planet e partisë.” (f.85) Sërish është Babatasi që del në rolin e zëdhënësit të autorit: “…ajo liria e shtypit/ S’asht një shpatë në dorë t’magjypit;/ Por asht ‘i mjet, pa t’cilin shteti/ S’përparon as këtu, as ngjeti.” (f.89) Mandej Babatasi formulon edhe atë që duhet të ishte betimi i gazetarit në analogji me betimin e Hipokratit për mjekun: “Duhet shkruesi t’jetë ma parë/ Njeri i ndershëm, atdhetar/ T’jetë fisnik, zemërbujar,/ Jo intrigant e ngatërrestar,/ Edhe të mos jet’ afije./Mandej duhet që t’ketë dije…/T’jetë shqiptar në shkrim e n’gojë. /Fjala n’penë mos t’i ngurrojë, /Mbarë e mbarë punët t’i kallëzojë.” (f.92-93)

Në këtë vepër dramatike u hodhën së pari idetë për arsimin shqiptar si një kombinim i arsimit publik me atë privat dhe do të rimerreshin pak vjet më vonë edhe te përmbledhja poetike “Anzat e Parnasit”. Fishta i kundërvihet centralizimit shtetëror të edukimit që synonte t’i mbyllte shkollat private, sipas deklarimit të ministrit (f.17) dhe tendencave të kohës për të shpallur katolikët si antikombëtarë. (f.20)

Toni satirik i veprës ndryshon tonalitet duke bërë apel për ecje përpara dhe autori e ka gati zëdhënësin e vet, Babatasin: “Që t’gjithë ne, po, gjith’ si jemi,/Gegë e Toskë, fushë e malcina,/ Qytetarë edhe fshatarë,/ Nëpër rreze të lirisë/ T’vemi n’rrugë të qytetnisë…” (f.52)

Pjesa e dytë e poemit dramatik “Visku (kërriç) i Babatasit”, edhe pse nuk e pa dritën e botimit, tregon ngritjen e stekës së satirës në pikën më të lartë –Asamblenë Kushtetuese. Niveli i përfaqësimit në atë asamble zbulohet nga llagapet që u vë asambleistëve, tipike për ligjërimin bisedor: Terrtabucleci, Kryekërtolla, Veshllapota, Kalangerçi, Taravoli, Hundëleshi, Kryekungulli, Kryematarja, Surratqerepi, Fytyrfudulli, Kryetuli, Gojopanga, Hundëspeci, Hundkastraveci. Por Fishta përmend edhe me emrat e vërtetë, si: Themistokli Gërmenji, Mati Logoreci, Ambroz Marlaskaj, Stavro Vinjau. Ky nivel përfaqësimi i kthen në groteske seancat e diskutimit, ku njëri i bie gozhdës e tjetri patkoit. Deputetët dhe ministrat e tranzicionit janë treguar pasardhës “të denjë” të baballarëve të mësipërm dhe përballja e tyre me sistemin e drejtësisë tregon edhe një herë manipulimet dhe aktet agresive për t’u ngjitur atje: “Eh!…çka me ba…/Kështu po e kishte kjo dynja:/ Dy nën dorë e tri nën thue,/ Unë për vete e ti për mue.” (f.191)

Babatasi te “Visku i Babtasit” është i tërhequr duke qenë kryesisht syri vëzhgues i Vëllait të Madh dhe kulminacionin e pjesës së dytë ia delegon monologut të Daut Efendisë – një vetëdemaskim i klasës politike që mund të mos thotë e të mos bëjë asgjë “mjaft që t’m’ecë mue rroga ari.” (f.188)

Pas shpërthimit të Dritëro Agollit në Kongresin e Partisë Socialiste, nga brenda tempullit të parlamentit vetëm Ben Blushi verbalisht dhe Agron Gjekmarkaj me disa esse në median e shkruar kanë guxuar të bëjnë satirë për kolegët e tyre.

(Poemat dramatike “Gomari i Babatasit” dhe “Viski i Babatasit” të At Gjergj Fishtës, Vepra 8, Botimet Fishta, 2012)

---

Nga NDREK GJINI

MA, University of Galway, Ireland

---

Origjina e popullit shqiptar ka qenë një enigmë për shekuj me radhë për gjuhëtarët dhe historianët. Shqiptarët shfaqen për herë të parë në dokumentet historike në shekullin e 11-të, ndërsa gjuha shqipe është një nga degët më enigmatike të familjes indo-evropiane.

Një studim i ri gjenetik i kryer nga një ekip ndërkombëtar shkencëtarësh ka hedhur dritë të re mbi këtë çështje komplekse.

Studimi analizoi më shumë se 6000 (ADN) – gene të lashtë nga Ballkani dhe rajonet përreth, duke përdorur teknika të avancuara bioinformatike.

Rezultatet tregojnë se shqiptarët e sotëm rrjedhin kryesisht nga popullsitë e Ballkanit Perëndimor të periudhës romake, me një përzierje shtesë nga grupe të lidhura me sllavët.

Gjetjet kryesore të studimit janë:

Vazhdimësi gjenetike:

Popullsia mesjetare e Shqipërisë tregon një vazhdimësi të madhe gjenetike me popullsitë e Epokës së Bronzit dhe të Hekurit për më shumë se 2500-3000 vjet. Kjo provon se rajoni i Shqipërisë së sotme shërbeu si një strehë e AND – genit ballkanik perëndimor gjatë periudhës së trazuar të shpërbërjes së Perandorisë Romake dhe shpërnguljes së popujve.

Ndikimi i kufizuar i ndryshimeve demografike:

Ndryshe nga rajonet fqinje si Kroacia dhe Serbia, popullsia mesjetare e Shqipërisë u ndikua minimalisht nga ndryshimet demografike gjatë periudhës romake. Analizat tregojnë se shqiptarët mesjetarë ruajtën rreth 85% të prejardhjes së tyre nga popullsitë e Epokës së Bronzit dhe të Hekurit të Ballkanit Perëndimor.

Përzierja me grupe sllave:

Studimi zbuloi një përzierje të kufizuar me grupe të lidhura me sllavët. AND dhe modelet gjenetike sugjerojnë se popullsia mesjetare shqiptare mund të ketë pasur rreth 15% prejardhje të lidhur me sllavët. Kjo përqindje është shumë më e ulët krahasuar me popullsitë fqinje ballkanike, ku prejardhja sllave arrin 50-65%.

Vazhdimësi e prejardhjes atërore:

Në mënyrë të veçantë, prejardhja atërore e shqiptarëve tregon vazhdimësi nga popullsitë e Epokës së Bronzit të Ballkanit, përfshirë ato të njohura si ilirë. Kjo gjetje mbështet hipotezat që lidhin shqiptarët me popullsitë e lashta ilire.

Ndikimi i kufizuar i migrimit lindor:

Ndërsa shumica e popullsive ballkanike tregojnë një zhvendosje të konsiderueshme gjenetike drejt Mesdheut Lindor gjatë periudhës romake, shqiptarët ruajtën një profil gjenetik më të ngjashëm me atë të Epokës së Hekurit.

Heterogjenitet në periudhën pas-mesjetare:

Kampionët (mostrat) që u morën  nga Shqipëria qendrore dhe verilindore e periudhës pas-mesjetare tregojnë një heterogjenitet të lehtë, me disa individë që shfaqin më shumë përzierje me grupe të lidhura me sllavët.

Këto gjetje ofrojnë një kuptim të paprecedentë të proceseve historike dhe demografike që çuan në formimin e shqiptarëve të sotëm.

Ato ndihmojnë gjithashtu në lokalizimin e zonës ku u zhvillua gjuha shqipe.

Studimi sugjeron se gjuha shqipe ka të ngjarë të jetë zhvilluar në një zonë që përfshin Shqipërinë e sotme dhe pjesë të Malit të Zi, Maqedonisë së Veriut dhe Greqisë veriore.

Kjo zonë përputhet me shtrirjen e popullsive që tregojnë vazhdimësi gjenetike nga Epoka e Bronzit deri në Mesjetë.

Megjithatë, autorët e studimit theksojnë se lidhja midis gjenetikës dhe gjuhës nuk është gjithmonë e drejtpërdrejtë.

Ndërsa gjetjet gjenetike ofrojnë një kontekst të rëndësishëm, ato nuk mund të përcaktojnë përfundimisht origjinën e saktë të gjuhës shqipe.

Hipotezat gjuhësore që lidhin shqipen me ilirishten ose me gjuhë të tjera ballkanike të lashta mbeten ende të debatueshme.

Studimi hedh dritë edhe mbi ndikimet e ndryshme kulturore dhe demografike që kanë formësuar popullin shqiptar përgjatë mijëvjeçarëve.

Ky studim tregon se shqiptarët janë rezultat i një historie komplekse që përfshin vazhdimësi të gjatë, por edhe ndërveprime me popullsi të ndryshme.

Gjetjet e këtij studimi kanë implikime të rëndësishme në historitë e shkruara me militantizëm e nacionalizën të shteteve të Ballkanit dhe origjinës së popujve të tij.

Ato provojnë shkencërisht rëndësinë e Shqipërisë si një zonë unike që ka ruajtur një vazhdimësi të jashtëzakonshme gjenetike përgjatë mijëra vitesh, pavarësisht ndryshimeve të mëdha demografike dhe kulturore në rajonet përreth.

Ky studim shkencor i ADN-së së lashtë ofron prova të forta për origjinën e shqiptarëve nga popullsitë e lashta të Ballkanit Perëndimor.

Studimi konfirmon vazhdimësinë gjenetike të kësaj popullsie për mijëra vjet dhe ndihmon në sqarimin e debateve të gjata rreth prejardhjes së tyre.

Ndërsa shumë pyetje mbeten ende pa përgjigje, këto gjetje shkencore na afrojnë më shumë se kurrë me zgjidhjen e enigmës së origjinës së popullit shqiptar.

---

Burimi:

Ancient DNA reveals the origins of the Albanians

• Leonidas-Romanos Davranoglou*1
• Aris Aristodemou*2
• David Wesolowski*3
• Alexandros Heraclides*4

1 – Oxford University Museum of Natural History, University of Oxford, UK; Leonidasromanos.davranoglou@oum.ox.ac.uk

2 – Independent researcher; aenaristo@gmail.com

3 – Independent researcher; eurogenesblog@gmail.com

4 – School of Sciences, European University Cyprus, Nicosia, Cyprus; a.heraclides@euc.ac.cy

---

Source:

https://www.biorxiv.org/content/10.1101/2023.06.05.543790v1.full.pdf

Gjeneral ® Piro Ahmetaj/

Sigurisht po e ndjek me interes/shqetësim të shtuar, situatën e sigurisë në Kosovë pas shpërthimit të tubacioneve të ujit në “Ibër-Lepenci”. Ndëkohë kam refuzuar (me vetëdije) t’i bashkohem histerisë patriotiko – folklorike, që demonstrohet jo vetëm nga media, opinionistët e gjithëditur, por fatëkeqësisht edhe nga Faktorët politik, Institucionet dhe Autoritetet përgjegjëse të sigurisë dhe mbrojtjes kombëtare.

Gjithësesi, në kapacitetin e një ndër ekspertëve (shpresoj jo i panjohur/unknown) për çështjet e sigurisë kombëtare, Rajonit dhe NATO-s, në vijim gjeni përmbledhje strategjike rreth peshës, përqasjes, gjetjeve si dhe të rekomandimeve për përballjen me këtë akt terrorist të radhës:

Pikësëpari, si definicion, por mbi të gjitha për impaktet, kundër një infrastrukture me rëndësi kritike (për furnizimin me ujë dhe energji të rreth 1 milion, pra gjysmën e popullsisë, ose bashkëqytetarëve Kosovarë, Serb, etj), e çmoj si një sulm terrorist kundër një shteti Sovran. Kjo pasi: “nuk është dëmtuar një ujesjellës fshati, si e tillë, nuk mund të konsiderohet kurrsesi betejë e rëndomt për konkurencë tregu…” , apo Jo ?

Kështu, pa asnjë medyshje, e dënoj këtë sulm barbar (njëherësh bande-burracakësh), si dhe i bashkohem apelit për institucionet ligj-zbatuese: “të zbardhin me profesionalizëm, integritet dhe sa më shpejt ngjarjen duke vënë para drejtësisë frymëzuesit, organizatorët dhe ekzekutuesit e këtij akti terrorist”!

Ndërsa nuk jam as gjykatës as prokuror ndërkombëtar që “të vendos gishtin mbi fajtorët”, patjetër e gjej të ngjashëm, të frymëzuar dhe të orkestruar me interesat gjeopolitike të Kremlinit në Rajon si dhe sulmet neo-Naziste të Rusisë Putiniste (përgjastë 34 muajve) kundër infrastrukturave kritike të Ukrainës, si linjat/depot e naftës/gazit; tubot e amonjakut Togliatti-Odessa; digave të Hidrocentraleve, Spitalet, Shkollat, etj.

Nga ana tjetër (me shumë keqardhje), e gjej dhe neveritëse njëherësh, luftën populisto-elektorale mes vedit, pra se kush prej Faktorëve politik, Autoriteteve Shtetërore, analistëve dhe ushtrisë së sekserëve rreth pushteteve në Prishtinë dhe Tiranë, do të bëjë statusin e “patriotit më të zjarrtë në fushëbetejën diçitale” ?!

Si shëmbullin më tipik sjell në vëmendje demostrimin folklorik të forcës (pas pilafit), të Qeverisë-Kurti, cinikisht i shoqëruar edhe nga Shefi Shërbimit të Inteligjencës, i cili në vend të bente foto/shfaqje bolshevike me “cizme dhe lopata në krah të Eprorit/KM”, do duhet të jepte dorëheqjen për “(keq) dështimin e ShIK në përmbushjen e misionit”, pra të (mos) parandalimit dhe zbulimit të akteve të përsëritura terroriste me impakte kritike ndaj sigurisë së Kosovës. Shënim shtesë: “dorëheqja nuk është një akt personal (siç perceptohet), por një standart perëndimor i përgjegjeshmërisë shtetërore.

Së DYTI, riciklimi i sulmeve terroriste apo maktheve të Millosheviçit 25 vjet mbas humbjes turpëruese të luftës gjakatare, mund të ushqejnë agjendën radikalëve në Beograd; interesat e krimit të organizuar, apo “sorrat rreth liqenit Ujmanit …”, por kurrësesi nuk munden të trembin kombin Shqiptar si dhe as fuqinë e sprovuar (në 1999) të Aleancës Euroatlantike (USA/ NATO/UK/BE!

Për më qartë, Serbia do duhet të harrojë ëndrrat/paranojat Staliniste si dhe oshilacionet e Milosheviçit, pasi kufijtë dhe harta gjeopolitike e Republikës së Kosovës janë skalitur me gjakun e dëshmorëve të kombit, fuqia ushtarake e USA/NATO në 1999 si dhe sakrificat e luftetarëve në shekuj.

Prandaj, për aktorët mendjehapur edhe në Beograd përsëris thirrjen: “të mos lejojnë që qeveria e Vuçiç sot, etj mbas tij, të shpenzojnë kot stërkoti mbi 1.5 miliard euro në vit nga mundi i popullit serb (për armatosjen nga me tanke; ‘Mig29’, ‘Rafale’, helikopter, raketa dhe dronë vrasës) pasi asnjë nga vendet ndërkufitare (përfshi Kosovën) apo Aleancë nuk e rrezikon sovranitetin e Serbisë”!

Së TRETI, jo vetëm si ekspert por me përulësi vllazërore do t’i këshilloja faktorët politikë të Kosovës që të lënë adresimet populiste dhe llogaritë elektorale, por: “aktet terroriste dhe kërcënimet ndaj sovranitetit të Republikës së Kosovës”, t’i adresojnë me përgjegjësi të lartë shtetërore për të ndërtuar Kosovën moderne/Demokratike (përtej prezencës së NATO-s që nuk do të jetë e përjetshme); vendin ku, qytetarët pavarësisht përkatësive etnike, fetare dhe politike të ndihen të barabartë para ligjit, si dhe faktorizimin e Kosovës, nga “konsumatore në kontribuese” për paqen, stabilitetin dhe integrimin në NATO/BE.

Për me tepër, përsëris edhe thirrjen ndaj faktorëve politik dhe aktorëve shtetërore në të dy anet e kombit (Tiranës dhe Prishtinës zyrtare), që ta tejkalojnë luftën donkishoteske për privatizimin e Partive Politike dhe përjetësimin e pushtetit, POR të përulen në gjunjë para historisë së përgjakshme si dhe interesave (mbarë) kombëtare duke i dhënë jetë platformës “dy shtete sovrane një komb i vetëm”, pra duke ngritur kapacitete të përbashkëta: “Inteligjencën, për emergjencat civile, arsimimin, stërvitjet, misione ndërkombëtare, rreziqet kibernetike, etj”. Gjithësesi qartësoj se “me këtë projekt të vonuar nuk do shpikim rrotën”, pasi të tilla përqasje janë aplikuar me sukses edhe nga 3 vendet e Beneluks-it, (Belgjikë, Holandë, Luksemburg); 3 vendet Nordike (Norvegji, Finlandë, Suedi); pa përmendur qasjen e dy vendeve të NATO-s (Turqisë dhe Greqisë) në raport me sovranitetin e Qipros, pra ndaj një vendi anëtar të BE-së!

Ndërsa, aktorët dhe strategët/kolegët në rajon, Washington, Bruksel, etj do t’i sugjeroja që perspektivën e paqes, status-quonë/interesat gjeopolitike të USA/NATO në Ballkan, do duhet ta parakushtëzojnë jo me qasje burokratike, ndaj zgjimit të aleancave historike, as riciklimit të garës së armatimeve, etj por me “imponimin” e dy Masave të Mirëbesimit Reciprok, nëpërmjet të cilave Beogradi Zyrtar se: “(1) do të ruajë balancat e fuqisë ushtarake sulmuese, pra Tanke, Mig -29, Rafale (francez), raketa Ruso-Kineze, etj, deri në masën që të mos kërcënojë fqinjët (posaçërisht Kosovën); (2) nuk do të vendosen as instalime dhe aktivitete ushtarake (20 km distancë ajrore dhe 5 tokësore), në kufijtë ndërshtetërorë.

Në shtesë, përfshi dalldisjen e Z. Vućić për ti shlallur luftë Kosovës, Rajonit dhe NATO-s (!); edhe ky sulm terrorist tregon se me gjithë përpjekjet dhe progresin 25-vjeçar për t’u larguar nga urrejtja dhe gjakderdhja shekullore, fatëkeqësisht paqja, siguria, stabiliteti demokratik dhe ardhmëria euro-atlantike për 6 vendet e Ballkanit Perëndimor (perfshi vetë Serbinë), mbeten ende të kërcënuara nga Beogradi dhe Moska.

Ndërsa duke u përulur për sakrificën sublime të dëshmorëve të atdheut dhe mirënjohjen për rolin kritik të USA/NATO në Rajon, më duhet të përsëris thirrjen ulëritëse: “vëllezër qëndroni vigjilent, pasi paqja, siguria dhe demokracia nuk janë dhurata të përjetshme”. Kështu shpresoj që edhe ky sulm terrorist, t’u shërbejë mbarë-shqiptarëve si “sirena alarmi” për të qëndruar zgjuar, punuar dhe luftuar çdo ditë kundër rikthimit te errësira e urrejtjes dhe gjakderdhjes mes popujve të Ballkanit.

Së fundmi, përtej riciklimit të akteve terroriste, “armatosjen deri në dhëmbë” të Serbisë apo Rajonit si dhe (keq) shpërdorimin e Beogradit për axhendën e Putinit; besoj edhe më fortë se paqja mbetet misioni i vetëm, në interes të bashkëjetesës paqësore, mirëqenies së qytetarëve si dhe ardhmërisë euroatlatike të 6 vendeve të Ballkanit perëndimor, pra Shqipërisë, Kosovës, MV, Malit të Zi, Serbisë dhe Bosnjë-Hercegovinës.

Autori: Gjeneral ® Piro Ahmetaj:

Ekspert për SK, Rajonin dhe NATO-n,

Zv/President i Këshillit të Atlantikut; & ish:

Këshilltar për Sigurinë Kombëtare në PD,

Këshilltar i Presidentit të RSh; Zv/ShShPFA,

Përfaqësues Ushtarak në SHAPE/NATO.

Nga Zyra e Fotini Kokeri Allteni/

St. Petersburg, Florida – Sot, qëndroj në mbështetje të paçmuar të Eleni Pecës, nënës në dhimbje të Joana Pecës, e cila tragjikisht e humbi jetën më 31 Korrik 2021, në një akt të paarsyeshëm dhune. Si komunitet, duhet të bashkohemi për të nderuar kujtimin e Joanës dhe për të avokuar për drejtësi.

Të shohësh dhimbjen që Eleni ka përjetuar është zemrënqëdhënëse. Asnjë nënë nuk duhet të përballojë kurrë një trishtim të paimagjinueshëm si ai që ajo po përjeton. Joana ishte jo vetëm një nënë e dashur e dy djemve të bukur, por gjithashtu një bijë e çmuar, dhe humbja e saj ka ndikuar thellësisht te të gjithë ata që e njohën. Horrori i atij ditë mbetet i gdhendur në zemrat tona, dhe ne duhet të sigurohemi që historia e saj të mos harrohet ose të përsëritet.

Eleni ka shprehur luftën e saj të thellë me nocionin e drejtësisë. Ajo thotë: “Nuk besoj në dënimin me vdekje, por kur shoh në sytë e nipërve të mi, që çdo ditë i mungon nëna e tyre, shoh vetëm dhimbje—dhe ai e meritonte atë.” Kjo ndjenjë rezonon me kaq shumë nga ne që e dimë ndikimin e thellë të një humbjeje të tillë.

Si nënat shqiptare, duhet të bashkohemi për të mbështetur një nënë në dhimbje. Është detyra jonë që të qëndrojmë së bashku, duke ofruar ngushëllim dhe forcë për Elenin dhe familjen e saj gjatë kësaj kohe të paimagjinueshme.

E falenderoj ata që e ndihmuan guximshëm për të shpëtuar fëmijët e Joanës, duke demonstruar forcën dhe mirëdashësinë që vazhdojnë të ekzistojnë në komunitetin tonë. Gjithashtu, shpreh mirënjohjen time më të thellë për organet e rendit për përpjekjet e tyre të palodhshme për të sjellë autorin e krimit para drejtësisë. Angazhimi i tyre është një hap i rëndësishëm drejt shërimit dhe sigurisë për të gjitha familjet.

Ndërsa ecim përpara, i bëj thirrje të gjithëve të bashkohen kundër dhunës dhe të mbështesin njëri-tjetrin. “Nëse shihni diçka, thoni diçka.” Së bashku, mund të krijojmë një të ardhme ku asnjë familje nuk duhet të përballet me një humbje kaq shkatërruese. Le të nderojmë kujtimin e Joanës duke avokuar për ndryshim dhe duke krijuar një ambient më të sigurt për fëmijët tanë.

Faleminderit që qëndroni me ne gjatë kësaj kohe të vështirë.

Në solidaritet,

Fotini Kokeri Allteni

Advokate e Komunitetit Shqiptar

Drejtoresha Ekzekutive e Fondacioneve te familjes Kosloski

Tasim Ruko

Vatra – Honorary President

Tampa, FL

Imelda Pojani

Albanian Heritage Foundation Of Tampa Bay

Anna Kohen

Albanian American Women Organization FL chapter

Arben Iliazi/

Përvjetoret e shkrimtarëve janë seanca spiritizmi, ku shpirti i të ikurve vjen në përmjet kujtesës, duke qenë element substancial i saj. Më 2 dhjetor mbushen 18 vjet që shkrimtari i shquar Qamil Buxheli komunikon me të gjallët, qoftë për të verifikuar testamentin e tij letrar, qoftë për të parë atë që nuk mundi ta shihte në të gjallë. Kjo është një e vërtetë që u përket shkrimtarëve të vërtetë. Vdekëtarët e rëndomtë, po të perifrazonim Homerin, nuk mund të luajnë rolin e pasvdekjes. Vdektarët e pazakontë si Qamil Buxheli patjetër mund ta luajnë.

Të shkruash për Qamil Buxhelin është një sipërmarrje e vështirë dhe me risk, pasi pesha specifike e tij është e madhe. Qamil Buxheli është një nga shkrimtarët më të mirë shqiptarë, vepra e të cilit, ndonëse e shkruar në shekullin e XX-të, ka fituar vlera të përjetshme në historinë e letërsisë shqipe. Prodhimi letrar i Qamil Buxhelit është i madh. Krijimtaria e tij letrare është shumë e hershme dhe shumëdimensionale, në aspektin e gjinive letrare. Ai ka dhënë kontribut në të gjitha gjinitë letrare, në epikë, humor e satirë, lirikë, dramatikë e publicistikë. Qamil Buxheli është mjeshtër i fjalës së shkruar, por është edhe nxitës për të parë dritën në fytyrën e njëri – tjetrit. Ky shkrimtar përherë mëton të na kumtojë se të keqen e kemi në mesin tonë. Vepra e tij, po të lexohet me kujdes, na tregon rrugën, por jo me patetizëm e partishmëri.

“Buxheli përfaqësonte shtyllën më solide të satirës në gjysmën e dytë të shekullit që shkoi. Nga një anëtar potencial për Byronë Politike, ai shkelmoi të gjitha ambiciet komuniste dhe iu fal shkrimtarisë të humorit, asaj zeje shpesh të përbuzur, por të shëndetshme që mban gjallë prushin e jetës”, shkruan shkruan regjisori dhe dramaturgu i shquar Pë llumb Kulla. (P. Kulla: Një shkrimtar si Qamil Buxheli, Gazeta Tema 19 janar 2024).

Kundruar sipas veprimtarisë letrare mund të themi se personaliteti letar i Qamil Buxhelit është ndërtuar në tri periudha. Pra Buxheli është krijues i tri periudhave letrare historike, apo i tri sistemeve politikë, historikë e socialë, dhe të githë sistemeve u ka qëndruar stoik. “Qamili u lind më 8 shkurt 1924 në Pandalejmon, një fshat ky piktoresk majë kodre, me Butrintin në horizont, që të ngjan si një lloj porte për të hyrë pastaj në gjerdanin e universit të Çamërisë, të shtrirë mes malit e detit, me shumë fshatra e qytete, që vazhdojnë me bukuri të rrallë, deri tutje në Artë e Prevezë, përkëtej e matanë kufirit politik të Shqipërisë. Kjo trevë e bekuar për nga natyra, e begatë, me histori lokale dhe kombëtare, ishte vendlindja biologjike, por edhe tërheqja e fortë shpirtërore, që nuk njohu mbarim për shkrimtarin, ku e lidhnin kujtimet e të gjallëve dhe të ikurve, gëzimet dhe dramat, endërrat dhe zhgënjimet”…, shkruan Prof. Ymer Çiraku. (Y. Çiraku, gazeta Dita, 29 janar 2024: Shkrimtari i shquar humorist Qamil Buxheli)

Fillimisht Buxheli mendonte se ishte një politikan, një reformator social, që u radhit në luftë në moshë rinore, së bashku me vëllezërit dhe motrat e tij. U angazhua si pjesë e rinisë komuniste në jetën politike të kohës gjatë shkurtit 1942 – prill 1943. Më 16 prill doli partizan, ndërsa në korrik 1944 ishte komisar politik i Çetës së Rinisë, prefektura Gjirokastër. Sekretar organizativ i Komitetit Qarkor të Rinisë Komuniste Gjirokastër 1944-1945, anëtar e sekretar i parë i Komitetit Qendror të Rinisë Komuniste etj. Po në atë vit, 1944, plagoset në një pritë nga zervistët grekë. Ndërsa në vitin 1947 e përjashtuan nga PPSH.

Që në luftë Buxheli nisi të shkruante vjersha, por edhe përralla, të cilat vetë autori i kujtonte me nostalgji. Qysh në vjershat dhe elegjitë e para u dukën shkëndijat e talentit që po vinte, një talent jo si të tjerët. Fatet e shokëve të tij të luftës ishin të jashtëzakonshme, të pabesueshme. Lufta ishte “Ferrparajsa” e Qamil Buxhelit, që do t’i jepte brumin për shumë vepra.

Në vitet e hershme të rinisë, kur ishte 18 vjeç, si pjesëmarrës i betejave të Mezhgoranit, ka shkruar poezi me figuracion të pasur, siç është ajo kushtuar Asim Zenelit (korrik 1943), e cila u bë këngë me titull “Një zë po del nga Gryk’e Mezhgoranit”, dhe “Kënga e Ali Demit” (1944).

Me një jetë jo egoiste dhe të pastër, në vitet pas çlirimit të vendit, Q. Buxheli ishte i gatshëm për të sakrifikuar në rrugën e letërsisë, duke hequr dorë nga politika. Në vitin 1955 shkoi për studime letrare në Moskë, të cilat i përfundoi në Institutin e Lartë Letrar “Maksim Gorki” në vitin 1960. Gjatë studimeve në “Gorki”, megjithë sprovat e sukseshmë në publicistikë, ai po rendëte i dalldisur drejt satirës dhe humorit. Pas kthimit në Shqipëri në vitet e para merret me publicistikë si redaktor i “Zërit të Popullit”, kryeredaktor i “Zërit të Rinisë”, kryeredaktor i revistës “Ylli”. Nuk i interesonin postet shtetërore e politike.

“Punët e politikës janë si ato të femrave. Femra ose të jepet shpejt, ose merret nëpër këmbë, ose braktiset po aq shpejt”, do të shkruante Buxheli pak vite më vonë. Xhorxh Oruelli ka thënë se: “një shkrimtar s’mund të jetë anëtar besnik i një partie politike”. Buxheli nuk mund të bëhej një funksionar i lartë regjimi. Ishte tjetër brume. Tjetër materie. Ishte në lidhje dashurie me fantazinë, me trillin, ishte dashuruar me letërsinë deri në vdekje. Tallej me gënjeshtrën dhe ngadhënjeu mbi të me buzëqeshjen e tij. Po të perifrazonim akademikun dhe filozofin e shquar italian Umberto Eko (1932-2016), mund të shpreheshim se: “Arti i tij kishte pushtetin për ta bërë të dashur shëmtinë”. Prof. Ymer Çiraku, shkruan: “Q. Buxheli bën pjesë ndër ata intelektualë, i cili, mes karrierës zyrtare (që e kishte të ofruar në nivelet më të larta të kohës) dhe misionit letrar, pa mëdyshje, iu përkushtua tërësisht këtij të fundit, i cili, dihet se aso kohe, përcillej edhe me mjaft konseguenca, po të kemi parasysh se çdo shkrimtari i kërkohej ta realizonte veprën e tij sipas klisheve të realizmit socialist. Madje në letërsi, ai iu përkushtua specifikisht zhanrit të humorit dhe satirës, që përbën një vështirësi më vete suplementare.”

Krijimtaria letrare e Buxhelit pas luftës fillon me një vëllim përshtypjsh udhëtimi, “Në Kinën e popullit” (1949). Por fantazia e tij nuk kishte cak. Pasi kish kaluar provat tragjike të jetës, epizmin e luftës, hipokrizinë e idealeve e doktrinave, ju afrua portave të rënda të satirës dhe humorit me natyrshmëri dhe sinqeritet, duke shpërfillur peshën e rrezikut. Në vitin 1960 mbrojti diplomën me romanin “Kali i mbretit dhe kalorës të rinj”, i cili u botua me rekomandim të Komisionit Shtetëror të provimeve.

“Kali i mbretit dhe kalorës të rinj”, kjo vepër e rinisë së hershme të autorit, që vezullon me një bukuri të tejdukshme, ishte preludi i asaj që do të vinte më pas. “S’ka nevojë të pish tërë fuçinë që të marrësh vesh se ç’verë është” – shkruan autori. “Kali i mbretit dhe kalorës të rinj” është konsideruar si portret i jashtëzakonshëm real i jetës provinciale shqiptare, vulgaritetit dhe madhështisë boshe, si satirë e pamëshirshme e zyrtarëve mehmurë, të korruptuar e mendjeshkurtër të një province, duke i gërshetuar me ngjyrime sa apokaliptike aq dhe absurde. “- Ç’zanat ke? -Tani partizan. Bam këtu, e bam atje…”. Studiuesi i njohur prof. Josif Papagjoni, shkruan: “Mbaj mend se kur kam lexuar librin e tij me tregime “Një ndodhi në plazh”, (1962) apo novelën tjetër “Komandanti dhe ushtari”, (1968), qeshja me vete rrugëve si budalla, kaq të forta ishin mbresat e ndodhive dhe personazheve të tij në atë plazh ku shkonin mijëra vetë, të veshur e të zhveshur (sigurisht plazhi i Durrësit). Një galeri e vërtetë karakteresh, ku humori lëvizte aq bukur në shpengimin e vet, te fjalët dhe dialogët humoristikë, te situatat e krijuara, me njerëz nopranë e të çuditshëm, snobë dhe të paditur, zyrtarë me huqe e katundarë me një thes turpesh e paragjykimesh. I gjithë ky vëllim ka në thep të hostenit një shoqëri dhe një Shqipëri që ecte jo pa vështirësi në rrugën e kulturimit të saj, një Shqipëri ende e vjetër, ende fshatarake, ende nën trysninë e normave mesjetare të trashëgueshme”. (Josif Papagjoni : Qamil Buxheli, më e bukura mendje e humorit, Ex libris, 29 janar 2024).

Më vonë pasuan veprat: “Tregime humoristike”, 1962, “Varka e të dymbëdhjetëve” (1964),“Rrugë të tërthorta”, dramë 1966, “Komandanti dhe ushtari”, novelë 1968, “Stafeta e kuqe”, 1969, “Faraonë dhe firaunë”, tregime humoristike, 1969, “Dueli”, dramë 1963, “Kur qesh tërë qyteti”, roman humoristik, 1970, “ I pazëvëndësueshmi”, komedi, 1972, “Pjesë të zgjedhura”, 1972, “Karriera e zotit Maksut”, roman satirik, “Kameleoni në hall”, 1978, “Perënditë bien nga fiku”, 1979, “Abeli, unë dhe Paganini”, Satirë humor 1984, “Maratona e vdekjes”, roman 1983, “Dostojevsk nuk kemi, idiotë sa të duash”, 1997. “Nusja nga Europa”, 2002. “Amanetet e Kasandrës”(2004).

Buxheli qëndroi në xhunglën e realizmit socialist si një martir, si Humori i tij ishte kurora e artë, e praruar, rrezatuese, e epokës së hirtë, me vulgaritetin dhe skamjen e përditshme, të zhytura në hipertrofi kronike.

Duket sikur krijimtaria, gjith jeta e tij, është një betejë për fjalën e lirë. Ai nuk jetoi për opinionin e tjerëve, ndryshe do ishte i vdekur përjetësisht dhe askush nuk do kujtohej për të. Buxheli në asnjë rast nuk i ndrydhi apo kontrolloi ndjenjat dhe fantazinë e tij, duke i lënë të zhvilloheshin të lira në tekat e tyre. Me veprat e tij ai u jepte njerëzve një shpresë…Lum ai që kishte gjith ata armiq, se ndryshe nuk mund ta dimë a do ta kuptonte vlerën e vetes. Buxheli ishte një antikonformist i lindur, i dhembshur, njerëzor, i thjeshtë. Tallej me euforinë, krenarinë boshe dhe fodullëkun e zyrtarëve të çdo rrangu. Nuk kishte asnjë detyrim për të qenë konformist e lajkatar i regjimit.

Buxheli erdhi me furi si një shkrimtar novator, atipik, i kulturuar, sqimatar dhe popullor, dhe kurrë nuk u përpoq të bënte moral me krijimet e tij. Nuk i ndau kurrë idetë nga vlerat, duke sjellë një formë mendore të veprimit. Të gjitha mjetet letrare i vuri në punë me nikoqirllëk në laboratorin krijues, me një pikëpamje të qartë mbi vendin e tij midis vlerave modeste të letërsisë. E vuri talentin e tij në shërbim të morfologjisë shoqërore, të aspekteve të jetës shoqërore që i kundërviheshin njëri-tjetrit, duke bërë qartë dallimin mes subjektit dhe objektit.

Në humorin dhe satirën e Buxhelit miti ia ka dorëzuar armët arsyes dhe kjo ngjarje do të shënonte fillimin e letërsisë moderne satirike në Shqipëri, duke e futur individin brenda botës shoqërore ku jetonte.

“Ai ishte vërtet një figurë e pazakontë e humorit dhe satirës, më i miri prej nesh – tregonte Dritëro Agolli – një vesvesli i pashoq që gjithmonë hapte telashe. Me një stil të shkëlqyer sfidant e përbuzës, ironik deri në sarkazëm, polemist i pashoq, sarkazma e tij ishte një dush i ftohtë për regjimin, kundër cinizmit të gjyqtarëve dhe burokracisë shtetërore. Ai kishte një tallje therëse, plagosëse, që të trulloste duke qeshur”.

Përtej euforisë dhe vetëlëvdatave, me të cilat merreshin një aradhë e tërë shkrimtarësh shqiptarë, Buxheli vërejti një tjetër realitet të trishtë, dhe iu qas me ndjeshmëri e dhimbje, si rrallëkush deri atherë. Iu qas me idealizëm, për të rregulluar diçka, jo me mburrje e poza e ndjenjë madhështie.

Ai popullonte me personazhe tronditës hapësirën e humorit dhe satirës, me një guxim prej të marri, sa shpesh njerëzve të udhëheqjes u ngriheshin leshrat e kokës përpjetë. Personazhet e tij ishin magjepsës, të çuditshëm. Sa realistë, aq dhe groteskë, të gdhendura nga një dorë mjeshtri. Ai krijoi mitin e njeriut të veçantë shqiptar, duke ndriçuar anë të ndryshme të karakterit të tij.

I bindur dhe i ndërgjegjshëm për artin e tij, Qamil Buxheli nuk u bë kurrë një shkrimtar i parapëlqyer i regjimit. Talenti nuk e lejonte të bëhej një “guru” i socrealizmit, megjithëse mori goditjet e para. Satira e ka një mënyrë për t’i vënë përdoruesit e saj në skajin e politikës, shpeshherë në pozita të rrezikshme, për të mos thënë kërcënuese për jetën.

Kësisoj Buxheli ka jetuar gjithmonë në pragun e rreziqeve. Në pushtetin komunist kontrollohej çdo veprimtari shoqërore, e në veçanti aktivitet e shkrimtarëve dhe intelektualëve, sepse ata përbënin rrezikun më të madh për sistemin socialist.

Satira , në një mënyrë ose në një mënyrë tjetër, do ta vinte përdoruesit e saj Qamil Buxhelin, shpeshherë në pozita të rrezikshme, për të mos thënë kërcënuese për jetën.

“Pushteti totalitar në filozofinë e vet, e refuzonte oponencën, ose e pranonte atë vetëm si lustër demagogjike dhe të orientuar. Vitet që erdhën më pas, treguan pikërisht se shkrimtari, pati jo pak konseguenca, që u shfaqën me heqje veprash të tij nga qarkullimi, me kritika në forumet e larta partiake të kohës, me shkarkime nga funksione zyrtare, e deri dy herë largime nga vendbanimi në Tiranë”, shkruan Prof. Ymer Çiraku .

Në ndeshjen shekullore mes satiristëve dhe politikës amorale, dihet se kush fiton. Në komunizëm ironitë nuk janë të lehta. Njerëzit e klikës elitare komuniste (të njohur për mungesë humori) nuk e duronin dot talljen me fenomenet që vetë ata i kishin prodhuar.

Lloji i satirës buxheliane në një Shqipëri distopike dhe të dhunshme, ku ironitë dhe sarkazmat nuk ishin të lehta, padyshim do i zemëronte autokratët politikë, por duhet thënë se është fat që mbeti gjallë e shëndosh e mirë.

Megjithëse ai u përpoq që ta shmangte censurën, duke gjetur mënyra indirekte për të kritikuar fenomenet sociale, politikën dhe shoqërinë shqiptare, rrallë ia doli, pasi stili i tij ishte eksperimental dhe absurd.

Buxheli krijoi kundërshtarë shumë të mëdhenj, por megjithatë ai vazhdoi të shkruante. Askush nuk e merrte me mend se ky shkrimtar i zakonshëm, me një qësëndi të ngecur në cepin e buzës, do të zinte vend nderi në letërsinë shqipe, kur horizonti i letërsisë ishte mjaft i vrenjtur. Diktatura mund ta kishte futur edhe në burg, por nuk e bëri këtë gabim, se do do të rezultonte fatal karshi opinionit publik, për një shkrimtar kaq popullor e të dashur. Kësisoj diktatura zgjodhi t’i heqë kurajon krijuese.

Por u gabuan. Buxhelit nuk ia hoqën dot nga koka kurorën si patriark i humorit dhe satirës shqiptare. Ai kishte llogaritur çdo gjë. Edhe sikur të ishte në rrethin e fundit të Ferrit. Gjersa e lanë gjallë ai do të jetonte, bashkë me krijimtarinë e tij.

Qamili ishte një nga shkrimtarët e lënë në hije që nuk pushoi kurrë së shkruari dhe ëndërruari. Pikërisht te ëndërrimi ishte liria e tij. Kështu përsosi stilin e tij të bukur, pasuroi gjuhën, duke bërë një letërsi të një lloji tjetër, sa hijerëndë, aq dhe të bukur e të hijshme, duke i dhënë risi e dimension të ri klimës letrare të kohës. Shkrimtari Vangjush Saro, i cili e ka njohur mirë këtë realitet, shprehet: “Buxheli ishte Gjenerali i humorit shqiptar, megjithëse u përpoqin t’i hiqnin gradat. Të flasësh për humorin dhe satirën shqiptare nuk ka se si të mos përmendësh yllin e satirës shqiptare në disa dhjetëvjeçarë, Qamil Buxhelin. Vlera e krijuesve të humorit qëndron te mbajtja gjallë e flakës së revoltës, që mbron moralin përmes satirës…”

Krijimtaria e Qamil Buxhelit ishte evropiane dhe homogjene. Ai ishte vendimmarrës në fatin e letërsisë që do të krijonte. Zot i vlerave të tij letrare, pavarësisht nga furtunat ideologjike që u ngritën para tij. Punonte ditë e natë për të gdhendur karakteristikat e personazheve të tij, me seriozitet e përkushtim, i lirë dhe shkumëzues, pavarësisht nga kritikat e mediokërve anonimë.

E gjith jeta e tij ka qenë një dedikim i plotë ndaj letërsisë dhe së vërtetës. Ishte shembulli i shkrimtarit që sakrifikoi gjith jetën për të modernizuar humorin shqiptar dhe për t’i dhënë atij një dimension tjetër, si dhe për të ndihmuar shoqërinë shqiptare të gjente udhën e lartësimit shpirtëror dhe ringritjen morale.

Buxheli ka ndjekur me vëmendje të gjitha lëvizjet dhe ndryshimet sociale shqiptare të kohës së tij, duke zbuluar elementet universale të shoqërisë, e prandaj, vepra e tij u flet edhe lexuesëve të sotëm si një e dhënë faktike. Në ditët e sotme shkruhet shumë pak letërsi e zejes së humorit e satirës. Edhe ajo që shkruhet është e një cilësie mjaft të dobët. Po të perifrazonim veprën e Buxhelit “Dostojevsk nuk kemi, idiotë sa të duash” (Tiranë , 1997), mund të shpreheshim: Buxhelë nuk kemi, humoristë sa të duash!