Mihal Ciko/
Vazhdimi i intervistës së parë të Atilio Bleta mbi jetën e diasporës së parë shqiptare në Argjentinë, mbi 100 vjeçare, në këtë numër do kemi intervistën e “vajzës së familjes shqiptare, por që i përket shoqatave shqiptare në Argjentinë, që nga themelimi i shoqatës së parë, kur ishte fëmijë dhe themeluesia dhe organizatoria e shoqatave të reja në vite të ngritura nga diaspora shqiptare. Kjo është Eva Bleta. Vajza e dytë e Sadik Bletës dhe motra e Atilio Bletës.
Eva është me profesion mjeke në Buenos Aires. Lindur dhe ritur në Argjentinë pas bashkimit të mamasë së saj me babanë, Sadikun.
Ajo ka qenë aktive në shoqatat shqiptare. Dhe sot, në moshë të madhe ajo ruan me fanatizëm arkivën me dokumenta, foto dhe gazetat që flasin për jetën dhe aktivitetin e diasporës shqiptare në Argjentinë.
Gjatë intervistës së saj ajo na tregon me emocione dhe lotë në sy jetën e vështirë të burrave shqiptarë, që emigruan të vetem, pa gratë e tyre për në Argjentinë. Operatoria ndërpreu disa herë xhirrimet, pasi Eves nuk i mbaheshin lotët. Për mua që vija nga Shqipëria, të cilat i lidhte me kujtimet e saj nga jeta në Argjentinë dhe vizitat e saj në Shqipëri. Sot ajo është në moshë të madhe dhe e ka të pamundur ta vizitojë përsëri dhe aq më shumë të vendosi buqete me lule në varrin e prindërve, që prehen në varrezat e qytetit të Vlorës.
Mirese ju gjetem doktoresh Eva. Sic po shikoj ndjehesh e emocionuar perpara kameres dhe tavolines se mbushur me dokumenta, fotografi nga kujtimet e nje historie te gjate te shqiptareve dhe vecanerishte te familjes tuaj ne Argjentine.
Gjate intervistes me vellan tuaj Atilion, i cili eshte vellai juaj i vogel, na foli me dashuri dhe krenari per juve. Jeten tuaj familjare dhe angazhimin tuaj ne organizimin dhe drejtimin e shoqatave shqiptare ne Argjentine.
Do deshiroja, qe ju personalisht te na flisni per jeten tuaj dhe angazhimin me shoqatat shqiptare.
Unë jam Eva Bleta, jam vajza e shqiptarëve, nënë dhe baba shqiptarë dhe që kur kam lindur, që kur isha ende në barkun e nënës, unë i përkas shoqatave shqiptare. Të gjitha atyre që kanë ekzistuar këtu në vendin tonë. Komuniteti shqiptar, siç tha më parë vëllai im, ka pasur gjithmonë si horizont dhe si qëllim promovimin e kulturës shqiptare, mbajtjen e saj në këtë vend që në atë kohë ishte shumë e vështirë. Ishte një vend në krizë dhe në vitet ’30, përgjithësisht, kur erdhi migrimi i madh shqiptar, nga dekada e 20-30, dhe megjithatë, siç e shprehu vëllai im më parë, edhe pse nuk kishin përgatitje, megjithatë dhe duke e kaluar këtë, ata arritën të krijojnë komunitete ku mbronin me forcë kulturën e tyre, gjuhën e tyre dhe gjithashtu kishin si synim ruajtjen e trashëgimisë që kishin nga paraardhësit e tyre që të
mbetej këtu, që të mos fshihej këtu në Argjentinë. Shqiptarët në përgjithësi, të gjithë ata që erdhën, ishin burra të vetëm, dhe nuk mundën të formonin familje.
Si vazhdoj jeta e tyre e beqarise?
Kishte shumë pak burra që u martuan me gra, mund të themi, argjentinase, me disa spanjolle, por përgjithësisht ishin burra të vetëm. Ishte shumë e çuditshme të shihje festat në atë kohë. Te tërhiqte vëmendjen kur ishe fëmijë, të shihje festa me shumë burra dhe me pak gra.
Vetmia e tyre qe personale. Po si organizoheshin ata per te mos ndiher vetmin ne nje vend te huaj?
Shqiptari ishte një person shumë solidar, shumë mikpritës. Duke u nisur nga tiparet e tyre tradizionale, ata krijuan në vitin 1926, siç u tha, shoqatën “Shpresa”, që do të thotë Shoqata e Shpresës, Shpresa është shpresë në spanjisht, dhe ishte një shoqatë mutuale.
Ne nje vend te panjohur dhe mos dija e gjuhes, si e ndihmonin njeri tjetrin per te kaluar veshtiresite ekonnomike dhe strehimin?
Shqiptaret, edhe pse nuk kishin burime, ata siguronin burime nga çdo anë dhe mund të ndihmonin, mund të themi, të mbulonin disa shpenzime për bashkëkombësit që vinin dhe t’i mbështesnin për një periudhë. Do të sjell si shembull babain tim, Sadik Bleta, që në vitet ’30, edhe pse më emocionon pak, duke punuar në punë shumë të rënda, ishte shqiptari i vetëm që kishte punë, dhe në dhomën e tij. Sepse ata jepnin dhoma me qira në ato konvikte, që ekzistonin. Ai jepte ushqim për 14 shqiptarë. Ai kishte punë, në atë kohë gërmonte për trotuarët, gërmonte për trotuarët që ishin gërmuar për t’i ulur. Bënte këtë punë dhe ishte krenar për të, sepse thoshte “se asnjë shqiptar nuk kishte shkuar të hante në kuzhinën popullore”.
Sepse këtu, në vitin ’30, kishte një krizë shumë të rëndësishme, jashtëzakonisht të rëndësishme, që njerëzit nuk kishin për të ngrënë dhe kishte dalë ushtria në rrugë dhe po përgatiste ushqim me çadra. quheshin kuzhinat e ushtrisë, përgatisnin ushqim dhe aty shkonte populli për të ngrënë.
Babai im ishte krenar për këtë. Ai punonte dhe bashkëkombësit e tij i thoshin që nuk kishin shkuar aty për të ngrënë, sepse kjo ishte një turp.Gjithmonë e thoshte këtë, për një vend si ky, me kaq pasuri. Ishte një turp që njerëzit nuk dinin si të jetonin. Ky është një shembull i mundimit të të gjithë shqiptarëve, sepse megjithëse ata mendonin se “do të bënin Amerikën”. Por, “të bësh Amerikën” do të thotë të vish këtu, sepse këtu ata grumbullonin para me grushte. Ata nuk mundën ta bëjnë këtë. Në të vërtetë nuk mundën ta bëjnë këtë. Ata duhej të luftonin shumë për të mbajtur familjen e tyre.
Kështu që ata u organizuan, siç tha edhe vëllai im sot, u organizuan dhe arritën të krijonin një shoqatë, që ishte kjo Shoqata “Shpresa”, ku kishte një numër të madh anëtarësh dhe nga kjo shoqatë, që ishte një mutuale, ashtu quhej, ata mund të ndihmonin bashkëkombësit.
Si vazhdoj jeta kolektive e shqiptareve ne shoqate. Sa ndikoj ajo ne permiresimin e jetes se tyre?
Pas shumë vitesh Shoqata “Shpresa” në vitin 1944, tashmë, situata ishte përmirësuar për shqiptarët dhe disa ndjenë se nuk kishte kaq shumë nevojë për të ekzistuar, kështu që u ndanë dhe formuan një tjetër shoqatë, që ishte Shoqata “Skenderbeu”. Mbetën pak anëtarë në Shoqatën “Shpresa” dhe më vonë, pas disa vitesh, këta pak që mbetën formuan Shoqatën “Fëmijët e Shqipërisë, Viktimat e Chiprës”. Kështu quhej shoqata. Kjo zgjati një kohë të gjatë. Kjo ndarje mes shqiptarëve kishte arsye të ndryshme: politike, por gjithsesi, qëllimi ishte gjithmonë i njëjtë, të vazhdojnë të mbajnë dhe të lartësojnë flamurin e Shqipërisë në Argjentinë.
Në vitin 1954, rreth atij viti, nuk kam datën e saktë, erdhën dy delegatë nga Shqiperia në Argjentinë. Delegatë të qeverisë shqiptare, ishin delegatë komercialë, dhe ata arritën të bashkojnë të dyja shoqatat. Pas disa takimesh, ata bashkuan disa shoqata. Kjo është një foto e mirëseardhjes së delegatëve në portin e Buenos Aires.
Nga informazioni qe na dha Atilio, ne kete periudhe u themelua shoqata “Skenderbeu”.
Nga ajo kohe u zhvilluan aktivitete shumë të rëndësishme në shoqatën “Skënderbeu”. Mendoj se një nga prioritetet ishte të kishin një vend ku mund të mblidheshin, ku mund të qëndronin, ku mund të nxisnin lidhje më të forta miqësie, solidariteti. Për këtë, sepse ata në të vërtetë jepnin me qira dhoma shumë të vogla në vende të ndryshme, këtu në Barracas, që është vendi ku jemi tani, në një lagje të kryeqytetit.
Ne vendin ku jemi tani, ne lagjen Barracas, u themelua shoqata “Skenderbeu”. Si mund te krijonit mundesine per te marr kete ndertese. Si e ralizuat?
Pra, po tregoja se të dyja shoqatat u bashkuan dhe morën emrin Shoqata Patriotike Shqiptare”Skënderbeu”.
Kjo shoqatë nuk kishte një vend të vetin, le të themi, prandaj merrte me qira vende shumë të vogla. Shqiptarët ndjenë nevojën për një hapësirë ku të mblidheshin për të mbledhur sa më shumë njerëz, një hapësirë të tyren. Mendoj që ata e ndjenë këtë, sipas interpretimit tim, apo jo?! Si një vend që ishte si barku i nënës. Gjithmonë them se shoqata shqiptare ishte barku, ishte dhe është për ne, pasardhësit e shqiptarëve. Sepse aty bashkoheshin të gjitha emocionet, mendimet, diskutimet dhe gjithçka që mendonin. Gjithmonë duke menduar për Shqipërinë dhe gjithmonë duke menduar gjithashtu, për t’u kthyer në vendin e tyre. Kur ata festonin fundin e vitit, gjithmonë thoshin: “Vitin tjetër në Shqipëri”. Kjo ishte shpresa e tyre. Për këtë arsye, organizuan një mbledhje fondesh, dhe unë kam arkivin e asaj mbledhjeje, që tregon shumën e parave që dhanë shqiptarët, secili prej tyre, për të blerë një shtëpi. Shtëpia ishte një ndërtesë e vjetër, një lloj konvikti.
Këtu është një pjesë e saj, dhe ky libër është plot me donacionet e bëra nga të gjithë, sipas mundësive financiare që kishin.
Nuk kërkohej një shumë e caktuar, thjesht kërkohej ndihma e të gjithë bashkëkombësve për të kontribuar me para, në mënyrë që të mund të blinim këtë hapësirë. Kjo hapësirë, që ishte një shtëpi shumë e vjetër, siç e kishte përmendur vëllai im, më pas u ndërtua si sallë. Dhe për të ndërtuar këtë sallë, dua të tregoj një anekdotë:
Ishte një proces i gjatë për të mbledhur sërish fonde. Babai im, që ishte i shtruar në spital pas një operacioni, propozoi që të kërkohej nga njerëzit të kontribuonin duke paguar për metra katrorë ndërtimi, për të nisur punën. Minimumi që mund të kontribuohej ishte për një çerek metri katror.
Përmbledhtas, u mblodhën mjaftueshëm para dhe ndërtimi i sallës u realizua.
Kjo ndodhi në vitin 1959.
Si e demostronin shqiptaret atdhedashurine, patriotizmin per vendin e tyre nepermjet shoqates?
Ideja e shqiptarëve ishte gjithmonë të mbronin atdheun e tyre, gjithmonë, gjithmonë. Gjithmonë mbronin rrënjët e tyre.
Për shembull, gjatë pushtimeve të Musolinit në Shqipëri, u organizua një manifestim i madh në Buenos Aires.
Shqiptarët dolën në protesta, marshuan dhe kërkuan çlirimin e Shqipërisë. Tre shqiptarë, midis tyre Koço Koçi, kumbara im, Llazo Koçi dhe Foto Jani, dhanë një intervistë për gazetën “Noticias Gráficas”. Një gazetë e njohur e kohës.
Në atë intervistë, ata shpjeguan të gjitha ngjarjet që po ndodhnin në Shqipëri, duke mbrojtur territorin shqiptar nga synimet e Musolinit për ta aneksuar në perandorinë e tij.
Shqiptarët, siç them gjithmonë, pasi rrjedhin nga popuj barbarë, kanë qenë gjithmonë luftëtarë dhe gjithmonë kanë luftuar për të drejtat dhe detyrimet e tyre.
Kanë qenë njerëz shumë mikpritës dhe shumë të ndershëm. Kjo është gjithashtu një karakteristikë e shqiptarëve të asaj kohe.
Ndershmëria, përpjekja, sakrifica, përkushtimi ndaj punës, besnikëria dhe respekti për të tjerët ishin vlera të tyre kryesore.
Gjithashtu, ata nderonin heroin tonë të madh, gjeneralin San Martin. Çdo përvjetor të vdekjes së San Martinit, ata bënin një homazh, duke vendosur një kurorë me lule në monumentin e tij në Plaza San Martín. Kjo traditë ndiqej vazhdimisht.
Duke qene se emigrandet e pare erdhen nga nje vend analfabet dhe aq me shume, ne Argjentine qe nuk dinin gjuhen e vendit, si hariten te publikojne aktivitetet e shoqates dhe te proklamonin thirrjete tyre per Shqiperine?
Shqiptarët e asaj kohe, shumë prej të cilëve nuk kishin arsim, u përpoqën shumë dhe mësuan të lexonin dhe të shkruanin këtu në Buenos Aires.
Disa prej tyre, fatkeqësisht, vdiqën analfabetë. Megjithatë, ata ishin njerëzit që krijuan një gazette. Një arritje e pabesueshme për atë kohë.
Ata botuan një gazetë për shumë vite, e cila shpërndahej falas për të gjithë anëtarët e Shoqatës Shqiptare.
Gazeta mbërrinte me postë në shtëpitë e anëtarëve dhe shpjegonte situatën në Shqipëri.
Ishte kryesisht e shkruar në shqip, për të ruajtur gjuhën tonë amtare.
Përveç kësaj, përshkruanin ngjarjet sociale dhe kulturore të komunitetit.
Ata vetë shkonin në shtypshkronjë për të punuar për shtypjen e gazetës.
Ishte një punë artizanale dhe e mundimshme, shumë ndryshe nga proceset moderne të sotme.
Në gazetë kishte artikuj nga autoritetet shqiptare dhe shumë të tjera.
Një tjetër gjë që dua të përmend është se Shoqata Patriotike Shqiptare “Skënderbeu” kishte që në fillimet e saj personalitet juridik.
Kjo do të thotë që ajo ishte e njohur zyrtarisht nga qeveria argjentinase. Përmbushja e kërkesave ligjore ishte një detyrë, që shqiptarët e përmbushnin me përpikemeri.
Sot jemi gati nje shekull nga mbritja e emigrandeve te pare ne Argjentine. Qene ata, qe krahas veshtiresive per mune dhe jetese, u organizuan dhe krijuan shoqatat e tyre, ku mblidheshin dhe diskutonin dhe festonin festat tradizionale shqiptare.
Juve jeni brezi i dyte i prindeve tuaj dhe krahas tyre, ndihmuat dhe kontribuat ne organizimin e shoqatave. Ishit brezi i pare qe u shkolluat dhe aktivitetet kulturore , patriotike dhe publikimi ne media u be me cilesor dhe me pati ndikim me te madh ne opinion.
Keni nje arkive ku brezat e rinj te shqiptareve te njihen me historine e gjysherve dhe prinderve te tyre?
Dua t’ju tregoj disa kartela të vjetra anëtarësimi nga ajo kohë. Këto kartela ruhen në arkivin e shoqatës dhe tregojnë anëtarësitë e para.
Pas disa vitesh, shoqata kaloi një periudhë me pak anëtarë. Shumë shqiptarë vdiqën dhe mbetën pak fëmijë shqiptarësh.
Brezat e dytë dhe të tretë ishin më pak të lidhur me shoqatën. Disa fëmijë shqiptarësh gjithashtu, vdiqën me kalimin e viteve.
Për disa vite, aktivitetet e shoqatës u pezulluan. Megjithatë, shoqata nuk u shuha kurrë plotësisht.
Pas disa vitesh, ajo u ringjall përsëri.
Në nëntor dhe dhjetor të vitit 2020, shoqata rifilloi aktivitetet e saj. Shoqata arriti të publikonte përsëri një gazetë të vogël, e cila botohej dy herë në vit dhe shpërndahej falas.
Një numër botohej për përvjetorin e pavarësisë së Shqipërisë, dhe tjetri për përvjetorin e qeverisë së parë kombëtare të Argjentinës, më 25 maj.
Në përvjetorin e 60-të të Shoqatës Shqiptare, u organizua një festë shumë e rëndësishme. Ishte një ngjarje e madhe me ftesa dhe shumë pjesëmarrës.
Këtu është një foto e shtëpisë së vjetër shqiptare, ku filloi gjithçka. Në atë festë, u ftuan autoritete dhe përfaqësues të shoqatave të tjera. Morën pjese rreth 300 njerëz. Ishte një festë e mrekullueshme, plot emocione dhe kujtime.
Si funksiononte shoqata?
Shoqata shqiptare gjithashtu kishte një komision të grave, e cila ndihmonte në organizimin e aktiviteteve kulturore.
Gratë përgatisnin ushqime për mbledhjet e komisionit drejtues dhe organizonin shumë aktivitete.
Si organizohej permovimi i traditave shqiptare ne shoqerine argjentinase dhe komunitetet e tjera te emigrandeve?
Që nga viti 2020, Shoqata Shqiptare ka marrë pjesë në shumë aktivitete publike, duke përfshirë panairin e madh të komuniteteve në Argjentinë. Në panairin e Buenos Aires-it, ne prezantuam një stendë, ku ofronim produkte tradicionale dhe ushqime shqiptare. Një pjesë shpërndahej falas, ndërsa një pjesë tjetër shitej për një çmim simbolik.
Në atë kohë, unë isha presidente dhe vishesha me kostume tradicionale shqiptare.
Kemi shumë foto nga ato vite që tregojnë stendën tonë të bukur dhe tërheqëse.
Një nga misionet tona ishte të promovonim Shqipërinë dhe kulturën shqiptare.
Shpjegonim vend-ndodhjen e Shqipërisë dhe flisnim për historinë dhe traditat tona. Panairi zgjaste dy ditë dhe ne morëm pjesë çdo vit për dhjetë vite rresht.
Me vdekjen e prinderve tuaj dhe emigrandeve te pare, ardhur ne Argjentine, si i kishit mardheniete me atdheun, Shqiperine?
Gjatë viteve, kemi ndërtuar lidhje më të forta me Shqipërinë. Autoritete shqiptare na vizituan dhe ndërtuam marrëdhënie të rëndësishme.
Kam bërë disa udhëtime në Shqipëri, përfshirë një të organizuar nga Ministria e Jashtme Shqiptare.
Për mua, vizitat në Shqipëri janë gjithmonë emocionale, sepse aty është e gjithë familja jonë.
Gjatë një prej këtyre udhëtimeve, çuam hirin e prindërve tanë në Shqipëri. Ata gjithmonë kishin dëshiruar të preheshin në tokën shqiptare, dhe ne arritëm ta përmbushnim këtë amanet.
Prindërit tanë tani prehen në varrezat e Vlorës, dhe ne ndiejmë paqe që ata janë në vendin që gjithmonë e donin.
Besoj edhe juve jeni krenare dhe te qete, qe realizuat porosine e prinderve tuaj, qe pas vdekjes te prehen te qete ne token meme, andej nga u nisen per ne Argjentinen e larget. Kjo ju mbane me te lidhur me Shqiperine dhe te afermit tuaj atje.
Ajo që ndiej është shumë e thellë, sepse të gjithë kemi një ndjenjë shumë të thellë për Shqipërinë. Jam shume e emocionuar per te gjithe kete. Dhe duke perfunduar dua te falenderoj thellesisht per kete mundesi qe me dhate per te treguar pak nga historia e Shqiperise. Kur udhëtova për herë të parë në Shqipëri, ndjeva se isha ndarë në dy. Sikur të ishim dy persona, dhe kur arrita në Shqipëri dhe preka territorin shqiptar, thashë, “Mirë, tani jam një”.
Mirë, faleminderitshumë
V.o.
Shkrimi ka te drejten e autorit dhe nuk lejohet te perdoret nga te tjeret.
Mihal Ciko
Gazetar & Regjisor
Tel: +39 327 631 4691 / +355 69 22 79 664
Mail: cikomihal2002@hotmail.com
Adrese: Via, Quasimodo,14
Code: 61012 Civitanova Marche (MC) Italy