Archives for January 2025

“Gjuha shqipe në praktikë – për të gjithë”

January 8, 2025 by s p

Prof. Dr. Bahtijar Kryeziu/

“Gjuha shqipe në praktikë – për të gjithë”, në 330 faqet e së cilës kam pikasur disa mospërfillje e lëshime që po e përcjellin shqipen, në të shkruar e në të folur, në (mos)respektimin e kulturës gjuhësore e me mëtim, që të ofroj një ndihmesë në këtë fushë, sado modeste qoftë ajo.

Me gjithë rezultatet e arritura në kodifikimin e normës gjuhësore, si në rrafshin e gjuhës së folur, ashtu edhe në atë të shkruar, edhe pas gjysmë shekulli nga mbajtja e Kongresit të Drejtshkrimit (Tiranë, 1972), pasuar nga Kongresi i Alfabetit (Manastir, 1908), që përfaqësojnë dy ngjarjet më të rëndësishme shkencore për kombin shqiptar, natyrisht, pa anashkaluar edhe Lidhjen e Priz¬renit (Prizren, 1878), si ngjarje me peshë të madhe politike, nuk mund të jemi të kënaqur me shkallën e zbatimit të gjuhës së njësuar letrare e të standardit të saj.

Një shkallë më të lartë përdorimi të normës letrare nuk e ndihmuan, me sa duket, as botimet e një numri të konsiderueshëm veprash gjuhësore e ato shkollore, si: gramatikat e niveleve të ndryshme të shkollave tona, botimet e veçanta në fushë të shqipes: Drejtshkrimi i gjuhës shqipe (1973), Fjalori drejt¬shkrimor (1974), Gjuha letrare shqipe – Elemente të normës së sotme letrare (1984), Për pastërtinë e gjuhës shqipe : fjalor (1998), Rregullat e pikësimit (2002), praktikume të gjuhës, revistat “Studime filolo¬gjike”, Gjuha jonë (Tiranë), “Gjurmime albano¬logjike”, Gjuha shqipe (Prishtinë), e as dhjetëra fjalorë të ndryshëm të gjuhës shqipe, si dhe fjalorë dygjuhësh: gjuhë shqipe – gjuhë e huaj, ose anasjelltas etj. Të gjitha këto vepra dhe shumë të tjera që nuk i zumë në gojë, sikur nuk po mjaftojnë për të vetëdijesuar e tërhequr vëmendjen e njerëzve tanë për një respektim më të madh të normës gjuhësore. Dhe kështu, “derisa nuk do të kemi interes për gjuhën, derisa nuk na pret malli për bukurinë e pastërtinë e saj, shkrimet tona do të hartohen gabueshëm për dëm të madh të gjuhës” (A. Xhuvani), do të hartohen keq, të cilat nuk do t’i kuptojë kush sa e si duhet.

As mosha e madhe e shqipes nuk na inkurajoi mjaft për një gjuhë në shkallë më të lartë përdorimi, kur dihet se shqipja është njëra ndër “3 gjuhët më të vjetra të kontinentit” – të cilin fakt e sjellë edhe gazeta pres¬tigjioze amerikane “New York Times (29 gusht 2914), e më 28 korrik 2023 edhe gazeta “Tema”, e cila, në një artikull të sjellë nga “Science”, dëshmon se, të studiuara me metoda të sofistikuara “origjina e gjuhëve indo-evropiane dhe e gjuhës shqipe, e cila, bashkë me armenishten dhe greqishten, konfirmohet se është një ndër tri gjuhët më të vjetra indo-evropiane që fliten ende, duke vërtetuar përfundimisht dhe në mënyrë të pakundërshtueshme shkencërisht që, si populli shqip-tar, ashtu dhe gjuha shqipe, janë të paktën 6 mijë vjet të vjetër dhe autoktonë në këto troje”.

Gjuha, e folur ose e shkruar, është mjeti më i përsosur për komunikim. Por është e tillë atëherë kur në ligjërimin e lidhur respektohen ligjësitë dhe normat e saj. Ajo që mendohet – thuhet qartë, drejt e pa gabime. Thuhet shqip. Ndërkaq, kur shkelen rregullat gjuhësore: përdorimi i fjalëve dosido, mospërdorimi me vend i presjes (pauzës në të folur) dhe i shenjave të tjera të pikësimit, eko¬nomia e tepërt e fjalëve në fjali, e sidomos mosrespektimi i topikës së njësive gjuhësore, atëherë fjalitë dalin të pakuptimta, të paqarta, steriotipe e të pështjelluara. Nuk thuhet ajo që është menduar të thuhet, por diçka tjetër, e palogjikshme dhe herë-herë çoroditëse. Këso konstrukte fjalish, për fat të keq, i ndeshim pashmangshëm në jetën tonë të përditshme. Me to janë të mbushura faqet e gazetave e të revistave tona. Folësit e radio-televizioneve i shqiptojnë në çdo emision të tyre pa u shkuar mendja se ç’po thonë. Kjo ndodhë nga mungesa e njohurive të sistemit gjuhësor morfo-sintakso-semantik të atyre që i përgatisin gazetat dhe emisionet e tilla ose edhe nga pakujdesia e tyre ndaj fjalës së nyjëtuar apo të shkruar. Cilido qoftë shkaku për këtë, ai është i pafalshëm, sepse me të dalë në gazetë shkrimi, me fjali të tilla ose mendimet e tilla të thëna në radio-televizion, marrin dhen, nuk janë më vetëm pronë individi apo grupi njerëzish, por bëhen pronë e masës, me strukturë heterogjene, si për nga shkalla e përgatitjes së tyre, e profesi¬oneve të ndryshme, po edhe për nga përkatësia etno-kulturore. Prandaj, çdo fjalë e fjali e shprehur publikisht duhet të mendohet e të peshohet mirë e mirë. Të mos “servohet” pa “u përtypur” sa e si duhet.

Se është ky një argument që duhet pasur parasysh gjithherë, po e ilustrojmë me një numër të konsiderueshëm shembujsh të vjelë nga gazetat, revistat, madje edhe nga librat, si dhe radio-televizionet tona, ku fjalët, fjalitë a periudhat e para¬qitura, nuk e kanë aftësinë e shprehësisë së mirëfilltë. Ato, shpeshherë, janë konfuze e të paqarta, saqë mendimi i shprehur del mbrapsht nga ajo që është menduar të thuhet e kjo, besoj unë, është pasojë e mungesës së kulturës gjuhësore, në përgjithësi, në njërën anë, por edhe e pakujdesit të duhur, e mungesës së ndjenjës dhe e përgjegjësisë ndaj saj, në anën tjetër.

Që mesazhi të jetë i kuptueshëm, duhet të karakterizohet së paku nga tre faktorë kryesorë: qartësia, saktësia dhe shprehtësia, e ndër ata faktorë që ka rol të rëndësishëm për një fjali, periudhë a paragraf të qartë, të saktë e që shpreh drejt kuptimin e asaj që duam të shpërfaqim, është topika – radhitja, vendi i fjalëve në fjali, pa anashkaluar edhe shenjat e pikësimit dhe zgjedhjen e fjalëve në fjali. Kur nuk respektohen këta përbërës, mendimet dalin të paqarta, stereotipe dhe nuk shprehin atë që mëtohet të thuhet. Në veprën tonë “Gjuha shqipe në praktikë – për të gjithë”, kemi paraqitur një varg shembujsh të tillë, me të cilët nuk do të pajtoheshin të gjithë ata që e kenë për zemër këtë dhunti, ata që e duan dhe e çmojnë gjuhën shqipe.

Për t’ua bërë më të qartë e më të lehtë lexuesve, veprën e kemi ndarë në dy krerë:

I. Punime nga studiuesit tanë

II. Punime të autorit të veprës

Në kreun e parë.- janë përfshirë artikuj të disa gjuhëtarëve (Mehmet Halimi, Emil Lafe, Rexhep Ismajli, Shaqir Berani, Isa Bajçinca, Mehmet Gjevori, Musa Nushi, Fadil Sulejmani, Zijadin Munishi, Abdulla Zymberi, Gani Hoxha, Qemal Murati, Xhavit Kryeziu etj.), botuar kryesisht në rubrikën “Gjuha në praktikë” te gazeta “Rilindja”, duke filluar menjëherë pas Kongresit të Drejtshkrimit, e deri në ditët kur pushoi së botuari kjo gazetë, për të vazhduar pastaj puna (herë-herë) me ndonjë nga gazetat e tjetra, si: “Bujku”, “Pavarësia”, “Koha Ditore”, “Bota Sot”, “Zëri”, “Kosova Sot”, “Flaka e vëllazërimit”, revista “Shkëndija” etj. Edhe nga këto gazeta (shumë më pak) kemi shkëputur kryesisht ata artikuj që për objekt trajtimi kanë pasur gjuhën në praktikë – se si (nuk)duhet të përdoret ajo, siç edhe do të shihet nga shembujt e vjelë e të paraqitur në veprën tonë “Gjuha shqipe në praktikë – për të gjithë, vepër kjo e cila nuk u dedikohet vetëm gjuhëtarëve, por në radhë të parë masës së gjerë, nivelesh të ndryshme: nxënësve, studentëve, mësimdhënësve, punonjësve të administratës, gazetarëve e dashamirëve të gjuhës shqipe, në kohën kur shqipja po dergjet prore, si dikur kryetrimi ynë – Gjergj Elez Alija në shtratin e tij.

Kreu i dytë.- ngërthen një numër sinonimesh, që nuk janë sinonime, si p.sh: atllas dhe atlas, variant dhe varietet, fjalët synim, qëllim, objektiv; pikët dhe pikat, mbiemrat i mundshëm dhe i mundur etj.; disa fjalë a togfjalësha të përdorur jo me vend, si p.sh: patjetër, ikën dritat, reshje shiu – për riga a rrebesh shiu; disa fjalë për “rifreskimin” e standardit të shqipes, për përdorimin e emrave sllavë, me l, siç thuhet në Drejtshkrim, si: Mladen, Milan, Miroslav…, apo me ll: Mlladen, Millan, Mirosllav…, siç përdoren fjalët: sllav, Jugosllavi etj., jo vetëm nga serbët, por edhe nga ne – në të folur; për fjalët në shumës: drapërij a drapërinj, shkëmbij a shkëmbinj…; Europë apo Evropë… Po ashtu kam vë në pah edhe disa fjalë me përdorime të ngatërruara (në përditëshmërinë tonë): statut – status, zgjedhje – zgjidhje, kontekst – kontest, notar – noter…, duke shpjeguar nuancat dalluese që kanë. Kam zënë në gojë një regjistër fjalësh se si (nuk)duhen shkruar: arkitekt – arqitekt, garazh – garazhë, opium – opijum, bagazh – bagazhë, durrsak – durrësak, digjital – dixhital, transit – tranzit etj. Edhe një duzinë fjalësh të huaja të cilat kanë përgjegjëset e tyre në shqipet kanë gjetur vend trajtimi në vepër, si: abuzim për shpërdorim, glosar – për fjalës (fjalor), mentalitet – për mendësi. Në disa faqe të veprës sime, kam trajtuar edhe probleme sintaksore, duke marrë në syzim: disa konstrukte të palogjikshme në gjuhën tonë; fjali a periudha ku nuk respektohet topika – renditja e fjalëve te njësitë sintaksore; fjali me fjalë të panevojshme, si dhe çështje të tjera që po përdorën duke mos respektuar e shpërfillur normën gjuhësore të shqipes sonë.

Nga të gjitha ato çështje të paraqitura në vepër, del se gjuha si sistem, përmban rregullat e konstituimit të mëvetësishëm, që nuk na lejon të përdorim çfarëdo kombinimesh të njësive ose në shprehjet tona të përdorim çfarëdo jo-njësi, ngase ajo na shtrëngon të flasim sipas rregullave të caktuara të saj. Komunikimi, pra, mund të jetë efikas vetëm atëherë kur porosia, qoftë në planin e shprehjes, qoftë në planin e përmbajtjes, është adekuate me qëllimin që autori synon ta realizojë, të cilën gjë nuk e përligjin (çdoherë) shembujt e paraqitur në këtë vepër.

Për shpërfillësit e kësaj dhuntie, pra, të gjuhës shqipe, nuk ka se si të mos na sillet në mend një thënie e mendjehollit tonë, Faik Konica, kur thotë: “Po sot shoh një turmë të errët prej analfabetësh me diplomë në xhep, që po i vërsulen shqipes dhe duan t’i vënë thikën në kurriz, që ta gdhendin pas formës që u pëlqen atyre; se të gjorët kujtojnë që gjuha është një copë dru pa shpirt. Nuk dinë që është jo vetëm e gjallë, po dhe shumë e hollë, aq sa, po i shtrembërove pakëz një nyjë a një dell, trupi i tërë i tronditet, vuan dhe humb forcën bashkë me bukurinë” – mendim që nuk e luan as topi, do të thoshte çdo shqipfolës e dashamirë i mirëfilltë i gjuhës sonë të bukur.

P. S.

Këtë vepër, me pietet të lartë dhe në shenjë respekti, miradije e falënderimi, ia kushtoj udhëheqësit tim tashmë të ndjerë, Akademik Idriz Ajetit, i cili më udhëhoqi pa përtesë në tri shkallët e studimeve shkencore!

Kryetari i Vatrës në Hartford z.Ilir Gjomarkaj dhuroi 300 usd për gazetën Dielli

January 8, 2025 by s p

New York, 8 janar 2025 – Kryetari i Vatrës në Hartford z.Ilir Gjomarkaj dhuroi 300 usd për gazetën Dielli. Gjithashtu z.Gjomarkaj gjatë vizitën në Vatër shleu detyrimet financiare të degës Hartford duke qenë dega e parë për vitin kalendarik. Përgjatë bisedës me anëtarin e kryesisë z.Ilir Cubi dhe editorin e Diellit, u diskutua hapja e shkollës shqipe në Hartford dhe zhvillimi i disa aktiviteteve patriotike në përkujtim të ngjarjeve historike kombëtare dhe figurave të shquara atdhetare. Patrioti Ilir Gjomarkaj kontribuon prej 10 vitesh në Federatën Vatra.

BRIDGEPORT THEN AND NOW

January 8, 2025 by s p

Rafaela Prifti/

Greg Nichio and his siblings are third generation Americans of Albanian descent, who were born and raised in the grocery business largely operated by Albanians in the Bridgeport area in early to mid-1900s. Through time business absorbed and adjusted to the big and small changes of the American economy and society that had its impact on the Albanian community. Today’s Crown Café is a spacious diner style that welcomes locals and visitors, while the framed black and white photos of the family store from the 1940s, old newspaper clippings placed above the book shelf to the right of the entrance tell a story of a vibrant town and driven folk which Greg remembers to this day. Though the current community seem to be rather dispersed in the most populous city of the state of Connecticut, the past of Bridgeport Albanians including its Vatra branch might be inspiring its comeback.

Greg basically started working in the store at the age of 12. Now in their sixties, Greg and his brother have owned and managed The Crown Plaza Café for decades. Their two younger sisters who worked at the store for many years saved money to pursue their own paths. Theirs is a family business in the full meaning of the word. The local ownership started as a warehouse or a wholesale establishment to chain stores and clients. Alongside the wall, there is nostalgic display of iron cast shop equipment, magneto phone, a pre-war sewing machine and other vintage style items. In the back of the kitchen area, there is the Albanian flag. Greg’s brother bought and put it up to honor his heritage, he says. The flag caught the eye of Besim Malota, Vatra’s Treasurer, a longtime Connecticut resident. On a winter day last year, on his route to work, when Besim picked up his cup of coffee as usual, he noticed the flag that was put up and asked Greg “Are you Albanian?” while pointing at the back of the store.

Greg says there are no exact numbers for the Albanian families and children of school age in the Bridgeport area. Going back a century, in 1925 the first church service in Albanian was conducted in a chapel located at Park and Fairfield Avenues. Ten years later the services moved to the Staples Bank Building and then the church organization was formed. It was renamed St. George Albanian Orthodox Church. In 1938 Fan Noli dedicated the new church. From 1929 to 1942, society Ylli was founded, the Ladies Society Teuta was organized, followed by the choir and the Sunday School. Down the street from the Crown Cafe, the Universal church yard is visible. Greg tells us that his grandfather who came from Korce was a big donor of the Albanian church. “He helped built the church and wanted to build a bigger one that had a balcony for the choir, but “Albanians don’t like to spend too much money”, he would say.”

Looking further back, Dega No. 24 Bridgeport Conn. Vatra Branch was organized on August 10, 1913. Besim brings to mind the large Albanian Bridgeport community of the late 1980s before numbers started to dwindle as the grandparents and then the parents passed away followed by the offspring’s moving out of the houses and relocating in the state or even in other parts of the country. Jumping in, Greg says that there are a lot of Albanians who live in Bridgeport now but don’t know one another. “Some of them who work as construction contractors in Stanford come to have breakfast at the Cafe on Sundays.”

The Crown Budget Market, a grocery warehouse was the first Chain Store of its time – “My cousin on my father’s side, Louis Theotis, came here earlier than others, and he was very wealthy. He started a grocery warehouse in Bridgeport with my great grandfather, his name was Atham, Pete Atham. His cousin owned a restaurant in Boston years ago. Albanians did very well for themselves,” recalls Greg. “At some point twelve or fifteen Albanians of my parent’s generation owned the warehouse that supplied over 100 grocery stores in the area. But they were stubborn and didn’t have much trust in each other. One thought the other one would cheat them. That’s what broke them apart. If they only had the trust, we’d bigger than Super Stop and Shop today. Some had little Mom and Pop stores. Some had big stores like my grandfather. He had three big stores like this size. Back in the ’50s, we had a store like this. It took care of the neighborhood. No big chains back then. The Crown Budget Market was the chain store of the time.”

End of part one.

Modeli politik dhe trashëgimia e Dr. Ibrahim Rugovës

January 8, 2025 by s p

Dr. Davida Marku/

Ibrahim Rugova, është presidenti i parë i Kosovës dhe një nga figurat më të rëndësishme të historisë moderne të shqiptarëve. Rugova mbeti i përkushtuar ndaj rezistencës paqësore. Rugova pasqyroi një lider me tipare intelektuale, kulturale dhe morale. Ai ishte një shkrimtar, kritik letrar dhe studiues i kulturës shqiptare para se të bëhej politikan. Natyra e tij e përulur dhe fjalët e peshuara krijuan një imazh të një lideri që synonte më shumë interesat e popullit sesa ambiciet personale. Stili politik i Ibrahim Rugovës ishte një model i veçantë në historinë e liderëve shqiptarë dhe më gjerë, duke reflektuar një qasje të bazuar në mosdhunë, diplomaci dhe vizion afatgjatë. Ai ishte i fokusuar në krijimin e një modeli politik që kombinonte idealizmin kulturor me pragmatizmin diplomatik.

Rugova e ndërtoi udhëheqjen e tij mbi parimin e rezistencës paqësore, duke refuzuar konfliktet e armatosura si mjet për zgjidhjen e krizave politike. Ai besonte te fuqia e fjalës dhe diplomacisë. Qasja e tij e mosdhunës ishte frymëzuar nga liderë globalë si Mahatma Gandhi dhe Martin Luther King Jr., dhe përshkohej nga një sens i lartë humanizmi dhe moraliteti politik. Rugova ndërtoi ura komunikimi me diplomatë dhe liderë ndërkombëtarë, duke e pozicionuar Kosovën si një çështje humanitare dhe politike ndërkombëtare. Ai përdori fjalën e tij për të ndërtuar mbështetje ndërkombëtare për pavarësinë e Kosovës, duke e trajtuar çështjen si një të drejtë legjitime të një populli të shtypur.

Rugova punoi për të krijuar një platformë unifikuese politike, duke u përpjekur të shmangte përçarjet brenda spektrit politik shqiptar të Kosovës. Gjatë udhëheqjes së tij, ai theksoi rëndësinë e bashkëpunimit ndërpartiak dhe të shmangies së konflikteve të brendshme. Rugova e përdori identitetin kulturor si mjet politik. Ai promovoi trashëgiminë kulturore shqiptare si një bazë për legjitimitetin e kërkesave të Kosovës për vetëvendosje. Stili i tij i politikës shpesh përfshinte një dimenson kulturor dhe intelektual, i cili e veçonte nga liderët tradicionalë. Rugova promovoi një pavarësi të gradualshme, duke shmangur provokimet e drejtpërdrejta ndaj Serbisë dhe duke përdorur institucione alternative për të ndërtuar shtetin.

Stili i tij i qetë dhe modest i bëri jehonë një etikete të përulur lideri, larg protagonizmit apo retorikës së zhurmshme. Kjo e ndihmoi Rugovën të fitonte respekt si brenda Kosovës, ashtu edhe në skenën ndërkombëtare. Stili politik i Rugovës nuk ishte pa sfida. Kritikat kryesore lidhen me ngurrimin për të përshtatur strategjitë kur rrethanat ndryshuan, si dhe me pamundësinë për të mbajtur kontroll të plotë mbi zhvillimet pas vitit 1998. Pavarësisht këtyre kritikave Rugova la një trashëgimi të një lideri të qetë dhe të arsyeshëm, i cili ndërtoi një bazë të fuqishme për lëvizjen e pavarësisë së Kosovës. Ky stil politik e bën Rugovën një figurë të veçantë dhe frymëzuese në politikën shqiptare dhe në historinë e rezistencave paqësore në botë.

Ibrahim Rugova, përveçse një lider politik, ishte edhe një figurë me vlera të larta njerëzore dhe intelektuale. Modeli i tij njerëzor u ndërtua mbi bazën e një personaliteti modest, të qetë dhe vizionar, duke reflektuar cilësitë e një intelektuali dhe një humanisti të vërtetë. Rugova ishte i njohur për thjeshtësinë dhe sjelljen e tij modeste, larg protagonizmit dhe arrogancës që shpesh shoqëron liderët politikë. Ai komunikonte me njerëzit me një ton të përulur dhe të respektueshëm, duke i bërë ata të ndiheshin të dëgjuar dhe të vlerësuar.Veshja e tij simbolike, shalli që mbante, u kthye në një element që përfaqësonte natyrën e tij unike dhe të përulur.

Si president, ai nuk e braktisi anën e tij intelektuale, duke e përdorur kulturën si një mjet për të ngritur vetëdijen kombëtare dhe për të ndërtuar legjitimitetin e kërkesave politike të Kosovës. Ai e trajtoi politikën si një vazhdimësi të filozofisë dhe kulturës, duke kombinuar vlerat morale me strategjitë praktike. Rugova ishte një lider i pajtimit dhe bashkëjetesës. Ai predikonte tolerancën midis grupeve etnike dhe fetare, duke kërkuar që shqiptarët e Kosovës të mbeteshin të hapur dhe të bashkëpunonin me komunitetet tjera. Ai i shikonte kundërshtarët politikë jo si armiq, por si pjesë e dialogut demokratik, duke shmangur konfliktet dhe përplasjet personale.

Rugova ishte simbol i integritetit moral dhe politik. Ai qëndroi i palëkundur në parimet e tij, edhe kur presioni ishte i madh për të ndryshuar qasjen ose për të bërë lëshime të pakuptimta.

Sjellja e tij e drejtë dhe e ndershme i dha një peshë të veçantë në arenën ndërkombëtare, duke fituar respektin e diplomatëve dhe liderëve botërorë. Urtësia e tij u kthye në një model frymëzues jo vetëm për politikanët, por edhe për qytetarët, të cilët e shikonin atë si një lider të largpamës dhe të mençur. Për Rugovën, historia dhe kultura ishin elemente të pandashme të qenies njerëzore. Ai e trajtoi politikën jo vetëm si menaxhim të çështjeve aktuale, por edhe si një mision për të ruajtur dhe promovuar trashëgiminë kombëtare shqiptare. Ai punoi për ta vendosur Kosovën në hartën ndërkombëtare si një shtet që ruan vlerat dhe pasuritë e tij kulturore.

Ibrahim Rugova la një model lideri që reflekton moralitet, qetësi dhe integritet, duke u bërë një shembull për brezat e ardhshëm jo vetëm në politikë, por edhe në jetën publike dhe private.

Për shqiptarët, Rugova mbetet simboli i liderit që vendosi unitetin kombëtar dhe dinjitetin njerëzor mbi interesat personale apo grupore. Rugova vendosi një precedent të rezistencës paqësore si strategjia kryesore për arritjen e pavarësisë së Kosovës. Ky model ndihmoi Kosovën të tërhiqte mbështetje ndërkombëtare dhe të shmangte përshkallëzimin e dhunës në fazat fillestare të luftës për pavarësi. Ai tregoi se forca e diplomacisë dhe argumentit moral mund të jetë një armë më e fuqishme sesa konflikti i armatosur.

Rugova luajti një rol kyç në artikulimin e identitetit politik të Kosovës si një entitet unik dhe të pavarur, të lidhur ngushtë me identitetin kombëtar shqiptar.Ai theksoi se pavarësia e Kosovës nuk ishte vetëm një çështje kombëtare, por edhe një çështje universale e drejtësisë dhe të drejtave të njeriut. Rugova ndërtoi ura të rëndësishme diplomatike me komunitetin ndërkombëtar, duke ndihmuar që çështja e Kosovës të fitojë mbështetje globale. Mbështetja që ai krijoi nga vendet kryesore perëndimore, veçanërisht SHBA dhe BE, ishte vendimtare në rrugën e Kosovës drejt pavarësisë. Rugova përqendroi përpjekjet e tij në ndërtimin e një shoqërie demokratike, duke promovuar zgjedhje të lira dhe institucione demokratike, edhe në rrethana të vështira okupimi. Ai vendosi bazat për një kulturë politike të bazuar në dialog, tolerancë dhe respekt për diversitetin. Si një intelektual dhe kritik letrar, Rugova e ngriti kulturën në një dimension politik, duke e trajtuar atë si një pjesë të pandashme të kauzës së lirisë. Ai besonte se ruajtja dhe promovimi i kulturës kombëtare ishin thelbësore për fuqizimin e vetëdijes kombëtare dhe përballimin e sfidave politike.

Rugova u bë simbol i lidhjes midis kulturës dhe politikës. Ai nuk ishte vetëm një lider politik, por edhe një ambasador i vlerave kulturore shqiptare në arenën ndërkombëtare.

Rugova u kthye në një frymëzim për artistët, studiuesit dhe politikanët, duke demonstruar se kultura dhe politika mund të bashkëpunojnë për ndërtimin e një të ardhmeje më të mirë. Ai la një model të liderit që e shikon kulturën si një element kyç të shtetndërtimit dhe të mbrojtjes së identitetit kombëtar. Trashëgimia politike dhe kulturore e Ibrahim Rugovës është një pasuri kombëtare për Kosovën dhe shqiptarët në përgjithësi. Ai ndërtoi një model që kombinonte fuqinë e kulturës, diplomacisë dhe paqes për të arritur qëllime madhore. Përmes filozofisë së tij të rezistencës paqësore dhe përkushtimit ndaj vlerave kombëtare, Rugova vazhdon të shërbejë si një simbol i qëndrueshmërisë dhe shpresës për brezat e ardhshëm.

Literatura për sintetizimin e mendimit:

Artikuj dhe intervista të tij gjatë udhëheqjes si president.
Jusuf Buxhovi: “Kosova: Një histori politike” – për kontekstin historik të kohës së Rugovës.
Enver Hoxhaj: “Diplomacia e Kosovës” – që përfshin edhe ndikimin e Rugovës në arenën ndërkombëtare.
Shkëlzen Maliqi: “Rugova dhe filozofia politike shqiptare.”
Gazmend Pula: “Lideri i rezistencës paqësore.”
Chris Hill: “Peace at Any Price” – që analizon periudhën e diplomacisë në Kosovë.
Dokumentarë si “Ibrahim Rugova: Udhëheqësi i rezistencës paqësore.”

A mund të sigurohet energjia e shtëpisë me një biçikletë-gjenerator?

January 8, 2025 by s p

Rafaela Prifti/

Kur lexova pyetjen e një lexuesi që pyeste nëse një biçikletë që prodhon energji elektrike mund të furnizojë shtëpinë ashtu si edhe një gjenerator, desha të di më shumë. Veçanërisht në kohën e festave shpenzimet përfshirë ato të energjisë i kalojnë kuotat e muajve të tjerë. Zbukurimet e ndriçuara dhe vargjet e llampushkave brenda në shtëpi dhe në oborre e shtojnë konsumin e energjisë rreth pesëdhjetë kilovat në orë mesatarisht dhe ne shpenzojmë qindra, dikush deri edhe mijëra dollarë gjatë muajit të festave për faturën e energjisë elektrike. Sa për ilustrim, rrugë pas rruge lagjja Dyker Heights e Bruklinit ka vila dy a tri-katesh të stolisura nga varganë dritash shumëngjyrëshe që ngjajnë si ujëvara luminishente. Është e natyrshme të ndjesh admirim për banorët e shtëpive që e praktikojnë këtë traditë vit pas viti vullnetarisht duke i dhënë famë vendbanimit të tyre në kohën e Krishtlindjeve dhe ndërrimit të viteve.

Kureshtja më shtyu të pyes sesa paguajnë banorët për këtë spektakël zbukurimesh të ndriçuara.

Varësisht nga metrat e varganëve me drita, instalimi dhe paketimi (nëse e bëjnë vetë apo kanë punësuar kompani të specializuara) shpenzimet shkojnë nga 1,000 deri në 20,000 dollarë për familje. Një shtëpi në Amerikë mesatarisht konsumon 1,000 kilovat orë energji në muaj. A është e mundur qe njeriu të gjenerojë vetë kaq kilovat orë duke i dhënë një biçiklete të montuar në vend? Kurrsesi jo, as përafërsisht. Pedalimi me një shpejtësi mesatare jep rreth 100 vat d.m.th. aq sa një llambe njëqind vatëshe. Edhe sikur t’i japësh biçikletës për tetë orë për tridhjetë ditë rresht pa pushim në fundjavë do arrije 24 kilovat orë energji, që përbën një përqindje të vogël të përdorimit mujor të energjisë. Nga një lexim i shpejtë është e qartë se shpërpjesëtimi midis energjisë që mund të prodhojmë vetë dhe asaj që çdo njeri nga ne konsumon është diçka që të bën të mendosh.

Sa shumë konsumojmë në raport me sa pak kontribuojmë. Po ta ilustrojmë me shembullin e biçikletës, nga tetë orë pedalimi njeriu arrin të jap 0.8 kwh pra kaq do kishte në dispozicion për vete. Nëse i duhet më shumë se kaq do duhej të blinte energjinë e prodhuar nga të tjerë. Me zbulimin e energjisë së fosileve dhe në sajë të fuqisë së prodhuar prej saj, ne përdorim mesatarisht aq energji sikur të kishim 40 vetë të tjerë që prodhonin energji nga biçikleta për ne. Ndonëse jemi mësuar me këtë lloj luksi duhet t’i dimë pasojat e mbipërdorimit të kaq shumë energjie dhe të mendojmë për konsum të arsyeshëm nga burime energjie të ndjeshme ndaj kapaciteteve të planetit tonë.