Intervistuar nga Rafaela Prifti
1. Të shtunën më 25 shkurt është premiera e operetës Karnavalet e Korçës që rivihet në skenën e Teatrit të Operës dhe Baletit në Tiranë. A mund të na e përcillni atmosferën e provave finale dhe domethënien e ardhjes së kësaj vepre tek publiku shqiptar?
Lajmi u konfirmua në janar kur u dha njoftimi edhe në faqen zyrtare të Teatrit të Operës dhe Baletit për datat e shfaqjes nga 25 deri më 28 shkurt. Ky është një ogur i mrekullueshëm për muzikën shqiptare sepse prej një kohe të gjatë teatri i operës nuk ka vënë shumë në skenë vepra të autorëve shqiptarë. Për një institucion shtetëror mendoj se është parësore të paraqesë veprat e autorëve vendas. Kompozitori i operetës është artisti i madh Avni Mula. Gjysmë shekulli pas realizmit të veprës ky është një produksion krejt i ri me regji të artistes sonë të madhe Inva Mula. Mua më kërkuan të jem pjesë e tij në rolin e Nikollaqit. Mund të them se ka një zinxhir historik që më tërhoqi fort meqë babai i Invës bëri operetën dhe babai im e imortalizoj këtë vepër në filmin brilant Karnavalet e Korçës, i pari film muzikor shqiptar.
2. Për ata që e vlerësojnë muzikën por nuk janë profesionistë, a mund të na thuash sa kërkues është roli i Nikollaqit? Publiku mund ta mbaj mend se Mirush Kabashi luante Nikollaqin në realizimin televiziv të filmit muzikor me regji të Ismail Zhabjakut.
Po, zëri i Nikollaqit ishte Vangjo Kosta. Roli mund të vihet me zë tenori ose baritoni. Vangjo Kosta ishte tenor. Këtë herë do të jetë i kënduar nga bariton. Kjo është edhe një nga risitë e veprës.
3. A është ky projekt shprehje e bashkëpunimit midis artistëve këtu dhe në Shqipëri? Pra sa aktiv është bashkëpunimi mes artistëve të Operës dhe kolegëve të tyre në diasporë?
Unë mund të them se kam qenë angazhuar në disa projekte si psh për operën Berberi i Seviljes për të cilën më ka ftuar drejtori i operës i asaj kohe profesor Zhani Ciko. Ishte një riproduksion i veprës klasike. Kam marr pjesë në shfaqje të mirëfillta, gjithashtu në koncertet e mbylljes së sezonit operistik në ditën ndërkombëtare të muzikës për vitin 2008 – 2011 në teatrin e Operës, si edhe në turneun me Albanian Excellence në vitin 2021 – një nismë shumë serioze për të promovuar muzikën qytetare pogradecare me anë të këngëtarëve klasikë. I jam mirënjohës drejtueses së Albanian Excellence Flora Nikolla, e cila më angazhoi në këtë turne gjatë të cilit shkuam edhe në qytete të tjera si Dibër e Korçë. Natyrisht, mund të ketë më shumë bashkëpunim por megjithatë artistët shqiptarë në diasporë janë të inkuadruar në jetën artistike të atdheut. Nuk duhet të harrojmë se Opera është institucion shtetëror me fonde shtetërore dhe jo private. E përmend këtë si aspekt financiar por për artistët e diasporës pjesëmarrja në këto projekte ka dimensione të tjera. Unë e kam thënë edhe më parë se unë jam rritur në atë teatër. Në pushim të provave, nëna ime më ka vënë mbi piano duke më thënë: Këndo Kreshnik! Dhe unë këndoja ariet që dëgjoja gjatë provave ndërsa trupa më duartrokiste. Dirigjenti i pavdekshëm Rifat Teqja ose Ermir Krantja, solistët e mrekullueshëm Edit Mihali, Shqipe Mingomataj, Gaqo Cako, Avni Mula, Nina Mula, Inva Mula, Fitore Mamaqi, Shqipe Zani ishin ata që mbanin operën dhe njëkohësisht ishin familja me të cilën jam rritur unë. Në këtë këndvështrim, vajtja në Teatrin e Operës dhe Baletit është njësoj sikur shkoj në shtëpinë time në Tiranë.
4. Rezymeja juaj është mbresëlënëse në numrin e roleve si solist në pjesë operistike si edhe një listë e gjatë me koncerte e shfaqje. A ke synime të caktuara për këtë dekadë?
Periudha e Kovidit vendosi një tabelë Stopi për shumë shfaqje e programe. Në muajin prill kam dy koncerte të konfirmuara tashmë në Kanada me një promovuese ruse-amerikane. Unë jam gjithmonë në aktivitet e sipër si pjesëmarrës në koncerte dhe arie e kështu me radhë.
5. Cilat kanë qenë projektet që ju kanë munduar apo lodhur më shumë dhe çfarë keni mësuar prej tyre?
Don Xhovani ka qenë i vështirë sepse manaxherja më pyeti: E di operën Don Xhovani? I thashë: Po. Kam nënshkruar kontratën dhe shfaqja do jepej pas 7 ditëve. Kështu që për një javë më duhej të mësoja gjithë rolin nga fillimi në fund. Dhe ky nuk është rol episodik. Kur u dha shfaqja në operën prestigjioze të Houston Texas, gazetarja e Houton Chronicle shkruante në faqen e parë të ngjarjeve kulturore se produksioni në Opera in the Heights ishte më i mirë në krahasim me operën e madhe Houston Grand. Produksionin e mirë e bëjnë artistët e talentuar dhe një ekip i përgatitur. Regjisorja ishte Lesly Swackhamer e cila ka vënë me shumë sukses në skenë vepra si Madame Butterfly dhe ka reputacion për atë që kritikët e muzikës e quajnë ‘vulën e saj moderne’ në opera. Gjatë përgatitjes për rolin, mbaj mend se më dilte gjumi duke thënë fjalët e rolit dhe mund të them me plot gojën se ka qenë rol i vështirë, por që e kujtoj me shumë kënaqësi.
6. Cila ka qenë këshilla më e mirë që ju kanë dhënë në jetën profesionale?
Këshilla më e mirë ka qenë dhe vazhdon të jetë ajo e nënës sime: Të mbaj kokën ulur dhe bëj punën time. Kjo ka qenë gdhendur tek une që i vogël. Unë jam këngëtar klasik opere. Është puna dhe identiteti im profesional.
7. Pra ti e ke ditur gjithmonë se do bëheshe këngëtar opere?
Po, e kam dashur këtë profesion qëkur luaja violinë. E dija që në një moment do bëhesha këngëtar. Ia thosha babës, ia thosha nënës sime. Dhe ashtu u bë.
8. Çfarë këshille do t’i jepje vetes tënde për shembull po të bisedoje sot me Kreshnikun student në Liceun Artistik në Tiranë?
Duke e ditur kush je, mos je i druajtur për vlerat e tua. Në momentin që vendos se do bësh diçka, asnjëherë mos dysho tek vetja. Unë jam i dashuruar me artin e të kënduarit. Për mua nuk është punë prandaj nuk e kam ndjerë si punë. Këtu hyn ajo këshilla e nënës për të qenë kokëulur në mënyrë që të jetë puna ajo që flet për ty dhe jo ti.
9. Kjo lidhet natyrshëm me atë që mund të jetë motoja juaj në jetën profesionale.
Po. Famë apo jo nuk ka rëndësi. Unë duhet të njihem kudo që shkoj si profesionit i aftë. Nëqoftëse e kam arritur atë, unë kam arritur gjithçka. Të jesh profesionit është parësore, ndërsa fama është dytësore. Edhe një herë vij tek këshilla e nënës për të lënë punën të flas për mua dhe jo llafet.
10. Meqë përmendët nënën, ju jeni lindur e rritur në familje artistësh. Babai juaj i ndjerë Ismail Zhabjaku kineast dhe regjisor në kinostudio, nëna Nermin Daja Zhabjaku pianiste dhe koncert maestro në Teatrin e Operës dhe Baletit në Tiranë. Si e përjetoni ju këtë lloj përcjellje të trashëgueshmërisë? Dhe sa rëndësi ka për ju?
Për mua është gjithçka. Ata të dy kanë dhënë për artin, për familjen, për miqtë madje edhe të panjohurit. Pra për mua nga të dyja krahët, dashuria për artin skenik ishte gjithçka. Kjo do të thotë të jesh artist në të gjithë qenien duke e jetuar jetën si i tillë. Kush më njeh thotë: O Kreshniku! O baritoni. Edhe këtu në Amerikë, kudo ku shkoj thonë Kreshniku, baritoni shqiptar.
11. Le të flasim pak për këtë sepse në muzikë dhe në sporte emri shqiptar mbart një status apo vlerësim që është në kontrast me ngarkesën negative në aspekte të tjera si qeverisja, korrupsioni, krimi i organizuar. Si e përjetoni ju këtë kontrast? Si e ndjen veten artisti shqiptar në skenë dhe jashtë saj?
Unë kam patur mirësinë të jem gjithmonë i vlerësuar. Ashtu jam ndjerë si në skenë dhe jashtë saj. Çfarë kam mësuar në Amerikë është që gjithmonë duhet të tregosh veten dhe vlerësimi vjen vetë.
12. Veç kësaj ju jeni pjesë e një brezi të tërë që ishte i pari i periudhës postkomuniste i cili prezantoi Shqipërinë në botë?
Po, ishte tamam ai brez që ishin të pandihmuar nga shteti. Kishte nga ata që dilnin nga Shqipëria përpara me bursa ose me një lloj baze. Por dihet se atyre që ju jepej kjo mundësi ishin të pakët. Me ndërrimin e sistemit, ishte sikur ra një bombë. Shokët e shoqet e klasës sime nuk janë në Shqipëri, psh Orjana Kurteshi, Sherli Polena, unë, të gjithë jemi të shpërndarë, në Gjermani e vende të tjera. Fakti që ne kemi vazhduar karrierën pa ndihmën e asnjerit është me rëndësi. Unë kam ardhur në Shtetet e Bashkuara me 20 dollarë që m’i kishte dhënë nëna ime. Shyqyr kisha motrën për fillim, por të gjitha përçapjet për dokumente e të tjera i kam përballuar vetë. Raste si unë ka plot. Por kjo është rruga ime. Kam vuajtur shumë për të arritur aty ku dua. Pra kam një ambient të rehatshëm si artist dhe njeri në një vend “të egër”.
13. Në ç’kuptim të egër?
Sepse vetëm në Nju Jork ka një superprodhim të paparë nga tri shkolla arti prej nga kushedi sa diplomantë dalin për vit të uritur për punë dhe mundësi të tjera. Dhe ja ku jemi. Kjo arrihet me punë dhe talent. Këtu nuk është “kë njeh” por e bën dot apo jo.
14. Kur e keni ndjerë veten më krenar gjatë karrierës suaj?
Ka plot momente por një prej tyre ka qenë në qendrën kulturore në sallën Sleepy Hollow. Po bëja një koncert me vepra gjermane Brahms dhe Shubert, si edhe kompozitorë rusë Rahmaninov dhe Çajkovski. Pas koncertit, organizatorja, një grua e vjetër 80 e ca vjeçare më thotë se një zonjë donte të fliste me mua. Unë ju afrova dhe zonja ishte e verbër. Më tha se ishte lindur në Çeki dhe se ishte çifute, por kishte jetuar në Gjermani. Kur familja dhe ajo u larguan për t’ju shpëtuar nazistëve, ajo ishte betuar të mos dëgjonte më kurrë gjermanisht. Dhe sa herë që vinte rasti, ajo dilte nga salla e koncerteve apo leksioneve sepse nuk donte ta dëgjonte më atë gjuhë. Zonja më tha se ishte hera e parë nga ajo kohë që më ke bërë të dëgjoj gjermanisht. “Nuk të njoh por dua të them se më ke ndryshuar mendjen,” tha, dhe i rridhnin lot. Aty kam ndjerë thellësisht forcën e artit. I kam puthur dorën asaj zonje. Këto janë momente që më shtyjnë në rrugën e vështirë të artit.
15. Për këtë këndon ti?
Kur shoh sytë e përlotur në një dramë apo buzëqeshjen kur është komedi, ndihem i lumtur. Ndiej se kam gërvishtur pak tek shpirti i dikujt. Kam shkuar aty ku është shumë e vështirë për të depërtuar.
16. Për këtë pyetje do bëj një kthim prapa në formë komenti për të bërë një lidhje me të sotmen. Siç e the, muzika ka aftësinë të krijoj lidhje të drejtpërdrejtë dhe të menjëhershme me publikun. Po të kthejmë sytë 110 vjet më parë, korifenjtë e Vatrës ishin aq të vetëdijshëm për pushtetin e forcën depërtuese të muzikës sa krahas me misionin e tyre atdhetar për mëvetësimin e Shqipërisë dhe fushatën e takimeve diplomatike për të avancuar çështjen shqiptare dhe arritjen e pavarësisë, ata, me largpamësi, krijuan, përkrahën dhe mbështetën bandën e parë muzikore të Vatrës. Vajtja e bandës në Shqipëri dhe turnetë në qytetet shqiptare ishin pika kulmore të lëvizjes së zgjimit kombëtar. Drejtuesi dhe kompozitori i bandës Thoma Nasi me origjinë nga Dardha krijoi korin Lira, Shoqërinë e Arteve të Bukura dhe Orkestrën e parë simfonike, të cilat mbollën dhe kultivuan farën e kulturës në vitet 1920-1928 në Korçë. Efekti i bandës Vatra në vetëdijësimin e një populli në luftën për pavarësi është evidentuar dhe në shumë forma Banda u bë pjesë e shprehjes së identitetit kulturor kombëtar të shqiptarëve. Një popull që ka bandë dhe muzikën e vet është i dallueshëm në identitet. Shqiptarët nuk mund të jenë as grek, as sllav dhe as turq pavarësisht pretendimeve të fqinjëve apo orekseve perandorake atëherë dhe tani. Pas më shumë se 110 viteve cili është misioni i muzikës sot, përveç argëtimit?
Më saktë do ishte të pyesim veten Cili duhet të jetë misioni i muzikës sot? Argëtimi është diçka tjetër dhe kalimtar. Muzika ka forcë kur të mbetet në mendje edhe kur dëgjon pas dhjetra viteve. Çfarë i serviret publikut shqiptar sot? Unë e di se populli ynë e dallon vlerën por nuk i jepet alternativa. I takon shtresës intelektuale të kthejë vlerat e mirëfillta të artit shqiptar. E kam thënë dhe do ta them se në çdo vend ku shkojnë shqiptarët arrijnë majat e suksesit. Ky është treguesi i potencialit të madh që kemi ne.
17. A ka ndryshuar muzika, koha, shqiptarët?
Të gjitha bashkë.
18. Pra vargjet “Dimër është jeta jonë plot dëborë dhe stuhi” nga opereta janë kuptimplote sot për shqiptarët në atdhe dhe në botë?
Shumë e vërtetë. Fjalët e operetës dhe vetë libreti i Karnavaleve të Korçës janë autoktone dhe tani kanë një jehonë të jashtëzakonshme. Jam i lumtur që kam nderin të jem pjesë e Operës Nacionale shqiptare. Për mendimin tim ka shumë rëndësi që publiku shqiptar të dëgjojë muzikën e mirëfilltë operistike shqiptare. Toka Jonë dhe Borana janë kryevepra të artit shqiptar. Unë e përmend këtë episod shpesh. Gjatë provave të operës Toka Jonë, Shqipe Mingomataj këndonte rolin e Lokes. Unë isha shumë i ri dhe merrja pjesë në prova. Si pjesë të kostumit të rolit ajo mbante në shpinë një pajisje të kohës për mbartje të druve dhe sa herë këndonte e kishte pjesë të vetën, nuk e ulte për të kënduar, dhe mua sa herë e dëgjoja më rrënqethej mishi. Mendoj se të tilla vepra duhet të vihen në skenën shqiptare një herë në dy tri vjet. Kompozitorët e plejadës kanë krijuar opera me vlera artistike, sigurisht mund të ketë dallime. Dua të përmend se këto vepra ishin të ndërthurura me folklorin shqiptar. Koralet e Onjeginit të bazuara në muzikën folklorike ruse nga Çajkovski këndohen sot e kësaj dite. Një nga artistet që ka kënduar të njëjtën arie është Rajmonda Dabulla. Artisti i madh Prenk Jakova ishte gjenial në ndërthurjen e zhanrit operistik. Prandaj për mua është “me vend” të këndoj një operetë shqiptare, pasi kam kënduar italisht, gjermanisht, frëngjisht, hebraisht, spanjisht, anglisht. Unë nuk kam tatuazh me shqiponja dhe jam kundra manifestimeve publike të shqiptarizmit por jam i përkushtuar që ne të bëjmë “punët e shtëpisë” që flasin vetvetiu se kush jemi ne dhe cilat janë vlerat tona të vërteta.
Të falenderoj Kreshnik! Suksese të mëtejshme!
Fotot nga Kreshnik Zhabjaku
Artistja Inva Mula dhe baritoni Kreshnik Zhabjaku përpara Teatrit të Operës dhe Baletit Tiranë
Trupa e Operetës Karnavalet e Korçës
Afishe e shfaqjes