Dr. Afrim Shabani/

Kur “AMA” u themelua, nuk ishte një ide kalimtare për një recital muzikor. Ishte një përpjekje për të kapur diçka më të thellë, më madhështore – një urë mes brezash, një lidhje mes të shkuarës dhe të ardhmes, një rikthim në rrënjët tona. Fjala “AMA” mbart një domethënie të veçantë: burimi, fillimi i një rrjedhe. Si një burim që nis nga mali për të vazhduar rrugëtimin e vet, “AMA” bart traditat tona muzikore dhe kulturore, duke synuar të përshkojë kohët dhe hapësirat, deri sa të arrijë atje ku zërat tanë do të dëgjohen dhe ku vlerat tona do të çmohen.

Këtë vit, “AMA” është ndriçuar nga një frymë e re. Koordinatorja jonë, Besarta Basha, një artiste dhe një mjeshtre e çiftelisë, ka sjellë jo vetëm aftësitë e saj muzikore, por edhe një përkushtim që përshkruhet me shpirt dhe pasion. Tingulli i çiftelisë së saj, i rritur mes jehonave të maleve shqiptare, na kujton se “AMA” është më shumë se një ngjarje – është një mision për të mbajtur gjallë zërin e së kaluarës dhe për ta përkthyer atë në një trashëgimi të së ardhmes. Falë Besartës dhe energjisë së saj artistike, Recitali “AMA” këtë vit pasurohet me një dimension të ri, ku arti dhe edukimi përqafohen si një e tërë.

Sot, “AMA” është një zë i gjallë në një botë ku shumëkush rrezikon të humbasë lidhjen me origjinën e tij. Përmes Recitalit “AMA”, edicionit të tij të 12-të, Recitali “AMA” fton fëmijët, nipërit dhe mbesat tuaja që të jenë pjesë e këtij rrugëtimi. Ky recital nuk është vetëm një përjetim muzikor, por edhe një kuptim i thellë i vlerës së një kënge, i forcës së një melodie dhe i rrënjëve që ato bartin.

Këtu, në këtë recital, përzihen meloditë klasike me tingujt e këngës shqiptare. Këtu tradita dhe moderniteti bashkohen në një dialog që mbështjell kohërat. “AMA” është një thirrje për të ruajtur atë që jemi dhe për ta treguar botës.

Recitali “AMA” ju fton të regjistroni fëmijët tuaj, nipërit dhe mbesat. Le t’i mësojmë atyre se një këngë është shumë më tepër se nota muzikore – është histori, është krenari, është trashëgimi.

Për pyetje dhe regjistrime: Besap21@yahoo.com

Bashkohuni me Recitalin “AMA” dhe le të ndërtojmë së bashku një frymë që do të mbetet e gjallë për shumë vite.

Rafaela Prifti/

Pesë filma shqiptarë u shfaqën në sallën e shtëpisë së artit La Nacional mbrëmë në natën e hapjes së Ciklit Dimëror të Kinemasë Botërore, një aktivitet tri-ditor ku debutojnë me krijimet e tyre artistë nga pesëmbëdhjetë vende të botës. Për rreth dy orë e gjysmë, përzgjedhja e projeksioneve solli freskinë vizuale dhe elegancën filmike në filmat e shkurtër të regjisoreve të reja Dora Nano, Savina Alimani dhe Meri Dishnica krahas prurjes dramatike të dilemës morale në ekran nga Dhimiter Ismailaj Valona për të sjellë, në fund, filmin me metrazh të gjatë në stilin e dramës psikologjike me intensitet emocional të regjisorit të mirënjohur të kinematografisë bashkëkohore shqiptare Bujar Alimani.
Prezantuesi Walter Krochmal falënderoi organizatorët e Bronx World Film Cycle, një shoqatë jofitimprurëse, që beson te forca e filmit të pavarur për integrimin shoqëror. “Pikënisja e projektit të panoramës filmike nga institucioni më i vjetër kulturor spanjoll Shoqëria La Nacional në Manhattan vjen nga nisma Illyria e Madhe (Greater Illyria Initiative), ” tha ai.
Mes miqve dhe mysafirëve që ende uronin vitin e ri që sapo hyri, regjisori Bujar Alimani theksoi rëndësinë që ka përfaqësimi në platforma ndërkombëtare i filmave shqiptarë dhe veçanërisht debutimi i regjisoreve të reja që ato të kenë hapësirë dhe mundësi të jenë përpara audiencës. Alimani është vlerësuar për mjeshtërinë e tij regjisoriale dhe talentin si skenarist. Ai ka arritur të fitojë adhurimin e brezave të kinestëve të rinj, të cilët ai i inkurajon me dashamirësi në rrugën e tyre.
Pas projeksioneve, çifti i muzikantëve të njohur popullorë Merita Halili dhe Raif Hyseni kënaqën spektatorët me një përzgjedhje të harmonizuar të repertorit të tyre, të shoqëruar nga Lev “Lyova” Zhurbin në fidel në disa pjesë të muzikës izraelite të Evropës lindore.
Jashtë dritareve të larta të katit të dytë të La Nacional valëvitej flamuri spanjoll por shtëpia ishte plot me muzikë dhe kulturë shqiptare, me mysafirë e artdashës të ardhur nga Bruklin, Bronksi e Nju Xhersi dhe deri nga Italia. Natyrisht, arti asnjëherë nuk ka njohur kufi por dhënia e mundësisë artistëve tanë u jep hapësirën ku të shfaqin aftësitë e tyre. Mbështetja dhe nisma të tilla nga Bujar Alimani, e bëjnë të pranishme kinematografinë shqiptare në jetën artistike të Nju Jorkut duke gjetur vend në prezantime ndërkombëtare në cikle të vazhdueshme.
Cikli dimëror vazhdon edhe gjatë ditës së sotme dhe mbyllet nesër.

Fotot nga Bujar Alimani

Në një 3 ditësh cikël dimëror të Kinemasë së botës i bëjnë një vend të veçantë kinematografisë shqiptare. Disa filma të regjisorëve të rinj shqiptarë do të shfaqen për artdashësit mes të cilëve shfaqet edhe filmin KROM retrospektivë ( 2015) i mjeshtrit Bujar Alimani. Një mundësi e shkëlqyer jo vetëm për artistët, kineastët, regjisorët e rinj por mbi të gjitha për publikun shqiptar në New York e më gjërë që të njihet me punën e shkëlqyer të kineastëve e aktorëve të rinj shqiptarë në përpjekjet për të promovuar vlerat artistike të kombit tonë dhe për të depërtuar në industrinë e kinematografisë botërore në New York.

Pas shfaqjes së filmave shqiptarë, do të përformojnë për të pranishmit Merita Halili dhe Raif Hyseni.

Prof. Dr. Bahtijar Kryeziu/

(Tefë Topalli, Krestomaci e Albanologjisë I, AShSh, Tiranë, 2022, botuar në fund të vitit 2024)

Kohë më parë, pikërisht, më 21.11.2024, Prof. dr. Tefë Topalli, “Profesor Emeritues” në Universitetin e Tiranës, në adresën time elektronike, më dërgoi një sihariq të mirë e të pritshëm, me këto fjalë: “Si detyrim miqësor, po ju lajmoj se libri “Krestomaci e Alba-nologjis-1” – me zërat e gjuhëtarëve të hapësirës Shqipfolëse, doli para një jave dhe është magazinuar në fshatin Lundër, jashtë Tiranës. E ka shtypur Enti Botues “FILARA” dhe besoj që këto ditë vjen në librarinë “LIBRI AKADEMIK”, në oborrin e Akademisë së Shkencave.

Numri i kopjeve nuk mjafton për zërat e përfshirë nga Arvanitasit, Arbëreshët e Italisë, gjuhëtarët shqiptarë të RMV, si dhe linguistët vendës…”.

Me të mësuar këtë lajm të mirë, kisha kureshtjen sesi të siguroj sa më parë këtë libër, në 13 faqet e të cilit, lakohet edhe emri im, faqe të cilat, të skanuara, veç m’i kishte dërguar akademik Gjovalin Shkurtaj, kurse librin, pas pak ditësh, pa porosi, për befa-sinë time, ma solli kolegu im i nderuar, prof. dr. Begzad Baliu, të cilës vepër edhe po i rrekem në këtë vështrim modest.

Për shumë kë, termi kresto-maci, është i rrallë e madje edhe i panjohur, meqë në jetën e përditshme nuk përdoret dhe aq, edhe pse fjalorët e shqipes e kanë këtë shpjegim për këtë fjalë: “Krestomaci f. libr., Përmble-dhje studimesh shkencore ose pjesësh të zgjedhura letrare nga autorë të ndry-shëm, që bëhet sipas një programi të caktuar mësimor dhe shërben zakonisht si tekst për shkollat. Krestomaci e autorëve të Rilindjes”.

Në botën e dijes te ne dhe më gjerë janë përdorur termat: fjalor, leksikon, biobibliografi e ndonjë term tjetër, e që të gjithë këta terma kanë një bazë, nëse jo të njëjtë trajtimi e shpjegimi, të përafërtë – po.

Prof. Topalli, Parathënien e librit të tij “Krestomaci e albanologjisë I”, me 126 “zëra gjuhëtarësh të hapë-sirës Shqipfolëse” të shtrirë në 1668 faqe, e fillon me këto fjalë: “Ky libër mund të ishte hartuar edhe në kufijtë e një Leksikoni, ku të përmbahe-shin të dhjënat e gjuhëtarëve shqiptarë dhe albanologëve të huaj, të cilët edhe i kanë nisur studimet për shqipen e shqiptarët, duke filluar nga shekulli XVIII dhe përgjatë shekullit të 19-të, kur po njihej populli ynë dhe lëvizja e tij për pavarësi kombëtare”.

Pa vajtur tutje, kur është fjala e studimeve të të huajve, të cilët, studimet për ne e gju-hën tonë, si të parët e më të moçmit që jemi, jo të gjithë dhe jo gjithherë, këtë e bënë për nder, respekt, dasha-mirësi e interes të shqip-tarëve, por, madje, më tepër se për ne, i mëshuan shqipes e shqiptarëve, si një popull me një gjuhë ndër tri gjuhët më të vjetra të kontinentit (Këtë të dhënë e mbështesim në faktin që e sjellë gazeta pres¬tigjioze amerikane “New York Times (29 gusht 2914), e që më 28 korrik 2023 edhe gazeta “Tema”, e cila, në një artikull të nxjerrë nga “Science”, dëshmon se, të studiuara me metoda të sofistikuara “origjina e gjuhëve indo-evropiane dhe e gjuhës shqipe, e cila, bashkë me armenishten dhe greqishten, konfirmohet se është një ndër tri gjuhët më të vjetra indo-evropiane që fliten ende, vërteton përfundimisht dhe në mënyrë të pakundër-shtueshme shkencërisht që, si populli shqip¬tar, ashtu dhe gjuha shqipe, janë të paktën 6 mijë vjet të vjetër dhe autoktonë në këto troje”), për interesat e tyre, për punë krahasimi të gjuhëve të tyre me gjuhën shqipe.

Megjithatë, assesi nuk mund të mohohet kontributi i shumë historianëve, gjuhëtarëve, albanologëve, indoevropianistëve në këtë fushë, pa studimet e të cilëve do të ishim shumë më të vonuar se që jemi sot. Ndër ata të cilët u morën me shqipen e shqiptarët, e do puna të përmendim vetëm disa, si: historiani suedez, Hans Thunman, studiuesi anglez Uiljam Martin Lik, diplomati gjerman, Johan Georg fon Han, gjuhëtari slloven Franc Miklosiç, gjuhëtari gjerman, indoevropianist, albanolog me emër Gustav Majer, gjuhëtari danez Holger Pedersen, gjuhëtari polak, indoevropianist, albanolog Vaclav Çimohovski, gjuhëtari gjerman, ilirolog Hans Krahe etj., (përkrahës të tezës ilire të prejardhjes së gjuhës shqipe); filologu gjerman Karl Pauli, filologu e orientalisti çek-austriak Vilhelm Tomashek; filologu gjerman, indoevropianisti Herman Hirt, gjuhëtari ruso-gjerman Maks Vasmer, gjuhëtari gjerman Gustav Vajgand, gjuhëtari austriak-çek Julius Pokorni, gjuhëtari kroat, ballkanolog e albanolog Henrik Bariq, historiani gjerman Gotfrid Shram (përfaqësues të tezës trake të prejardhjes së shqipes); Norbert Jokl, Paul Kreçmer, linguisti italian Vitore Pisani, filologu e ballkanologu serb Milan Budimir, gjuhëtari gjerman, indoevropianisti, keltolog, sllavist, mik i shqiptarëve Rolf Këde¬riq etj. (ithtar të tezës

iliro-trake të shqipes) si dhe disa të tjerë të mendimeve të tjera për shqipen (https://lajmpress.org-/shqipja-dhe-shqiptaret-ne-studimet-e-studjesve-te-huaj/ 17 gusht 2020.. Por, le të mbetet kjo temë për ndonjë rast tjetër të veçantë.

Librat si ky që e kemi në dorë, kanë zanafillë të hershme, andaj edhe Krestomacinë e profesor Topallit e quajtëm edhe si libër monumental, ku do të kujtohen zëra studiuesish tanë me vite e shekuj, në të mirë të dijes, historisë, filologjisë, kulturës e traditës sonë. Sigurisht se edhe para këtij libri kemi pasur leksikone (si lloj fjalorësh), si p.sh. Leksikoni Suda ose Siuda (në gjuhën greko-bizantine) me mbi 30 mijë zëra, nga më shumë fusha të dijes; Lexikon altilyrischen Personennamen (Leksikon i emrave të njerëzve në ilirishten e vjetër), 1929; Leksikon i shkrimtarëve shqiptarë 1501 – 2001″, me 2600 zëra shkrimtarësh, hartuar nga Hasan Hasani; dy fjalorët e letrarit e përkthyesit, albanologut të shquar kanadez me origjinë gjermane, Robert Elsie, mikut të shqiptarëve: “Fjalor historik e Kosovës” (Historical Dictionary of Kosovo), “Fjalor historik i Shqipërisë” (Historical Dictionary of Albanien); Jusuf S. Vatovci, Leksikon i magjistrave dhe i doktorëve të shkencave në trojet shqiptare jashtë Shqipërisë 1430-1995, Prishtinë, 1998, te i cili dominojnë vetëm jetëshkrimet (biografitë) e magjistrave dhe doktorëve të shkencave, jo edhe bibliografitë, një komponent shumë i rëndësishëm për lexuesit dhe studiuesit, Dr. Bahtijar Kryeziu “Biobibliografi e magjistrave dhe e doktorëve të shkencave dhe arteve të Anamoravës I”, Prishtinë, 2003, me 144 intelektualë të këtij rangu, të cilët kanë gjetur vend në 582 faqe të kësaj vepre, ku përveç biografive, është dhënë edhe bibliografia e tyre dhe burimet e literaturës e së shpejti, po nga i njëjti autor, pritet të botohet edhe libri tjetër edhe më gjithëpërfshirës, për 173 intelektualë, nga të cilët 93 janë doktorë shkencash fushash të ndryshme, “Leksikon i masterave/magjistrave dhe i doktorëve të shkencave dhe arteve të Anamoravës II”, të shtrirë në 862 faqe teksti, 24 cm. diplomuar pas datës 1 janar 2001 e deri më 31 dhjetor 2023.

Natyrisht se në gjuhën tonë nuk mungojnë as leksikone e as fjalorë të tjerë enciklopedikë – shumëzërash, porse libri “Krestomaci e Albanologjisë – I”, të cilin e kemi bërë objekt trajtimi kësaj radhe, është një prurje e veçantë që dallon për nuancat e caktuara që e karakterizojnë këtë vepër nga leksikonet e edhe nga fjalorët e botuar deri më sot. Në këtë vepër ai ka punuar ndryshe, me një metodologji – teknikë tjetër pune, krahasuar me botimet e prezantuara deri më tash, siç do të shohim pak më poshtë.

Profesor Tefë Topalli, si një pedagog i spikatur e i përkorë në punën e tij të mësimdhënësit, pas punës së tij në arsimin parauniversitar: në rrethin e Kukësit dhe të Shkodrës, në Plan të Dukagjinit e në Zadrimë, angazhohet në Universitetin e Shkodrës, Tiranës, Korçës, Podgoricës dhe Beogradit; kualifikohet në Universitetin e Bolonjës, Pizës e Barit (1997-2000); e shohim të jetë hartues programesh e ligjëratash për lëndë të reja kurrikulare në degën Gjuhë shqipe – Letërsi; të angazhuar si pjesëmarrës dhe koordinator në trajnimin e pedagogëve të universiteteve ballkanike, me qendër në Gjermani (2001-2003); pjesëmarrës në shumë konferenca shkencore; bashkëpunëtor në organe të ndryshme shkencore në vend dhe jashtë vendi: Prishtinë, Shkup e gjetiu, e për të gjitha këto të arrira, profesor Topalli mund të quhet, pa ngurrim, një erudit në shkencat albanologjike dhe “Profesor Emertiues”, e si dëshmi e bagazhit të tij profesional-shkencor, flasin edhe këta libra të botuar, si:

1. Antologji letrare (ushtrime sintakse, 303 faqe, Shkodër, 2006).

2. Gramatika nëpërmjet tekstit (318 faqe, Tiranë, 2007).

3. Kërkime gjuhësore (vëllimi I, II, 1067 faqe, Shkodër, 2011).

4. Gjuhë teksti (monografi, 400 faqe, Shkodër, 2011).

5. Sintaksa e fjalisë (sprovë monografike, 746 faqe, Shkodër, 2011).

6. Leksikoni: gjuhëtarë shqiptarë dhe albanologë (800 faqe, me bashkautor, Shkodër 2012).

7. Leksikon istaknutih Albanskih lingvista (në dy gjuhë, Podgorica – Skadar, 2013).

8. Fol shqip (Shkrime nga “Posta e Shqypnisëˮ, 1916-1918, Lezhë 2018).

9. Ushtrime për stilistikën e gjuhës shqipe (626 faqe, Lezhë, 2019).

10. Zadrima letrare (1168 faqe, Lezhë, 2020).

11. Sapa (562 faqe, Tiranë, 2021).

12. Krestomaci e albanologjisë -1 (1668 faqe, AShSh, Tiranë, 2022, botuar më 2024).

Me botimin e librit të fundit, botuar në fund të vitit 2024, profesor Topalli ka bërë një punë të vyer, të rëndësishme për dijen tonë. Në këtë Krestomaci, siç e ka titulluar ai veprën e vet, ka marrë në syzim 126 personalitete, kryesisht gjuhëtarë me emër, disa nga të cilët i ka radhitur në dy grupe, e që në grupin “e parë zënë vend gjuhëtarët tanë – thotë prof. Topalli, ndër më të njohuritë me rendiment shkencor, që nga Konstandin Kristoforidhi, Aleksandër Xhuvani, Eqrem Çabej, Selman Riza, Mahir Domi, Shaban Demiri (Demiraj – B. K.)… deri tek një brez më i ri: Androkli Kostallari, Ferdinand Leka, Jani Thomai, Xhevat Lloshi, Hajri Shehu, Rami Memushaj, Ludmila Buxheli, Ali Jashari, Valter Memishaj, Shezai Rrokaj, Bardhyl Demiraj, etj., të cilët kanë hartuar vepra themelore me rëndësi të veçantë për studimet albanologjike” (Jetëshkrimi dhe veprimtaria shkencore e të gjithë gjuhëtarëve që nuk përfshihen në FESh (botimi i fundit akademik), është ndërtuar mbi CV-të e vetë atyre, përshtatur nga autori i veprës, në masën e duhur të këtij libri).

Pa dashur të japim mend për metodologjinë e pëlqyer të punës dhe arsyeve që ka pasur parasysh autori i veprës (e që ky venerim yni nuk i ulë vlerën veprës assesi), kujtojmë se në grupin e parë, kanë pasur vendin e tyre së pakut edhe dy akademikët tanë, këndej kufiri (Akademik Idriz Ajeti dhe Akademik Besim Bukshi), kurse në grupin e dytë (për shkak të moshës), Akademik Rexhep Ismajli, Prof. dr. Shefkije Islamaj, Prof. dr. Qemal Murati, Prof. dr. Begzad Baliu e ndonjë tjetër.

Hartimi i kësaj vepre, dallon nga disa fjalorë enciklopedikë e leksikone, ngase te çdonjëri gjuhëtar, janë përzgjedhur nga 3-4 e më tepër fragmente vlerësimi nga studiues të ndryshëm, për akëcilin studiues të përfaqësuar në faqet e Krestomacisë I, e ky është një tregues – sinjal i mirë për të fituar bindjen apriori, çdokush, se në ç’nivel është e çfarë përgatitje ka ai zë që ka vendin në këtë vepër. Këtë metodë – teknikë pune e konsideron të qëlluar, me të drejtë, edhe profesor Topalli, kur nënvizon se për këta gjuhëtarë, “janë dhënë fragmente të veprave themelore, por që nuk mungojnë edhe analiza konkrete të thelluara, që kanë bërë vetë autorët, apo konsiderata e vlerësime të të tjerëve, të cilat janë mbajtur në tubime e veprimtari dhe janë botuar në revista të ndryshme shkencore. Në këtë mënyrë, libri merr formën e një krestomacie, me lexime të shkurtra, që zbulojnë natyrën dhe fushën e kërkimeve gjuhësore të zërave të paraqitur”.

Gjuhëtarët e përfshirë në këtë vepër (madhore), janë radhitur sipas moshës së tyre, nga më i madhi me moshë (Konstandin Kristoforidhi, Elbasan, 22 maj 1827 – 7 mars 1895), deri tek studiuesja më e re (Ajten Hajdari – Qamili, Strugë, 3 shkurt 1979). Kjo bie në sy, me të hapur faqet e Krestomacisë I (faqe 5 – 7) e që pas çdo emri, shënuar jo sipas ABC-së, por sipas moshës së tyre, lexuesi mund të gjejë emrin e akëcilit gjuhëtarë, kurse në fund të faqeve të veprës, faqe 1663- 1669, është shënuar Indeksi i emrave, sipas rendit alfabetik A – Zh, dhe pas emrit janë dhënë edhe faqet e citimeve të veprave të ndryshme për të cilat ka shkruar çdo gjuhëtarë, kjo një punë shumë e mirë për të hyrë më lehtë në botën e dijes e të shkencës (për veprat e ndryshme, të cilat i ka zënë në gojë autori i një studimi). Edhe diçka tjetër dallon në shënimin e zërave të përfshirë në këtë vepër: të shkruarit e emrit dhe mbiemrit, jo sipas një standardi tanimë të pranuar përtej modelit tradicional shqiptar: mbiemri, inicialja e parë e prindit dhe emri, por emri dhe mbiemri, siç edhe e përdorim ne në jetën e përditshëm në ligjërimin e folur e në të shkruarit e zakonshëm. Nuk di nëse një model i këtillë pune është më i pranueshëm në ditët e sotme apo jo, krahasuar me atë europian e më gjerë?

Sido që të jetë, kemi bindjen e thellë dhe të padyshimtë se profesor Tefë Topalli, na ka dhuruar një libër të vlefshëm, i cili, me lëndën e përzgjedhur në këtë mënyrë të paraqitjes së tij, i ka munguar literaturës shqipe.

Urojmë profesor Tefën, ashtu siç edhe ka paralajmëruar, se ky libër është vetëm botimi i pjesës së parë, që për aq sa është e mundshme më shpejt, t’i rreket pjesës së dytë, ku do të përfshiheshin edhe shumë gjuhëtarë të tjerë, të cilët për një arsye ose një tjetër kanë mbetur pa u përfshirë në pjesën e parë, e që për të gjithë gjuhëtarët e përfaqësuar në pjesën e parë dhe ata që do të përfshihen në pjesën e dytë, profesor Tefë Topalli, nëse jo nga një shtatore, po ju skalit nga një bust, për t’i bërë të tillët të pavdekshëm për shumë mote e shekuj!

30 Dhjetor, 2024

Autor: Ferzileta Gjika 

Trashëgimia artistike e Huzri Hoxhës dhe lufta për ruajtjen e identitetit te Dibrës 

“Eshte nje ekspozite integrare per Dibren. Hearth-arsyeja pse vura kete emer ka te beje me origjinen ku kam lindur, ka te beje me origjinen e prinderve te mi ku ato kane vdekur,ku jam mesuar, ku jam pjekur, ku jane te gjitha traditat, ku jane te gjitha zakonet, historia e Dibres.” Huzri Hoxha

Në nje kohe kur mbrojtja e Dibrës është më urgjente se kurrë, arti shfaqet si një forcë e fuqishme për të ruajtur identitetin kulturor dhe historik si dhe për të mbrojtur trashëgiminë natyrore. Përmes artit ekspresionist te piktorit Huzri Hoxha, që pasqyron identitetin dibran dhe bukurinë e jashtëzakonshme të luginës së lumit Drin, krijohet një lidhje emocionale dhe kulturore që prek zemrat e njerëzve në shumë dimensione.

Piktori Huzri Hoxha, i lindur në Bllice të Dibrës, ka luajtur një rol të rëndësishëm në formësimin e artit ekspresionist shqiptar. Eksperimentet dhe eksplorimet e tij novatore në stil kanë kontribuar ndjeshëm në skenën e artit dinamik dhe në zhvillim të kombit. Nëpërmjet veprave të tij, Huzri Hoxha e ka vene ne qender te vemendjes Dibrën, si djep të identitetit shqiptar veçanërisht si vendlindjen e Skënderbeut, heroit të nderuar kombëtar. Arti i tij nënvizon rendesine për të mbrojtur këtë trashëgimi historike dhe kulturore nga kërcënimet që rrezikojnë zhdukjen e identitetit te saj.

Ky punim synon të ndriçojë lidhjen midis krijimtarisë ekspresioniste të Huzri Hoxhës dhe temave më të gjera të identitetit, kulturës, historisë dhe bukurisë së qenësishme të Dibrës dhe lumit Drin. Duke shqyrtuar veprat e përzgjedhura të artit të prodhuara në kontekstin e historisë, kulturës dhe identitetit të mishëruar, ai kërkon të nxjerrë në pah marrëdhënien simbiotike midis shprehjes artistike dhe etikës së komunitetit. 

Një çështje e shfaqur që përmbledh këto tematika është lëvizja për te drejtat mjedisore që kundërshton ndërtimin e digës së Skavicës. 

Kjo lëvizje ka galvanizuar komunitetin e Dibrës, duke sfiduar shkatërrimin e mundshëm të 35 fshatrave, rrezikimin e florës dhe faunës lokale dhe trazirat e mëdha sociale që do të sillte ky projekt.Diga kërcënon të mbysë nen uje pergjithmone pjesë të konsiderueshme të luginës përgjatë lumit Drin, duke përkeqësuar pabarazitë ekonomike të rajonit dhe duke përforcuar pabarazitë sistematike. Dibra, një nga rajonet më të varfra të Shqipërisë, ka vuajtur historikisht nga investimet e pamjaftueshme në infrastrukturë—një model i përkeqësuar nga besimi se projekti i propozuar i hidrocentralit mohon nevojën për zhvillim të mëtejshëm.  “Kundershtimi ndaj digës së Skavicës” nxjerr në pah pretendime të ndërlidhura për padrejtësi. Këto përfshijnë mungesen e transparences se informacionit për publikun—shkeljen e “të drejtës për të ditur”—ligjet e padrejta që favorizojnë kompanitë miliona dollarëshe pa konkurrencë dhe modelet historike të neglizhencës që kanë margjinalizuar Dibrën. Expertet argumentojnë për zgjidhje alternative për krizën energjetike të Shqipërisë, si energjia diellore dhe e erës, të cilat janë miqësore me mjedisin dhe nuk zhvendosin komunitetet apo shkatërrojnë ekosistemet. Në përfundim, ky punim eksploron sesi arti ekspresionist i Huzri Hoxhës reflekton dhe amplifikon betejat e ndërlidhura për identitet, kulturë dhe drejtësi mjedisore në Dibër.

Figura e Skënderbeut, heroit tonë kombëtar, në stilin piktural ekspresionist të Huzri Hoxhës përfaqëson një ndërthurje të fuqishme mes historisë dhe emocioneve artistike. Ky interpretim ekspresionist e nxjerr në pah heroizmin dhe shpirtin luftarak të Skënderbeut përmes ngjyrave të fuqishme, linjave dramatike dhe një qasje artistike që shkon përtej realizmit.
Ekspresionizmi i Huzri Hoxhës krijon një perceptim unik, duke theksuar jo vetëm madhështinë historike të Skënderbeut, por edhe emocionet që kjo figurë frymëzon te shqiptarët. Kjo vepër na kujton se arti ka fuqinë të ringjallë historinë dhe të lidhet emocionalisht me publikun, duke nxjerrë në pah se mbrojtja e Dibrës nuk është thjesht mbrojtje mjedisore, por një akt për të ruajtur historinë dhe identitetin e kombit shqiptar.

Vizioni artistik i pikturave të kryeveprës së vatrës së Huzri Hoxhës

Veprat e piktorit Huzri Hoxha qëndrojnë si një dëshmi e qëndrueshmërisë së një komuniteti që përpiqet të mbrojë historinë, kulturën dhe mjedisin e tij natyror nga forcat që kërcënojnë t’i zhdukin ato. Nëpërmjet objektivit të tij artistik, piktori Huzri Hoxha frymëzon një thirrje për veprim – duke i nxitur politikëbërësit të njohin kostot e thella njerëzore dhe kulturore të vendimeve të tyre. “Mjafton të shohësh peisazhet e tij dhe fillon të bisedosh me Piktorin, nga kjo bisedë mëson se sa e bukur është Dibra, sa histori ka ajo” shprehet Dr. Dritan Korumi. 

Pikturat e Kryeveprës së Vatrës së Huzri Hoxhës mishërojnë një përkushtim të thellë ndaj shprehjes emocionale të lirë, spontane dhe thellësisht personale. Këto vepra arrijnë thellësinë e tyre shprehëse përmes një lirie të jashtëzakonshme teknikë dhe ekzekutimi, duke theksuar cilësitë fizike të ndryshueshme të bojës për të ngjallur sensualitet, element fizik te vendit, dinamizëm dhe lirizëm. Së bashku, këta elementë bashkohen për të festuar bukurinë e Dibrës dhe për të përcjellë një angazhim të vendosur për të mbrojtur Dibren, vendlindje tone të dashur. “Ekspozita jote e pikturës, e hapur me një titull që vetëm një artist i vërtetë mund t’i japë kuptim të tillë të lartë, është një homazh i mrekullueshëm ndaj vlerave kombëtare dhe patriotike” shprehet inxhinier Shkelzen Qoka

Seria e Kryeveprës së tij te emeruar “Hearth” e perkthyer ne “Vatra” bazohet në forcën e pavetëdijes krijuese, duke braktisur përbërjen e strukturuar konvencionale. Në vend që të ndërtohen nga elemente diskrete dhe të ndara, pikturat shfaqin fusha dhe rrjete të unifikuara, të padiferencuara, me disa imazhe që ekzistojnë në një plan hapësinor të pastrukturuar. Kjo qasje pasqyron natyrën rrjedhëse dhe të ndërlidhur të emocioneve dhe identitetit kulturor dhe historik që ata kërkojnë të shprehin. Për të përforcuar këto efekte vizuale, pikturat e “Vatrës” se mjeshtrit Huzri Hoxha shpesh mbushin horizonte me të mëdha, duke i dhënë veprave si monumentalitet ashtu edhe një fuqi tërheqëse.

Ngjyrat e theksuara dhe shtresimi i ndërlikuar i ftojnë shikuesit në një përvojë gjithëpërfshirëse, duke përforcuar mesazhin se bukuria dhe trashëgimia e Dibrës janë monumentale dhe të denja për t’u mbrojtur. “Fjala e kuratorit, z. Peqini ishte në lartësinë dhe cilësinë e punëve tuaja Mjeshtër, pa ngjyrime a shkëlqime e lustrime të rreme, apo hipokrite. Arti juaj flet vetë duke qenë i plotsuar dhe i arrirë” shprehet ish-keshilltari. Presidentit Nishani, Z. Saimir Kodra.

Kritika e piktorit Huzri Hoxhës për drejtësinë e banoreve dibrane dhe shpërnguljen e detyruar në Dibër

“Nese nje qyteterimi do ti heqesh nje lume, 

ate do ta vdesesh, nese do ta mbulosh me uje ate do ta zhdukesh” Huzri Hoxha

Arti expressionist i piktorit Hoxha tregon se edhe kur miratohen vendime ne emer te shqiptareve duke mos marre parasysh rajonin e Dibres, zemren e Shqiperise, problemet e rëndësishme vazhdojnë. Nëpërmjet pikturave të tij kryevepra “Vatra”, mjeshtri Huzri Hoxha shqyrton në mënyrë kritike procesin e zhvendosjes, duke theksuar faktorët objektivë, vendimet politike dhe rolin kritik të pjesëmarrjes së publikut. Ai arrin në përfundimin se toka, bukuria natyrore dhe resourset e Dibrës i perkasin komuniteteve të Dibres dhe jane te trasheguara ne breza. Qeveria argumenton se pabarazitë në kënaqësinë e preferencave mund të adresohen përmes dinamikës së pronesise së banesave, duke sugjeruar që banorët e zhvendosur do te jene te kenaqur me shtëpitë dhe tokën e tyre të “re” përfundimisht mund të zhvendosen dhe të mos kthehen me në tokën e tyre stërgjyshore. Megjithatë, mjeshtri i penelit , piktori Hoxha hedh poshtë me vendosmëri këtë argument, duke pohuar se shpërngulja në Dibër – e shkaktuar nga ndërtimi i Digës së Skavicës – nuk është as fluide dhe as e barabartë sa të zgjidhë pabarazitë e krijuara në të ashtuquajturën “tokë e re”. Perkundrazi kjo do te shkaktoje probleme te medha sociale kur behet fjale zhvendosja e mijera banoreve nga tokat e tyre. 

“Arti s’te le as te qete as ne komoditet. U hedh nje veshtrim fluturimthi te gjithave, pastaj e ngul veshtrimin te secila dhe pret te pergjigjen, te robtojne syte, mendjen, jane ngujueset e vlerave artistike. E ngul veshtrimin fillimisht te portreti. Se, ne fund te fundit edhe portreti lipset te flas, perderisa ka brenda njeriun. Ne mos te flase, te kundroje dicka qe e ka thelle ne shpirt dhe qe piktori e ka zbuluar dhe e ka bere te kapshme edhe prej nesh” Pr.Dr. Adriatik Kallulli

Zhvendosja e detyruar nga Dibra do të përkeqësonte pabarazitë ekzistuese, duke përkeqësuar çështjet e drejtësisë sociale, ekonomike dhe të strehimit. Humbja e tokës stërgjyshore, lidhjet kulturore dhe kohezioni i komunitetit nuk mund të kompensohen me zgjidhje sipërfaqësore te bazuara ne treg. Kritika e mjeshtrit H.Hoxha thekson se nje zhvendosje e tille thellon padrejtesite strukturore, duke shembur themelet kulturore, historike, dhe ekonomike te komuniteteve te prekura.