MIHAL CIKO
Gazetar/
Kushtuar jetës së diasporës shqiptare në Argjentinë që nga fillimi i shekullit XX
Mbas leximit të librit “Argjentina një vend i largët”, i ish ambasadorit të Shqipërisë në Argjentinë, Piro Andoni, me nxiti të interesohesha për jeten e diasporës shqiptare sot në Argjentine. Kjo, në fillim nëpërmjet google dhe me vone munda të kontaktoj shqiptarë në Argjentinë nëpërmjet mesazheve në fb dhe më pas në whatsApp. Por, mjerisht ata nuk dinë shqip. Nuk kanë patur mundësi nga qeveritë shqiptare as dje (përpara ’90) dhe sot më keq i larguan dhe seline e ambasadës nga Buenos Aires në Brazil. Sipas tyre, ajo ishte një Shqiperi e vogel, ku mblidheshin për festa, diskutonin dhe merrnin informacione për atdheun, duke komunikuar në gjuhën shqipe.
Te parin njeri qe me priti ne aeroport ishte presidenti i shoqates “Skenderbeu” ne Buenos Aires, Emilio Rahman, me orgjine nga krahina e Korces.
Nuk po zgjatem ne fillim me rrugetimin dhe bisedat deri ne oret e vona te nates, per mallin qe kishin per vendlindjen e prinderve te tyre. Ai me prezantoj me Atilio Bleta, gazetarin, me orgjine nga Vermiku i Vlores. Me Atilion pata biseduar disa here ne telefon perpara se te nisesha per Argjentine.
Atilio, i cili ka edhe dy motra, Even dhe Terezen, jane femijt e nje nga patriotet dhe pjesemaresit ne luften e Vlores me 1920-s. Nga kushtet ekonomike, la gruan ne Vermik dhe u nise ne endren e larget per te fituar para. Sic thoshin ata, “per te bere Amerikn”. Pra, te fitonin ca para dhe te ktheheshin ne vendin e tyre per te regulluar ekonomine e tyre. Por, sic thone ne intervistat e tyre, Atilio dhe Eva, nuk u kthyen kurre ne atdhe per arsye ekonomike.
Pra, edhe une do ta nise historine e diaspores shqiptare me intervisten e Atilio Bleta, si brezi i dyte e trashgimtareve, per te na treguar odisen e emigrandeve shqiptar, duke nisur nga babai tyre, Sadik Bleta.
Do vazhdoj ciklin e intervistave me brezat ne keto 100 vjet emigración, duke ardhur tek brezat e sotem (brezi trete, i kater dhe i peste) per te na treguar se si endren e stergjysherve dhe gjysherve te tyre e kane mbajtur te gjalle dhe e kane bere realitet. Ku cdo vit dhe disa here ne vit, krahas festimit te dites se pavarsise dhe clirimit te atdheut, nentor 1944, kujtojne dhe demostrojne traditat kulturore te familjeve te tyre (veshjet, guzhinen tradicionale dhe zakonet e miresiedhjes).
Te gjithe “arkiven” qe mblodha nga takimet dhe aktivitetet e komunitetit shqiptar ne qytetin Berisso, ku jeton numri me i madhe i familjeve shqiptare (Berisso eshte dhe kryeqyteti i emigracionit ne Argjentine), realizova nje dokumentar, me te njejtin titull: “Argjentina nje Ender e Jetuar).
Tradita shqiptare na dha mundesine te takohemi ne shtepine e te gjithe shqiptareve, ne seline e Shoqates “Skenderbeu” ne Buenos Aires. Te mbledhur rreth tavolines te salles se madhe, ku me krenari pas saj qendron busti i Skenderbeut, filluan bisedat emocionale te te pranishmeve duke kujtuar kohen e veshtiresive ekonomike te emigrandeve, si u organizuar dhe pas shume perpjekjeve ndertuan seline e tyre, vatren e shqiptareve “Skenderbeu”.
Sic shkruajta me siper, intervisten e fillova me Atilio Bleta.
Pyetja e pare: Zoti Atilio, si trashgimtar i grades se dyte i prindeve te tu, qe erdhen ne emigración ne Argjentine ne fillim te shekullit XX, keni nderin juve te na tregoni historine e fillimit te emigracionit shqipar ne Argjentine.
Unë jam Atilio Bleta, djali i një babai dhe një nëne shqiptare.
Prindërit e mi erdhën në Argjentinë në mënyrë të ndërprerë. Babai im, Sadik Bleta, mbërriti në Argjentinë në vitin 1927. Si shumë emigrantë të tjerë, jo vetëm nga Shqipëria, por nga e gjithë Evropa, ata erdhën për të përmirësuar situatën e tyre.
Në atë kohë thuhej se vinin për të “bërë Amerikën.” Shumica e atyre që erdhën nuk ia dolën të “bëjnë Amerikën”, por rritën fëmijët e tyre, patën nipër e mbesa, krijuan familje dhe arritën gjithashtu të krijojnë atë që e quajmë animus societatis. Do të thotë, shqiptarët e asaj kohe, pa mjete ekonomike dhe teknike si tani, gjetën mënyrën për të pasur një jetë në shoqëri.
Pyetje: Duke emigruar ne nje vend te larget si Argjentina, pa ditur gjuhen, kulturen dhe jeten sociale te ketij vendi, si i perballonin veshtiresite e jetes emigrandet?
Ata ndihmonin njëri-tjetrin, kur dikush nuk kishte punë; njëri ndihmonte tjetrin sipas mundesive dhe nevojave jetike. Sigurisht, gjithmonë është një që vjen i pari dhe bashkohen. Babai im erdhi dhe punoi çfarëdo lloj pune, çdo gjë. Gjate kesaj kohe ndihmonte edhe te tjeret.
Pyetje: Mund te na tregoni se si babai juaj mundi te ingranohet me jeten ne Argjentine dhe te ndihmonte bashkpatriotet?
Gjithçka që mund të imagjinohet. Nuk dinte të lexonte dhe të shkruante. Këtu mësoi të lexonte dhe të shkruante, në një shkollë nate për të rritur. Qëndroi pak në shkollë, sa për të arritur të kuptohej me të tjerët.
Arriti të bëhej një tregtar i vogël me një kioskë. Dhe, ka gjithashtu një histori për shqiptarët në Argjentinë, nga viti 1907 deri në vitin 1968, e shkruar nga babai im. Ka një histori romantike, sepse babai im erdhi këtu, pasi ishte martuar me nënën time në Shqipëri.
Dhe, siç mund të pritet, atje familja nuk kishte para. Dhe babai im nuk mund të mblidhte paratë e nevojshme për të paguar biletën për të sjellë nënën time.
Pyetje: A ju krijua mundesia babait tuaj te merrte familjen nga Shqipëria?
Nëna ime mbërriti 13 vite më pas. Kanë kaluar rreth 86 ose 87 vite nga ajo kohë, sepse kam një motër, që tani është afër 85 vjeç. Kështu, që kjo tregon se është një dëshmi e qartë e pranisë së nënës sime, e cila sigurisht erdhi për të bërë jetë në çift. Martesë, fëmijë, jetë me burrin që kishte zgjedhur, që ishte babai im.
Ka një diferencë të madhe në vite, por ajo që ka rëndësi është, që gjithmonë më ka bërë përshtypje, ndoshta jo vetëm babai im, por shumë shqiptarë, ndoshta të gjithë emigrantët, ëndërronin të ktheheshin, Vinin këtu për të bërë “Amerikën”. Për të mbledhur para dhe për t’u kthyer në Shqipëri. Por kjo nuk ndodhi.
Pyetje: Argjentina nje vend i larget. Veshtiresit e udhetim te pleksuara me deshperimin qe lane familjet, te afermit, atdheun, Sa e ndjenin shqiptaret mungesen e atdheut dhe si e shprehnin ata?
Megjithatë, ata kishin një ndërgjegje politike patriotike për mbrojtjen e Shqipërisë. Madje edhe kur Shqipëria nuk ekzistonte si shtet, ishte një koloni, një zotërim i Perandorisë Osmane ose Turke.
Me kete ndjenje, nga vitet 1907-1908, shqiptarët manifestuan për pavarësinë e Shqipërisë, që të gjithë e dimë se u arrit në vitin 1912.
Gjithmonë, shqiptarët në Argjentinë ishin të shqetësuar për të pasur një lidhje me Shqipërinë, me familjet e tyre. Po, gjithashtu përjetonin vështirësitë e qeverive të kohës. Sepse vitet nuk ishin të lehta në Shqipëri. Më pas, Shqipëria pati një jetë të pavarur dhe shqiptarët këtu u bashkuan si mundën.
Pyetje: Ne keto momente jemi ne “shtepin e shqiptareve, ku ne krye te vendit eshte busti i heroit kombetar Skenderbeu. Nje murale nga luftrat legjendare te popullit shqiptar kunder okupatorit dhe shume mjete te tjera te tradites shqiptare.
Ka pasur disa shoqata: “Shpresa,” “Bijtë e Shqipërisë” dhe e fundit, që tashmë ka shumë vite, është shtëpia ku jemi tani, Shoqata Patriotike Shqiptare Skënderbeu.
Kjo shoqatë bashkoi gjithashtu dy DEGA, siç thuhet në shqip. Ishin dy shoqata që u bashkuan në një të vetme, në Shoqatën Shqiptare. Qëllimi i kesaj shoqate ishte, që shqiptarët të mos humbnin lidhjen me vendin e tyre. Që të mund të ekzistonte një lidhje miqësie dhe bashkpunimi. Gjithashtu, ka një histori për shqiptarët, që është aty në dispozicion për këdo që dëshiron të dijë, të shkruar nga babai im, “Historia e Shqiptareve te Argjentines 1907 – 1968”, që tregon më mirë se unë per kete.
Por ajo që më duket se është me rëndësi, sepse është e certifikuar edhe në gazetat e Argjentinës, manifestimet shqiptare, fillimisht atje larg, duke kërkuar pavarësinë e Shqipërisë dhe më pas, në vitet 1939-40, kur Italia fashiste, pushtoi Shqipërinë.
Dhe atëherë ka një manifestim të rëndësishëm për të mbrojtur përsëri pavarësinë e Shqipërisë.
Shoqata patriotike shqiptare, e përsëris, arsyeja e saj e ekzistencës ishte mbajtja e një lidhjeje me vendin e origjinës.
Pyetje: Argjentina eshte nje shtet i madh. Emigrandet kane qene te shperndare sipas mundesive per te punuar dhe jetuar. Si behej njoftimi dhe organizimi i aktiviteteve, takimeve dhe, akoma me me rendesi, i manifestimeve ne mbrojtje te interesave tyre kombetare?
Në jetën e Shoqatës Patriotike Shqiptare Skënderbeu, gjithmonë ka pasur një arsye, ka pasur të paktën tre ose katër momente ku shqiptarët, që jetonin në Buenos Aires, Berisso dhe në rrethinat e Buenos Aires-it bashkoheshin. Dy herë gjithmonë. Në fillim të majit, jo, më falni, më 25 maj. Festa kombëtare më e rëndësishme e Argjentinës, dhe më 28-29 nëntor, që është dita e pavarësisë dhe çlirimi nga nazistët i Shqipërisë.
Këto ishin dy momente që gjithmonë kujtoheshin. Gjithmonë, këtu bëhej një mbledhje, darkë, asado, dolli, dhe valle. Tani, praktikisht shqiptarët e brezit tonë, të asaj gjenerate të prindërve tanë, të gjithë kanë ndërruar jetë prej kohësh.
Pyetje: Ne vitet 1990 pati nje shembje te sistemit te centarlizuar socialist ne vendet e lindjes. Kjo perfshiu edhe Shqiperine. Ky eksod emigrimi ndryshonte nga emigracióni i viteve 1900. Ajo ishte thjesht ekonomike dhe ne disa raste te vecanta edhe gjakmarrje dhe mosmarrveshje fisnore. Ka patur ne keto vite emigración nga Shqiperia ne Argjentine?
Ka disa shqiptarë nga një brez tjetër që erdhën në një valë të dytë dhe të tretë, kryesisht pas viteve nëntëdhjetë. Por kjo tashmë ka qenë mjaft e vështirë për t’u organizuar këtu, në këtë vend për të pasur mbledhje të zakonshme.
Kjo shoqatë, në thelb, lidhet me kujtesën. Kujtesa e shqiptarëve që ishin këtu, që bënë çfarë mundën për të jetuar me dinjitet në Argjentinë dhe për të mbajtur lidhje me të afërmit në Shqipëri dhe gjithashtu me qeveritë e kohës. Gjithmonë, duke patur parasysh idenë, pavarësisht nga regjimi politik, ne jemi një shoqatë patriotike. Kjo ka qenë, në pergjithesi jeta që ka ndjekur Shoqata Patriotike Shqiptare Skënderbeu.
Pyetje: Meqenese babai juaj ka emigruar ne Argjentin ne vitin 1927. Pra, eshte brezi i pare, juve jeni brezi i dyte i emigracionit shqiptar. Cili ka qëne dhe eshte roli juaj ne kete shoqate ne vite? E keni ndjekur traditen e babait per ta mbajtur aktive kete shoqate?
Unë jam një nga , që jemi këtu, një nga tre presidentët që ka pasur Shoqata Patriotike Shqiptare. Shihni ju, asnjëri nuk është shqiptar dhe as djem të shqiptarëve. Në rastin tim, unë, Atilio Bleta, isha president për dhjetë vjet.
Pas meje motra ime, Eva Bleta, dhjetë vjet të tjera. Dhe tani është Emilio Ramán, që e kemi këtu afër. Kjo është, një përmbledhje, ajo që mund të them për këtë jetë.
Pyetje: Ne fillim te bisedes juve thate se babi Juaj Sadik Bleta, kur mbriti ne Argjentine, nuk dinte te shkruante dhe lexonte. Per te perballuar jeten filloj te frekuentonte kurse per mesimin e gjuhese. Kjo i dha mundesi atij te gjente pune me me lehtesi, pasi dinte te komunikonte.
Juve, si djali i Sadikut, emigranti i viteve 1927, që sakrifikoje jeten per mireqenien e familjes, keni vazhduar studimet per te patur nje jete me te mire per vete dhe familjen?
Siç ju thashë, unë jam Atilio Bleta, kam bërë gjithë shkollimin në jug të Gran Buenos Aires. Shkollën fillore e përfundova në Remedios de Escalada, shkollën e mesme në Adrogué, dhe më pas vazhdova në Fakultetin e Drejtësisë. Ishte një profesion i dështuar, sepse në të vërtetë nuk doja kurrë të bëhesha avokat por përfundova aty. Disi, sepse motrat më thoshin se duke qenë mësues historie do të vdisja nga uria. Dhe përfundova në vendin, që nuk më pëlqente, në Drejtësi.
Më pas studiova Histori, u diplomova si mësues dhe morra edhe një diplomë tjetër në Histori dhe isha pedagog universitar në Universitetin e Buenos Aires për 30 vite. Edhe pak më shumë, në Historinë e Përgjithshme Sociale, që përfshin Historinë Evropiane nga Revolucioni Industrial dhe Revolucioni Francez deri në vitet e fundit. Paralelisht me punën si mësues fillova jetesën si gazetar. Fillimisht punova si gazetar në gazetën “La Razón” në Buenos Aires, e më pas në gazetën më të rëndësishme të Argjentinës, “Clarín,” derisa dola në pension.
Tani, në këto momente, kam dy programe radiofonike, njëri është një program historie që quhet “Soltando Pájaros” dhe bëj një program të dytë, që quhet “Voces de América,” ku luajmë muzikë nga Amerika Latine. Gjithashtu, kam qenë korrespondent për disa radio, duke transmetuar informacione politike, analiza politike nga Buenos Aires për vende të ndryshme. Kam qenë për shumë vite, për shembull, në një radio të Entre Ríos, në një tjetër në Leucinco, në Neuquén.
Kjo ka qenë, një përmbledhje, veprimtaria ime profesionale, e cila ka qenë si një pasion me dy fronte, le të themi. Nga njëra anë puna si mësues, dhe po e përmbledh sepse nuk kam dhënë vetëm mësim në Universitetin e Buenos Aires, por edhe në atë të Lomas-it, në Pampa, në një shkollë gazetarie.
Jam i martuar dhe jam 76 vjeç. Bashkëshortja ime është me mua që kur ishim të vegjël, quhet María Elena Beltrán, kam dy fëmijë, Federico Bleta, Soledad Bleta dhe tre nipër e mbesa.
Kjo është, në përmbledhje, jeta e familjes time si emigrant ne Argjentinen e larget. Ketu u lindem, u ritem dhe formuam familjet tona. Pra, endren e prinderve tane per te punuar dhe jetuar ne kushte normale e beme realitet. Endre e tyre, per ne dhe brezat qe ardhem, do jete nje ender e jetuar. Si neve, si brezi i dyte, edhe brezat e trete dhe te katert, që jane sot ketu, mundohen ti bejne realitet endrat e rrenjeve te tyre, stergjysherve dhe gjysherve te tyre, duke ruajtur zakonet, traditat e familjes ne veshje dhe guzhinen e tyre tradicionale.
Faleminderit
I gjithe materiali eshte me te drejtat e autorit te shkrimit dhe nuk lejohet te shfrytezohet ne materiale te tjera shkrimore ose video.
Adresa: Mihal Ciko