Bashkëbisedim me znj. Etleva Mançe, mësuese e gjuhës shqipe në shkollën shtetërore në Gjermani
Bisedoi Keze Kozeta Zylo
50 vjet shqip në sistemin shkollollor të Landit të Renit të Vestfalisë Veriore (NRW) në Euskirchen (afër Bonn-it) të Gjermanisë. Një histori suksesi që të gjithë mediet dhe shtetet shqiptare duhet ta dinin dhe pasqyronin kudo, pasi është një mësim i institucionalizuar dhe që varet direkt nga Ministria e Arsimit e landit të NRW.
Ju keni 15 vjet që jepni Gjuhën Shqipe, një program nën sisteminn shkollor gjerman,
ndërkohë më informuat se shkolla juaj festoi 50 vjetorin e mësimit shqip. Ndjej keqardhje që e kam dëgjuar vonë, por më mirë vonë se kurrë. Ju lutem na flisni për historikun dhe punën tuaj si mësimdhënëse?
Për herë të parë me mësimin plotësues të gjuhës së nënës apo të prejardhjes (siç quhet sot) u njoha kur regjistrova në klasën e parë në shkollën gjermane djalin tim në vitin 2000. Midis dokumentave të tjera më afruan edhe një fletëregjistrimin për gjuhën shqipe. Kjo si gjuha e folur dhe e përdorur në familje dhe ambjentin social dhe shoqëror ku fëmijët jetojnë. Një privilegj jo vetëm për gjuhën shqipe, por edhe italishten, rusishten, turqishten etj. Më 2010 filloi edhe rrugëtimi im i mësimdhënies në gjuhën shqipe, dhe mësova që kjo traditë i kishte fillesat e saj prej vitit 1975, pikërisht në Euskirchen ku edhe unë u caktova. Shaqir Bacaj, një ish prind dhe aktivist në Euskirchen, kujton propozimin nga drejtori i shkollës ku shkonin fëmijët e tij, për hapjen e një klase të mësimit të gjuhës shqipe si gjuha e nënës. Ky ishte fillimi që shkruajti histori dhe tashmë në brezin e tretë një derë e hapur prej 50 vjetësh për të gjithë shqipfolësit që banojnë në Euskirchen dhe rrethinat e tij.
Cili është mesuesi i parë dhe disa nga mësuesit shqiptarë që kanë kontribuar si fillim?
Sipas të dhënave mësuesi i parë në këtë shkollë ka qënë Mehmet Gashi, i cili u zëvendësua më pas nga ish kolegu im i nderuar Bajram Dumnica dhe Fevzi Mehana. Mësimi plotësues i gjuhës së nënës në fillim të viteve `90 ka qënë i shtrirë në të gjithë Gjermaninë. Ka pasur shumë mësimdhënës midis të cilëve unë mund të përmend ish kolegun dhe mësuesin e djalit tim Sabri Gashi. Të tjerë që kanë kontribuar ndër vite kujtoj këtu koleget e përkushtuara Hatixhe Ramadani, Gjejrane Curri, Nexhmije Hamitin, por edhe Immer Ademi, Xhemshir Harizi, etj.
Cilat janë programet mësimore që janë përdorur për të mësuar Gjuhën Shqipe veçanërisht në periudhën ku ju jeni punësuar si mësuese?
Ne kemi kurrikulën e posaçme për gjuhën e prejardhjes, të miratuara nga Ministria e Arsimit e landit nga ne varemi, e cila ka shumë ngjashmëri me kurrikulën e punuar nga ish zyrtari i lartë z. Nuhi Gashi dhe që më vonë u miratua nga dy qeveritë tona në vitin 2018. Një problem dhe vështirësi mbeten ende tekstet e përshtatshme me këtë kurrikulë. Ka pasur disa tekste nga disa mësimdhënës të gjuhës shqipe në diasporë që mbeten të pazëvendesueshme për përpuethshmërinë që kishin me tematikat, si p.sh. tekstet nga albanologu zvicerian Prof. Basil Schader, ku autorë ishin edhe mësuesit e gjuhës shqipe në diasporë, ose tekstet “Të mësojmë gjuhën amtare dhe kulturën shqiptare” me kontributin e Fatmiroshe Xhemalaj, por edhe nga disa kolegë të Austrisë si p.sh. nga Osman Ademi, Desara Gjonej dhe Izri Rexha të cilat janë të posaçme vetëm për mësimin plotësues në diasporë. Tekstet e fundit “Gjuha dhe kultura shqiptare” të miratuara nga dy ministritë jo vetëm që nuk kanë përpuethshmëri me kurrikulën, por janë larg teksteve metodike dhe didaktike që janë shumë të domosdoshme për mësimdhënien tonë heterogjene. Me gjithë përpjekjet dhe sygjerimet e mia për ti ndryshuar, fatkeqësisht nuk ka ende një reagim zyrtar apo inisiativë tjetër nga institucionet tona.
Cilat janë favoret ose avantazhet që kanë fëmijët që frekuentojnë mësimin e gjuhës shqipe? A jepet gjuha shqipe provim shtetëror në Gjermani, dhe cilat janë disa nga kërkesat apo standartet për këtë provim?
Është vërtetuar edhe shkencërisht që ata fëmijë që rriten në dygjuhësi e kanë shumë më të lehtë për të mësuar edhe gjuhë të tjera. Ata që regjistrohen dhe e ndjekin mësimin e gjuhës shqipe rregullisht marrin dëftesë dhe vlerësohen me nota nga klasa e 1-10. Në klasën e 10 kush ka marrë pjesë në 3 vitet e fundit rregullisht është i detyruar të japi provimin shtetëror të gjuhës shqipe. Kjo çertifikatë është njohur sipas referencave europiane në nivelin B1/B2. Gjithashtu nga ministria e arsimit të landit të NRW është menduar edhe për nxënësit që vinë të mëdhenj në gjermani (pas kl.7), dhe nuk kanë njohuri të plota të anglishtes, ata japin provimin shtetëror si gjuhë të huaj të parë, gjuhën e nënës, që në këtë rast është gjuha shqipe. Pra ka një infrastrukturë të tërë gati 50 vjeçare që punon në ruajtjen e gjuhës së nënës apo prejardhjes.
Cilat janë disa nga vështirësitë që keni hasur kur keni filluar si mësuese e Gjuhës Shqipe?
Sfidat kanë qenë të ndryshme duke krahasuar mësimdhënien në Shqipëri, pasi klasat këtu janë heterogjene, të grupmoshave dhe nivele të ndryshme, si dhe mësimi zhvillohet përgjithësisht mbasdite. Një sfidë ka qenë dhe mbeten tekstet. Çdo shtator duhet të vras mendjen se çfarë teksti dhe materialesh t`ju vë përpara nxënësve! Shumë materiale plotësuese unë i punoj vetë dhe ja u përshtas sipas niveleve dhe grupmoshave. Por kjo është një punë kolosale plus që nuk është e parashikuar në punën tonë. Pra, ne bëjmë atë punë, që po ta kishin bërë pak më mirë institucionet tona me shtëpitë botuese do na kishin lehtësuar. Nuk mjaftojnë vetëm fotot me libra në fillim të vitit shkollor nga institucionet tona nëpër rrjetet sociale, por ato tekste duhet të jenë edhe të përdorshme. Në seminarin e Prishtinës nuk isha e vetme ku thashë që këto tekste nuk janë të përshtatshme dhe duhen ndryshuar. Tani janë edhe më shumë, por shumë mësues të tjerë në diasporë që më shkruajnë dhe ndajnë të njëjtin mendim. Unë këtë ja u kam argumentuar edhe shkencërisht institucioneve si për nivelin e parë, ashtu edhe për nivelin e dytë ku unë isha recensuese. Të presim!
Keni mësues apo kolegë të tjerë shqiptarë aty ku punoni apo rrethinat aty pranë? Si
janë marrëdhëniet me administratën dhe cilat janë disa nga aktivitetet vjetore që kryeni?
Në fillim të mësimdhënies për fatin tim të madh njoha një grup kolegësh me eksperienca të mëparshme, që shumë përvoja dhe eksperiencat e tyre m’i dhanë të gatshme. Kjo ishte një ndihmë shumë e madhe. Pata mbështetjen e tyre në çdo hap dhe kontributi i tyre ndër vite u bë shembull për mua dhe udherrëfyesi im. Duke filluar nga Sami Thaçi që me materiale të ndryshme plotësuese për mësimdhënien, me tesktet që ai së bashku me kolegët e tjerë Rifat Hamitin dhe Sejdi Gashin kishin bërë posaçërisht për këtë mësimdhënie, me kolegun e palodhur e kontribuesin në disa drejtime Adem Shala, me eksperiencat dhe eskursionet në vendet prejardhëse të Kemajl Çallakut, me materialet dhe infromacionet por jo vetëm, të Sylejman Salihut që edhe sot më surprizon dhe më mban kohërente me shkrimet e tij, por më kryesorja me këshillat, udhëzimet dhe udhërrëfimet e Rifat Hamitit që asnjëherë nuk i kurseu e nuk më munguan. Dhe kjo traditë dhe bashkëpunim vazhdoi edhe më pas me kolegët e rinj Dr. Gentian Sadikun, Dr. Gladiola Popa, Antoneta Miçalliun, Lahije Shala, Kaltrina Shabani, Marigona Seferi etj.
Në landin e NRW ka afërsisht 25 mësues që japin gjuhën shqipe. Ne kualifikohemi dhe specializohemi nga ministria e arsimit të landit dhe institucionet varëse të tij. Kemi takime dhe konfernca pedagogjike të rregullta nga drejtoritë shkollore ku janë pjesëmarrës edhe mësues të 30 gjuhëve e tjera të këtij landi. Gjithashtu për t`ju ardhur në ndihmë kualifikimit dhe përmirësimit të kualitetit të mësimdhënies në vitet e fundit janë krijuar edhe grupet e platfomës digjitale sipas gjuhëve përkatëse nga ministria e arsimit, dhe takohemi të paktën dy herë në vit për shkëmbim eksperiencash. Gjithashtu organizohen edhe aktivitete të ndryshme festive me rastin e festave, kulturore, seminare, takime kualifikimi, konkurse, përvjetore etj.
Shkolla ka diplomuar qindra shqiptarë, a mund të na thoni disa personalitete në fusha
të ndryshme që janë integruar plot kulturë në botën gjermane dhe ne na bëjnë shumë krenar?
Ka shumë shqiptarë të sukseshëm dhe në fusha nga më të ndryshmet, si p.sh. mjekë, juristë, avokatë, ekonomistë, gazetarë e artistë, njerëz të thjeshtë e punëtorë të dalluar që i ndeshim kudo, por më shumë më bëhet zemra mal kur shikoj dhe takoj ish nxënëset e mia që tani janë koleget e mia në shkollat ku edhe unë jap mësim. Dua të veçoj këtu tri të rinj të ardhur në moshë të vogël në Gjermani, ish nxënës të shollës shqipe të cilët midis të tjerëve edhe ata janë promovuesit dhe ambasadorët më të mirë të gjuhës dhe kulturës shqiptare. Arta Ramadani, një gazetare pranë televizionit kryesor shtetëror gjerman*ZDF, gjithashtu autore e dy librave, i treti del së shpejti, ku ajo përcjellë te lexuesit gjermanë kulturën dhe traditat shqiptare. Driton Gashi tashmë edhe kolegu yn si social pedagogë, që kohën e lirë të tij ja kushton krijimtarisë në letërsi, muzike dhe art, duke pasqyruar krijimtarinë e tij në rrethet shoqërore dhe intelektuale gjermane. Për të veçuar është edhe një ish nxënësin e shkollës shqipe që sot është përkthyes dhe gjithashtu mësimdhënës dhe kolegu im i gjuhës shqipe në Bilefeld Lulëzim Çallaku. E shumë e shumë të tjerë….
Cili është kujtimi më i bukur gjatë mësimdhënies në Gjermani?
Ka shumë momente që më kanë lënë mbresa. Shumë fëmijë që vijnë në shkollën shqipe i sjellin prindërit, jo të gjithë vijnë me dëshirë. Më kujtohet Adea që kur erdhi për herë të parë hyri me lotë në sy në klasë. Kur ra zilja dhe mbaroi mësimi tha: “Pse do iki unë? Unë nuk dua të iki, dua të rri këtu! Më pëlqeu shumë!” Ose Floriani, Dorentina, Blero që kur i sollën prindërit e tyre thanë, “Ne kemi mësuar këtu shqip, kështu që edhe fëmijët tanë do të vijnë të mësojnë shqip në këtë shkollë”. Kur i pyeta prindërit e tyre Shkëlzen Kosumin dhe Albana Rafunën se kur kishin emigruar në Gjermani, u çudita kur më tha që kishin lindur këtu! Kaq mirë e flasin dhe e shkruajnë gjuhën shqipe. Për mua nuk ka ndjenjë më të bukur që kjo traditë vazhdon!
A mendoni se shkollat shqipe në Diasporë sidomos kohët e fundit duket sikur në çdo 4 shqiparë ka një shkollë duhen verifikuar nga ambasadat përkatëse për veprimtarinë e tyre mësimore? Kjo duhet të behet me qëllim që të shmangen keqkuptimet, për më tepër kur mbivlerësohen nga institucionet shqiptare të dy shteteve shkolla që s’i kishim dëgjuar kurrë më parë, apo sa kanë filluar një semestër dhe bëhet barazimi i vlerave si ai që ka një semestër me atë që ka dekada?
Mua më bëhet zemra mal për çdo inisiativë dhe veçanërisht përulem para atyre mësimdhënësve në diasporë që këtë e bëjnë me aq pasion vullnetarisht. Po ta shikoj nga këndvështrimi i politikave shtetërore, ka një sensibilizim dhe i është kushtuar shumë vëmëndje vitet e fundit ruajtjes së gjuhës shqipe në diasporë. Kur e krahasoj me sistemin këtu në Gjermani, edhe këtu ky mësim nuk është sot siç ka qenë para 50 apo 15 vjtetësh, por përherë në zhvillim dhe përmirësim të vazhdueshëm, prandaj edhe shpresoj dhe uroj që kjo vëmendje dhe imvestim të mos ndalet. Por, më duhet të theksoj se Rep. e Kosovës me infrastrukturat e saj të hershme ka një eksperiencë më të gjatë dhe pozitive në këtë drejtim.
Shkolla shqipe nëpër botë është vendi ku identifikohen më së shumti shqiptarët, kjo bën që edhe rreth saj të afrohen dhe të indentifikohen edhe elementë që kërkojnë vëmendje, katapultime dhe kjo pa asnjë lloj kontributi, thjesht tërheqje vëmendje nëpër rrjetet sociale, siç ka ndodhur edhe me disa emërime në KKAD (Këshilli Kombëtar i Arsimtarëve ne Diasporë) apo KKD (Këshilli Kombëtar i Diasporës), ku pjesa më e madhe e tyre nuk janë fare mësimdhënës, apo nuk kanë fare lidhje me gjuhën shqipe në diasporë dhe pretendojnë që kontribojnë për gjuhën shqipe.
Unë i gëzohem çdo kontributi dhe suksesi me punë dhe merita të çdo mësimdhënësi në diasporë. Po e mbyll me shprehjen që e kam edhe nga përvoja personale, “E lehtë t’i hapësh, por e vështirë ti mbash!” Koha do ta tregojë dhe bëj diferencat.
Kur keni emigruar në Gjermani dhe me çfarë statusi shkuat atje?
Unë kam emigruar së bashku me bashkëshortin tim në fillim të viteve 90, ashtu si shumë të rinj shqiptarë që largoheshin drejt të panjohurës për një prespektivë dhe të ardhme më të mirë.
Cili është edukimi apo shkollimi dhe jeta juaj në Shqipëri?
Unë jam lindur dhe rritur në Tiranë, pas shkollës 8/vjeçare mbarova të mesmen në gjimnazin “Petro Nini Luarasi“. Pasioni dhe dëshira për mësimdhënien m’u realizua me vazhdimin e studimeve për ciklin e ulët në Universitetin e Shkodrës dhe më pas kam punuar si mësuese në Baldushk dhe para se të largohesha nga Shqipëria në shkollën 8/vjeçare Isa Boletini Kodër Kamëz.
Autorja e bisedës mban titullin e lartë: Kalorës i Urdhrit të Flamurit nga Presidenti i Republikës së Shqipërisë, Medaljen e Meritës Presidenciale dhënë nga Presidentja e Kosovës Vjosa Osmani. Është publiciste, shkrimtare, autore e tetë librave, mësuese dhe bashkëthemeluese e Shkollave Shqipe “Alba Life” në New York, Ambasador i Kombit, Gruaja e Vitit 2022, NY dhënë nga Motrat “Qiriazi”.
27 Tetor, 2025
New York