Albert Vataj/

Arthur Schopenhauer, një nga filozofët më të njohur të pesimizmit, kishte një qëndrim të ashpër dhe shpeshherë mizantrop ndaj njerëzimit. Ai nuk “urrente” njerëzit në kuptimin emocional të fjalës, por i përçmonte për disa arsye filozofike dhe personale që buronin nga botëkuptimi i tij. Në vitet e fundit të jetës ai kishte për shoqëri vetëm qenin e tij, të cilin e kishte quajtur “Atma”, d.m.th. fjala sanskritisht (atman) ose brahmin (atma) që do të thotë “frymë jetike”, “thelb jetik” … domethënë gjithçka. që shumica e urrente dhe kundër të cilëve kishte shkruar «Bota si vullnet dhe përfaqësim». Mendoj se ishte ironike. Vajza e tij e vogël ishte mjaft agresive dhe ndaj bashkëqytetarët e quanin…Shopenhauer i ri! Thuhet se ai darkonte në Englischer Hof, një restorant i frekuentuar nga oficerë anglezë.

Para se të hante vendoste një monedhë floriri në tryezën përpara tij. Dhe e futi përsëri në xhep kur mbaroi. Një kamerier më në fund e pyeti kuptimin e asaj skene dhe ai u përgjigj se ishte një bast i heshtur me veten e tij. Pavarësisht se ishte ateist, ai do ta kishte lënë monedhën e arit në kutinë e dhurimeve të kishës më të afërt…Dhe do ta bënte këtë…ditën e parë që oficerët anglezë duke darkuar atje do të flisnin për çdo gjë tjetër përveç kuajve, grave dhe qenve.

Epo, shoh që pas 150 vitesh situata është e njëjtë: futbolli, femrat dhe makinat. “Ne heqim dorë nga tre të katërtat e vetvetes,” shtoi ai, “për t’u ngjajtur të tjerëve.

Një burrë mund të jetë vetvetja vetëm kur është vetëm.

Dhe nëse nuk i pëlqen vetmia do të thotë se nuk e do lirinë. Sepse ai është me të vërtetë i lirë vetëm kur është vetëm.”

Schopenhauer e konsideronte natyrën njerëzore si thellësisht egoiste dhe të pandryshueshme. Sipas tij, njerëzit janë të shtyrë nga “vullneti për të jetuar”, një forcë irracionale dhe e pandalshme që i bën ata të ndjekin interesat e tyre personale, shpesh në dëm të të tjerëve, por jo më pak edhe të vetes. Ai mendonte se jeta njerëzore është kryesisht vuajtje. Njerëzit kalojnë nga një dëshirë në tjetrën, duke mos qenë kurrë të kënaqur. Për më tepër, përpjekjet për lumturi shpesh përfundojnë në zhgënjim. Kjo i bëri Schopenhauer-in të besonte se njerëzit janë të paaftë për të ndërtuar një ekzistencë të lumtur dhe kuptimplotë.

Schopenhauer shpesh kritikon hipokrizinë, marrëzinë dhe sipërfaqësinë e shoqërisë njerëzore. Ai ndiente se shumica e njerëzve janë të interesuar vetëm për çështje triviale, si pasuria, fama dhe fuqia, duke lënë pas dore të vërtetat më të thella të ekzistencës.

Shkaku i mizantropisë së tij nuk është vetëm filozofik, por edhe personal. Marrëdhëniet e tij sociale ishin shpesh problematike. Ai pati konflikte të ashpra me nënën e tij dhe një jetë të vetmuar, duke ndikuar në qëndrimin e tij të përgjithshëm ndaj njerëzve. Schopenhauer u ndikua nga filozofitë lindore, të cilat theksojnë vuajtjen si një pjesë të pashmangshme të ekzistencës. Ai ndante idenë se largimi nga dëshirat dhe kontaktet njerëzore mund të çonte në një formë çlirimi nga vuajtja.

Mizantropia e Schopenhauer-it është një pasqyrim i filozofisë së tij pesimiste, që fokusohet në vuajtjen dhe absurditetin e jetës njerëzore. Megjithatë, ai gjithashtu e pranoi se ndjenja e dhembshurisë (çka ai quajti “baza e moralit”) është një nga rrugët e pakta për të kapërcyer natyrën egoiste të njerëzve.

---

Geraldina pret fotografin

Ndërsa Mbreti Zog priti dje gazetarët, mbretëresha Geraldinë u “intervistua – fotografua” nga fotografi i Daily Express në Stokholm. Ai është fotografi i parë që pritet zyrtarisht që kur mbretëresha e re u detyrua të ikte nga Shqipëria me foshnjën e saj, atëherë vetëm disa ditëshe. Fotot tregojnë se sa mirë është tani nga kalvari i udhëtimit të saj tetëmbëdhjetë orësh në rrugët me gunga drejt Greqisë. “Isha shumë e sëmurë,” i tha ajo Hilde Marchant-it të martën, “dhe nuk e dija vërtet se çfarë po ndodhte. Fëmija qau gjatë gjithë kohës… Tani ai është mirë.” – Burimi : Daily Express, e enjte, 20 korrik 1939, faqe n°3.

---

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 27 Dhjetor 2024

“Daily Express” ka botuar, të mërkurën e 19 korrikut 1939, në ballinë dhe faqen n°3, intervistën ekskluzive asokohe me Mbretëreshën Geraldinë në Stokholm, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Mbretëresha Geraldinë rrëfen historinë e saj

Geraldina me bashkëshortin e saj ish-Mbretin Zog zbarkuan dje në Stokholm. Foto e Daily Express.

Zogu ka kurorën në një valixhe

Dhe gruaja e tij thotë : “Dua një jetë të qetë në Angli me fëmijën tim”

Nga Hilde Marchant

Stokholm, e martë.

Ahmet Zogu i Shqipërisë, ish-rebel, ish-mbret, është duke shkuar për në Angli me kurorën në valixhen e tij për të udhëhequr jetën e një zotërie anglez.

Ndërkohë, ai është vendosur me gruan e tij, Geraldinën, në suitën e dytë më të mirë, (18 £ në ditë) të një hoteli në Stokholm, me pamjen mjaft magjepsëse të pallatit të Mbretit të Suedisë përtej lumit.

Suita më e mirë është rezervuar nga një turist amerikan.

Zogu ende shpreson. “Unë jam ende një fuqi politike.” — thotë ai.

Këtë mbrëmje me truprojën shqiptare rreth meje fola me ish-mbretëreshën në sallonin e suitës së tyre. Ajo flet me një theks të çuditshëm amerikano-shqiptar. Ajo po pret të vijë me padurim në Angli.

“Ne do të vendosemi atje. Anglezët kanë zemra të ngrohta dhe unë i kam dashur gjithmonë. Atje do të jemi në gjendje të jetojmë të lumtur dhe të qetë dhe ta rrisim fëmijën tim ashtu siç duam.”

Më pas, pas një reagimi të shkurtër të sekretarit, ajo shtoi : “Sigurisht, ne nuk planifikojmë të vendosemi për një kohë të gjatë. Shpresojmë të kthehemi shumë shpejt në Shqipëri. Burri im po punon që Shqipëria të rifitojë pavarësinë dhe ne do të kthehemi e të kurorëzohemi.”

Ndërkohë ata do të vendosen në Angli. “Ne duam një pronë jashtë Londrës. Gjithmonë kam dashur të udhëtoj dhe, mbi të gjitha, të shoh Anglinë, por kurrë nuk kam shpresuar se do të ishte krejt kështu.”

Mbretëresha Geraldinë kishte veshur një fustan të bardhë dhe bizhuteritë e saj e vetme ishin disa kapëse moderne me diamante.

“Më duhej të lija gjithçka në pallat. Unë arrita të paketoja vetëm një valixhe. Nuk munda t’i merrja të gjitha bizhuteritë e mia, mora vetëm dy-tre sende që më kishte dhënë burri.”

“Isha shumë e sëmurë gjatë rrugës dhe më duhej të hipja në barelë dhe nuk isha plotësisht e sigurt se çfarë po ndodhte. Foshnja qau gjatë gjithë kohës, humbi peshë dhe u sëmur. Patëm frikë për të. Por ai u shërua shpejt kur unë ndalova së udhëtuari.”

Djali i saj i vogël ishte tre ditësh kur ajo u largua nga Shqipëria.

“Tani mjekët thonë se ai po gjallërohet. Ai ka shtuar peshë dhe nuk qan më.”

Fëmija është i bukur me sy blu të ndezur. Një kirurg suedez materniteti e pa sot atë dhe tha se ishte po aq i rëndë në peshë sa çdo foshnje për moshën e tij.

Mbretëresha Geraldinë, njëzet e tre vjeç, naive dhe me stil amerikan, ka entuziazëm të madh. Ajo u shërua shpejt nga tragjedia e arratisjes së tyre – tetëmbëdhjetë orë me makinë mbi rrugët me gunga malore për në Greqi – kur italianët hynë në Shqipëri.

Mbreti Zog, megjithatë, luan rolin e të Burgosurit modern të Zendas. Kur zbriti nga anija në portet e Stokholmit, ai dha përshëndetjen mbretërore shqiptare – duke e vënë krahun në gjoks.

Ai kishte ecur drejt urës së këmbësorëve që të çonte në breg, sikur do të shkonte në teatër për të parë një shfaqje. Ai qëndroi në këmbë për të marrë duartrokitje, por turma heshti.

Mbreti, i veshur me një kapelë marinari, xhaketë sportive blu dhe këmishë të bardhë, përshëndeti dhe mbretëresha tundi me dorë. Pas në heshtjeje të vdekur hynë në doganë.

Më pas katër motrat e Zogut zbritën në pasarelë me vello në kapelet e tyre të anuara dhe me lule në krahë.

Valixhja e re

Pas tyre, një valixhe krejt e re prej lëkure viçi, një nga butonat e të cilës ishte hapur. Ajo përmbante pasurinë dhe kurorën e Zogut. Ai e paguan udhëtimin e tij në mërgim me ar të lashtë, monedha të vjetra shqiptare dhe bizhuteri që i futi në valixhe para se të ikte.

Kur mbretëresha më foli më vonë, ajo tha : “Mbreti arriti të shpëtonte disa relike nga pallati, por ai madje duhej të linte rrobat tona pas.”

E pyeta nëse i pëlqente të bënte një jetë private. Ajo u përgjigj : “Më pëlqen. Tani do të vendosemi në një jetë të qetë familjare. Sigurisht që këtë e kisha në Shqipëri, megjithëse kisha disa ceremoni publike për të bërë. Pavarësisht gjithçkaje, unë preferoja të qëndroja në shtëpi.”

Për një çift të sapomartuar, ata janë të rrethuar nga familjarë të shumtë. Katër motrat e ndjekin çiftin kudo që shkojnë. Edhe ato presin të kthehen në Shqipëri, ku kanë qenë kapitene në ushtrinë e grave.

Ish-mbretëresha Geraldinë u sëmur gjatë udhëtimit nga Riga në Stokholm. Ishte një udhëtim i vështirë dhe ajo mbërriti shumë e zbehtë, flokët i binin në fytyrë.

Ajo kishte veshur një pallto të bardhë të lehtë dhe një fustan të thjeshtë me stampa. Sapo mbërritën në hotel, një “manikyre” dhe një parukiere erdhën për t’i parë dhe ish-Mbreti Zog solli një berber. Rrobat e tyre ishin të gjitha të hekurosura nga një shërbëtor.

Sa herë që ndonjë nga shërbëtorët kalonte në dhomë, ata kontrolloheshin nga truproja që ishte ulur jashtë derës.

Këta burra janë besnikë. Ata janë anëtarët e oborrit mbretëror shqiptar që e ndoqën Zogun në ekzil.

Ata u përpoqën që suita e hotelit të dukej si një oborr mbretëror. Ata mbanin një shërbëtor në derë gjatë gjithë kohës dhe sillnin tufa me trëndafila në dhomë.

Lulet ishin kryesisht nga konsulli shqiptar, z. Gordland, agjent i sigurimit të transportit detar, i cili ende e mban titullin me dinjitetin më të lartë.

Kur mbretëresha Geraldinë e kaloi ditën me shërbëtoren e saj dhe manikyristen, ajo dukej një foto krejt ndryshe. Ajo është e gjatë, e hollë dhe e bukur.

Por ajo më tha : “Nuk bëhet fjalë që ne të shkojmë në Hollywood. Unë nuk do të bëj një film, dhe burri im nuk do të shkruaj një libër.”

“Mijëra shqiptarë besnikë ende shpresojnë që së shpejti të kthehemi si mbreti dhe mbretëresha e tyre dhe të ruajmë dinjitetin tonë për ta. Bashkëshorti im dhe unë do të donim të shihnim sërish Shqipërinë.”

Ndërkohë, princi i vogël flinte një kat më lart, në një dhomë në qoshe. Kur hyri në hotel dhe u përkëdhel nga turistët amerikanë, ai vetëm qeshi.

Djepi i tij, i mbuluar me një mbulesë anti-pluhuri, e ndoqi në një tjetër taksi.

Gjëja e parë që bënë dadot e tij ishte ta ushqenin dhe më pas ai shkoi të flinte gjithë pasditen. Ai është i vetmi person i lumtur dhe i pashqetësuar në të gjithë grupin, megjithëse me siguri do të rritet një pretendent i ri mjaft i pakënaqur.

Albert Vataj/

Shkodra e muzikës, e mjeshtrave të mëdhenj të pentagramit, e poetëve dhe e këngës, rikthehet me një tjetër fitore në historinë e festivaleve të këngës në RTSH. Ka qenë grupi, Shkodra Elektronike, magjia e dyshes, Beatriçe Gjergji dhe Kolë Laca dhe “Zjerm”, kënga që u shpall fituese e edicionin e 63-të të Festivalit të Këngës në RTSH. Rrjedhimisht kjo këngë do të përfaqësojë Shqipërinë në Eurovision 2025 dhe me shumë gjasë do të jetë një nga përfaqësimet më dinjitoze të traditës sonë të këngës në këtë arenë të madhe betejash dhe risish krijuese dhe interpretuese.

“Zjerm” erdhi në këtë sfidë të këngës, për të rrëmbyer një interes të paprecedentë të publikut dhe të jurisë. Performanca e Shkodra Elektronike i vuri “zjarrin” skenës, duke u shndërruar në një çast magjik të eventit më të rëndësishëm të vitit.

Votës përfundimtare iu bashkua 50% vota e jurisë dhe 50% vota e publikut e diasporës. Me këtë sistem Shkodra Elektronike grumbulloi 143 pikë në total.

Çmimin e Dytë e rrëmbeu Elvana Gjata me këngën “Karnaval” me 135 pikë

Çmimi i tretë iu dha këngëtarit Alis me këngën “Mjegull” duke marrë 59 pikë

Ky festival kishte një rritje artistike dhe vlerash substanciale krahasuar me ballafaqimet e tjera të këngës, muzikës, produksioneve artistike, përgatitjeve dhe përmbylljes.

Dyshja shkodrane Beatriçe Gjergji dhe Kolë Laca, jo vetëm fituan të drejtën për të përfaqësuar Shqipërinë në Eurovision 2025, por dëshmuan se ka ende vlera me të cilat ne mund të përfaqësohemi, se ende shpirti krijues, kurajoja artistike, risia, arrijnë të rrëmbejnë, jo vetëm votat dhe mbështetjen, por edhe zemrën e publikut.

Po, mund t’ju ofroj tekstin e këngës “Zjerm” nga grupi “Shkodra Elektronike”, për të shpërfaqur më saktë dhe më të plotë këtë aureolë dritë zjarri që mbushi skenën e edicionit të 63-të të Festivalit të Këngës në RTSH.

“Zjerm”

Në këtë minutë, në këtë çast

Me paranoja

Pas shiut, ylber të duket bota

Nuk përreth asgjë ambulancë

S’ka kush flet me arrogancë

Edhe sot na thane

Që s’prishet koha.

Përfundova nën ujë

Kurrë s’mu tha goja.

Imagjino një minutë

Pa ushtarë,

Pa jetimë.

Asnjë shishe në oqean.

Naftës I vjen era jargavan.

Lirinë e fjalës

T’a mëson shkolla

Krijo në mua një zemër t’pastër.

Në natën time,të dërgoj dritën.

Aman miserere.

Aman miserere.

Në zemrën time.

Në zemër teme.

Ky minutë do të vazhdojë.

Njerëzit e mirë.

Njerëzit pa emër.

Kërcejnë valle në shpirt.

Jarna ne ti toka ime,

Ku kam lindë s’do të harroj.

Jarna ne ti toka ime,

Vazhdo më shndrit,

Shndrit, Shndrit, Shndrit…

Zjerm!

Bjer mbi vallet tona tribale,

Që ushtrojnë sa orteku kur bjen n’male.

Zjerm!

Njerëzit pa emën e njerëzit e dlirtë,

Njerëzit të këputur e bijnë

Si 7 thika që t’ngulen n’shpirt.

Zjerm!

Këtu flen deti, rana e hana.

E yjet s’i shohim se yjet na I shkel kamba.

Kur ecim n’jerm.

Zjerm!

Jena t’untë për flakë e dritë,

E t’kërkojmë…

N’kyt Terr që s’pranë tuej Shndritë

Krijo në mua një zemër t’pastër.

Në natën time,të dërgoj dritën.

Aman miserere.

Aman miserere.

Në zemrën time.

Në zemër teme.

Ky minutë do të vazhdojë.

Njerëzit e mirë.

Njerëzit pa emër.

Kërcejnë valle në shpirt.

Jarna ne ti toka ime,

Ku kam lindë s’do të harroj.

Jarna ne ti toka ime,

Vazhdo më shndrit,

Shndrit, Shndrit, Shndrit…

Nuk mund të ishte i plotë ky prezantim i këngës fituese dhe këtij teksti të jashtëzakonshëm, shprehës, i cili mori jetë përmes një virtuoziteti që i dha jetë këtij produksioni artistik, duke e bërë këtë shprehje puls të ritmit të skenës dhe publikut.

Qysh prej titullit “Zjerm”, ajo përfaqëson pasionin, jetën, dritën dhe luftën e brendshme të njeriut për të kapërcyer errësirën dhe apatinë. Zjarri këtu mund të lidhet edhe me një thirrje për ndryshim dhe ripërtëritje, një dhuratë nga Prometeu, për të ndezur diellin e jetës në të gjallët e çdo përjetimi.

Për të vijuar me këtë përshkrim përjetues me vargjet, “Zjerm! / Bjer mbi vallet tona tribale/ Që ushtrojnë sa orteku kur bjen n’male.” Këto vargje shprehin fuqinë shpërthyese të zjarrit si një forcë që ndez jetën dhe lidh njerëzit me rrënjët e tyre, duke krijuar një ndjesi komuniteti dhe bashkimi, duke e ofruar këtë këngë si një himn jete.

Teksti, si tipari karakteristik nga më të rëndësishmit të këngës, ka një komponent të thellë shpirtëror, duke bërë thirrje, për një zemër të pastër dhe dritë që dëbon errësirën. Ky motiv është i lidhur me nevojën për reflektim dhe rigjallërim, ripërkufizim të caqeve të shpirtit njerëzor, rilindje në energjinë përtëritëse që sjell arti.

“Krijo në mua një zemër t’pastër./ Në natën time, të dërgoj dritën.”, këto vargje përçojnë një mesazh të fuqishëm për pastrimin e shpirtit, një kërkesë për hir dhe falje, e cila mund të interpretohet si një apel ndaj vetes ose ndaj një fuqie më të lartë. Errësira në këngë rreket të simbolizojë të keqen, vështirësitë dhe vuajtjet që njerëzit përballojnë. Por përballë saj qëndron, drita-shpresa, dashuria dhe guximi për të vazhduar përpara.

Dhe vijojnë vargjet e “Shkodra Elektronike”, duke thirruar dhe therur thellë në mendim dhe ndjenjë, “Njerëzit pa emën e njerëzit e dlirtë, / … N’kyt Terr që s’pranë tuej Shndritë.

Ky kontrast mes dritës dhe errësirës është një thirrje për solidaritet dhe besim se ndryshimi mund të ndodhë edhe në kohë të vështira. Teksti përmend “tokën” si një element të fortë lidhës me identitetin dhe rrënjët. Ky është një moment i rëndësishëm reflektimi mbi atë që na përkufizon si individë dhe si komunitet.

Dhe ndihet aroma e Shkodrës me, “Jarna ne ti toka ime, Ku kam lindë s’do të harroj.”, këtu shfaqet një ndjenjë e thellë e përkatësisë dhe dashurisë për vendlindjen, duke reflektuar mbi lidhjen e pazgjidhshme mes individit dhe kulturës së tij. Kënga përmend “njerëzit e mirë” dhe “njerëzit pa emër,” duke krijuar një ndjesi universaliteti dhe përfshirjeje.

Kjo është një thirrje për të kapërcyer barrierat e ndasive dhe për të ndërtuar një botë më të drejtë dhe të gjithëpranuar, pa luftra dhe pa ndotje, pa asgjë që e merr nën kërcënim jetën.

Kënga “Zjerm” është një thirrje për ripërtëritje shpirtërore, një reflektim mbi identitetin dhe një apel për bashkim dhe solidaritet, sot dhe përgjithmonë sepse ne kemi nevojë për njëri-tjetrin dhe përmes kësaj përmbushje për të krijuar një të sotme të denjë për njëri-tjetrin. Ajo mbart një energji të fuqishme, duke kombinuar traditën shqiptare me mesazhe universale dhe tinguj modernë, një harmonizim që përshkon si një fill drite përgjatë gjithë këtij shpimi drithërues. Interpretimi mbetet i hapur për emocionet dhe përvojat e çdo dëgjuesi, çka e bën këtë këngë një vepër artistike komplekse dhe të ndjeshme, një nevojë për komunikim dhe balsam për shërim.

Po, kjo këngë më të gjithë komponentët rrëzoi paragjykimet, shkallmoi çdo logjik të sëmurë, që sipas së cilës, publiku nuk mundet të bëjë zgjedhjen e duhur. Kësaj here ishte vërtetë një ballafaqim i guximshëm i artit me publikun dhe fituan të gjithë, fitoi vlera, krijimtaria, fuqia vokale, muzika dhe aranzhimi, fitoi shija e rafinuar, tradita dhe modernia në këtë shkrirje, fitoi Shkodra Elektronike, “Zjerm”, ngrohtësi solli në çdo zemër, prush hodhi në çdo shpirt, shndriti në çdo mëndje e dalldisi çdo përjetim.

Kristo Çipa/

Ishte gjysëm e dytë e shekullit të 19 kur në qiellin shqiptar filluan të vezullojnë yjet e Rilindjes kombëtare të ardhur nga të katër anët e horizonzit dhe gjithë kontinentet e botës për të qëruar qiellin e kombit më të vjetër. Një ndër këta yje vezullues ishte dhe Marko Moçka i lindur në vitin 1857 në pjesën e ultësirës së Vlorës dhe mbaron shkollën fillore në qytetin e Vlorës. Vatra familjare dhe flaka e dheut të Mëmëdheut e përgatitën Marko Moçkën për të kapur armën më të fuqishme të kohës që ishte dija. Mbaron shkollën e mesme dhe të lartë në Janinë dhe kalon oqeanin ku vazhdon arsimin në teologji ku merr edhe titullin fetar “ Dhespot”

Era e Atdheut dhe e flamurit e rikthejnë At Marko Moçkën në Shqipër më 25.4.1912 ku krijon edhe shoqatën e parë të fesë ortodokse..

Fillon të krijojë marrëdhënje me personalitetet shqiptare në Shqipëri dhe Amerikë dhe krijon mundësinë e takimit të parë me Presidentit Amerika Uillson ku edhe i ngarkohet detyra e bekimit të flamurit kombëtar në ditën e shpalljes së pavarsisë. Dhe Ati menjëherë pas shpalljes së pavarsisë i shkruan Presidentit Uillson:

“Mesazhin tuaj plr moscoptimin e tokave shqiptare e lexova në ditën e flamurit më 28 Nëntor 1912 dhe u prit me duartrokitje e brohoritje të fuqishmr. Shqipëria dhe shqiptarët do ju jenë përherë mirënjohës SHBA dhe juve Zoti Presidend”! Në takimin e dytë pas shpalljes së pavarsisë, Presidenti i drejtohet At Marko Moçkës

“-Gëzohem shumë që ju takob personalisht zoti Marko dhe u informova se gjithshka shkoi mirl! Ta gëzoni pavarsinë!

Këtë takim tonin mund ta quajml edhe fillimi e marrdhënieve miqësore shqiptari-amerikane, apo jo zoti Marko?” Të dy burrat rrokën duart mbi flamuj, dhanë besim e miqësi. At Markua edhe gjatë luftës sl dytë botërore mbajti një qëndrim pro aleatëve perëndimorë duke bekuar misionin angli-amerikanë në vitin 1943. Në kishën e shën Kollit u strehuan 50 hebrej. Kjo kishë që ishte ndër më të mëdhat në Ballkan u rrafshua nga regjimi komunist vite më vonë.

Burrat e bekuar të Shqipërisë çuditërisht kanë patur një fund tragjik ashtu si edhe At Marko Moçka i cili u masakrua nga regjimi komunist në vitin 1947. Për figurën e At Marko Moçkës kanë folur e shkruar shumë personalitete si Pjetër Arbnori, Osman Kazazi, Haki Koltraki, Bardhosh Gaçe, Vath Gruda e të tjerë. Në plejadln e burrave me bekim hyjnor At Marko Moçka do të ngelet ndër më të diamantët se ai kurrë su përlye me baltën e pushtetit. Në nderim të tij unë kam shkruar një poezi të cilën me shumë dëshirë po e rreshtoj në këtë shkrim homazh për Atin.

Dr. Nikollë Loka/

Sali Çeka lindi në Filat të Çamërisë, në një familje atdhetarësh, më 20 gusht 1892. Në kushtet e terrorit të egër osman, që në moshë të re, ai mësoi të shkruante e të lexonte shqip. Arsimin fillor e kreu në vendlindje, ndërsa arsimin e mesëm në gjimnazin e Janinës. Që kur ishte në bankat e shkollës, botoi shkrime në gazeta përparimtare të kohës, si: “Zgjimi i Shqipërisë”, “Korça”, “Bashkimi i Komit”, etj, ku me guxim mbrojti të drejtat e shqiptarëve për liri e progres shoqëror, duke i çjerrë maskën politikës mashtruese të xhonturqve. Ai u bë një ndër veprimtarët kryesorë, në rradhët e nxënësve të Janinës, anëtar i shoqërisë “Toskëria”, që luajti një rol të rëndësishëm në organizimin dhe bashkërendimin e përpjekjeve të Idadijes në mbështetje në veprimtarisë atdhetare të klubit “Bashkimi”. I tillë ishte rasti i pjesëmarrjes në lëvizjen mbarëkombëtare për mbrojtjen e alfabetit të njësuar në gjuhën shqipe me shkronja latine. Në atë kohë Sali Çeka botoi një shkrim në gazetën “Korça”, ku iu kundërvu përdorimit të abetareve me shkronja turko-arabe”.

Studimet e larta Çeka i kreu në Institutin Pedagogjik të Besansonit, në Francë. Ishte dërguar atje me bursën që iu dha si nxënës me përfundime të shkëlqyera në mësime. Ai qe nga të parët, që u vu në shërbim të Qeverisë shqiptare të Vlorës, për të shërbyer si mësues. Më 27 shtator 1913, emërohet mësues në Normalen e Elbasanit, ku u shqua për përgatitje të mirë shkencore, aftësi të veçanta si mësimdhënës dhe për ndërgjegje e pasion të lartë në kryerjen e detyrës. Që nga ajo kohë ai kryen detyra të rëndësishme: drejtor dhe inspektor i arsimit në Berat (1916), mësues në Normale (1917), sekretar në kryesi të kabinetit që doli nga Kongresi Kombëtar i Lushnjes (1920), anëtar i Komisisë arsimore (1920), drejtor i shkollës Normale (1921), kryeinspektor i arsimit në Elbasan (1922) dhe inspektor i Përgjithshëm në Ministrinë e Arsimit(1922) etj.

Arsimi në Shqipëri në fillim të viteve 1920 u përfshi në përpjekjet për kombëtarizimin, demokratizimin, laicizimin dhe njësimin e strukturës e përmbajtjes së shkollës shqipe. Pjesë e kësaj lëvizjeje u bënë forcat më progresiste të shoqërisë shqiptare. Por rruga e zhvillimit të arsimit u përball me vështirësi dhe pengesa, që lidheshin me faktorë ekonomikë dhe social-psikologjikë. Parimet bazë të ndërtimit të shkollës së re shqiptare Sali Çeka i ka formuluar në “Revistën Pedagogjike”, të cilën e drejtoi vetë që nga numri i saj i parë (shtator 1922 e deri në numrin 11, korrik 1923); në ligjet që ka hartuar e janë miratuar në Këshillin Kombëtar gjatë vitit 1922-1923, kur kryente detyrën e Inspektorit të Përgjithshëm në Ministrinë e Arsimit; në tekstet e gjuhës, aritmetikë e shkencës, që ka hartuar e botuar. Në kongreset arsimore të viteve 1922 e 1924, ka marrë pjesë dhe ka luajtur rol të rëndësishëm, duke u radhitur në krahun e forcave më përparimtare të kohës. Sali Çeka ishte për një shkollë të re me orientim perëndimor e mbështetur në parime demokratike, që të synonte edukimin e brezit të ri me dashuri për atdheun e diturinë. Rëndësi të veçantë ai i jepte arsimimit të femrës shqiptare, gjë të cilën e ka shprehur në disa shkrime dhe në fjalën e tij në Kongresin Arsimor Kombëtar të vitit 1924. Ai e kishte aftësuar bashkëshorten e tij dhe e bëri mësuese të vajzave në Elbasan që në vitin 1916.

Një nga meritat e Sali Cekës për demokratizimin e arsimit është ndihmesa që ai ka dhënë për shkollën laike shqipe. Në vitet 1920-1924, polemika ndërmjet mbrojtësve të idesë së shkollës laike me kundërshtarët e saj, merr forma të mprehta. Gazeta “Ku Vemi?” ,e drejtuar nga vetë ai, u bë tribunë e përparuar e kësaj polemike, ku shprehu pikëpamjet e tij demokratike në mbrojtje të idesë së shkollës laike, duke iu kundërvënë konceptit të klerit, sipas të cilit shkollat duhet të ishin veç për fëmijët e krishterë dhe veç për fëmijët myslimanë. Me veprimtarinë mjaft të pasur, megjithë jetën e shkurtër, si veprimtar për liri e pavarësi, për demokratizimin e jetës së vendit, si përkrahës i laicizmit të shkollës dhe organizator e reformator i shkollës kombëtare, si zbatues i medodave bashkëkohore në mësimdhënie, si hartues i disa teksteve mësimore, Sali Çeka zë një vend të nderuar në radhën e atdhetarëve të shquar të kohës dhe të historisë së arsimit tonë kombëtar. Në vitin 1920, botoi në Elbasan “Këndim i shpejtë e i shpjeguem për rendin III-IV të shkollave fillore”. Në vitin 1921 përshtati e botoi në Tiranë “Libri i parë i njehsimit” për shkollat fillore, rend i parë. Më 1923 botoi në Tiranë “Mësime mbi shkenca fizike e natyrore me zbatime në shëndetësi, bujqësi, në industri”, në dy pjesë. Të dy këta libra u ribotuan në Vlorë më 1927 dhe në Tiranë më 1928. Përveç këtyre botimeve, Sali Çeka ka bërë disa përkthime me karakter pedagogjik.

Edhe në fushën e kulturës spikat kontributi i Sali Çekës në grumbullimin e vlerave të krijimtarisë folklorike, letrare e asaj gjuhësore të popullit, si dhe ngritjen e institucioneve dhe organeve të shtypit për botimet e tyre. Më 1918, në Elbasan ngrihet shtypshkronja e parë, lajmin për themelimin e së cilës e jep Sali Çeka.

Krahas punës arsimore, Sali Çeka ka kryer një veprimtari të gjërë politike, sidomos për demaskimin dhe çrrënjosjen e mbeturinave të feudalizmit. Për këtë arsye, populli i krahinës së Sulovës në Qarkun e Elbasanit e zgjodhi deputet dhe përfaqësues të tij në Kongresin Kombëtar të Lushnjës në vitin 1920, si përfaqësues i Sulovës dhe i Dumresë. U zgjodh sekretar i Këshillit të Ministrave. Në detyrën e zgjedhur u mor me organizim, drejtim e gjithçka që kishte të bënte me programin, zbatimin e tij dhe mbarëvajtjen e punëve, si dhe me dokumentacionin e Kuvendit të Lushnjës. Kultura e tij energjike, vendosmëria për t’i çuar objektivat deri në realizimin e tyre, e ngritën figurën e tij në nivelin më të lartë si pjesë e pandarë e suksesit të kësaj ngjarjeje madhështore të historisë sonë mbarëkombëtare. Ai luajti një rol aktiv gjatë seancave të diskutimeve dhe në komisionet ku u zgjodh pjesëmarrës. Tribunë e pikëpamjeve politike të tij u bë gazeta “Ku vemi?, të cilën ai e drejtonte vetë.

Pikëpamjet politike e shoqërore të Sali Çekës në periudhën 1920-1924, kanë qenë demokratike. Në këtë periudhë, Elbasani, karakterizohet nga një luftë klasore ndërmjet dy grupimeve të rëndësishme politike i “Pleqsorëve”, që përfaqësonte interesat e feudalëve të mëdhenj, si Shefqet Vërlaci etj, dhe grupi i “Popullorëve” që shprehte interesat e borgjezisë së re dhe të intelektualëve atdhetarë. Në prag të zgjedhjeve të dhjetorit 1923 diferencimi klasor u bë mjaft i mprehtë. Në situatën e ashpër të luftës klasore u krijua në Elbasan grupi politik “As i pashës as i beut”, me kryetar Ahmet Dakli dhe anëtarë të rëndësishëm Sali Çeka, Rrapush Demeti, Hysen Plangarica, Kamber Shabani, Ibrahim Hastopalli, Thanas Floqi.

Ky grup doli me një platformë të pavarur politike, e cila shquhej për tendenca të mprehta demokratike dhe kombëtare. Pjestarët e tij kërkonin përfaqësimin e mendimit të popullit, të vegjëlisë dhe jo të pashës e të beut. Në programin e këtij grupimi politik kërkohej edhe sigurimi i sovranitetit të popullit në Parlamentin kombëtar, zgjedhjet të ishin të drejtpërdrejta dhe të fshehta, të garantohej me ligj liria e fjalës e shtypit, heqja e sistemit të taksave të rënda mbi popullsinë etj. Në këtë frymë përparimtare me karakter demokratik një meritë të veçantë ka dhe Sali Çeka, si një nga anëtarët më aktivë që luftoi kundër synimeve uzurpatore dhe obskurantiste të Shefqet Vërlacit.

Më 1 shkurt 1925, Sali Çeka vritet në fshatin Selvias të krahinës së Sulovës së Elbasanit nga reaksioni feudal dhe forcat obskurantiste të kohës”. Eshtrat e Salih Çekës sot ndodhen në varrezat e dëshmorëve të atdheut në Elbasan. Në shtëpinë ku ai jetoi, është vendosur një pllakë përkujtimore, ndërsa në vendin ku u vra më 1 shkurt 1925, ndodhet lapidari në kujtim të tij.

Sali Çeka është shpallur “Dëshmor i Atdheut” dhe mban titullin “Mësues i Popullit”. Këshilli i Qarkut Elbasan dhe Këshilli i Bashkisë së këtij qyteti i kanë dhënë titujt “Qytetar nderi” i qarkut Elbasan dhe “Qytetar nderi” i Bashkisë Elbasan. Shkolla e mesme industriale në Elbasan mban emrin e tij.