Prof. Dr. Fejzulla BERISHA/
Dialogu ndërmjet Kosovës dhe Serbisë mbetet një nga sfidat më komplekse të stabilitetit rajonal në Ballkan. Për dekada, Bashkimi Evropian ka luajtur rol kyç si ndërmjetësues, duke ofruar platformë për bisedime, ekspertizë teknike dhe mekanizma monitorimi. Megjithatë, historiku i proceseve ndërkombëtare dhe përvoja konkrete në Ballkan tregojnë se roli i BE-së, pa garanci të fuqishme nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës, nuk është i mjaftueshëm për të siguruar një marrëveshje të qëndrueshme dhe të plotë. Pa këtë kombinim, çdo marrëveshje rrezikon të mbetet formale, e paqëndrueshme dhe e cenueshme nga faktorë të brendshëm dhe rajonalë.
1. Roli i BE-së: ndërmjetësimi dhe sfidat
Bashkimi Evropian ka kontribuar në mënyra të rëndësishme:
-Platforma e dialogut në Bruksel ka mundësuar diskutime direkte dhe teknike midis Prishtinës dhe Beogradit, duke strukturuar marrëveshjet në mënyrë ligjërisht të qartë.
-Mekanizmat e monitorimit dhe raportimit, si Komiteti i Përbashkët për Implementimin e Marrëveshjeve, ndihmojnë në ndjekjen e progresit të marrëveshjeve të arritura.
-Mbështetja teknike dhe financiare për reformat në Kosovë dhe Serbi ka inkurajuar normalizimin e marrëdhënieve dhe integrimin evropian.
Megjithatë, sfidat kryesore mbeten:
-Mungesa e presionit efektiv mbi palët për zbatim të menjëhershëm. Marrëveshjet shpesh vonohen ose dështojnë në zbatim pa kërcënim real.
-Standardet e dyfishta, të perceptuara si favorizim ndaj Serbisë, dëmtojnë besimin e Kosovës dhe konsolidimin e marrëveshjeve.
-Pafuqia për të garantuar njohje reciproke, një komponent kyç për normalizimin e qëndrueshëm, pa praninë e një superfuqie globale që mund të imponojë respektimin e marrëveshjes.
2. Nevoja për garanci të fuqishme amerikane
Historiku ndërkombëtar tregon se marrëveshjet e qëndrueshme të paqes dhe të njohjes reciproke kërkojnë mbështetje nga një superfuqi me autoritet global. ShBA-ja mund të ofrojë:
-Presion politik dhe diplomatik të drejtpërdrejtë, duke detyruar lidershipin e Beogradit dhe Prishtinës të zbatojë marrëveshjet në mënyrë të plotë.
-Garanci sigurie, duke krijuar sistem besimi midis palëve dhe duke shmangur cenimin e marrëveshjes nga faktorë të brendshëm ose aktorë rajonalë destabilizues.
Shembuj ndërkombëtarë ilustrues:
-Marrëveshja e Daytonit (1995) për Bosnjën konsolidoi paqen falë pranisë dhe garancive amerikane, ku ShBA-ja ishte garantues kryesor i respektimit të marrëveshjes dhe ka pasur rol vendimtar në parandalimin e rinisjes së konfliktit.
-Marrëveshja e Ohrit (2001) për Maqedoninë e Veriut u zbatua vetëm me presion të koordinuar ndërkombëtar dhe mbikëqyrje amerikane, duke siguruar respektimin e reformave kushtetuese dhe përfaqësimin proporcional të komuniteteve.
-Procesi i Lindjes së Mesme, përfshirë marrëveshjet midis Izraelit dhe Arabisë Saudite, tregon se superfuqitë garantuese janë thelbësore për respektimin afatgjatë të marrëveshjeve diplomatike.
-Roli amerikan në Kosovë (1999–2008), nga ndërhyrja humanitare dhe roli në krijimin e administratës ndërkombëtare, deri te garantimi i marrëveshjeve pasluftës, demonstron qartë se pa angazhimin amerikan nuk do të ishte e mundur konsolidimi i institucioneve dhe avancimi i dialogut për njohje reciproke.
3. Kooperimi BE–ShBA: modeli i domosdoshëm për Ballkanin
Një marrëveshje e qëndrueshme Kosovë–Serbi kërkon sintezë midis rolit ndërmjetësues të BE-së dhe garancive të fuqishme amerikane:
-BE-ja ofron platformën, ekspertizën teknike dhe mekanizmat monitorues për strukturimin e marrëveshjeve.
-ShBA-ja siguron autoritet, garanci sigurie dhe presion efektiv për respektimin e marrëveshjeve.
Ky kombinim është vendimtar për:
-Njohjen reciproke si bazë për normalizimin e marrëdhënieve diplomatike.
-Integrimin evropian të të dyja vendeve, duke krijuar stabilitet rajonal.
-Parandalimin e destabilizimeve rajonale, duke ofruar mekanizma të detyrueshëm për respektimin e marrëveshjeve.
4. Roli i BE-së në dialogun Kosovë–Serbi është i pazëvendësueshëm si ndërmjetësues dhe platformë koordinimi. Megjithatë, përfundimi i suksesshëm dhe i qëndrueshëm i dialogut nuk mund të realizohet pa garanci të fuqishme nga ShBA-ja. Pa këtë kombinim, çdo marrëveshje rrezikon të mbetet formale dhe e cenueshme nga faktorë rajonalë. Presioni, legjitimiteti dhe siguria amerikane janë thelbësore për një normalizim të vërtetë dhe për ndërtimin e një arkitekture të qëndrueshme paqësore në Ballkan.