Ndriçim Kulla/
“Beratinus-1” dhe kodikët e tjerë të Shqipërisë janë vepra me rëndësi edhe për historinë e kulturës e të shkrimit të shenjtë, por dhe të letërsisë në përgjithësi. Në fondin e pasur të kodikëve të Shqipërisë, përveç “Beratinus-1” e “Beratinus-2”, bëjnë pjesë edhe dhjetëra dorëshkrime të tjera, që kanë marrë emrat e qyteteve ku janë zbuluar (“Kodiku i Vlorës”, afërsisht shekulli i 10-të; “Kodiku i Përmetit”, i shekullit të 14-të; “Kodiku i Shkodrës”, i të njëjtit shekull; “Kodiku i Gjirokastrës”, i shek. të 16-të; “Kodiku i Fierit” – ose i shën Kozmait, i fillimit të shek. të 19-të). Qysh prej botimit të katalogut të tij ai njihet me emrin “Codex Purpureus Beratinus”, ose “Codex Purpureus Beratinus “, ose shkurt “Beratinus-1”. Bizantologët shqiptarë, në studime të krahasuara, mbështetur në ligjet e ndryshimit të fonetikës historike të greqishtes nga antikiteti në periudhën e paleokrishtërimit e më këndej, i kanë interpretuar në një semantikë tjetër vlerat tingullore të disa prej grafemave të këtij dorëshkrimi, për rrjedhim edhe të përmbajtjes së tij.
I shkruar vetëm një shekull e gjysmë pas “La Vulgata-s”, përkthimi latin i Biblës sipas shën Jeronimit të Eusebit, Kodiku i Purpurt i Bertit është një dorëshkrim me rëndësi historike për fillimet e letërsisë biblike. Sipas dijetarëve bibliologë dhe paleografë, duke iu referuar teknikës së shkrimit, është një dorëshkrim jo më i vonshëm se shekulli i 6-të pas Krishtit. Ai është një ndër katër kodikët më të vjetër në gjithë botën. Bashkëkohës me dorëshkrime të tilla të famshme si “Petropolitaus”, “Vindeobone-usis” e “Sinopencis”, “Kodiku i Purpurt i Beratit” renditet në themelet e letërsisë kishtare të ritit lindor. Kodiku i Purpurt i Beratit” vlerësohet ndër veprat themeltare të letërsisë ungjillore, si dorëshkrim me rëndësi të posaçme për kulturën e krishtërimit. Ai çmohet gjithashtu për historinë e shkrimit, për vlerat evidente kaligrafike, si përmendore e trashëgimisë së përbotshme të dijes, si objekt shkencor i paleografisë, bibliologjisë, gjuhësisë, historisë së besimeve. Por ky Kodik merr një vlerë më të rëndësishme prej faktit se është shkruar në një periudhë kur lënda biblike ende nuk ishte kanonizuar. Dy ungjijtë që përmban kanë shmangie prej teksteve standarte. Kjo është arsyeja që vetëm një herë në vit, një pjesë e tij, mund të lexohej në meshë publike.
Më i rëndësishmi dhe më i famshmi i të gjithë kodikëve është ai që njihet me emrin “Bersatinus-1”. Ky është një nga Kodikët më të vjetër në të gjithë botën (dy të tjerët, po të shek. V-të dhe VI-të pas Krishtit janë në Rusi). Ai përfaqëson një dorëshkrim (ekzemplar i vetëm origjinal) e përbëhet nga 190 fletë pergamenë të ngjyera në të kuqe të theksuar (të purpurtë). Kodiku përmban dy Ungjij, sipas Markut dhe sipas Matheut. “Kodiku i purpurtë i Beratit” u shkrua në një kohë kur ende nuk qenë vendosur se cilët do të ishin librat kanonikë të Dhiatës së Re, prandaj ky dorëshkrim ka disa shmangie dhe mospërputhje nga teksti origjinal. Gjithashtu sipas Batiffolit, Ungjilli sipas Matheut ndodhet ndërmjet faqeve 1-112, ndërsa faqet që vijojnë i përkasin Ungjillit sipas Markut. Në kohën që e vëzhgoi Batiffoli, kodikut i mungonin rreth 40 faqe. Për herë të parë “Kodiku i Purpurtë i Beratit” përmendet në “Diptikët e kishës së Shën Gjergjit”, e cila ndodhej brenda kalasë së Beratit. Ky kodik është shkruar me gërma argjendi të tretur, me përjashtim të disa (fjalëve e shprehjeve) që janë me gërma të arta, në pergamenë. Kodiku daton në shekullin e VI-të.
Beratinus-1″ dhe “Beratinus-2” janë shpallur pjesë të programit “Kujtesa e Botës”. Ç’vlera i kanë bërë këto dy dorëshkrime të jenë pasaporta kulturore e këtij vendi në programin më të rëndësishëm ndërkombëtar të vlerave të trashëgimisë njerëzore? Për herë të parë këto dy dorëshkrime janë konsideruar të vlefshëm për programin “Kujtesa e Botës” ne librin “Ungjijtë e popujve”, botuar në Romë nga Biblioteka Apostolike e Vatikanit, në 2000-vjetorin e krishtërimit. Këto dy dorëshkrime janë të vetmet vlera kulturore që janë shpallur pjesë të këtij programi nga bota shqiptare. Ato ishin gjithashtu dy prej veprave që gjendeshin në listat e objekteve të shpallur “në kërkim” në periudhën e Luftës së Dytë Botërore. Kleri, këshilli kishtar (sinodi), patriarkët dhe populli besimtar i Beratit, të cilëve iu kërkua dorëzimi i menjëhershëm i dy kodikëve, vendosën të bëjnë çdo sakrificë dhe të mos e tregojnë vendndodhjen e tyre, në çfarëdo rrethane. Ato u fshehën në grykën e një pusi, në një arkë metalike. Për një kohë, në vitet që pasuan, “Beratinus-1” dhe “Beratinus-2” konsideroheshin të zhdukur. U rizbuluan në kishën e kalasë së qytetit në vitin 1968, në një gjendje tejet të dëmtuar. Vetëm se e gjithja kjo është një histori e përsëritur në shekuj.