Nga Albert Vataj/

Kujtesa është një ndriçim shpirti, me të cilin dritëhedhim mbi ngjarje dhe momente, personazhe dhe episode, të cilat feksin hera-herash ashtu beftas, si për të tentuar të na mbajnë të lidhur me të shkuarën, me çfarë nuk meriton të shuhet prej harrimit. Sot në përvjetorin e vdekjes së Skënder Sallakut, më shumë se sa ndërmendja, është mirënjohja ajo që na thërret, si në një solemnitet të shenjtë për ta kujtuar atë, si një ëndje për të rihapur skenat, prejnga Sallaku hyri tek ne, u bë pjesë e dashurave tona, për të jetuar me humorin dhe për ta bërë këtë magji të krijimit, mylmesën e një jete, tejet të trysnuar nga paniku dhe përsekutimi asgjësuese. Të risjellësh në kujtesë Skënder Sallakun aktor të humorit, do të ishte i paplotë kjo përtëritje në memorie, nëse e shkëpusin njeriun e guximshëm, të riun dhe ëndrrat e tij, ambiciet dhe përmbushjet e ngulmëta, që ishin dhe mbeten thelbësore për atë çfarë ishte dhe mbeti tek ne ai, aktori i dashur, i sa e sa roleve, ai që jetësoi në skenë tipe dhe karaktere, identitete dhe personazhe, të cilat më shumë se si të tillë, mbeten shpirtërorja e Skënder Sallakut.Shkrues dhe interpretues brilant i skeçeve dhe parodive, askujt nuk do ti shkonte në mënd se ai burri shtatshkurtër pati ëndërr të bëhej balerin ku dhe aspiroi në fillimet e tij.

Dhe që do të thoni ju, ai që u vlerësua me tituj dhe nderime, “Artist i Merituar”, “Artist i Popullit”, “Mirënjohja e Qytetit”, “Urdhri i Punës i Klasit të Dytë”, ai ishte edhe kampion kombëtar i mundjes klasike.

Skënder Sallakun, emblema e e Varietesë së Tiranës, një nga përfaqësuesit më të spikatur të humorit tiranas, ai skaliti emrin e ti në artin skenik të humorit si një rast unik, duke jetuar me të qeshurën dhe duke patur gjithçka të jetës së tij humorin. Është krijuar një stereotip, se të gjithë aktorët janë me humor dhe e qeshura është çdogjëshmëria e jetës së tyre, rasti i Skënder Sallakut bën përjashtim, ai nuk ishte vetëm një aktor humori, por edhe një njeri me shpirt plot dritë dhe të qeshurën të veshur si petk. Por, siç tregojnë edhe kolegët, kishte raste kur ai ishte serioz dhe asgjë nuk e çante këtë koracë që mbante atë të kyçur në momente të ndryshme të jetës. Artisti Skënder Sallaku u lindi në Tiranë më 25 janar 1935.

Që në fëmijëri të hershme ai shfaqi një pasion dhe dëshirë të madhe për aktrimin dhe sidomos për zhanrin e humorit. Rrugëtimi për të përmbushur ëndrrën e skenës së humorit, si për të gjithë edhe ai, Skënder Sallaku, veç mundit dhe sakrificave, punës, punës së palodhur dhe një vullneti të paepur, për të arritur gjithçka me meritë, u desh të sfidonte edhe makinacionet e regjimit komunist, ndaj së cilit, si ka thënë vetë Sallaku në një intervistë, ai fitoi me të qeshura. Rrugëtimi në skenën e Varietesë së Tiranës më 1956, mbylli portën e mundësit ambicioz dhe kampionit, për t’i çelur të ardhmen përmes siparit të skenës së humorit, skenë të cilën ai e deshi dhe i kushtoi gjithë jetën.Pas përfundimit të studimeve në Institutin e Lartë të Fizkulturës, ai ndoqi edhe një kurs kualifikimi për akrobat në Cirkun e Pekinit.

Karriera e artistit zgjati për më tepër se gjysmëshekulli, ku falë aftësive të tij të shkëlqyera plastike, pantomimike etj., interpretoi në më tepër se 1000 role në skenë dhe ekran, të cilat do të mbeten gjatë në kujtesën e artdashësve dhe si një thesar për trashëgiminë artistike, kryesisht në zhanrin e komedisë. Një karrierë 52-vjeçare ishte jo vetëm një jetë në skenë, por çdoditshmëria e përjetuar me pasion dhe përgjegjësi të lartë, obliguese, jo vetëm ndaj spektatorit që e priti dhe e përcolli në qindra shfaqje me duartrokitje dhe ovacione, por edhe ruajtja e atij ekuilibrit të brishtë të ideologjisë dhe censurës që përgjonte me sy skifteri skenën e humorit. Të bëje art në diktaturë ishte një heroizëm.

Çdo sprovë dhe kulmim krijues, çdo shaka apo batutë ishte majëprehtë në humor dhe viktimat mbeten të shumta, por Skënderi, dhe jo vetëm ai, arritën të shpëtonin, arritën të mbanin të gjallë të qeshurën, këtë ballsam për shpirtrat e plagosur e vullnetet e drobitura. Disa nga interpretimet më të spikatura të Skënder Sallakut janë në shfaqjet: “Gaz dhe punë”, “Ditari i një bojaxhiu”, “Ekipi”, “Dosja jonë” , “Kur hiqen Maskat”, “Estrada në ekran”, e pafund komunikim skenik me të qeshurën, ku ai la gjurmë në traditën e artit tonë komik, një nga gjinitë e marrëdhënies estetike me publikun më delikatet. Por ai qëndroi në skenë nga fillimi deri në fund, duke na dhuruar të qeshura, duke ndarë me ne shpirtin e tij plot dritë dhe dëshirimin e madh, se, e qeshura është të jetuarit shëndetshëm . “Kam nisur të “qesh” qysh në moshën 16 vjeç.

Me një grup amatorësh të Pallatit të Kulturës hyra në balet, e nisa pra si balerin. Në vitin 1953 u krijua estrada e kufirit, duke kaluar si aktor në këtë estradë. Dhe më 1956 kalova në estradën e Tiranës deri në ditën që dola në pension”, rrëfeu ai në 70-vjetorin e lindjes për “Standard”.“E qeshura është jeta ime. Nuk mund të rri pa qeshur, të gjitha situatat e gëzueshme i krijoj nga ky shkak. Vetëm që të prodhoj tek njerëzit buzëqeshje. Madje, nuk përmbahem edhe në hidhërim, prapë se prapë e lëshoj nga një batutë me qëllim që njerëzit të qetësohen, për t’u mos mbushur me shumë ligështi.” kujtonte ai.Ai ishte një aktor brilant i humrit dhe një njëri me shpirt të madh. Ai na mësoi jo vetëm se si të qeshim, se si të mbushim shpirtin plot dritë dhe zemrën me të rrahura gazmimi, por edhe si mundë të jesh i njerëzishëm dhe mirënjohës për miqtë dhe kolegët. Ai kujtonte se “një nga njerëzit që më ka mbetur më afër dhe që më ka ndihmuar gjithë jetën, është ime shoqe. Kur merrja materialin, ajo e shtinte në duar e niste për të studiuar duke më udhëzuar se çfarë ishte më e sakta për mua dhe çfarë nuk bënte. Madje, Vitorja ka shkruar edhe vetë, por ka qenë dhe një nga akrobatet më të mira që ka pasur Shqipëria. Ajo ka qenë një nga bazat kryesore mbështetje për mua. Mjaft mbështetje kam pasur edhe prej shkrimtarëve, duke filluar nga humoristi i vjetër Dionis Bubani, i cili ka shkruar për mua qysh në moshën 18 vjeç, e më pas vijnë me radhë Koço Devole, Pëllumb Kulla, Filip Çakuli, Bujar Kapexhiu etj,. Më pëlqen humori që bëhet në Durrës, sidomos nga Fadil Hasa.

Po ashtu janë shumë simpatikë parodistët e Vlorës, ndërsa Zef Deda është ajka e humorit shkodran”.Kështu jetoi ai shpirt i begatuar nga e qeshura dhe mirësi. Kështu krijoi dhe interpretoi në skenat e mëdha dhe ato të argëtimeve në fshatra e ndërmarrje, katunde e ferma, ku ai, ai, Skëndër Sallaku, i vlerësoi të gjithë dhe e çmuan të gjithë, dhuroi të qeshura, si gjënë më të shtrenjtë që pati dhe u shpërblyer me zemrat dhe dashurinë e të gjithëve, atyre që e ndoqën nga skena në skenë, por edhe atyre që ishin dhe mbeten pjesë e jetës së tij, derikur ai vendosi të ndalonte. Skënder Sallaku u nda nga jeta më 11 shkurt 2014 në moshën 79-vjeçare nga një sëmundje e pashërueshme, prej së cilës ai vuajti për disa vite, por pa u nënshtruar, duke u përpjekur të bëjë më të mirë në ditët që i kishin mbetur, duke shkruar materiale komike. Iku për të mbetur përgjithnjë ai Skënder Sallaku i roleve të pavdekshme, i humorit taranas, i atij sharmit ëmbëlak të plakut babaxhan, burrit sarhosh, katundarit naiv, e shumë e shumë përjetësime të tjera, që janë pjesë e fondit të Varietesë së Tiranës, janë thesar i artit tonë komik. Figura emblematike si Skënder Sallaku do të jenë shembull frymëzimi për brezat e rinj të aktorëve komikë, atyre që më shumë se të na bëjnë të qeshim, ata duan të na dhurojnë çaste relaksi dhe ballsam shërimi. Shpirtrat tanë të plagosur kanë nevojë të ushqehen me dritën e perëndishme të të qeshurës, siç ka nevojë dita për dritën e diellit që të shndritë.

Saimir Kadiu/

Shqiptari më i njohur ndërkombëtarisht në fushën e arteve figurative. Mbi 6000 punime, nga të cilat 2000 janë të regjistruara. I panjohur për shumicën e shqiptarëve deri në fundvitet 80’…Në vitin 1968 ka hapur një ekspozitë të tij në Prishtinë.

Konsiderohet një nga “produktet” më të njohura të Akademisë së Breras (Milano).

Mban titullin “Ylli i Breres”…

Mik i ngushtë i figurave të tilla si Picasso, Dino Buzzati, Paul Eluar, Salvadore Quasimodo, Renato Guttuso…

Poeti i madh lirik francez Eluar ka shkruar pasi u takua me piktorin shqiptar: “Kodra eshte primitivi i fundit i nje civilizimi te ri”.

Megjithese jetoi pjesën më të madhe te jetes (rreth 70 vjet) ne Itali dhe lidhjet me gjuhen shqipe erdhen duke u dobesuar, amaneti i tij ishte qe trupi te prehej ne atdheun e tij pas vdekjes…

Piktori Ibrahim Kodra gjithmone ka permendur për prejardhjen e tij nga fshati Likmetaj i Ishmit (Durrës), duke bërë një krahasim me sukseset e arritura.

“6000 piktura janë në gjithë botën. Kam kërkuar gjithmonë gjërat më të vështira të botës dhe të jetës së njeriut, misterin e kozmosit, misterin e lindjes, misterin e perëndimit, kam kërkuar gjëra të vështira që njeriu nuk mund t’i kuptoj….

Toka që po e kërkoj sot besoj ka me qenë atdheu im Shqipëria.

“Kur populli ngritët në këmbë, artisti duhet të bije në gjunjë para Tij” Kadri Roshi/

Ismail Gashi Sllovia

Kështu u shpreh “Nderi i Kombit”, Kadri Roshi, artisti i madh i skenës dhe filmit shqiptar, në ditët dhe kohët, kur shqiptarët e Kosovës luftonin për jetë a vdekje, kur shqiptarët ishin përballur me veprime ushtarake, në pozicion jo të barabartë, me lubinë serbe në Kosovë dhe ashpër ishin përplasur politikisht për ruajtjen e qenies kombëtare dhe tërësinë e trojeve etnike në kullën e lashtë të Luigjit të 14-të në Rambuje të Francës, kështu veprohej politikisht në kohën kur luftohej në hapësirën kosovare dhe veprohej në mënyrën diplomatike në Shqipërinë e matanë Drinit. Kështu foli “Artisti i Popullit’ Kadri Roshi, kur bota mendonte, fliste dhe vepronte shqip.

Kadri Roshi është ndër artistët më emblematik që ka pasur populloi shqiptar. Ai bashkë me Sandër Prosin, Bekim Fehmiun, Tinka Kurtin, Reshat Arbana, Margarita Xhepa,Viktor Gjikën e shumë bashkohanik të tij, me bashkombasitë para ardhës Aleksandër Mojsiun, Rexhep Mitrovicën e shumë bashkohës e para ardhës të Tij, ka mbajtur timonin e lëvizje skenike në teatrin kombëtar shqiptar që nga fillmi i parë shqiptar “Tana” 1958 e deri në filmin “Mirupafshim” 1995 të realizuar në Greqi.

Kadri Roshi u lind në Mallakastër e kush thotë në Ballsh në vitin 1924. Që në moshën dy vjeçare i vdes e ëma, nga shpirtërisht e materialisht nuk kishte të përmbushura nevojat dhe kërkesat fëmijërore. Që i ri për nevoja materiale u shtërgu të vije në Tiranë dhe të punon hamall, pastrues e çirak dhe krejt rastësisht në moshën 21 vjeçare punësohet suflerë Teatrin Kombëtar në Tiranë ku në një rast mori rolin e Gogolit që i dha shtytje profesionale për të vazhduar shkollimin në Zagreb dhe përfunduar ë Pragë. Për herë të parë u paraqit në skenën profesionale në shfaqjen e parë zyrtare 30 maj 1945 dhe nga atëherë Kadri Roshi nuk ju nda skenës dhe filmit. Ai që nga filmi i parë shqiptar “Tana” 1958 luajti 170 role të mëdha skenike e filmore. Por disa nga ato personazhe e role u rikrijuan dhe u formësua nga vet Kadri Roshi, si Halili e Hajria” “Revizori”, “Familja e Peshkatarit”,”Tokë e çmendur”, “Dhelpra dhe rrusht”, ku luajti rolin e Ezopit dhe mori epitetin “Ezopi shqiptar”. Nga shumë role filmi ”Plaku Mere”në filmin “Njeriu me Top” sipas veprës së Dritëro Agollit praktikisht definoi urtinë filozofike e atdhetare të mentalitetit kombëtar shqiptar, në regji të Viktor Gjikës zënë kulmin artistik jo vetëm për Kadri Roshin por kulmin artistik në kinematografinë shqiptare përgjithësi. Apo ngjashëm formoi dhe e bëri të ndjehet me ngjarje e kohë personaliteti historik e kombëtar pas më shumë se një shekull Abdyl Frashërin në dramën e Ekrem Kryeziut “Epoka para gjyqit”. Personaliteti i Kadri Roshi sa ishte i gjallë në jetë ishte “Nderi i Kombit” gradim që iu nda më 1998 nga Presidenti i Republikës së Shqipërisë si edhe më herët shpërblimin avancues “Artist i Popullit” çmim i madh i nderit.

Kadri Roshi vdiq pas një sëmundje të rëndë e të gjatë më 5 shkurt 2007 në Tiranë.

Aleksandër Çipa/

Dua të eci vetëm pas kulturës. Të hiqem zvarrë pas saj dhe të bashkëhedh hapa me atë. Duke e ditur se vetëm kështu, fitoj rritjen time dhe të atdheut tim. Eshtë e fisme, të mbetem në çdo hap të jetës, si një ushtare e zellshme për shtimin dhe pasurimin dhe, sidomos për trashëgimin e saj, pra të kulturës….-

Ka një pasazh të tillë epitaforik në jetën e një shqiptareje të ditur dhe të emancipuar, me famë dhe ndikim në rang europian që njihet me emrin Elena Gjika. Liria dhe kultura kanë, në çaste të pakta, hap të njëjtë dhe përsëritshëm të ndryshëm.

E para para, dhe e dyta pas!.

Virgjili la si kumt se përherë Liria ecën para dhe Kultura vjen pas…

Por liria pa kulturën është fryma që nuk mban gjallë organizmin.

Një shoqëri që vret vijueshmërisht kujdesin dhe shëndetin e vet kulturor, gjymton lirinë dhe organizmin e vet funksional, jo vetëm për një kohë, por sidomos për kohët pasuese dhe kryesisht për të ardhmen.

Shoqëria jonë e sotme ka kryer një masakër mbi ndërgjegjen dhe sjelljen kulturore, mbi kulturën dhe patjetër, mbi mundësitë funksionale të lirisë sonë.

Kemi shumështuar e mbivendosur prova se përdhosja e lirisë nuk ka asnjë vlerë për investimin e sotëm kulturor.

Në të nesërmen e afërt do të shohim, se sa përmes mundësisë sonë për keqpërdorje të lirisë, e kemi gjymtuar, varfëruar dhe bërë më të zhveftësuar kulturën.

Në një shoqëri të kombit të vogël demografikisht, elegjia e gjymtymit të kulturës dhe vlerave etnokulturore, nuk mjafton për të rizgjuar një ndjenjë dhimbjeje dhe ndryshimi.

Nuk mjafton për të trashëguar një akt që bën ndryshimin.

Në një popull të vogël kur vritet brendia e lirisë, është bërë natyrë gjymtimi dhe mohimi i kulturës.

Mushkërisë së kulturës sonë kombëtare i kanë hequr dhe vijojnë t’i ndërpresin qëllimisht, raportet dhe lidhjen mes së shkëlqyerës së saj të djeshme dhe së cilësishmes së sotme europianiste.

Mjaftojnë disa përcjellje në amëshim, të të shquarve tanë në letërsi e kulturë, për të nënkuptuar se sa sadistë të lirisë jemi, se sa jashtëneshë të qytetarisë europiane shfaqemi!

Mjafton të kujtoj, se si e septikizuam fjalën publike për të magjishmin Kadare dhe të ndihem keq si bashkëkohës i tij që nuk respektojmë as kodin e vdekjes.

Kjo ndodhi në kohë të triumfit kulturor dhe artistik të një talenti të përbotshëm, të cilin e shpalli dhe e pati, një atdhe dhe popull i vogël, gjatë një epoke pa liri si e të tjerëve !!!

Një shoqëri që përdhos në ditën e vdekjes të famshmit e vet, ka humbur busullën mes kulturës së vetes dhe asaj që meriton të jetë përhershmërisht referencë dhe sistem, të cilit duhet dhe ka trashëgiminë për t’i përkitur, si në të shkuarën dhe në të ardhmen.

Në foto: Virtuozi i violinës Hethem Qerimi….

“K’cimi i Tropoja” –the dance that endured over centuries and kept the Albanian identity alive, has been officially declared part of the Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity by UNESCO.

“K’cimi i Tropoja” refers to a traditional folk music style from the Tropoja region in the Highlands of Gjakova in northern Albania, which is known for its rich cultural and musical heritage. This style is deeply rooted in the region’s history and is characterized by distinct melodies and rhythms that have been passed down through generations.

In honor of this occasion, Gazmend Freitag, an Albanian painter living in the Austrian city of Linz, has captured this dance in one of his colorful paintings. As template served a photograph by the well-known Albanian-American photographer Fadil Berisha. It shows the American fashion model Emine Çunmulaj, daughter of Albanian immigrants, dancing the “K’cimi i Tropoja” in the Highlands of northern Albania. / Monika Grill

About the artist Gazmend Freitag

Gazmend Freitag was born on 25 May 1968 in Pataçani i Poshtëm, Kosovo. Even as a child Gazmend demonstrated a talent for drawing and devoted himself to literature.

After graduation in 1987 Gazmend started studying law in Pristina. After two semesters at the University of Pristina access was closed to Albanians by the Serbian authorities. Student protests followed in 1989. Some participants paid with their lives while others were arrested or prosecuted, among them Gazmend, who saw himself forced to emigrate from Kosovo.

In Germany he sought an artist’s life. He married and became the father of three daughters. 2004 he left Germany and settled in Linz, Austria.

From1990 to 2013 Gazmend attended courses in oil portrait painting at various academies. 2013 he began to study figure drawing at the University of Linz with Professor Anneliese Oberdanner, a well-known expert in her field.

His work is traditional in nature and is centered on autobiographical elements, landscapes from the country of his birth, memories from his childhood, nudes and figure drawings, portraits and still lifes. He prefers drawing with pencils, chalk and ink as well as oil paintings on canvas.

Strong brushwork and vibrant colors are the hallmark of his paintings. Much of his work is centered upon “beautiful moments” in the tradition of Classical Modernism, with a focus on the European Impressionists.

On canvas, particularly with portraits, he conveys the emotions drawn from the observation of his surroundings and introduces new stylistic dimensions. In addition he offers his reconstruction of reality and underlines with emphasis the facial peculiarities of his portraits. His composition syntax follows the Rules of Art and is completed with romantic considerations.

The art of Gazmend Freitag is deeply connected with the experience of the Kosovo-Albanian Diaspora and to having been driven from his homeland, a fate he shares with countless refugees of the present time. His biography is an example of the successful integration of a sensitive artist with a very positive view of life. Art as a means of communication is a central point of his work.

Since 2004 he is living in Linz, Upper Austria. His work has been seen in Austrian and International exhibitions and art fairs.