Kristaq  BALLI

George D. Boria (1903-1990) (i njohur ndryshe edhe si “Bratko”) konsiderohet si një nga fotografët e suksesshëm shqiptaro – amerikanë që ka lënë gjurmë të pashlyeshme në historinë e pasqyrimit të ngjarjeve të Luftës II Botërore dhe pas saj, fillimisht në Europë e më tej në rajonet e Lindjes së Largët (Japoni, Kore, Tailandë, Tibet, Vietnam, Kamboxhia, etj) ku ai ushtroi aktivitetin e tij fotografik posaçërisht si fotograf zyrtar pranë komandantit të Shtabit të Gjeneralëve të Fuqive Aleate, gjeneralit të famshëm amerikan Douglas McArthur. Ai punoi edhe më tej në Japoni si fotograf deri në vitin 1961. Njihet edhe si fotografi i familjes perandorake Hirohito.  Pinakoteka e tij prej më se 30.000 foto e negativa  është dhuruar  prej tij Memorialit të gjeneralit strateg McArthur në Norfolk, Virxhinia, ShBA. Veç shumë serive fotografike të ruajtura në disa muze e institucione të njohur amerikanë, si dhe në Muzeun e Artit Oriental “Bratko”, Korçë, nga ky koleksion, para pak kohësh,  janë botuar tre katalogë  luksozë me foto me ngjyra nga situata dhe rimëkëmbja e Japonisë pas Luftës  II Botërore (1947-1961), të cilët kanë patur një jehonë të gjerë në opinionin japonez e më gjerë. Veprimtaria e tij fotografike është pasqyruar edhe në shtypin shqiptar, ku ai vlerësohet si një prej fotografëve që ka një vend nderi në aradhën e fotografëve shqiptarë të shek. XX. 

Gjithashtu në Shqipëri ai njihet si një prej filantropëve të mëdhenj, pasi i la me testament qytetit të Korçës Muzeun e Artit Oriental “Bratko”, godinën e re të ndërtuar prej tij  dhe koleksionin vetiak të pasur, të  rrallë e ekzotik me objekte nga arti dhe etnologjia e vendeve të Lindjes së Largët, i vetmi i këtij lloji në Ballkan.

Por George D. Boria njihet gjithashtu si artist i suksesshëm në një zhanër artistik figurativ shumë të veçantë,  origjinal e autentik të quajtur “scissors” (prerje me gërshërëz), me të cilin ai u bë i njohur dhe penetroi në studiot e mëdha hollivudiane si teknicien dhe piktor realizuas i filmave të atëhershëm “cartoon” duke dizenjuar karaktere personazhesh të dashur për fëmijët. Ai ka punuar si artist krijues në filmat e animuar  të studiove  hollivudiane “Cuby the Bear”, “Lost World” , “Tony the Cub” që rivalizonte filmin e njohur sot si  “Miki Maus”, etj., me çrast ai u bë i njohur dhe jehona e famës së tij u pasqyruar edhe në shtypin  amerikan e atë të Korçës të viteve ’20, që e cilësonte  si një “artist me famë të çkëlqyerë në Hollivud…” (Gazeta “Zëri i Korçës, 20.07.1929)

Në Muzeun e Artit Oriental Bratko, krahas të tjerash, ndodhet një cikël me 10 punime të tij artistike në zhanrin “scissorets”, apo “silhuette” (siluetë) nga qindra e qindra të tilla që ai ka realizuar gjatë dy dekadave të para të aktivitetit të tij në ShBA. 

Në vitin 1921 kur ishte vetëm 18 vjeç ai emigroi nga Korça  në ShBA i pajisur me talentin e tij artistik të një “pikture” grafike të veçantë  e rrallë të lëvruar edhe në ShBA. Tepër optimist, kurajoz, i vendosur, i sigurt, i pasionuar e erruptiv,  krahas shkollës, edukimit, kultivimit, punës në fushën e kinematografisë së animuar, ai e lëvroi masivisht shpikjen e pikturës së tij “scissorets”  së cilës i nevojitej vetëm një gërshërëz dhe një talent e dorë mjeshtri, me të cilat ai krijonte profile e  karaktere portretesh grafike, torse, silueta e figura të plota të bazuara në tipare, detaje e elementë të veçantë tipike  e origjinale dhe të rikrijuara me fantazi e lirizëm e humor të jashtzakonshëm artistik. Ai i realizonte ato spontanisht e privatisht për njerëz të zakonshëm  apo figura publike që pranonin, i dëshironin dhe i pëlqenin  ato. Madje, në San Francisko, për këtë qëllim, ai kishte edhe një studio ku i punonte, por njëkohësisht ai realizoi ato edhe duke shëtitur në shumë shtete të Amerikës si dhe në udhëtimet e gjata me vaporët turistikë sidomos gjatë viteve të depresionit, kur të pasurit lundronin me to për t’u shplodhur e rigjeneruar gjendjen e rëndë shpirtëtore. Me to ai ka krijuar një galeri tërë personazhesh nga të gjitha grupimet shoqërore amerikane të asaj kohe.

Boria shprehej për teknikën e tij se … “Ka diçka magjepsëse për siluetën, që është e vështirë ta përcaktosh. Ndoshta imagjinata jonë befasohet nga fakti që shumë detaje të vogla është e nevojshme të lihen jashtë(të harrohen) në bërjen e një siluete. Silueta ka formë ose model, por ajo nuk ka drita dhe hije, si në pikturat e tjera – dhe, prandaj, jemi të prirur të çuditemi se çfarë natyre është përcaktimi i këtij përjashtimi(harrese); ose, ndoshta, siluetat na interesojnë pasi ato ngjajnë me misterin që na rrethon gjatë natës. Sepse kjo ndodh vetëm gjatë natës, ose në mugëtirë të thellë, kur ne i shohim ato në jetën reale”. (Online) Pas 20 vitesh krijuese artistike në këtë zhanër pikture, Borja pohon  se në vitin 1940 “Lashë gërshërën time të argjendtë dhe kurrë nuk e mora atë. Sepse kishte aq shumë gjera të tjera për të bërë” (nga një intervistë e tij e gjatë në gazetën Montgomery Journal, 31 Gusht, 1989, pra pak muaj para vdekjes)

Si dëshmi simbolike, tejet e përkryer e  domethënëse e këtij aktiviteti krijues artistik, së fundi,  më ka rënë në dorë një foto e rrallë dhe e panjohur deri sot në opinionin shqiptar,  e cila shpreh në mënyrë sintetike të gjithë  botën artistike të artit “scissorets”, por edhe përsosmërinë e kompozimit  e pasqyrimit të marrëdhënieve të vetë artistit me personazhin a modelin, veprën dhe mjetet e punës. Një fotosimbol i rrallë që thotë gjithçka që me vështrimin e parë.

Djaloshi në foto është autori vetë, pra G. Boria. Shumë simpatik  e fotozhenik, një xhentëlmen i vërtetë,  me tipare mjaft të bukura, origjinale  e tërheqëse të portretit të tij të mermertë, ku mjekra e vogël, buzët e holla, hunda e rregullt e në proporcion të përkryer me fytyrën, sytë e vegjël, të zinj zhbirues që harkohen nga vetulla po aq të zeza, xigomatikët e balli i lëmuar prej ku kurorëzohet  një brerore flokësh të zinj të ndritshëm e të valëzuar, ëmbëlsia e  pamjes e  ndriçuar nga një rrezëllim shpirtëror thuajse engjëllor  brishtësie, dëlirësie, pafajësie e sinqeriteti, pra gjithçka e gdhendur bujarisht deri në përkryerje, nuk mund  të mos joshnin vëmendje e kërshëri. Pse jo,  portreti i tij  i ngjan kartolinave të artistëve hollivudianë, të cilët ishin idhuj bukurie e simpatie të asaj kohe, veçanërisht nga vajzat a zonjushat e përkora e adhuruese pas tyre.  Në dorën e djathtë mban gërshërën e argjendtë, ndërsa në të majtën veprën e tij, siluetën profil të bukuroshes përbri, që është në fakt ylli i famshëm i kinematografisë  “Paramount Pictures”, Clara Bow, e cila me qëndrimin e saj impozant plot sharm sensualiteti,   i qëndron Georges si një partnere e vërtetë e një filmi hollivudian. Një kompozim unik fotografik që nuk mund ta përfytyrosh më organik e më mirë të  imagjinuar, kombinuar e realizuar, thuajse  si një kartolinë unikale e viteve ‘20. Nuk kemi të dhëna për autorin e shkrepjes së këtij kompozimi fotografik, por njohja e thellë e jetës dhe veprimtarisë së George D. Borias më siguron se ideja për këtë fotografi është e tij.

George D. Boria mbetet në historinë e personaliteteve të shquar shqiptaro – amerikanë si një artist, fotograf e filantrop i përmasave të epërme krijuese e humane.

■ ■  ■

     “I paharrueshëm ashtë At Gjergj Fishta për atë që i thotë vetes shqiptar!”

                                            Nga Frank Shkreli

Poeti i mirënjohur shqiptar Agim Doçi u varros sot pasi u nda nga kjo jetë në moshën 76-vjeçare. Ai pësoi të shtunën e kaluar hemorragji celebrale pas disa ditësh që ndodhej në reanimacion. Lajmin për humbjen e poetit dhe shkrimtarit e kanë dhënë familjarët e tij me anë të rrjeteve sociale. Reagimet plot trishtim e hidhërim për kalimin e tij në amshim u regjistruan nga mbarë trojet shqiptare dhe përtej – por për fat të keq, siç duket deri tani, jo edhe nga autoritetet zyrtare në Tiranë e në Prishtinë. Nuk munguan ngushëllimet nga njerëz të thjesht dhe nga kolegë e bashkpuntorë të Agim Doçit gjatë dekadave, dërguar familjes për ndarjen e tij të parakohëshme nga kjo jetë.  Me këtë rast po hedh në letër disa kujtime, me mall e respekt, për vizitën e paharrueshme të Agim Doçit në Amerikë, dhe mesazhet e tij me atë rast, pesë vjet më parë.

Ishte Nentori i vitit 2019, kur Agim Doçi erdhi në Amerikë për herë të parë. Siç qe shprehur ai atëherë, “Në Amerikë më pruri At Gjergj Fishta”.  Rasti ka qenë mbajtja e një simpoziumi shkencor, organizuar me 2 Nëntor, 2019, nga Shoqata Shqiptaro-Amerikane “Skënderbej” në bashkëpunim me Kishën Katolike Shqiptare, “Zoja e Shkodrës”.  Simpoziumi ka zhvilluar punimet në Qendrën Kulturore, “Nënë Tereza” pranë kishës “Zoja e Shkodrës”, në Scarsdale të Nju Jorkut. I ftuar për të marrë pjesë në atë simpozium ishte edhe poeti e “Mjeshtëri i Madh” — Agim Doçi me bashkëshorten Yllka.

Duke thenë se tanimë ai ka marrë titullin, “Zani i Fishtës”, për interpretimet e tija të At Gjergj Fishtës — autori i mbi 3000 teksteve dhe këngëve ndër më të njohurat, anë e mbanë trojeve shqiptare, sidomos ato kushtuar Kosovës, lirisë dhe Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës – Agim Doçi tha se, megjithkëtë, “nuk është kollaj me recitue At Gjergj Fishtën”.

 Nga sa mbaj mend, ndonëse kanë kaluar 5 vjetë nga ai organizim, por më kujtohet se poeti Agim Doçi – admirues i madh i lahutës dhe i Fishtës — me atë rast është treguar shumë kritik dhe i zemëruar ndaj Ministrisë së Kulturës së Shqipërisë, që nuk kishte kundështuar në atë kohë — duke lejuar që lahuta të shpallej instrument i Serbisë, i mbrojtur nga UNESCO.  “Më vjen shumë keq”, ka thënë ai se, “nuk mund të rrij pa folë: Një ambasadore shqiptare që nuk ka ditur kurrë shqip, as ajo as babai, as gjyshi i saj — në UNESCO ia shiti lahutën e shqiptarëve dhe ia dhanë dhuratë “gusles”.  “Gusla” është një vegël qorre e shkive”, u shpreh poeti Agim Doçi, duke pasqyruar, atëherë dhe sot, zemërimin dhe zhgënjimin e vazhdueshëm të shumë shqiptarëve ndaj vendimit të autoriteteve shqiptare – që me atë rast heshten ndaj vjedhjes së një prej instrumenteve më identifikuese të shqiptarëve – lahutës së vjetër. 

Më kujtohet se Agim Doçi, shprehu gjithashtu, me atë rast, krenarinë e tij për prejardhjen e tij nga Mirdita, duke thënë, pak me humor, ndoshta, por seriozisht, se nuk kërkonte nga askush të shpallej qytetar nderi – “jo vetëm Shkodra po edhe Nju Jorku të më bejnë qytetar nderi, unë jam mirditas, diku atje, ku foshnja plaket nga hallet, atje ku plaku bën si fëmia, atje ku shteti me njerzit tallet…”, shtoi ai. Kështu foli poeti i mbi 50-çmimeve dhe mijëra teksteve e këngëve, si dhe adhuruesi i dashuruar me Kosovën dhe me veprën e At Gjergj Fishtës.

Si pjesë e përshëndetjes dhe interpretimit të veprave të Fishtës – frymëzimi i tij jetësor — poeti Agim Doçi në vizitën e parë të tij në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, i ftuar nga Shoqata Shqiptaro-Amerikane “Skënderbej”, në bashkëpunim me Kishën Katolike Shqiptare, “Zoja e Shkodrës” – ndër të tjera recitoi edhe këtë vjershë të Poetit të Madh Kombëtar, At Gjergj Fishtës:

SE SHQYPNIA U RRUDH E VOGEL

 Poezi Për Atdheun

Kishin Hyp Nji Rreze Dielli
Ai Shën Pjetri e Ai Shën Mhilli
E Po Flisnin Për i Hall Të Vjetër
Ai Shën Mhill Me Njat Shën Pjetër
Se Shqypnia U Rrudh e Vogël
Për Shqyptartë Sa Nji Gogël
Lene T`shëjt e Mos Ta Zgjasim
Zbresin N`tokë Shqypninë e Masin

Morën T`shëjt Nji Lamsh T`mashit
Nisën Matjen N`Prevezë T`tashin
Mirpo Lamshi u Ka Mej
Porsa Mbrin T`shejtnit Në Qafë Pejë

Edhe Nejse Mos Me u Zgjat
Si Me Mat Shqypninë e Ngrat

Peni i Mashit Asht Mbaru
Vrik Kalon Dreqi Mallku

I kanë Pre Kryet, Lëkurën i Kanë Rru
E Me Ate Lesh Kan Ba Nji Dredhë T`Djallit
Qysh Se u Mat Me Dredhë T`Djallit
Asnji Punë S`na Shkon Për S`marit

Sesa Nisim Nji Punë T`re
T`parët Që e Prishim Jemi Ne

Troç Dy Fjalë Kombit Mbarë
Sy Më Sy Me Ja Thanë Deshta
Ma Zor Mblidhen Dy Shqiptarë
Sesa Mblidhet Nji Thes Me Pleshta 

(At Gjergj Fishta)

Është e vështirë të merret me mend pse-ja e heshtjes zyrtare në Tiranë për kalimin në amshim të këtij kolosi të artit e të kulturës kombëtare. Më habit, sidomos, heshtja zyrtare — të pakën për aq sa kam lexuar deri tani, edhe në Prishtinë. Sa shpejt u harrua veprimtaria e tij.  Kontributi i Agim Doçit, në bashkëpunim me kompozitorin e njohur Edmond Zhulali në thurjen dhe kompozimin e shumë këngëve të festivaleve në Shqipëri dhe me mbi 100 këngë për luftën e Kosovës do mbeteen përgjithmonë trashëgimi e tij. Si mund të harrohen këngët aq shumë të njohura si “Marrshi i UÇK-së”, “A vritet pafajësia”, e shumë e shumë të tjera si këto?!  Bashkshortja e Agim Doçit, Zonja Yllka citohet në media të ketë thenë se shoqi i saj i jetës, jo vetëm që nuk vlerësohej sa duhej nga entet zyrtare, por atij, nuk i është dhenë as pensioni që i takonte që prej 11-vitesh.  Është e vërtetë se Agim Doçi nuk i preferonte shumë institucionet zyrtare, prandaj ndoshta nuk është për tu habitur heshtja zyrtare me rastin e kalimit të tij në amshim. Një zë kritik më pak! Nga ana tjetër, si mund të nderojnë e të respektojnë – madje edhe në vdekje — institucionet zyrtare në Tiranë e Prishtinë, një adhurues të At Gjergj Fishtës siç ishte Agim Doçi – ndërkohë që ata për më shumë se tre dekada vazhdojnë politikat komuniste të përjashtimit zrytar të veprave dhe kontributit të Fishtës.

“I paharrueshëm ashtë At Gjergj Fishta për atë që i thotë vetes shqiptar!”, ishin fjalët përmbyllse të përshëndetjes së Agim Doçit në simpoziumin kushtuar At Gjergj Fishtës në Nju Jork, në nëntor, të vitit 2019.  Pa asnjë dyshim, kalimi në amshim i poetit Agim Doçi le një zbrazti të madhe në fushën e kulturës shqiptare në përgjithsi — një mungesë që do të ndjehet për një kohë të gjatë, anë e mbanë trojeve shqiptare, por edhe këtu në Amerikë, ku 5-vjet më parë patëm fatin ta kishim atë në mesin tonë. Vdekja e tij varfëron tmersisht leterësinë shqipe dhe le një zbrasti të thellë në mesin e miqëve e kolegëve të tij — e sidomos në rrethin e tij të ngusht familjar. Ngushëllimet më të sinqerta familjes për këtë humbje të rëndë me ndjenjat më të thella përdhimtimi dhe me lutjen që Zoti t’u japë forcë.

Me nderim e respekt përulemi përpara kujtimit të këtij patrioti të ndershëm, poetit të madh, Agim Doçi. Sado që të duan kundërshtarët e At Gjergj Fishtës dhe të adhuruesit të tij Agim Doçit, të mundohen të vrasin pafajësinë e Fishtës dhe të Agim Doçit me harresë– ata nuk do ia dalin.  I Përjetshëm dhe i paharrueshëm qoftë kujtimi i tyre në radhët e brezave të shqiptarëve, ndër shekuj.  

Frank Shkreli

Ditë e shtunë, më 2 Nëntor, 2019 në Qendrën “Nënë Tereza” në mjediset e Kishës Katolike “Zoja e Shkodrës” NY, është mbajtur simpoziumi shkencor për At Gjergj Fishtën, ku mori pjesë edhe poeti Agim Doçi, në përvjetorin e 148 të lindjes së Poetit Kombëtar. 

Simpoziumi ishte në nderim të At Gjergj Fishtës në 148-vjetorin e lindjes së tij, organizuar nga Shoqata Shqiptaro-Amerikane “Skënderbej” Inc. në bashkpunim me Kishën Katolike Shqiptare, “Zoja e Shkodrës”  

Përshëndetje dhe interpretim nga Agim Doçi: “Mjeshtër i Madh”, dhe Qytetar Nderi i Qarkut Shkodër, shkrimtar dhe poet i shquar i kombit – I njohur edhe si, “Zani i Fishtës”.

Programi ishte me kumtesa plot vlerë studimore ku nderonin me ligjërimin e tyre të ftuarit nga Shqipëria, poeti i mirënjohur Z. Agim Doçi, Dr. Rovena Vata dhe Z. Paulin Zefi, si dhe autori i këtij kujtimi modest me kumtesën: “At Gjergj Fishta në Amerikë”.

 Salla Nënë Tereza ishte plot-e-për-plot në pritje të fjalës së poetit të shquar dhe adhuruesit të At Gjergj Fishtës, Agim Doçi me bashkshorten Yllka, të ardhur nga Shqipëria — të ftuar veçanërisht, për atë organizim, kushtuar Poetit Kombëtar At Gjergj Fishtës në 148-vjetorin e lindjes.

Një kujtim i mrekullueshëm i para 5-viteve në Nju Jork — një vëllim me poezi, dhuratë nga i madhi poet Agim Doçi. Duke bërë   dedikimin e librit, “Hajde dru me pre”, më tha: Fran këto janë vjersha që besoj se do të pëlqejnë ty, sidomos ajo e titulluar, “Të Akuzoj!!!! — poemë për Enver Hoxhën, një ndër vjershat e vëllimit të poemave: “Hajde dru me pre”, me 24 strofa, shkruar në gusht, 1989:

                                    Ti arrestove Lirinë e Kombit!

                                     Prishe faltoret e Perëndisë!

                                     Nuk e marr vesh nga ç’anë e globit

                                     I re mallkim ti Shqipërisë?!….

                                     Ti ia more nderin shqiptarit

                                     Ti që ia zhduke vlerat që kish

                                     Ti që mban emrin e kryetradhtarit

                                     Ti që Sërbia të pat kulish….

AVNI ALCANI/

Ishte viti 1974 kur mësuesja e vizatimit Marieta Pandori-Alcani më ftoi për ta ndihmuar në orën e saj të vizatimit të klasës së 8-të, në shkollën 8-vjeçare të qytetit të Librazhdit. Nuk më kujtohet tema e vizatimit e asaj dite, por mbaj mënd se unë vizatova një figurë me shkumës të bardhë mbi dërrasën e zezë. Gjatë vizatimit vija re se njëri nga nxënësit lëvizte aq shumë në bankën e tij sa më tërhoqi vëmëndjen. Pas çdo linje në tabelë dëgjoja nga mbrapa lëvizjet e tij. Ktheva kokën pas dhe pashë një djalosh shumë simpatik, bjond, me sy të kaltër, i cili po qëndronte në këmbë dhe ndiqte i ngazëllyer vizatimin tim. Ishte vëllai i vogël i ish shokut tim të klasës, por unë ende nuk ia dija emrin. Pas mësimit zysh Marieta më tha se ai djalë ishte shumë i talentuar në lëndën e saj të vizatimit, “por dhe në lëndët e tjera mësimore”, shtoi ajo.

Arif Lushi ka lindur në qytetin e Librazhdit më 15 qershor të vitit 1959. Shkollën e cilkit të ulët (8-vjeçar) e ka kryer në qytetin e tij të lindjes. Pas përfundimit të saj në vitin 1974, konkuroi për pikturë në Liceun Artistik të Tiranës dhe fitoi. Në vitin 1978 dipllomohet në degën “Pikturë-Skenografi”, pranë Liceut Artistik “Jordan Misja”. Gjatë atij vitit (1978) kisha filluar punë në Muzeun Historik të rrethit të Librazhdit. Godinën e tij e frekuentonin disa nga miqtë e mi piktorë. Mes tyre ishte piktori i ri Arif Lushi, me të cilin unë u lidha më nga afër me të dhe me krijimtarinë e tij.

Pas kryerjes së stazhit 1-vjeçar, që ishte kusht për maturantët e shkollave të mesme për të vazhduar shkollën e lartë, Arifi hapi një ekspozitë vetjake, e cila na befasoi të gjithëve, pasi ne pamë lindjen e një talenti të ri, një piktor me të ardhme në profesionin e tij. Në vitin 1979 Arif Lushi konkuroi në Institutin e Lartë të Arteve dhe e fitoi. U profilizua si “Piktor grafist”.

Pas diplomimit Arif Lushi ka punuar fillimisht si mësues vizatimi në shkollën 8-vjeçare në Librazhd. Përgjatë viteve 1988, 1995 dhe 2005, kryeu një sërë kualifikimesh dhe trajnimesh profesionale, si në pikturë dhe pedagogji. Në vitin 1990 ishte përgjegjës i Galerisë së Arteve Figurative të Librazhdt deri në vitin 1992, kur u mbyll galeria. Në vitet 1992-1994 ka punuar si skenograf pranë Qendrës Kulturore, në vitet 1994-1997 emërohet shef i Seksionit të Kulturës të Këshillit të Rrethit, për të vijuar më pas (në vitet 1997-2006), si instruktor në Qendrën Kulturore të Fëmijëve .

Në vitet 2006-2009 emërohet pedagog dhe shef i Departamentit të Artit Figurativ pranë Shkollës Artistike “Onufri” në Elbasan. Në vitin 2009 transferohet në Tiranë dhe emërohet ‘Piktor’ pranë Qendrës Kulturore të “Qytetit Studenti” (Tiranë, 2009-2013). Në vitin 2013 emrohet “Këshilltar” dhe “Studiues” pranë Sektorit të Ekspozitave dhe Sektorit të Edukimit në Galerinë Kombëtare të Arteve, Tiranë (2013-2018). Prej vitit 2018 është në krijimtari të lirë, i angazhuar në projekte kombëtare dhe ndërkombëtare.

Piktori Arif Lushi ka mbi 30 vjet përvojë në fushën e artit pamor (pikturë). Për punën e tij është vlerësuar për kontributin në fushën e kulturës dhe artit në vend dhe jashtë tij. Ai është fitues i disa çmimeve kombëtare dhe ndërkombëtare. Në vitin 1984, në Ekspozitën Kombëtare të Arteve figurative, e hapur në Galerinë Kombëtare të Arteve në Tiranë, mori “Çmimin e Parë” në pikturë me portretin “Punëtori”; Në vitin 2005 mori Çmimin “Të shohësh dhe të të shohin”, për interpretim të jashtëzakonshëm artistik mbi tematikën e ekspozitës (vlerësim ndërkombëtar në artin shqiptar) nga Bordi i Galerisë Kombëtare të Arteve, Tiranë; Në vitin 2010 mori: “Çmimi Mio”, në Konkursin Ndërkombëtar nga Galeria “Guri Madhi”, Korçë. Në vitin 2020 Bashkia Librazhd e nderoi me titullin: “Mirënjohje” nga vendlindja etj.

Arif Lushi ka qenë dhe është vazhdimisht i angazhuar në veprimtaritë kulturore dhe artistike, si pjesëmarrja në: “Ditët e Mios”, Koloni Kombëtare Arti (2010); “Ditët e Pikturës”, Vlorë dhe “Ditët e Detit”, Durrës (2011); “Koloni Arti”, Mitrovicë (2012); “Ditët e Mios”, Korçë (2012); Kolonia Mbarëkombëtare “Tirana Art”, nga Universiteti Evropian i Tiranës (2012); “Kolonia e Artit”, Elbasan (2012); “Ditët e Pikturës”, Vlorë (2012); Kolonia Mbarëkombëtare e Artit “GostiArt”, Gostivar (2012); “Kolonia e Artit”, Kukës (2013); “Euro-Kosova Art”, Prishtinë (2013); Kolonia Mbarëkombëtare e Artit “Ditët e Mios”, Korçë (2013) etj.

Një nga aktivitetet më të rëndësishme që ka zhvilluar piktori Arif Lushi kanë qenë pjesmarrjet e tij më Veprimtaritë Akademike të tilla, si: Simpozium Ndërkombëtar “Art of the Ëorld” Sahl Hasheesh, Pallati i Vjetër, Huagharda, Egjipt (2014); Simpoziumi Ndërkombëtar “Art Project 2012”, Bashkërendimi art-kultur i vendeve të Mesdheut dhe Evropës, Stamboll, Turqi (2012); “Ditë Pranvere”, Kurator në Edicionin dhe Workshop me studentët e Akademisë së Arteve (2008); Orgazinator i Workshop “Dita e Rinisë” me studentët e Akademisë së Arteve, Tiranë (2007); Moderator i Simpoziumit Kombëtar “Memoriali i Poetëve Martirë”, Bashkia Librazhd (2007); Takim kombëtar i Shkollave të Mesme Artistike të Republikës së Shqipërisë, Pallati i Kulturës ‘Aleksandër Moisiu’, Durrës, Ministria e Arsimit dhe Shkencës (2004); Takim/Konkurs Kombëtar midis Shkollave Artistike të Republikës së Shqipërisë, Qendra Ndërkombëtare e Kulturës, Tiranë, Ministria e Arsimit dhe Shkencës dhe Organizata Ndërkombëtare e Migrimit (IOM) (2003); Bashkëpunim me programet radiofonike të RTV dhe i ftuar në cikle emisionesh mbi artet pamore; Konferenca Kombëtare e talenteve të reja, Korçë dhe Durrës; Ekspedita kërkimore në fushën e trashëgimisë kulturore (1985-1995) etj.

Veprimtaritë më të rëndësishme të piktorit Lushi kanë qenë pjesmarrja në ekspozita kombëtare dhe ndërkombëtare, si:

Viti 1977: Ekspozitë në Pallatin e Kulturës Tiranë (përvjetori i 30-të i Liceut Artistik), cikli pikturat e buta, me 17 punime, e cila ishte dhe paraqitja e parë publike e tij;

Viti 1984: Konkursi Kombëtar i Galerisë Kombëtare të Arteve, Tiranë (Vlerësuar me Çmimin e Parë, Portret);

Viti 1986: Konkursi Kombëtar, Galeria Kombëtare e Arteve, Tiranë (dy vepra në fond);

Viti 1988: Konkursi Kombëtar i Pavarësisë, Ekspozita jashtë vendit, Itali, Gjermani, Skoci (Referencë Z. K. Dilo, Galeria e Arteve, Tiranë);

Në vitin 1990: Ekspozita “Pranvera”, Galeria e Artit, Tiranë;

Viti 1990: Ekspozita “Talenetet e Reja”, Galeria e Artit, Korçë;

Viti 1991: Ekspozita Kombëtare në Qendrën Kombëtare të Kulturës;

Viti 2005: Konkursi Kombëtar “Të Shohësh dhe të të Shohin”, nga Bordi i Galerisë Kombëtare;

Viti 2005: Diner Dance Action, “To See and Bee Seen”, Pallati Brigadave, Tiranë, Kontribues në projektin e restaurimit të kryeveprës shqiptare ‘’Motra Tone’’;

Viti 2005: “Ngjyrat e vendlindjes”, Ekspozitë personale;

Viti 2006: Ekspozitë Blu, Qendra Kulturore Studenti;

Viti 2006: Ekspo Art Tirana, Odeoni i Qendrës Ndërkombëtare të Kulturës, Galeria e Arteve, Tiranë;

Viti 2006: Ekspozitë “Grup Autorësh”, bashkëpunim i artistëve italianë dhe shqiptarë, Londër;

Viti 2007: Ekspozitë personale “Vjeshtë-Dimër’’, Bashkia Fier, Galeria e Arteve, Fier;

Viti 2007: Konkursi i Artit Pamor “Studenti 2007”, Qyteti Studenti, Tiranë, Kurator, Pjesëmarrës: 22 Studentë të Akademisë së Arteve, etj.

Piktori Arif Lushi ka mbi 35 vjet krijimtari, e cila i përket dy periudhave, periudhës së realizmit socialist të para viteve ’90 dhe periudhës së lirisë krijuese të pas 90-s. Ai ka treguar një maturi dhe vetëpërmbajtje të lavdërueshme në krijinë e tij artistike, duke kaluar gradulisht nga periudha e ndrydhjes dhe e dogmave në kohën e lirisë krijuese. Piktori Lushi i është kushtua tërërisht gjinisë së peizazhit, të cilën e eksploron me shumë sukses. Ai është konsideruar si “Piktor i natyrës shqiptare”. Shumica e peisazhve kanë si motiv kryesor vendlindjen e tij. Në një artikull të Revistës “Monitor”, të datës 27 mars 2012, shkruhet: “Në ciklet e peizazheve të Lushit ndjehet prirja e tij drejt një tabloje ku motivi kryesor është imazhi i fshatit shqiptar të zonës, motiv ky mjaft i dashur për piktorin. Malet, lumi Shkumbin, mullarë, shtëpi të thjeshta, janë imazhet që Lushi i pikturon dhe ripikturon përsëri duke dashur të sjellë dhe risjellë gjithmonë emocione e qëndrime artistike të reja. Në disa tablo (Buzë lumit, Mbasdite fshati, Dritë dimri), peneli i artistit është “i shtrirë” apo shpërndarë me sens dekorativ; ndërsa në vepra të tjera (Mullarët blu, Romantikë vjeshte, Vjeshtë e Lugina e Shkumbinit) ngjyra merr përparësi”.

Piktura e Arif Lushit vlerësohet për emocione të forta estetike që ajo përcjell. Nga viti në vit krijimtaria e A. Lushit vjen në rritje dhe zhvillim, veçanërisht në koloritin e saj, duke u konsideruar si “Piktori i natyrës shqiptare”. Piktorët e “plain air”-it në Shqipëri, shkruan rezista Monitor, “aktualisht janë të pakët dhe piktori Lushi është pjesë e tyre dhe veprat e tij mbajnë “Aromën” e natyrës shqiptare dhe dritën e papërsëritshme të saj” (po aty).

Agim Baçi/

A nuk mendon njeriu jo pak herë se ajo që i ka ndodhur apo që po i ndodh nuk është ajo që ka dëshiruar, apo nuk është në statusin që meriton në shoqëri? A nuk kemi ngritur mite ne për jetën, dashurinë, për qytetin, për komunitetin, për kontin, për prijësin dhe përballë këtyre miteve kërkojmë të ndërtojmë përditshmërinë tonë, madje duke besuar se meritojmë më shumë se në realitetin që na shohin sytë?

K-ja, personazhi i romanit “Kështjella” të Franz Kafkës, i thirrur si arëmatës nga konti, fle në “Bujtinën e Urës”, ka status të punojë për kështjellën, por pa mundur të futet atje. K-ja, është egoja e autorit që i beson shkrimit si çlirim. Por njeriu dhe shkrimi jo pak herë futen në labirinthe pakuptueshmërie. Dhe kur nuk e kupton atë që ka përballë, njeriu është i prirur të besojë se është thjesht një keqkuptim ose gabim. Por jo. Të paktën, kryebashkiaku i qytezës i tregon K-së se, nuk ka gabime apo keqkuptime, pavarësisht se mund të duken së jashtmi ashtu.

“…A ka një shërbim kontrolli? Gjithçka është shërbim kontrolli. Kuptohet, nuk është ngritur për të zbuluar gabime në kuptimin e epërm të fjalës sepse nuk bëhen gabime e, edhe në qëlloftë, se ndodhin përjashtime dhe bëhen, kush mund të thotë, në fund të fundit, se kemi të bëjmë në të vërtetë me një gabim?”, i thotë kryebashkiaku K-së, i cili nga ana e tij nuk arrin ta kuptojë se si mund të ketë pasur një gabim në ftesën e kontit që e ka thirrur të punojë aty si arëmatës.

Por, a nuk mendojmë edhe ne shpesh siç mendon si K-ja, duke besuar se jemi brenda një jete që mund ta ndërtojmë individualisht, pavarësisht mendimit të të tjerëve, pavarësisht traditës së njerëzimit, pavarësisht rrethanave ku jemi. Kjo është shaka që njeriu shpesh i bën vetes, të paktën për aq kohë sa nuk ka kuptuar fuqinë e “së papriturës”. Dhe “Kështjella”, në dukje e lehtë e pastaj me aq labirinthe, nuk është veçse pëlhura që thur fatin tonë, si një fuqi e epërme. Dhe kjo pëlhurë mbetet ashtu, siç mbetet “Kështjella” për K-në, sa e dukshme, aq edhe e largët. Ashtu siç edhe ditët tona kalojnë herë duke besuar se mundemi të shkojmë shumë më përtej se ajo që mundemi vërtet, e herë se nuk kemi bërë asgjë më shumë se sa ajo që fati ka dashur për ne.

Rrugëtimi dhe gjithë njohjet, të dëshiruara apo jo nga K-ja, e që e afrojnë dhe e largojnë atë në mënyrë të pabesueshme nga “Kështjella”, nuk është veçse është rrugëtimi ku ndeshet si në një vallëzim e tashmja me të përhershmen. Vetëm kur arrijmë të kuptojmë se e tashmja jonë është veçse një ekspozim i detajeve të së përhershmes, mundet që edhe të qetësojmë mendjen tonë që në mënyrë permanente rreket të ndajë realitetin nga miti.

E veçanta e marrëdhënieve të qytezës brenda Kështjellës dhe fshatit që shtrihet rrëzë Kështjellës, ku çdo banor i fshatit sheh me admirim këdo që jeton atje, është se aty asgjë nuk bëhet me dhunë. Madje, as kundërshtitë e K-së për dy ndihmësit që e parehatojnë gjëndjen e tij, apo për atë individ që kërkon të bëjë ndryshe, për të qenë i lirë, nuk hasin në këmbëngulje të autoriteteve. E megjithatë, asnjë fitore e K-së nuk vlen përballë labirintheve që e ulin dhe e ngrenë përditshmërinë e K-së, ashtu si befasitë që marrin udhët brenda “Kështjellë-s”. Ç’do refuzim nënkupton një tëhuajësim të atij që mendon se gjendet pranë Kështjellës, por që në të vërtet veç largohet prej saj.

Marrëdhënia e K-së me Fridën, banakieren e bujtinës, qëllon të jetë, një marrëdhënie e njëjtë edhe në sytë e ndihmësave të tij që nuk i do, këmbëngulja për të folur me Klamin, zyrtarin e Kështjellës që është dhe i dashuri i Fridës, bëhen pjesë e një realiteti që nuk dallon shumë nga ëndrra.

Edhe fytyra e Klamit, që “ndryshe vjen nga kështjella e ndryshe ikën”, apo plakja dhe rrudhja brenda dite e ndihmësit Jeremias, vetë sa e plotëson këtë përplasje brenda nesh.

E gjithë përballja që në fillim i duket K-së normale, nis të zbehet. Kafka këtu ja zëvendëson K-së bashkëbiseduesit e dorës së parë që janë afër Kështjellës, si Klami e Frida, me personazhe dytësore, si Olga, Lazemani, Pepi, Barnabasi. Deri sa K-ja nuk dallon më kufijtë e ëndrrës dhe realitetit. “Jo, mos kërkoni ndjesë që dremitët, s’ka përse. Fuqitë e trupit kanë njëfarë kufiri; ç’faj ka dikush nëse ata kufinjë në çast u duket sikur kanë tjetër vlerë? Asnjë faj. Kështu, në rrjedhë të vet, bota korrigjon vetveten dhe ruan drejtpeshimin. Eshtë një rend i shkëlqyer, as nuk mund të merret me mend një rend më i mirë, edhe pse, në një vështrim tjetër, kjo sikur të pret krahët”, i thotë Byrgeli K-së pas një zgjimi të befasishëm.

Në rrëfimin e Kafkës nuk ka vend për romantizëm. Njeriu në rrëfimin e tij përplaset herë me veten e herë me realitetin. A duhet të humbë rrugën për të besuar gjendjen tonë, përballjen tonë mes ideve tona dhe fatit? K-ja nis pyetjet e rëndësishme kur përfundon në dhomën e shërbyeseve, duke humbur statusin e dhomës në bujtinë. “…jeni mësuar të të përgjoni nga vrima e çelësit dhe të mendoni pastaj, duke i nisur nga ç’keni parë; nga ndonjë gjë pa rëndësi që mund të shihni, nxirni përfundime aq të shtira sa dhe të gabuara. Ja, për shembull, për këtë rast unë di shumë më pak se ti. Unë nuk di ta shpjegoj aq saktë sa ti pse më la Frida. Shpjegimi më i mundshëm më duket ai që ti e çikë pa e thelluar, domethënë që unë e paskam lënë pas dore. Ashtu është, e kam lënë pas dore, por kisha arsye të posaçme që nuk është rasti t’i zë me gojë; do isha i lumtur sikur të kthehej te unë, por do filloja përsëri ta lija mbas dore pa humbur kohë. Kështu është. Kur ishte me mua, unë isha gjithmonë jashtë shtëpisë për shkak të atyre ecejakeve për të cilat ti u talle; tashti që ka ikur, zëre se s’kam ç’të bëj, jam i lodhur, rri e ëndërroj një plogështi sa më të plotë”, i ankohet K-ja Pepit, por më një zë të pafuqishëm, me një zë vetëm ngushëllues të mjerimit të ri. Fshati dhe Kështjella, ku ka shumë borë e pak dritë, janë pikërisht ai filli i asaj që krijojmë ne, dhe asaj që fati brutalisht ka shkruar për ne.

Monda Mara/

LSHASHI – LIDHJA E SHKRIMTAREVE DHE ARTISTEVE SHQIPTARE NE ITALI, në bashkëpunim me qendrën kulturore Mete Brescia, nën kujdesin e Alessandra Spreafico, zhvilluan të shtunën që lamë pas, datë 08. 06. 2024, prezantimin e librit “APProposito d’amore”, të autorit dhe gazetarit Antonio Tortolano. Takimi u drejtua nga Lori Duka. Me autorin bashkëbisedoi poetja dhe përkthyesja Valbona Jakova, e cila përveç pyetje – përgjigjeve, kishte përgatitur një analizë të detajuar të veprës në fjalë. Një libër që i vendos ngjarjet në erën e re digjitale, duke i dhënë kështu tipare realiste, në trajtimin e një dukurie të përhapur sidomos në qytetet e mëdha: takimet online, që më pas shndërrohen në reale. Në qendër të tij, një i ri i quajtur Nando, që rend në kërkim të dashurisë. Tema e trajtuar, tërheq jo vetëm moshat e reja, pasi është një realitet që i përket më së shumti atyre, por edhe lexuesit e tjerë, të cilët autori i fton që të njohin këtë botë virtuale, pak apo aspak të njohur.

Të pranishëm presidenti i Lidhjes Skender Lazaj, këshilltarja e provincës Suela Plaka dhe të ftuar të tjerë.

Mjedisi në të cilin u zhvillua ky prezantim, u zbukurua nga pikturat e Serena Della Bona, e cila u përfshi edhe në një shkëmbim idesh me autorin, në lidhje me temën.

Larminë takimit ia shtuan tingujt e muzikës, që nuk mungon asnjëherë në veprimtaritë tona. Në fillim tingujt e pianos së Matteo Cavicchini dhe më pas interpretimi i këngëtarit Nettuno Tony Giata.

Fragmente nga libri u lexuan dhe interpretuan nga poetja Daniela Dante.

Gjatë gjithë kohës, publiku ndërveproi me autorin, pasi me sa duket, tema e trajtuar, zgjonte kërshëri. Minutat e fundit iu kushtuan përsëri pyetjeve nga të pranishmit në sallë.

Duam të theksojmë se i gjithë ky prezantim, nuk do të ishte bërë i mundur pa mbështetjen e teknikut audio Arian Shabaku, të cilin e falënderojmë për mbështetjen!

Për ta mbyllur: çdo rrugë e shkelur apo e pashkelur më parë, është e vlefshme për të gjetur dashurinë. Sipas autorit, e rëndësishme është të jesh vetvetja.