Ndonëse dukuritë e neofashizmit në Mal të Zi kanë qenë te pranishme edhe me herët, nga viti 2020 me rastin e rotacionit të pushtetit kjo çështje  është bërë shqetësuese, ku me të rrezikuar vazhdimisht kanë qenë pjesëtaret e popullit boshnjak, shqiptarë, kroat e së fundit edhe të malazezëve  duke  rrezikuar  të tashmën dhe të ardhmën e qytetarëve  në këtë mjedis multinacional, qe është dëshmi e një mjedisi të pakonsoliduar.

Nail  Draga

Nuk ka dilemë se dukuritë neofashiste në Mal të Zi janë prodhim i ambientit të pakonsoliduar  që është i pranishëm në këtë mjedis, si rezultat i veprimit të Kishës Ortodokse Serbe, e cila më veprimet destruktive është duke vepruar si shteti në  shtet,  sipas ideologjisë serbomadhe e mbeshtetur nga partite serbe të cilat si mision kanë realizimin e programit të botës serbe.

Dhe prezantimi i kësaj politike nuk është befasi dhe as e panjohur në këtë vend, sepse ajo ishte e pranishme nga rënia e sistemit monist në vitët 90-ta të shekullit të kaluar. Kemi të bëjmë me kohën e fillimit të shkatërrimit të ish-Jugosllavisë, por edhe me paraqitjen publike të politikës serbomadhe në definimin territorial të hapësirës serbe në këtë shtet, ku ndihmesë iu ka dhënë edhe pushteti në Mal të Zi. Për opinionin  e gjërë është e njohur  se skenariste e kësaj politike ishte Akademia e Shkencave dhe e Artëve e Serbisë, përmes projektit të Memorandumit të vitit 1986. Në këtë aspekt nuk ka ndejë në heshtje as Kisha Ortodokse Serbe(KOS), sepse ajo ka bërë edukimin shpirtëror për misionin e serbizmit, që ishte binom i pandarë me politikën shtetëroe  serbe. 

Ndërsa, pas zgjedhjeve parlamentare të 30 gushtit 2020, me rastin e ndryshimit të pushtetit, ku DPS-i, pas 30-të viteve kalon në opozitë, skena politike në Mal të Zi, mori përmasa tjera. Kemi të bëjmë fillimisht me euforinë e fitorës nga ana e konceptit klero-nacionalist serbë, e ndihmuar drejtpërdrejtë nga KOS-i në Mal të Zi, e cila ka luajtur rolin dominues në ndryshimin e pushtetit në këtë mjedis.

Të rrezikuar   boshnjakët, shqiptarët por edhe malazezët

Dukuritë neofashiste në Mal të Zi kryesisht  janë bërë pjesë e mjediseve ku jetojnë pjesëtarët e popujve pakicë ku veçohen boshnjakët, shqiptarët dhe kroatët. Ata manifestohen përmes shkrimit të parullave të ndryshme si dhe këndimit të këngëve shoviniste, siç është rasti kundër boshnjakëve  dhe pjesëtarëve të konfesionit islam ku veçohet qyteti i Plevlës. Ndërsa ditë më parë me rastin e festës së Shën Savës në tubimin e organizuar në Nikshiq janë fyer përseri boshnjakët duke  i akuzuar si “turq”, nga del se retorika shoviniste vazhdon të jetë e pranishme. Nga ana tjetër rrahja e shqiptarëve nga Shqipëria në H.Novi, pas Vitit të Ri pa asnjë shkas dëshmon qasjen neofashiste  ndaj qytetarëve të përkatësisë  tjetër kombëtare. 

Ndërsa nga kjo dukuri nuk janë imun asa vet malazetët, të cilët vetën e shohin të rrezikuar nga politika ekspansioniste serbe, e cila mohon identitetin malazias,  ku këtu  prezantohet përmes partive politike serbe dhe Kishës ortodokse serbe, e cila këtu llogaritet si filialë e pushtetit të Serbisë. E duke ditur se politika serbe është vazhdimësi e asaj  ruse, duke rrezikuar  të tashmën dhe të ardhmën e regjionit. Ekspozimi i politikës së  tillë  dëshmon se  Mali i Zi, vazhdon të jetë një mjedis i pakonsoliduar  shoqëror e politik  edhe pas tri dekadave në pluralizëm. 

Studentët pa njohuri elementare

Nga viti 2020  në Mal të Zi  me rastin e rotacionit të pushtetit dukuritë e neofashizmit  janë bërë pjesë e politikës ditore. Dhe nuk ka si të jetë ndryshe sepse  kemi të bëjmë me një mjedis heterogjen në aspektin nacional e të ndarë  politikisht, që ka marrë përmasa shqetësuese edhe pas ndryshimit demokratik të pushtetit me 30 gusht 2020. Pasi nuk kemi ndonjë hulumtim të veçantë të opinionit në lidhje me këtë çështje, me këtë rast po cekim hulumtimin e realizuar nga OJQ”Qendra për edukim qytetar”(CGO) të para dy vitëve, që janë të dhëna me interes për të kuptuar realitetin shoqëror në Mal të Zi, ne lidhje me dukuritë e neofashizmit në këtë mjedis. Kështu sipas të dhënave del se 77.5% e studentëve nuk dijnë të numërojnë  tre personalitete antifashiste nga Mali i Zi, vetëm 43.6% dijnë të numërojnë tre shtete të lëvizjës antifashiste, ndërsa 23% nga ata nuk dijnë se pse festohet 13 korriku në Mal të Zi(!?).

Pasojë nga zhvlerësimi i arsimit

Të dhënat e tilla  janë dëshmi e nivelit  dhe zhvlerësimit të arsimit që ishte bërë monopol i partisë në pushtet për tridhjetë vite, duke e trajtuar këtë veprimtari shoqërore pa vlerën e merituar me kuadra e drejtues partiak, të përshtashëm për pushtetin. Dhe nga një pushtet i tillë arsimor nuk ka ekzistuar shqetësim se me  çfarë programesh do të mësojnë  nxënësit  dhe kush i  inspekton ato për të përfituar njohuri optimale për tu ballafaquar me të shkauarën jo vetëm nga Lufta e Dytë Botërore. Andaj, nuk duhet të na befasojnë paraqitja e dukurive neofashiste si në Plevle, Tivar, Berane, Hrecegnovi  e gjetiu në Mal të Zi. Pa dilemë këto të rinjë nuk janë vetëm prodhim i mjedisit mediatik të infektuar dhe të skenës politike nga vitet 90-ta të shekullit të kaluar, por edhe të një trashëgemie nga koha e monizmit me pasoja shoqërore. 

Vetëm në shoqëritë të cilat nuk janë ballafaquar me të shkuarën, ku Mali i Zi është rast tipik i kësaj kategorie, ekziton mundësia e paraqitjes së dukurive neofashiste, ku në këtë periudhë kohore në shoqërinë malazeze ka dominuar vetëm një parti e kjo është DPS-i.

Si do të përgjigjëshin nxënësit shqiptarë?

Në lidhje me këtë çështje do të ishte me interes të realizohej një hulumtim i tillë edhe me nxënësit shqiptarë në shkollat me mësim në gjuhën shqipe në Mal të Zi. Pa pasur ndonjë paragjykim në këtë aspekt, dyshoj se do të kemi ndonjë  rezultat të kënaqshëm, sepse kemi programe unike arsimore e me këtë edhe përgjigjët pothuaj do të jenë identike.

Por, edhe po  të bëhëj hulumtimi  për ngjarje nga historia e tradita shqiptare, dyshoj se do të kishim përgjigje pozitive, sepse nuk kanë mundësi  të mësojnë për çështje të tilla. Sepse historia nuk fillon me Luftën e Dytë Botërore, dhe me vendosjën e pushtetit të komunistëve, me qasje  ideologjike që ishte praktikë e monizmit!

Pikërisht nga një qasje e tillë  vazhdojmë të kemi edhe koncepte të kundërta në mes  shqiptarëve e malazezëve, sepse rrethimin e   Shkodrës në Luftën Ballkanike malazezët e mësojnë në shkollë  si çlirimtare, ndërsa në realitet ajo ishte luftë pushtuese për zgjerim territorial të Malit të Zi. Andaj  është kërkesë emërgjente rishkrimi  i historisë, duke eliminuar qasjen ideologjike dhe konceptët hegjemoniste.

Në tekstet  shkollore duhet të mësohet e vërteta

Ndërsa nëse në librat e historisë duhet mësuar për kohën me të re në Mal të Zi, sidomos për ngjarjet e vitëve 1988 e më pas që ka të bëjë me të ashtuquajturin revolucion  antiburokratik, si dhe luftën në Dubrovnik(1991), ku kanë marrë pjesë edhe malazezet, atëher duhet cekur udhëheqësit e Malit të Zi. Nëse atëher ishin ne mbeshtetje të politikës serbomadhe, më pas nga viti 1997, u distancuan nga ajo, por faktët janë të arkivuara. Sepse kemi të bëjmë me ngjarje që i kemi përjetuar të gjithë si qytetarë në këtë vend. Çështjet e tilla duhet të prezantohen ashtu siç kanë  qenë, me të gjithë kompleksitetin e tyre, sepse nxënësit duhet të dijnë të vërtetën. Andaj, dukuritë e neofashizmit nuk janë befasi, sepse  „çka ke mbjellur do të korresh“, ku pushteti malazez, ishte pjesë e të kaluarës jo të lavdishme në të kaluarën e afërt. Këtu qendron problemi në sistemin arsimor, sepse është punuar pak apo aspak në këtë drejtim, kur është në pyetje edukimi dhe arsimimi i brezit të ri. Sepse, nëse shkolla nuk ka bërë detyrën e vet, tek ortodoksët, ate e ka kryer KOS-i, ku  deri sa ishte gjallë mitropoliti A.Radoviqi, më tepër merrej me politikë se sa më çështje  teologjike,  andaj nuk ishte befasi mbeshtetja e tij nga qytetarët në Mal të Zi, si prijës shpirtëror.

Karnevali me flakën neofashiste 

Në lidhje me dukuritë neofashiste  në Mal të Zi, ditëve të fundit kemi dy paraqitje tipike të cilat kanë shqetësuar qytetarët. 

E para ka të bëjë me rastin e ardhjes  në Podgoricë me 27 shkurt e M.Dodikut, kryetarit të entitetit të Republikës serbe në Bosnjë e Hercegovinë  ku është pritur nga A.Mandiqi kryetar i Kuvendit të Malit të Zi. Ardhja e tij ka irrituar qytetarët e Podgoricës, të cilët para Kuvendit protestuan me pankarta të ndryshme  ku veçohej ajo “fashistet”, qe ka të bëjë pikërisht me datën e 27 shkurtit 1993, kur  janë rrembyer 22 qytetarë boshnjak të cilët me pas janë likuiduar, nga forcat paramilitare serbe, vetëm se kanë qenë pjesëtarë të popullit boshnjak.

Dhe e dyta ka të bëje me datën  2 mars me rastin e natës përmbyllëse të karnevalit  në Hercegnovi,ku në fund siç është praktikë u dogj kukulla. Por, kësaj here e veçantë ishte se ajo ishte me figuren e shkrimtarit dhe intelektualit A.Nikollaidis,  qe nxiti reagime në Mal të Zi. Një veprim i tillë nga organizatoret të kujton  thënien e Heinrich Heine se “ata qe djegin librat në fund djegin edhe njerëzit”.

Kukulla e karnevalit  akuzë kundër  A.Nikollaidisit

Askush nuk mund të jetë indiferent

Në sajë të rrethanave aktuale shoqërore në Mal të Zi, mbetët çështje e hapur  dilema  se a mund ta luftojnë antifashizmin ata që janë pjesë e ideologjisë neofashiste në Mal të Zi, ku KOS-i  është promotor i veprimeve të tilla, pa përjashtuar edhe individë  nga partitë proserbe, nga koha e miratimit të pluralizmit politik.

Askush nuk mund të jetë i qetë dhe indiferent në Mal të Zi me paraqitjen e neofashizmit, sepse kemi të bëjmë me një dukuri e cila dëshmon pasiguri tash dhe në të ardhmën. Ndonëse është menduar se një dukuri e tillë i takon të kaluarës, del se jemi mashtruar, sepse dukuritë neofashiste  në praktikë  na demantojnë në vazhdimësi, që është në kundërshtim me konceptin e barazisë qytetare e nacionale të një mjedisi multinacional dhe multikulturor.

(Mars 2024)

Prof. Milazim Krasniqi/

Problemi themelor është se Kosova për Serbinë është çështje religjioze, kulturore-civilizuese dhe kombëtare e jo çështje politike. Kjo ka qenë që nga fillimi një huqje e tmerrshme e politikanëve dhe qeveritarëve tanë. Serbia ka pasur çështje të hapura politike vetëm me Slloveninë e me Maqedoninë, të cilat edhe janë zgjidhur me lehtësi. Me Kroacinë e ka të hapur një segment të çështjes kombëtare, por edhe atë të humbur përfundimisht, pas fitores ushtarake të Kroacisë me operacionet ushtarake “Blesak” dhe “Olluja.” Disa aspekte të çështjes kombëtare Serbia i ka të hapura edhe me Bosnjën, por jo aspektin religjioz. Drejt Malit të Zi ka pretendime imperiale, ndërsa në aspektin religjioz e kulturor e sundon Malin e Zi efektivisht.

Pra, në tërë kuadrin e pretendimeve serbe, Kosova është rast i veçantë. Në drejtim të Kosovës Serbia ka pretendime religjioze, kulturore-civilizuese dhe imperiale në të njëjtën kohë. Ky pretendim shënsavist, problemin e bën të pazgjidhëm me mjetet që po përdoren për ta zgjidhur, vetëm si problem politik. Sikundër dihet edhe nga raste të tjera, çështjet religjioze, kulturore e kombëtare nuk mund të zgjidhen si çështje thjesht politike, sidomos kauzat religjioze. Jerusalemi është një shembull. Prandaj, jo rastësisht hierarkët e Kishës Ortodokse Serbe, po edhe udhëheqësit politikë e shtetërorë të Serbisë, vazhdimisht e quajnë Kosovën si “Jerusalem serb.” Ndërsa përfaqësuesit tanë, kurrë nuk e kanë kuptuar e as nuk po duan ta kuptojnë këtë qasje religjioze ndaj konfliktit tonë me Serbinë. Përfaqësuesit tanë tentojnë ta thjeshtëzojnë problemin, ta paraqesin si problem politik. Ndërsa, ky nuk është (vetëm) problem politik.

Natyrisht, të huajt mund ta kuptojnë edhe më pak pretendimin serb, po edhe nëse e kuptojnë, atyre nuk u bëhet vonë, sepse nga komplikimi i krizës, ata vetëm sa marrin më shumë fuqi prezence, ndërmjetësimi e arbitrimi. (Fragment nga një tekst më i gjatë)

Shumë i dashuri Baci Rifat,

Të nderuar anëtarë të familjes Jashari,

Faleminderit që po na nderoni në Kuvend me praninë tuaj!

E nderuara Presidente, Vjosa Osmani Sadriu,

Kryeministër Kurti,

Të nderuar deputetë,

Zëvendëskryeministra,

Ministra të Kabinetit Qeveritar,

Të dashur Ambasadorë,

Faleminderit që jeni të pranishëm këtu!

I nderuar President Sejdiu,

Të dashur të pranishëm,

Përfaqësues të institucioneve tona të rëndësishme shtetërore,

Për kombet në botë më e rëndësishmja është liria.

Por vjen një pikë kur liria bëhet e barabartë me ekzistencën.

Pikëprerja e lirisë me ekzistencën është dinjiteti.

Ekzistenca pa liri është jetë pa dinjitet.

Jeta bëhet jonjerëzore, jetë e pajetueshme.

Sakrifica madhështore e Jasharëve na ka ngritur kombëtarisht në nivelin më të lartë të dinjitetit dhe të krenarisë.

Jasharët në krye me Ademin e Hamzën, me Bacin Shaban e të gjithë familjarët, gra e burra, pleq e fëmijë, u sakrifikuan kolektivisht në luftë të drejtpërdrejtë për liri.

Ata kolektivisht e zbatuan parimin ideal të jetës – Liri a Vdekje!

Kur kombi arrin ta përcaktojë këtë princip rënia bëhet liri e liria bëhet domosdoshmëri.

Liria është si ajri, por ajo nuk rri pezull.

Ajo ngrihet mbi themele të forta.

Kurse rrënjët e saj shtrihen thellë në tokën e të parëve tanë.

Siç thoshte Hamza – ne do të jemi këtu, sepse nuk kemi ku të shkojmë: guri peshon në tokën e vet.

Themelet e lirisë sonë rrinë të patundura mbi gjakun e dëshmorëve.

Kosovës nëpër vena i rrjedh gjaku i dëshmorëve.

Rënia heroike e Jasharëve i dha jetë Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës.

Kurse Ushtria e Kosovës, e njësuar me popullin, e çliroi atdheun tonë nga Serbia.

Pavarësia e shtetit tonë është rezultat i këtij procesi.

Nuk e di kurrë se a janë fjalët të afta ta thonë krejt ngjarjen.

Nuk e dimë kurrë se a mund ta kuptojmë plotësisht përmasën e kësaj sakrifice.

Druaj nëse vërtet mund t’i dalim hakut ne të gjallët heroizmit të tyre.

Por një gjë të thjeshtë me siguri e di sa është i sigurt edhe gjaku i tyre – se sa të ketë komb shqiptar mbi dhe, secili do të vijë ne Prekaz, e do të frymëzohet, aty ku u ngjiz liria.

Lavdi Jasharëve! Zoti e bekoftë kombin tonë të pamposhtur!

---

---

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 25 Shkurt 2024

“The New York Times Magazine” ka botuar ndër të tjera, më 15 qershor 1919, në faqet n°13 dhe 15, intervistën e korrespondentit të saj të posaçëm në Konferencën e Paqes me Rexhep Bej Jellën, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Fitoret serbe të Paqes

Depërtim paqësor pas ekranit të tymit të imbroglios së Fiumes

Nga Merton Emerson,

Korrespondenti në Konferencën e Paqes sapo u kthye nga një turne investigativ në vendet e Adriatikut.

Dikush u tha serbëve se paqja kishte fitoret e veta. Serbët menduan se ishte një ide e mirë dhe e miratuan menjëherë. Ata filluan të punojnë për pushtimin paqësor të Malit të Zi dhe të kodrave shqiptare, dhe nën mbulesën e distancës, ata janë angazhuar prej disa muajsh në shkombëtarizimin e mbretërisë së vogël komike-operistike dhe kodrave ngjitur, mbi të cilat ata kanë hedhur sytë e zjarrtë që kur fituan disa pjesë të vendit me traktat disa vite më pare.

Pas tymit të betejës të zhvilluar me hidhërim për Fiumen dhe Dalmacinë, flakët e ndezura të përçarjes mes këtyre popujve mezi janë vënë re dhe intrigat dhe mizoritë kanë lulëzuar. Megjithatë, prapa ekranit së fundmi janë shfaqur tre burra, historitë e të cilëve nuk i japin besueshmëri idealeve të larta të Jugosllavisë – siç menaxhohet aktualisht nga serbët.

Situata e vërtetë në Mal të Zi raportohet nga majori Charles Wellington Furlong, një udhëtar me përvojë, i cili rrezikoi jetën e tij për të zgjidhur misterin e kryengritjes malazeze. Ai e bëri këtë udhëtim në instancën e departamentit të inteligjencës të Komisionit të Paqes.

Ngatërresa shqiptare është bërë e qartë nga një prej krerëve më të rinj shqiptarë të një prejardhjeje të lashtë, Rexhep Bej Jella, i cili u dërgua nga Shqipëria për të plotësuar delegacionin e vendit të tij në Paris dhe për të përcjellë informacione të dorës së parë për atë që po ndodhte.

Lejtnant Kolonel Homer Folks i organizatës së Kryqit të Kuq hedh gjithashtu një dritë interesante mbi situatën.

“Mund ta përmbledh në një fjali kuptimplotë”, tha majori Furlong (Charles Wellington Furlong) kur e takova në Romë, në Unionin e Universitetit Amerikan, pas arratisjes së tij. “Midis kryengritësve janë njerëzit e arsimuar dhe më me ndikim në vend. Janë ata që aktualisht ndodhen nëpër kodra ose mbahen nëpër burgje të mbipopulluara nga serbët.”

Rexhep Bej Jella përmblodhi shkurtimisht trazirat e fundit shqiptare : “Serbët po i dëbojnë shqiptarët nga kodrat në kundërshtim të drejtpërdrejtë me kushtet e armëpushimit. U kryen shumë vrasje dhe rezultuan shumë vdekje. Ideja është që të dëbohen shqiptarët dhe pastaj të pretendohet toka si etnologjikisht serbe.”

Koloneli Folks tha :

“Në qytetin serb të Leskovatz pashë shumë raste të mizorisë dhe torturave të qëllimshme të ushtruara ndaj refugjatëve shqiptarë nga Elbasani. E gjithë popullsia e atij qyteti ishte dëbuar në Serbinë Veriore. I gjeta duke u përpjekur të ktheheshin në shtëpi në këmbë. Distanca ishte disa qindra kilometra. Pakkush i mbijetoi përvojave të tyre gjatë dëbimit dhe udhëtimit të kthimit në shtëpi. Kjo skenë do të mbetet në kujtesën time si fjala e fundit në mjerimin njerëzor.”

Është e vërtetë se shumë gjëra ndodhin në rrethet e paarritshme të Malit të Zi dhe Shqipërisë, të cilat, nëse do të kryheshin në ndonjë vend më të njohur për amerikanët, do të ngjallnin po aq protesta sa edhe plaçkitja e Belgjikës. Ne priremi ta konsiderojmë Malin e Zi si një mjedis të thjeshtë për një opera komike, dhe se vetëm vallëzimet me fustanella të bardha vijnë nga Shqipëria, ashtu si shumë njerëz atje besojnë se ne jetojmë në Amerikë bazuar në një shfaqje të Far West.

Majori Furlong hyri në vendin malor përmes portës së Kotorrit, por u largua nëpërmjet rrugëve dytësore.

“Raporti im; Natyrisht, nuk mund t’i bëj publike, por mund të tregoj disa nga incidentet e udhëtimit tim,” tha ai. “Sapo u zbulua, kisha ardhur për të dëgjuar të dyja anët e pyetjes se pengesat ishin vënë në rrugën time. Më refuzuan hyrjen në burgjet ku mbaheshin të akuzuarit nxitës të kryengritjes. Më në fund, gjeta një rojtar burgu që nuk lexonte as anglisht e as frëngjisht dhe i tregova patentën time. Funksionoi. Ai mendoi se ishte një lejekalimi për në burg dhe dhe unë mora kështu historitë e dorës së parë të të burgosurve.

Këta burra, të krahasueshëm me më të pasurit tanë në raport me pasurinë e vendit, dhe në pjesën më të madhe të arsimuar mirë, ishin të grumbulluar në qeli të vogla dhe jetonin me racione të pakta buke të thatë. Ata nuk u ankuan për ndonjë dhunë fizike, vetëm për neglizhencë dhe për urinë. Prej tyre mora të gjitha detajet për arrogancën e serbëve dhe dokumente që demonstronin metoda aspak në përputhje me armëpushimin.

Më vonë vendosa të vizitoja vetë kryengritësit dhe u nisa për në kodra me makinën time të qeverisë. Pashë shumë pamje të pakëndshme në rrugë. Banorët e vendit po vdisnin nga uria. Në një familje prej tetë anëtarësh kishin vdekur pesë fëmijë. Kryqi i Kuq po bënte më të mirën, por përpjekjet e tij ishin të kufizuara në atë kohë në qytetet më të mëdha.

Në një qytet pashë skuadra ushtarësh malazezë që bënin stërvitje dhe mësova se, nën maskën e shkëmbimit të trupave për të treguar ndjenja miqësore ndaj të rinjve malazezë, trupat serbe importoheshin për të sunduar në Mal të Zi.

Gjatë hetimeve për zgjedhjet e fundit, zbulova se serbët kishin shpallur zgjedhjen e njerëzve që nuk njiheshin në qytete dhe që ishin futur me nxitim si ‘qilimarë’. Kjo është ajo që në të vërtetë e shkaktoi kryengritjen.

Me sa duket ishte dërguar fjala se nuk do të më lejohej të kontaktoja kryengritësit. Në një qytet, një e shtënë gati sa nuk më goditi dhe më vonë u paralajmërova nga një vendas miqësor se do të tentohej të më vrisnin.

Larg lart në kodra, vumë re disa kalorës në një kasolle buzë rrugës disa kilometra larg. Këtu ishte një tatëpjetë dhe nuk kishte rrugëdalje tjetër veçse nga rruga malore nga e cila kishim mbërritur. Nuk kishim asgjë për të bërë veçse të përpiqeshim t’i kalonim kalorësit, të cilët menduam saktë se ishin aty për të na ndaluar nëse mundeshin.

Ne u nisëm drejt tyre sa më në heshtje. Ata ishin brenda në kasolle, me kuajt e tyre pranë derës dhe nuk e dëgjuan makinën tonë derisa ajo u gjend mbi ta. Në kohën kur ata morën armët, ne ishim tashmë një milje e gjysmë larg. Ata na ndoqën më kot, duke qëlluar teksa kalëronin.

Kryengritësit u gëzuan që na panë dhe më vonë na ndihmuan që të shpëtonim nga malet.”

Çështja e Malit të Zi është e ndërlidhur me atë të Shqipërisë.

Ishte gjatë Konferencës së Paqes që një grup burrash jashtëzakonisht të gjatë dhe të dobët u shfaqën në rrugët e Parisit, të veshur me fustanella të shkurtëra  dhe rroba të thurura (qëndisura) të ngushta, të cilat nuk na dukeshin aspak si të përshtatshme për motin ose për veshjet e rrugës në asnjë kusht. Disa thanë se ishin shqiptarë dhe askush nuk kishte guximin të rrezikonte kontaktin me këta njerëz me shikim vrastar. Ndaj ishte lehtësim të zbuloj, kur takova Rexhep Bej Jellën, se jo të gjithë shqiptarët veshin kostume të tilla. Ai u shfaq “i veshur pa të meta” me kostumin e mëngjesit në mëngjes, me veshjen e pasdites pas drekës, një smoking në orën 18:30 dhe me rrobat e mbrëmjes për Operën.

Unë tërhoqa vëmendjen për dështimin e tij për të veshur kostumin kombëtar, dhe ai tha se moda kishte ndryshuar dhe se veshjet evropiane siç i njohim ne, nga kominoshe blu xhins e lart, ishin adoptuar në mënyrë universale dhe se çdo gjë që pashë në kostumin që përshkrova ishin ndoshta grekë, të cilët ishin gjithsesi të prapambetur.

“Zemra ime dhe zemra e çdo shqiptari rrjedh gjak kur refugjatët nga qytetet e vogla kodrinore vijnë me historitë e tyre,” tha ai. Ai gjithashtu ka tërhequr vëmendjen për faktin se janë dy milionë shqiptarë.

“Shqipëria është mësuar të ndëshkohet. Ajo u sakrifikua nga Kongresi i Berlinit në 1878 dhe nga Konferenca e Londrës në 1913. Por aleatët nuk duhet të harrojnë se në vitin 1915, ne u rebeluam kundër një qeverie që ishte nën kontrollin e Fuqive Qendrore, duke lejuar ushtrinë serbe të arrijë në Adriatik. Mos gaboni, ne jemi gati, 40 mijë të fortë, të luftojmë për pavarësinë tonë deri në fund. Edhe gratë do të luftonin për shtëpitë e tyre dhe gruaja shqiptare është një ushtar i mirë.

Shqipëria nuk mund të përballojë më asnjë cenim. Ne pretendojmë të gjitha territoret që i janë dhënë Malit të Zi, Serbisë dhe Greqisë nga Konferenca e Londrës, pasi shumica e njerëzve në ato seksione janë shqiptarë. Duhet dhënë dëmshpërblim për dëmin në Shqipërinë e Jugut, ku u shkatërrua nga banda të parregullta dhe të rregullta greke. Këto banda u dëbuan nga ushtritë franceze dhe italiane, por territori u shkatërrua përtej njohjes nga mbreti pro-gjerman Konstandini.

Në mënyrë që ta kuptoni plotësisht se sa vend i vogël dhe i bukur jemi ne, më lejoni të përmend se Shkodra ka një popullsi prej 75.000 banorësh dhe Durrësi ka një popullsi prej 30.000. Janë edhe shtatë qytete të tjera me përmasa të mira : Tirana, Berati, Elbasani, Vlora, Korça, Peja dhe Gjakova.

Ne jemi një popull vetë-mbështetës, që mbledhim gjithçka që na nevojitet në ushqime dhe praktikisht ushqejmë malazezët më pak kursimtarë. Ne kemi nevojë vetëm për zhvillim. Kemi lëndë drusore, qymyr dhe bakër. Ne kemi shkolla, hekurudha dhe shtëpi të bukura dhe ndiejmë se një e ardhme e shkëlqyer është para nesh.”

Disi në dyshim se cila ishte historia e ndarjes së Shqipërisë pas luftërave ballkanike, bëra pyetje dhe Rexhep Beu më dha planin e mëposhtëm që ishte përgatitur nga Partia Kombëtare si një deklaratë zyrtare :

“Dëshira e sinqertë e Shqipërisë është të bëhet një element i rendit dhe paqes në Gadishullin Ballkanik; por për këtë është absolutisht e nevojshme që uniteti i saj kombëtar, i cili u ruajt dhe u mbrojt në mënyrë të shenjtë gjatë kaq shekujve luftërash, të shenjtërohet me restaurimin e Shqipërisë, dhe me një ripërshtatje të tillë të kufijve të saj që do të siguronte ekzistencën e saj në të ardhmen dhe zhvillimin e saj të lirë. Ristaurimi i Shqipërisë nuk mund të ketë një status tjetër politik nga ai i një shteti të pavarur, politikisht dhe ekonomikisht, sepse vetëm në një status të tillë ajo do të jetë e lirë nga të gjitha intrigat e huaja.

Lënia ose vendosja e territorit dhe e popullit shqiptar nën dominimin e huaj, përbën përjetësimin e farës së përçarjes dhe trazirave në Ballkan.

Kufiri që ne pretendojmë në mënyrë legjitime përfshin, me rrethinat përkatëse, qytetet e mëposhtme : Shkodrën, Pejën, Mitrovicën, Prishtinën, Shkupin, Manastirin, Metzova, Janinën dhe Prevezën, dhe malësitë e Plavës, Gucisë, Hotit dhe Grudës.

Malazezët dhe serbët janë detyruar në këtë drejtim për fajin e Austro-Hungarisë, e cila u ka ndaluar daljen e tyre të ligjshme në bregdetin sllavo-jugor. Sikur malazezët dhe serbët të kishin lirinë të arrinin në det përmes Kotorrit dhe Dalmacisë, ata kurrë nuk do të ishin përpjekur të kalonin me forcë përmes Shkodrës, Shëngjinit dhe Durrësit duke nënshtruar popullsinë shqiptare, e cila ishte pothuajse aq e madhe sa e tyre.

N. H. Brailsford, duke folur për këtë temë, thotë: “Në dy distriktet e Prizrenit dhe Pejës nuk ka më shumë se 5.000 familje serbe, kundrejt 20.000 apo 25.000 familjeve shqiptare. Në të gjithë “Serbinë e vjetër” ka po aq familje serbe sa ka familje shqiptare vetëm në Pejë dhe Prizren”.

“Prizreni, Peja dhe Gjakova janë qytete par excellence (puro) shqiptare”, thotë Gabriel Louis Jaray, duke folur në librin e tij “L’Albanie inconue”, për etnografinë e Shqipërisë së Veriut.

Përveç kësaj, ekziston një grindje tradicionale mes serbëve dhe shqiptarëve që do ta bënte të pamundur administrimin paqësor të vendit nën hegjemoninë serbe. Larg nga konsiderimi i tyre si eprorë kulturorë, shqiptarët janë mësuar t’i përçmojnë dhe t’i shfrytëzojnë si të këqij.

Mbretëria Helenike është në armiqësi me Shqipërinë, sepse diplomacia evropiane e privoi atë nga ishujt e saj dhe nga brigjet e saj të Azisë së Vogël; kështu që ajo është detyruar të pretendojë mbi një tokë që as gjeografikisht dhe as etnografikisht nuk i përket Greqisë. Fakti që ‘Epiri’ gjeografikisht i përket Shqipërisë mund të verifikohet lehtësisht nga kushdo që mund të ekzaminojë një hartë. Lumenjtë e Epirit derdhen të gjithë në Adriatik në bregdetin shqiptar. Përveç kësaj, shumica e popullsisë janë shqiptarë myslimanë, ndërsa minoriteti i krishterë, ndonëse anëtarë të kishës ortodokse, nuk është grek as nga raca, gjuha e as ndjenjat.

Duke lënë mënjanë heronjtë e tyre të lashtësisë — Aleksandrin e Madh, Pirron, Mbretin e Epirit, Ptolemenjtë e Egjiptit, Perandorin Dioklecian të Romës, Kostandinin e Madh etj. — shqiptarët modernë kanë treguar në Turqi, Itali, Greqi, Rumani, dhe gjetkë që mund të nxjerrin shtetarë. Ata i kanë dhënë Egjiptit dinastinë mbretërore, të themeluar nga Mehmet Aliu; ushtari dhe burrështetasi i famshëm.”

Një tablo e mjerimit njerëzor zbulohet nga Koloneli Folks :

“Në periferi të fshatit Leskovatz po kalonim shumë dhoma (pjesë) njëkatëshe me pamje nga rruga, kur vëmendjen na e tërhoqi një fëmijë që qante. Kishte diçka veçanërisht këmbëngulëse, pikëlluese dhe depërtuese në britmë. Përreth hyrjes së dhomës ishte shpërndarë çdo lloj pisllëku, njerëzor dhe tjetër. Duke vrojtuar, pamë një fëmijë, ndoshta 3 vjeç, të shtrirë në tokë, i veshur me lecka, duke qarë vazhdimisht.

Përmes një përkthyesi pyetëm një kalimtar se çfarë nuk shkonte me fëmijën. Ai tha : “Nëna e tij ka vdekur. Ajo është atje. Pastaj pamë në dyshemenë e dheut atë që dukej të ishte trupi i një gruaje të qepur me lecka të mëdha dhe të mbështjellë. Na thanë që ajo kishte dy ditë që kishte vdekur.

Ne pyetëm nëse kishte fëmijë të tjerë. “Po, ka edhe një apo dy të tjerë. Ata janë aty brenda. Nuk e dimë nëse kanë vdekur apo janë duke fjetur.” Më pas pamë një tufë tjetër leckash dhe, ndërsa shikuam, ajo filloi të trazohej dhe një dorë e vogël doli jashtë, duke u ndjerë në një mënyrë të dobët, të pasigurt, duke u dridhur. Krahu ishte i zhveshur deri në bërryl. Ajo ishte fjalë për fjalë lëkurë dhe kocka, dhe e mbuluar me plagët më të neveritshme.

Ne pyetëm: “Kush po kujdeset për fëmijët që kur ka vdekur nëna?”

“Askush”, ishte përgjigjja. Ne thamë se nuk ishte e nevojshme të liheshin fëmijët të vdisnin sepse nëna kishte vdekur. Kalimtarët ngritën supet dhe thanë diçka se kështu ndodhte me këta njerëz. Kërkimet dhe vëzhgimet tona patën efektin e tyre, megjithatë, pasi, duke kaluar nga vendi i ngjarjes pak çaste më vonë, zbuluam se dy fëmijët ishin dërguar në një dhomë ngjitur me një familje tjetër, duke u dukur pothuajse njësoj të mjerë. Dikush i kishte dhënë një copë bukë të madhe e të thatë fëmijës që qante, dhe ai po e gllabëronte me padurim, me një pamje të një kënaqësie ekstreme.”

Janë histori të tilla të cilat po hedhin një dritë të re mbi të gjithë çështjen e Shteteve të Bashkuara të Jugosllavisë.

Pasi vizitova Kroacinë, Dalmacinë dhe Bosnjën dhe pasi dëgjova këto histori nga Mali i Zi, Serbia dhe Shqipëria, unë do të thosha se arti i butë i pushtimeve paqësore dhe qilimave po praktikohet deri në kufi dhe se ideja e vetëvendosjes ka shumë pak shanse.

Ndoshta ishin gjermanët ata që u thanë serbëve: “Paqja ka fitoret e saj”.

Gjeneral ® Piro Ahmetaj/

Sigurisht e ndoqa me interes dhe përgjegjësi shtesë Konferencën e 60-të Sigurisë, zhvilluar javën e kaluar në Mynih, Gjermani e cila vijon të mbetet në “top” të lajmeve dhe analizave për Kancelaritë, Institutucionet, Institutet dhe personalitetet në, Washington, Bruksel, Londër, Berlin, etj. Prandaj, në kapacitetin e “Ekspertit të Sigurisë Kombëtare, Rajonin dhe NATO-n”, po paraqes një përmbledhje strategjike rreth rrethanave si dhe mesazheve me peshë globale që u përcollën nga kjo Konferencë:

Paraprakisht, sjellim në kujtesë se Konferenca e Munih-ut për Sigurinë u mbajt për herë të parë në 1963, kur për shkak të luftës së ftohtë dhe ndarjes në kampe armiqësore (Varshava – NATO) morën pjesë vetëm 10-ra pjesëmarrës. Edhe pse deri në 1990, takimet e përvitshme ishin projektuar si ngjarje ndërkombëtare, qëllimi i konferencës ishte t’ju jepte mundësi për të takuar dhe ndarë këndvështrime mbi rreziqet e sigurisë globale me kolegët Gjermanisë përëndimore, ShBA-ja, si dhe vendet e tjera të NATO/BE-së.

Mbas 61 vitesh, Konferenca e Sigurisë së Mynih-ut u zgjerua dhe u institucionalizua si një nga takimet më të rëndësishme në botë për politikën dhe komunitetin e sigurisë. Motoja shumë e gjetur për Konferencën e këtij vit ishte: [“from “lose-lose” to “win-win”, ose e shqipëruar “përtej humbjes fatale, drejt fitores së përbashkët”]. Po ashtu ishte brilante edhe përqasja e saj, ose ndryshe e quajtur “rregulli i Mynihut”: “ndërveproni me njëri tjetrin, mos jepni leksione dhe as mos e injoroni njëri-tjetrin”, si dhe: “të flasim dhe të mësojmë nga njëri-tjetri, në vend që të flasim për njëri-tjetrin”.

Për më konkretisht, në Konferencën e këtij viti, morën pjesë mbi 900 pjesëmarrës, rreth 50 krerë shtetesh dhe qeverish, mbi 100 ministra, diplomat, strategjistë, gjeneralë, shkencetarë, ekologjistë, biznesmene dhe dhe ekpertë nga Qëndrat Strategjike, etj. Si në çdo 60 vjet, edhe para 1 jave pjesëmarrësit u mblodhën në hotelin Bayerischer Hof, Mynih për të diskutuar mbi Ukrainën, si dhe kërcënimet, sfidat dhe oportunitetet e mjedisit të sigurisë globale. Ndër pjesëmarresit e shquar mund të përmendim Kamala Harris, Tony Blinken, Alejandro Mayorkas dhe Hillary Clinton, Volodymyr Zelinskyy, etj.

Pa asnjë mëdyshje fokusi i konferencës ishte përballja 2-vjeçare e Ukrainës martire me makinerinë kriminale të Rusisë – Putiniste. Por, ndoshta për ta ç’tensionuar atmosferën, në axhendën e këtij viti drejtuesi i Konferencës Christoph Heusgen përveç sigurisë kishte planifikuar edhe një sesion 45 minuta për shkencën. Për këtë, z. Rolf Dobelli themeluesi i “World.Minds” prezantoi: “bisedë në hapësirë” dhe me tej bashkë me ekpertët Evropian u fokusuan në objektet ndëryjore pranë tokës, në qytetërimet jashtëtokësore dhe “Revolucionin e Kopernik-ut”, të cilat sigurisht kanë interes për politikbëresit, përgjegjësia e të cilëve është siguria kombëtare. Ndër të tjera, z. Dobelli shtoi me sakarzëm se: “politika jonë e mjerë tokësore lë shumë hapësirë për speciet jashtëtokësore, duke shtuar se nëse vendosemi ndonjëherë në Mars, mund të mbahet një konference sigurie larg Tokës”!

Së dyti, besoj jo krejt rastësisht konferenca u zhvillua edhe nën fantazmat e kujtimeve të hidhura si dhe krahasimeve të frikshme midis Hitlerit dhe Putinit, duke sjellë në vëmëndje 1938 kur Hitleri sulmoi Çekosllovakinë si dhe shkurtin e 2002 kur Rusia sulmoi ushtarakisht tërësinë territoriale të Ukrahinës duke sfiduar rendit global, por dhe fuqinë ushtarake dhe interesat e aleancës eruroatlantike, etj.

Pikërisht në 1938, kur një takim, sigurisht i ndryshëm nga Konferenca e Mynih-ut (shkurt 2024) nuk i ndaloi ambiciet kriminale të një diktatori vrasës/Hitlerit dhe as pasojat katastrofike të luftës. Ishte fatëkeqësisht në shkurt 1938 kur ish-kryeministri britanik Neville Chamberlain, mbasi u takua me liderin nazist Adolf Hitler si dhe homologët francezë dhe fashistë italianë, nënshkruan marrëveshjen për aneksimin e pjesës perëndimore të Çekosllovakisë (që gjermanët e quanin Sudetenland), duke shpresuar në mënyrë “naive” se do te arrinin të shmangin një luftë evropiane me gjakderdhje edhe më të madhe.

Ndërsa po ashtu, pas luftës barbare 2 vjeçare për pushtimin e Ukrainës nga diktatori rus Vladimir Putin, po e sjellim jo pa qëllim në vemendje dinamikën pas Marrëveshjes së Mynihut të vitit 1938 apo “Paqes së pamundur të Chamberlain”, pasi ky krahasim i frikshëm mund t’ju vlejë si “mësim i hidhur” ligjëvënësve amerikanë dhe atyre europianë, që të mos hezitojnë për të miratuar mbështetjen urgjente (60 miliard $) të ushtrisë ukrainase që po lufton heroikisht “jo vetëm për Ukrainën”.

Kështu, para marrëveshjes Hitleri (ashtu si Putini NATO-n) kishte fajësuar dhe kërcënuar se: “do të fillonte një luftë evropiane nëse udhëheqësit e Britanisë, Francës dhe Italisë nuk binin dakord për aneksimin e Sudetenland”, një rajon kufitar me shumicë gjermane etnike. Miqtë e mi të mirë, deklaroi me entuziazëm Chamberlain përpara Downing Street 10: “për herë të dytë në historinë tonë, një kryeministër britanik është kthyer nga Gjermania duke sjellë paqen me nder”.

Koha tregoi se as paqe dhe as nder nuk prodhoi kjo marreveshje. Ashtu si edhe ngjashmërisht as marrëveshja e Minsk-ut 2015, për aneksimin e Krimesë nën “garantuesit” Francezë dhe Gjermanë, nuk prodhoi paqe por nisjen e luftes kriminale nga Putini kundër Ukrainës në shkurt të 2022.

Kujtojmë se Hitleri kishte aneksuar Austrinë në mars 1938 dhe ai ishte i vendosur të gëlltiste rajonin gjermanisht-folës të Çekosllovakisë. Ndërsa prej dy vitesh (2022-2023), Putini ka pushtuar pjesë të Ukrainës me numër të konsiderueshëm rusisht-folës, në territore që ai i konsideron si pronë e Mëmes – Rusi, si: Krimea, Luhansk, Zaporizhzhia, Kherson dhe Donetsk.

Ndërsa Hitleri shkroi gjerësisht për nocionet e tij të shtrembëruara gjenetike dhe anti-semite në Mein Kampf, duke ofruar një kopje të bestsellerit të tij kombëtar për çdo çift të ri martesor në Rajhun e Tretë në Gjermani. Si krahasim i hidhur, Putini në intervisten e tij cinike së fundmi me ish-gazetarin konspiracionist të Fax-News z. Tucker Carlson ndau një shport shtrembërimesh historike për shtetësinë e ukrainasve si dhe indetitetin gjeopolitike të kombit Ukrainas, që datojnë prej shekullit të nëntë, deri në ditet aktualisht.

Ashtu si në vitin 1938, kur fokusi i debatit ishte mbi të ardhmen e Çekosllovakisë dhe kur vlerësohej qëndresa heroike e vendit, po ashtu edhe tani fokusi kësaj Konference mbeti në Ukrainë. Ndërsa për shumë liderë dhe ekspert të sigurisë, në të dyja rastet (1938 dhe 2022) mendojnë se fokusi do të duhej të ishte: “si mund ta ndalonin diktatorin përgjegjës për këtë ndërmarrje (luftën) me pasoja fatale/kriminale”.

Një tjetër ngjashmëri mes vitit 1938 dhe mbas shkurtit 2022 (në mos nga 2014 kur u aneksua Krimea) janë aleancat me diktatoret dhe shtetet autoritare. Kështu menjëherë pas marrëveshjes të Mynih-ut së sipërpërmendur të Chamberlain (1938), u shfaq boshti famëkeq nazi-fashist gjermano-italiano-japonez, ndërsa mbas 2022, bota Euroatlantike po përballen me një kërcënim serioz nga fuqia e liderëve autoritarë rusë, kinezë, iranianë, koreano-veriorë, e gjetkë.

Mund të ketë edhe paralele të tjera por sigurisht ka edhe shumë dallime midis sfidave të sigurisë në 1938 dhe mbas 2022, por mesazhi thelbesor i këtij opinion mbetet se: “nuk duhet të anashkalohen kurrësesi ngjashmëritë e frikshme por mbi të gjitha si duhet të adresohen mësimet e nxjerra nga të dy rastet”.

Së treti, përtej ngjashmërive të frikshme midis përqasjes kriminale të Hitlerit dhe Putinit, Konferenca e javës e kaluar, u ç’fokusua edhe rreth katër ngjarjeve me peshë gjeopolitike që ndoshta jo vetëm rastësisht u shpalosën dhe e përkeqësuan atmosferën tek pjesëmarrësit si brenda dhe jashtë Mynihut:

(1) Deklarata e z. Donald Trump në kuader të fushatës Presidenciale se: “Ai do t’i linte rusët të bënin ç’dreqin duan ndaj aleatëve të NATO-s që nuk paguajnë mjaftueshëm për mbrojtjen”; (2) vdekja makabre në burg e liderit të opozitës ruse Alexei Navalny; (3) fitorja e ofensivës ruse në qytetin ukrainas Avdiivka; si dhe (4) raportet e inteligjencës USA mbi planet e Kremlinit për të zhvilluar një armë hapësinore bërthamore.

Gjithësesi për deklaratën e Trump, mbështetësit republikanë në Mynih u munduan të shpjegonin pse “kandidati i tyre presidencial duhet të merret seriozisht, por jo fjalë për fjalë”, pasi mbështetja ushtarake e SHBA për Ukrainën, Poloninë dhe NATO-n u rrit gjatë administratës së Tij dhe se: “z. Trump thjesht dëshiron që evropianët të kontribuojnë më shumë në buxhetin mbrojtjes të Aleancës”.

Ndërsa për vdekjen e z. Navalny, gruaja e tij Julia (e cila ishte në Mynih për të folur në emër të tij) dha një përgjigje të guximshme: “duke akuzuar Putinin për vrasjen makabre të tij si dhe u zotua se diktatori Rus do të paguante për këtë akt kriminal”. Për më tepër, pjesëmarrës me ekperience në konferencën e Mynih-ut, e ndërlidhen këtë akt me deklaratën fillestare të luftës së Putinit ndaj Perëndimit (2022), duke shtuar se: “Ai, pra Putini mund ta kishte caktuar/ekzakt kohën e vrasjes së Navalny me Konferencën e Mynih-ut, për të dërguar nje mesazh të fortë ndaj perëndimit”.

Po ashtu, përtej dhe përfshi pushtimin Rus të Avdiivka-s, u diskutua domosdoshmëria e forcimit të kohezionit euratlantik si dhe e vijimit të mbështetjes së pakushtëzuar “deri në fitoren e jo vetëm Ukrainës”. Nga ana tjetër, kryetarët e shteteve ri-diskutuan edhe mbi: “nevojën kritike të ngritjes së sistemit të mbrojtjes Europiane (Berlin + i avancuar), projekt që gjithësesi nuk e konkuron por e komplementon fuqinë ushtarake të NATO-s, pavarësisht se kush është në pushtet në SHBA”. Thënë këtë, të gjithë janë koshient se investimet e BE për mbrojtjen, janë një projekt i shtrenjtë dhe afatgjatë që do të përfshijë ndoshta disa breza, pasi kurresesi nuk mund të realizohet nëpërmjet buxheteve një apo disa vjeçare.

Parë nga ky këndveshtrim, post-MSC – 2024, mbetet “e denuar të bëjë histori”, pasi, besoj se gjetjet dhe mesazhet e saj do të shërbejnë për të shkundur, zgjuar dhe zhvilluar një Leadership të fortë me vision dhe përgjegjshmëri e lartë, vullnet, solidaritet, projekte si dhe mbështete financiare për modernizimin aftësive ushtarake për tu përballjur me rreziqet konvencionale si dhe kërcënimet ndaj sigurisë, paqes, prosperitetit dhe stabilitetit demokratik përfshi/përtej hapësirësEuroatlantike.

Së katërti, në përmbledhje sa më lart mundet të nxjerrim si dhe të adresojmë edhe “tre mësime dhe mesazhe stretegjike”, reciprokisht për:

1. NATO-n dhe BE: do duhet: “të forcojnë më tej kohezionin dhe besimin reciprok mes aleancave, vendeve dhe vlerave Euroatlantike duke mbështetur pa asnjë kompromis Ukrainën deri në fitoren ndaj Rusisë, por edhe për përmirësimin e fuqisë ushtarake (përfshi deterrence/aftësitë shkurajuese) në mbrojtje të tërësinë teritoriale të vendeve anëtare si dhe interesave gjeopolitike të NATO-s/BE-se” !

2. Rajonin, gjetjet e Konferencës do duhet të shërbejnë si mesazhe Euro-Atlantike ndaj Beogradit zyrtar: “për të mos u (keq) përdorur për interesat e Moskës dhe axhenden e Putinit në Rajon; të mos e armatoset kot (pasi s’kërcenohet nga askush) deri në “dhëmb” (me Mig29, raketa, Tanke, Drone Rus, etj); të mos frymëzojë radikalet e tipit Dodik në Bosnjë dhe grupet kriminale në veriun e Kosovës, etj, si dhe: “të mos guxojë të kërcënojë me agresion ushtarak ndaj Kosovës; status-quonë gjeopolitike si dhe investimin e USA/NATO për paqen, stabilitetin e rajonit”!

3. Në planin kombëtar: “RSh duhet që përveç të demostrojë solidaritet për të gjitha angazhimet dhe projektet e Aleancës Euroatlantike në interes të sigurisë kolektive (artikulli-5); në mbështetje të Ukrainës, por edhe për promovimin e peshës që mban RSh në stabilitetin demokratik, forcimin e partneritetit strategjik me ShBA/NATO si dhe për integrimin Euroatlatik të 6 vendeve të ballkanit përëndimor”. Po ashtu, RSh do të duhet të mbështes BE-në për zhvillimin e projekteve të përbashkëta ndaj të kërcënimeve asimetrike: “Terrorizmi, rreziqet kibernetike, konfliktet civile, ekstremizmi, krimi i organizuar, trafiqet e paligjshme, siguria e mjedisit, emergjencat civile, përballimin e krizës së refugjatëve etj”.

Me këtë rast, sigurisht duhet përshëndetur rritja e buxhetit të mbrojtjes 2 % GDP-së në 2024; organizimi në Tiranë i Konferencës së Paqes (28-29 Shkurt) dhe pjesëmarrjen e Presidentit Zelensky; përfundimin e Bazës (mbështetëse) Ajrore të NATO-s në Kuçovë; trajtimin e ushtarakëve; modernizimin e kapaciteteve për mbrojtjen si dhe përmbushjes së detyrimeve në kuadër të NATO-s. Gjithësesi, në krye të axhendës kombëtare, do duhet të mbetet: “përditësimi i mëtejshëm i Sistemit të Sigurisë, duke modernizuar konceptin, strukturat, kapacitetet, balancat e pushteteve si dhe kulturën euroatlantike të bashkëpunimit”.

Në këto përpjekje me interesa të larta kombëtare, nuk vlejnë as privatizimi i axhendës euroatlantike dhe as dashurisë për mëmedhenë, as gajasja cinike me “oponentët e pushtetit apo qoftë dhe me opozitën e bravave”, as shpërdorimi i Institucioneve Kushtetuese si infermeri (pa) shërimi nga sëmundja ballkanike e mbipushtetit, POR: “vetëm dashuria, nderimi dhe përulësia për vendin, vizioni, përkushtimi dhe përgjegjësia e lartë shtetërore ndaj interesave mbarë-kombëtare, besimi në vlerat demokratike si dhe “bekimi” nga/ndaj partneritetit strategjik me SHBA, NATO-s dhe BE”.

Së fundmi, por mbi të gjitha, shpresoj që gjetjet e kësaj Konference t’ju shërbejnë elitave mëndjehapura në USA/NATO/BE, etj: “për të punuar kundër rikthimit të gjakderdhjes shekullore”, duke ri-sjellë në kujtesë thirrjen ulëritëse: “njerëz qëndroni vigjilent, paqja, siguria dhe demokracia nuk janë dhurata të përjetshme”, si dhe mesazhin e mënçur të Ish-Presidentit, John Kennedy në hapjen së Konferencës së I-rë të Munih-ut, pra 61 vjet më parë: “t’i hedhim sytë përtej rreziqeve të së sotmes, te shpresat e së nesërmes”! Thënë këtë duhet që të besojmë dhe promovojmë fortë se jo LUFTA por PAQJA mbetet misioni vetëm i njerëzimit si dhe i Ukrainës, lindjes së mesme, Ballkanit perëndimor si dhe në mbarë globin.

* Autori i këtij opinionit Gjeneral ® P. Ahmetaj:

Ekspert për SK, Rajonin dhe NATO-n,

Zv/President i Këshillit të Atlantikut; dhe ish:

Këshilltar për Sigurinë Kombëtare në PD,

Këshilltar i Presidentit, Zv/ShShPFA,

Përfaqësues Ushtarak në SHAPE/NATO.