Nga Keze Kozeta Zylo/

Kur Presidenti i Amerikës i tha kryministrit të Polonisë: Unë isha një prej tyre. 

Në vitin 1892 në Universitetin e Stanfordit, një student 18-vjeçar po luftonte për të paguar tarifat e tij. Ishte jetim, dhe duke mos ditur ku të kthehej për para, i erdhi një ide e ndritur. Ai dhe një mik vendosën të organizonin një koncert muzikor në kampus për të mbledhur para për edukimin e tyre. Ata shtrijnë dorën me pianistin e madh Ignacy J. Paderewski. Menaxheri i tij kërkoi një tarifë të garantuar prej 2000 dollarësh për recitalin e pianos. Një marrëveshje u arrit dhe djemtë filluan të punojnë për ta bërë koncertin një sukses. Dita e madhe mbërriti. Por fatkeqësisht, ata nuk kishin arritur të shisnin bileta të mjaftueshme. Koleksioni total ishte vetëm 1600 dollarë. Të zhgënjyer, ata shkuan te Paderewski dhe shpjeguan hallin e tyre.

Ata i dhanë të gjithë 1600$, plus një çek për bilancin 400$. Ata premtuan të nderojnë çekun sa më shpejt të jetë e mundur. “Jo,” tha Paderewski. “Kjo nuk është e pranueshme. ” grisi çekun, ktheu 1600 dollarët dhe u tha dy djemve: “Ja 1600$. Ju lutemi zbritni çfarëdo shpenzimi që keni bërë.

Mbani paratë që ju duhen për tarifat tuaja. Dhe thjesht më jep çfarëdo që ka mbetur”. Djemtë u befasuan, dhe e falënderuan thellesisht.  Ky ishte një akt i vogël mirësie. Por kjo miresi e tregoi qartë Paderewski si një qenie njerëzore të madhe.

Pse duhet të ndihmonte dy njerëz që as nuk i njihte? Të gjithë hasim situata si këto në jetën tonë. Dhe shumica prej nesh mendojnë vetëm “Nëse i ndihmoj, çfarë do të ndodhte me mua? ” Njerëzit me të vërtetë të mëdhenj mendojnë, “Nëse nuk i ndihmoj, çfarë do të ndodhë me ta? ”  Ata nuk e bëjnë atë duke pritur diçka në këmbim. Ata e bëjnë atë sepse ndjejnë se është gjëja e duhur për të bërë.

Paderewski më vonë vazhdoi të bëhej kryeministër i Polonisë. Ai ishte një udhëheqës i madh, por fatkeqësisht kur filloi lufta botërore, Polonia u shkatërrua. Kishte më shumë se 1.5 milion njerëz që vdisnin urie në vendin e tij, dhe asnjë para për t’i ushqyer.

Paderewski nuk dinte ku të drejtohej për ndihmë. Ai u drejtua me Administratën Amerikane të Ushqimit dhe Ndihmës për ndihmë. Ai dëgjoi se ishte një burrë i quajtur Herbert Hoover – i cili më vonë vazhdoi të bëhej President i SHBA-së. Hoover ra dakord të ndihmonte dhe dërgoi shpejt tonelata ushqimi për të ushqyer polakët e uritur. Një fatkeqësi u shmang.

Paderewski u lehtësua.

Ai vendosi të shkonte përtej oqeanit për të takuar Hooverin dhe ta falënderonte personalisht. Kur Paderewski filloi të falënderonte Hooverin për gjestin e tij fisnik, Hoover shpejt ndërhyri dhe tha: “Ju nuk duhet të më falënderoni zoti kryeministër. Ju mund të mos e mbani mend këtë, por disa vite më parë, ju ndihmuat dy studentë të rinj të shkonin në kolegj. Unë isha një prej tyre. ”

Bota është një vend i mrekullueshëm. Çfarë të mbjellësh do të korrësh. Ju lutemi ndihmoni të tjerët në më të mirën e aftësive tuaja. Në afat të gjatë mund të jesh duke ndihmuar veten. Zoti kurrë nuk harron askënd që mbjell një farë të mirë tek njerëzit e tjerë, kurrë.

Asgjë në natyrë nuk jeton për veten e tij. Lumenjtë nuk e pinë ujin e tyre. Pemët nuk i hanë frutat e tyre. Dielli nuk jep nxehtësi për vete. Lulet nuk përhapin aromë për vete. Të jetosh për të tjerët është rregull i natyrës. Dhe aty qëndron sekreti i jetesës.

Nga Historia e Amerikës

15 Maj, 2024

Staten Island, New York

Për këtë event të rëndësishëm ajo shprehet:

Ishte një privilegj dhe kënaqësi e jashtëzakonshme që përpara një audience të mrekullueshme e frymëzuese të mbaja koncert recital në Qendrën Evropiane për Art dhe Kulturë në Sanniki, Poloni, e cila mban emrin e kompozitorit më romantik të botës së muzikës Frédéric Chopin, i njohur si “ Poeti i pianos”.

Ishte një përjetim magjik, një nder dhe mundësi e rrallë për çdo artist, të luaja vepra të Shopenit pikërisht në Pallatin Aristokrat Mbretëror në të cilin në vitin 1828 Shopeni kaloi pushimet verore duke kompozuar veprat Rondo në C-dur dhe Trio në G- mol.

Mbrëmja u bë edhe më e veçantë kur pas Koncertit tim recital shoqërova në piano aktoren e mirënjohur polake Paulina Holtz, një nga personalitetet artistike më të dashur dhe admiruar në Poloni e më gjërë ,teksa ajo recitoi poezi të periudhës së romantizmit nga poetë Ballkanik, të kushtuara dashurisë.

“ Unë do të krijoj një botë të re për vehten time” tha Shopeni, e në fakt, me muzikën e tij ai krijoi një botë të re për të gjithë botën e për të gjithë brezat e ardhshëm.

Kjo është magjia e muzikës e sidomos e Shopenit, ndaj edhe Koncerti im recital në mjediset ku frymoi dhe krijoi Shopeni do mbetet i paharruar!

Pianistja Lule Elezi emocionoi të gjithë botën shqiptare kur para pak kohësh krijoi një moment të veçantë në aeroportin që mban emrin e Shopenit në Varshavë. E mbuluar me flamurin e Kosovës, ajo performoi në piano veprën “Nocturne No.20, Op. posth”, në një ambient të pazakontë, duke sjellë një atmosferë magjepsëse dhe një pamje të bukur muzikore në aeroportin që mban emrin e kompozitorit të madh e duke krenuar shqiptarët kudo që janë.

Albert Vataj/

Familja, shpërblimi hyjnor dhe lufta e vështirë e betejave sfiduese.

A ka familje të lumtur?

Po, ka familje të lumtur dhe këtë nuk e luan topi!

Si është e mundur kjo, do të pyeste një grua që ka mbetur e vetme në sfidat familjare, një grua që punon dhe rropatet për të rritur dhe edukuar fëmijët që nuk i binden, për t’i shërbyer dhe ushqyer një burrë dembel dhe pijanec, i cili shpesh ka edhe arsye të ngre dorë.

Po, ka familje të lumtur!

A është e mundur kjo do të thoshte një baba që e akuzojnë se nuk është për asgjë tjetër, vetëm për punë e për atë muhabetin, një baba që toleron një grua që bën ç’farë t’i shkrepet në mendje dhe shamatohet kot me fëmijët që nuk duan t’ia dinë për asgjë.

Po, ka familje të lumtur!

Ekziston vërtetë një mundësi e tillë, pyet e shqetësuar një vajzë, e cila bën makismumin, por pamjaftueshëm që prindërit e saj ta vlerësojnë dhe ta konsiderojnë.

Po, ka familje të lumtur!

Futja kot, do të thoshte një djal, të cilit i duhet të jetë gjithnjë mes prindërve që zihen për gjëra koti dhe i bëjnë naftën problemeve, prindërve që as se duan t’ia dinë se ai ka dëshira dhe ëndrra.

Po, ka familje të lumtur!

Të gënjejmë, siç bëjmë me një foto që hedhim në rrjetet sociale apo me mënyrën se si shpërfaqemi jashtë shtëpisë, aty ku duhet të ruhesh se mos rrëshket edhe pse je me hundthyer, aty ku të duhet me doemos të tregosh më të mirën tënde edhe pse fytyrëvrerosur.

Po, ka familje të lumtur!

Ka dhe duhet të ketë, momente të bukura që e mbushin me dritë lumturimi një familje, momentet zakonisht janë kohëgjatë sa shkëndia e një rrufeje apo blici i një aparati fotografik, ndoshta diçka më gjatë.

Po, ka familje të lumtur!

Përtej formalizmave dhe mekanizmave të shtirjes, armatës së moralizmave dhe një ngrehine të lartë përçartjesh dhe maksimave që e idealizojnë të vërtetën, duke e zhbërë thellësisht atë, si një tentativë për ta mbrojtur familjen pa i mësuar më parë asaj alfabetin e komunikimit dhe zejen ndeshjes, qëndron e vërteta. Duke e mbështjellë me fasadën e një manipulimit të gënjeshtërt, e ekspozojnë hapur këtë krijesë të brishtë ndaj kushtet e paqëndrueshme atmosferike dhe një terreni gjithnjë e më të ashpër.

Realistët dhe disfatistët janë të në një mëndje, p’JO.

Idealistët kanë argumente bindës për të kundërtën, por jo gjithmonë dëshirat dhe ëndrrat, apo ajo që duhet promovuar si normë për konsum publik, janë fakte. Ato janë një përpjekje për të besuar atë që thoshte një fabul e gomarit, të cilin e kishte kafshuar ujku, ndërsa ai pushonte, dhe thoshte me vete, bëje Zot ëndërr.

Nëse ne e kuptomë familjen si një makineri, një instrument i kalkuluar në perfeksion, ndoshta na mbetet të besojmë se gjithçka do të shkojë për mrekulli. Por jo, nuk mund, sepse familja është një organizëm i gjallë, i përbërë nga disa individë, që kanë vetëm familjen të përbashkët, asgjë tjetër. Ata kanë interesa të ndryshme, janë karaktere dhe personalitete gjithashtu të ndryshme, përkatësi gjinore dhe moshe të ndryshe, kanë aspirata dhe ëndrra thellësisht personale, ku ndahen mes tyre.

Megjithatë ata i përkasin një familje dhe secili në mënyrën e vet përpiqet ta kuptojë dhe të kontribuojë për këtë, por pa mundur dot të heqin dorë nga ajo çfarë ata i përfaqëson dhe çfarë për ta është e rëndësisë prioritare.

Marrëdhënia mes bashkëshortëve dhe mënyra se si ata rrugëzgjidhin problemet dhe ekspozohen në familje kryesisht, është pak a shumë ajo që do të jenë fëmijët, si gjymtyrë e këtij trupi. Që ata të funksionojnë si një identitet, atyre u duhet të vlerësojnë dhe të konsiderojnë si të kësaj njësie.

A është gjithçka siç duhet në mes marrëdhënies së bashkëshortëve, prindërve me fëmijët? Edhe nëse rrimë shtrembër, duhet të flasim drejtë, ndoshta për t’i kuptuar dhe pranuar situatat dhe zhvillimet siç janë. Sepse vetëm duke qenë të sinqertë dhe të vërtetë, mirëkuptues dhe tolerant, zgjidhja e probleme është më e mundur dhe harmonia gjen më shumë mundësi të shprehet si një rol përcaktues.

Avokatët e djallit këshillojnë se ndoshta edhe një sy qorr dhe një vesh shurdh, i jep zgjidhje një ngërçi shumë më mirë se çdo formulë, kod zakonor apo autoritarizëm. Pra të bëjmë sikur, por edhe të përpiqemi të jemi të vërtetë në kompromis, “për një plesht nuk digjet jorgani”.

Duhet edhe pse nuk duam, kokëmushkësia vetëm vickla dhe shqelma sjellë. Nuk ka, por edhe nëse duhet të ketë gjëra për të cilat pendohemi, i’a vlen për një gjë të lartë, për familjen.

Askush nga ne, në prioritetet e jetës, nuk ka gjë më prioritare se sa familjen. Ajo është arsye dhe motivim thelbësor i jetës.

Ne, prindërit, duke qenë se i përkasim një kohe tjetër, gjithmonë e kemi patur të vështirësi në ndërtimin e marrëdhënies me fëmijët, dhe vetë fëmijët akoma më shumë e kanë të pamundur të kapërcejnë, “Prindërit nuk na kuptojnë”. Sepse ne realisht kuptojmë atë që mundemi ne, në pamundësi për të rrokur të zotëruarit të atij kuptimi që na mban më afër fëmijëve. Atëherë ne si prindër, vuajmë pak edhe nga e drejta për të patur gjithmonë të drejtë, dhe kjo fëmijët tanë i acaron, në rastin më të mirë e thellon hendekun ndarës me ta. Ne shqetësohemi pse ata nuk hapen, ata acarohen se ne nuk i kuptojmë. Gjithsesi kjo është familja, këto kanë qenë, janë dhe do të jenë hallet dhe dertet e familjes. Dhe sekreti për ta kthyer këtë mision të mundimshëm në një sipërmarrje sfidash, është të kuptojmë pikërisht këtë mospërputhshmërinë të asaj që fëmijët kuptojnë dhe atë që ne pranojmë, pak a shumë, “t’hiq e mos këput”.

Na duhet të jemi vetja dhe të vërtetë, edhe…

Ndoshta e vërteta nuk e kthen lumturinë në familje, por përmes saj dhe vetëm përmes saj, shkojmë te zgjidhja e problemeve që kthen lumturinë në familje.

Albert Vataj/

Më 29 janar 1888 – Ne Sanremo, Itali vdiq anglezi Edward Lear artist, ilustrues, autor, poet, piktor i punësuar për të udhëtuar e vizatuar zogj e kafshë, peisazhe, njerëz e veshje, shtëpi, kështjella në rajonin e Mesdheut; si fushë veprimi Lear zgjodhi Shqipërinë e Greqinë, dhe të gjitha i përfshiu në librat e tij. Lear ishte i njohur si autor me pseudonimin më të gjatë; Prizzikalo Kattefello Ablegorabalus Ableborinto (akush nuk mund të thotë se nga u nis Edward për krijimin e shprehjeve të tilla që tingëllojnë paksa ballkanikë. Edward Lear lindi në një fshat afër Londrës më 12 maj 1812, i 20-i mes 21 vëllezërve e motrave. Endërra e ti ishte ilustrumi i një libri me poezi nga “poeti laureat i Anglisë dhe Irlandës”, Alfred Tennyson. Gjatë viteve të fundit të jetës, Lear u vendos në një fshat afër Sanremos, Itali, ku edhe vdiq më 1888. Në pllakën e varrit të tij janë gdhendur disa vargje rreth malit Tomor, që Alfred Tennyson i shkroi kur lexoi librin e Learit Mbi udhëtimet në Greqi e Shqipëri.

Shekulli i nëntëmbëdhjetë ishte koha kur Europa zbuloi Shqipërinë. Ishte pikërisht atëherë që udhëtarët e huaj filluan të depërtojnë në këndin më të largët e më të panjohur të Europës, që historiani anglez Eduard Gibon (Edward Gibbon) e përshkruante si “një vend në fushëpamje të Italisë por më pak i njohur se thellësitë e Amerikës.” Udhëtarët e parë europianë udhëtuan në drejtim të veriut, nga Greqia për në vendin ku sundonte Ali Pashë Tepelena. Ndër ta ishin diplomati Fransua Pukëvil (François Pouqueville) në vitin 1806, arkeologu Uilliam Martin Lik (William Martin Leake), poeti i famshëm anglez, Lord Bajron dhe bashkudhëtari i tij Xhon Kameron Hobhaus (John Cameron Hobhouse) në vitin 1809, dhe mjeku Henri Holland (Sir Henry Holland) më 1812-1813. Megjithatë, vetëm një pjesë e vogël e tyre shkuan përtej tokave të Ali Pashës, që sot shtrihen në pjesën veriperëndimore të Greqisë dhe në Shqipërinë jugore.

Poeti dhe piktori anglez Eduard Lir (1812-1888) ndoshta ka qenë i pari udhëtar e shkrimtar që bëri një udhëtim të plotë nëpër Shqipëri, jug e veri, ndonëse kjo ndodhi në mënyrë disi të rastësishme. Në shtator të vitit 1848, kur po shkonte në Greqi dhe mbërriti në Selanik, ku e kishte lënë të takohej me shokun e tij të udhëtimeve Çarlz Çërç (Charles Church), atje shpërtheu një epidemi kolere. E vetmja mënyrë për të dalë nga Selaniku dhe për të shmangur një karantinë të gjatë, ishte që të shkonte drejt veriut, drejt një territori të panjohur, përmes viseve të pashkelura shqiptare. Dhe Liri guximtar pikërisht këtë bëri. Ditari i udhëtimeve të tij nëpër Shqipëri, nga Manastiri për në Ohër, Tiranë dhe Shkodër, dhe pastaj prej atje në drejtim të jugut në Himarë, Çamëri dhe Greqi, është një prej librave më të mrekullueshëm që janë shkruar ndonjëherë për këtë vend në gjuhën angleze. R.E.

Edward L​ear, britaniku qe skicoi mrekullite e natyres dhe jetes shqiptare te shekulllit XIX

Edward Lear nuk është se ka ndonjë emër legjendë në historinë e pikturës, në botën e artit britanik dhe atë botëror. Por është një artist i mirë i peizazhit dhe i përshkrimeve të udhëtimit. Ai shquhet për delikatesën shprehëse dhe saktësinë e komunikimit përmes pikturave, të cilat na përcjellin me një vërtetësi dhe ngrohtësi jetën dhe peisazhin e Shqipërisë së shekullit XIX. Edward Lear në rrugën e tij për në Lindje qëndroi shumë në Ballkan dhe jo vetëm kaq, por na ka lënë mrekulli përshkrimi dhe një pasqyrë të episodeve nga veprimtarua jetësore e shqiptarëve nga të gjithë trevat.

Kujtojmë se në atë shekull referencat e studiuesve tanë shkruajnë për një lulëzim të Shqipërisë dhe sesi shumë nga qytetet po bënin tregti fitimprurëse në të katër anëtar e Evropës dhe pak më gjerë. Megjithatë niveli në masë social-ekonomik i popullsisë është katastrofal. Sëmundjet, mungesa e kulturës, padija, mungesa e higjienës janë gati proverbiale. Tregon sesi trajtohen gratë si kafshë barre në Himarë, padijen e thellë ngado ku shkon, pisllëkun dhe mënyrën gati primitive të jetesës.

Edward L​ear, britaniku qe skicoi mrekullite e natyres dhe jetes shqiptare te shekulllit XIX

Edhe me këtë përshkrim, për fat Edward Lear nuk e nxin peizazhin shpirtëror të shqiptarëve. Duhet thënë se peizazhi natyror, që ai e ka pikturuar si askush tjetër, duhet t’i ketë lënë shumë mbresë sepse është pak shpotitës me episodet që gjen me shqiptarët.

***

Edward Lear lindi më 12 maj 1812 – 29 janar 1888, në Highgate Londër dhe ishte fëmija e 20-të i një agjenti burse, vdiq në San Remo, ishte piktor, poet dhe udhëpërshkrues anglez nga Britania e Madhe. I refuzuar nga e ëma, ai u rrit nga motra e vet Ann, që ishte 21 vjet më e madhe. Ai vuante nga epilepsia, të cilën Lear e quante “Djalli” dhe, që 6 vjeç, ishte i prirë për ndryshime të befta humori si dhe periudha depresioni që i quante “të frikshme”. I edukuar nga motrat Ann dhe Sara, dha shenja për prirje artistike që në moshë të re. Për shkak të dështimit të të atit në karrierë dhe pamundësisë së këtij për të mbajtur familjen Lear u detyrua të fitonte mjetet e jetesës që nga mesi i vitit 1820. Në 1848, Lear nisi një udhëtim përmes Greqisë për në Stamboll. Udhëtimi i tij mori një kthesë të papritur, kur ambasadori britanik në kryeqytetin osman

Edward L​ear, britaniku qe skicoi mrekullite e natyres dhe jetes shqiptare te shekulllit XIX

arriti t’i siguronte dokumentet për të vazhduar përmes zonave të perandorisë që konsideroheshin “të egra”. Duke marrë rrugën përmes Selanikut dhe Manastirit, ai udhëtoi në Ohër, Strugë, Elbasan, Tiranë, Krujë, Lezhë dhe Shkodër. Pas disa ditësh u kthye në Tiranë dhe vazhdoi drejt jugut në Kavajë, Berat, Ardenicë, Apoloni, Vlorë, bregdetin e Himarës, Tepelenë, Gjirokastër dhe më tej në Janinë.

100 piktura për Shqipërinë

Shumë nga peizazhet dhe skicat që bëri gjatë udhëtimit regjistrojnë një dokumentim të përpiktë të Shqipërisë së mesit të shekullit XIX. Pas kthimit në Angli ai botoi “Ditarët e një peizazhisti në Shqipëri” (1851) Lear-i ishte tepër entuziast për peizazhet e jashtëzakonshme dhe kishte një sy e vesh të mprehtë për çka shihte e dëgjonte në udhëtimet e tij. Talenti origjinal si peizazhist, gjallëria e përshkrimeve në librat e udhëtimit dhe korrespondenca e këndshme e bënë Lear-in një nga udhëtarët më të dashur të shekullit XIX. Edwardi krijoi vepra madhore, ndër të cilat edhe mbi 100 peizazhe mbi Shqipërinë. Shumica e këtyre peizazheve janë akuarele dhe litografi. Këto punime janë botuar në shekullin e kaluar nën titullin Edward Lear in Greece (Edward Lear në Greqi). Ndërsa nga fundi i shekullit përshkrimet e bëra nga Edwardi nëpër Shqipëri janë botuar në një përmbledhje nën titullin Edward Lear in Allbania: Journalls off a Landscape Painter in Albania and Illyria (Edward Lear në Shqipëri: ditari i një piktori peizazhist në Shqipëri dhe Iliria). Po kjo vepër është përkthyer edhe në gjuhen shqipe

Edward L​ear, britaniku qe skicoi mrekullite e natyres dhe jetes shqiptare te shekulllit XIX

“Shqipëria, sa e ngatërruar për të huajin”!…

Fragment nga “Ditarët e një peizazhisti në Greqi dhe Shqipëri” të Edward Lear, 1848

Për turistin e pamësuar Shqipëria është një rebus nga më të ngatërruarit. Çfarëdo që ai ka mësuar për emërtimet e vjetra Epir, Molosët, Tesprotët etj. kalaqafet dhe ngatërrohet nga emrat e njësive administrative turke dhe pashallëqet; për më tepër, si kërcu përmbi samar, turistin e shkretë e hutojnë edhe më keq një takëm emrash autoktonë si Çamëria, Dibra etj. Dhe sapo ai nis të kuptojë potpurinë laramane që banon këto provinca – grekë, sllavë, shqiptarë, bullgarë ose vllahë, përsëri pëson një trullosje nga një listë tjetër nënndarjesh, lebër, mirditorë, himarjotë dhe toskë. Raca, fe dhe emërtime kombëtare duken të përcaktuara kaq keq ose kaq të korkolepsura, sa në fund turisti do të dorëzohej i dëshpëruar nga ky studim shashtisës, nëse nuk do i vinin në ndihmë shumë libra të shkëlqyer që janë botuar lidhur me këtë temë.

Edward L​ear, britaniku qe skicoi mrekullite e natyres dhe jetes shqiptare te shekulllit XIX

Udhëtimi nëpër Çamëri vazhdon….!

Zbritja e një qafe mali në Sul, mendimet e mia pushtoheshin nga peizazhi mahnitës, këto mendime lidhnin luftërat e njerëzve të cilët në mënyrë heroike luftuan për pavarsinë e tyre.

Grykat e frikëshme të Sulit nuk mund të përshkruhen më mirë se në fjalët e Kolonel Martin Leake: “Një përroskë e thellë, formuar nga bashkimi i dy maleve të mëdha të Sulit dhe Zikuratit, një nga grykat më të errta e më të thella në mbarë rajonin,dy anët e maleve të mbuluara me lisa e me pisha, rruga mund të kalohej vetëm në këmbë…!

Edward L​ear, britaniku qe skicoi mrekullite e natyres dhe jetes shqiptare te shekulllit XIX

Mbaja veten me shpresë, derisa unë ia dola dhe shpëtova nga lugina e lumit Akeron, normal që do ja dal të paktën ti kaloje edhe keto shpate të thepisura Suliote. Këtu afër, në një majë, Ali Pasha ndërtoi një kështjellë,shpresoj që të kalojë natën aty brenda mureve të saj. Pak kështjella mund të konkurojnë në kujtesën time,për nga egërsia e kësaj kështjelle të Suli-Kastros,vetëm shkretëtirat e Sinait, mund të krahasohen me këtë pamje piktoreske e të çuditshme. Do më pëlqente të qëndroja më gjatë e ti studioja më nga afër këto shtëpi hijerënda të Çamërisë (Tzamouria).

Më pas shoqëruesi im mori drejt Pargës, ku gjetëm një shtëpi shumë të mirë,e mund të rehatoheshim disi nga vapa përvëluese e mesit të zhegut. Pasdite,afër mbrëmjes kam bërë vizatime të shumta nga të dyja anët e kepit të Pargës, edhe pse çdo pikë këndvështrimi ishte e bukur. Binte në sy një peizazh shqiptarë,kishte më shumë një karakter kalabrez të bregdetit. Por, në dritën e mbrëmjes ku dukeshin lezetshëm ndërtesat e vjetra,ku nën këmbët e shkëmbinjve valët murmurisnin,dukej sikur degët e ullinjve pëshpërisnin mbi kokën time. Në dritën e gjithë kësaj, unë ndjeva në ankth, si do mund të largohem nga Parga. Pamja qe më shfaqej para syve, me turbullonte,në isha duke parë ëndër, apo në realitet, dhe unë uroja me gjithë zemër,për të pasur një shans të dytë për ta parë sërisht Pargën e bukur. Kështjella e Pargës ka pasur një rëndësi tepër të rëndësishme për Korfuzin,dhe krahasohej nga venecianet si “Syte dhe veshet e Korfuzit”

Edward L​ear, britaniku qe skicoi mrekullite e natyres dhe jetes shqiptare te shekulllit XIX

Paramythia, së shpejti filluam të zbresim në fushat e gjelbërta e të gjera të këtij qyteti të lashtë, vihej re në veri të qytetit kështjella e gurte e mbështetur pas maleve dhe shpateve me forma të magjishme,poshtë kësaj kështjelle janë të shpërndara vendbanimet e grupuara piktoreske të përzier a me selvi dhe të gjitha llojet e pemëve, viheshin re ndërtimet e kishave dhe xhamive me gurë të punuar bukur. Para se të largohej nga qyteti, Edward Lear pikturoi një vajzë shqiptare nga Paramithia të cilën e portretizoi bukur me penelin e tij, po ashtu në kujtimet e tij ai nuk harroi të përshkruante bukurinë dhe hijeshinë e vajzës nga Çamëria….!

Edward L​ear, britaniku qe skicoi mrekullite e natyres dhe jetes shqiptare te shekulllit XIX

EPITAFI I VARRIT TË EDWARD LEAR DHE TOMORRI

Gati 170 vjet më parë, piktori i madh anglez, Edward Lear, duke vështruar malin e Tomorrit nga Qafa e Kërrabës, pasi ul paletën me anë të së cilës kish hedhur në telajo impresionin e çastit të pamjes që i dilte përpara, shkruan në ditarin e tij:

“Ishte e vështirë t’i ktheje shpinën kësaj pamje malore të mrekullueshme, këtyre skutave e qosheve të kësaj bote të bukur, këtyre pamjeve prej të cilave asnjë shpirt piktori nuk lodhet kurrë”.

Dhe vërtet piktura në vaj që realizoi Edward Lear për Tomorrin nga ai impresion nga Kërraba, është një nga kryeveprat e tij. Poeti i shquar anglez, Alfred Tenison, mik i ngushtë i piktorit, i befasuar dhe i frymëzuar nga kjo pikturë, krijoi një poezi monumentale, katër vargjet e së cilës u vendosën në fund të tablosë, dhe më vonë si epitaf mbi varrin e Edward Learit: Tomorr e Athos, fron magjie,/ Vjen hije largët gjer te ne,/Një laps e një penel i bie,/ E ndiej si të isha vetë atje…

Edward L​ear, britaniku qe skicoi mrekullite e natyres dhe jetes shqiptare te shekulllit XIX

Tomorri vërtet është një nga malet më të bukur të Shqipërisë, që i rri fushës së Myzeqesë dhe gjithë natyrës përreth si një monark i vërtet, sundimtar i fushës dhe i luginave të lumenjve të Osumit, Shkumbinit, Devollit e deri në Vjosë. Një detaj i tillë artistik nuk i ka shpëtuar vëzhguesit të kujdesshëm, poetit të mirënjohur Xhevahir Spahiu, kur shkruan: “Mjegulla u var, /mali s’duket më,/ fusha ka mbetur/ pa zot e pa zë…

Foto: wikipedia.org

Akademia e Shkencave të Shqipërisë/

Më datën 10.5.2024, në sallën “Akademikët” u mbajt tryeza shkencore kushtuar filologut dhe albanologut frëng Mario Roques(1875-1961), si bashkëpunim mes Institutit të Gjuhësisë dhe të Letërsisë dhe Seksionit të Shkencave Sjoqërore dhe Albanologjike pranë Akademisë së Shkencave të Shqipërisë.

Në emër të kryesisë së Akademisë së Shkencave të Shqipërisë akad. Shaban Sinani mbajti fjalën e hapjes së kësaj tryeze shkencore, duke nënvizuar më së pari rëndësinë e përkujtimit të kontributeve të filologut Mario Roques në disa fusha themelore të gjurmimeve albanologjike, ndër të cilat dallohen pikërisht hulumtimet mbi tekstet më të hershme shqipe dhe çështje të dokumentimit shkrimor të tyre. Për vetë formimin kompleks dhe njohjen e disa disiplinave studimore, me arritjet e tij Roques nxit një perspektivë të gjerë trajtesash, duke spikatur jo pak dhe me gjurmimet mbi tekstet e vjetra shqipe, reflektuar dhe në veprën me të njëjtin titull që pa dritën e botimit në vitin 1932, pothuaj në një kohë të afërt me botimin fotomekanik të “Dicionarit latinisht-shqip” të Frang Bardhit, botuar për herë të parë në vitin 1635 nga Tipografia e Kongregacionit të Propaganda Fide-s.

Formimi i veçantë i studiuesit Mario Roques dhe historiku i kontributeve specialistike të studiuesve francezë që janë interesuar për gjuhën shqipe dhe kulturën shqiptare qenë argumente të trajtuara gjerësisht dhe me një arsenal të dhënash të pasura nga prof. dr. Tomorr Plangarica (Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë), i cili mbajti referimin me titull “Mario Roques – vijues i një tradite dhe nismëtar i një tjetre (shqyrtimet filologjike dhe mësimdhënia e shqipes në Francë”. Personaliteti kompleks i filologut frëng Mario Roques u ilustrua me një sërë të dhënash mbi angazhimet e tij në fushë të kërkimit shkencor e të mësimdhënies universitare, por dhe në komisione e redaksi shkencore të cilat mbajtën gjatë në përbërje të tyre emrin e tij.

Për kontributin e studiuesit frëng Roques në lidhje me tekstet e vjetra shqipe dhe domosdoshmërinë e vështrimit filologjik të tyre foli gjerësisht prof. dr. Anila Omari (Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë), e cila u ndal në disa aspekte të trajtesave të tij në këtë drejtim. Grafemat speciale që gjurmohen në tekstet e e librit të parë të njohur deri më sot të shkruar në gjuhën shqipe dhe që janë të ndryshme nga ato të alfabetit latin, ekzemplarët e veprave të letërsisë së vjetër shqipe të shekullit XVII dhe njohja e historikut të tyre (në veçanti përpilimet e Pjetër Budit), ndikimet nga kultura të tjera shkrimore dhe vendi i mundshëm i shtypjes së “Mesharit” të Gjon Buzukut, në dritë dhe të arritjeve më të fundit nga studiues që njohin e konsiderojnë dhe pikëpamjet e M. Roques, u trajtuan hollësisht nga prof. dr. Anila Omari.

Prof. dr. Mimoza Priku (Universiteti i Shkodrës “Luigj Gurakuqi”) u ndal në trajtimin e kontributit të albanologut Mario Roques në vështrimet e studiuesve shkodranë, duke nënvizuar në veçanti reflektimet e F. Fishtës, W. Kamsit (njëherësh dhe përkthyes i parathënies së plotë të M. Roques në hyrje të botimit fotomekanik të “Dicionarit latinisht-shqip” të F. Bardhit që daton në vitin 1932), M. Camajt, T. Osmanit etj. Përkujtimi i emrit të W. Kamsit në këtë kumtesë, njëherësh kultivues i fondeve të albanologjisë në bibliotekat e qytetit të Shkodrës u lidh ngushtë dhe me kujdesin e tij që të sillte sa më të plotë ndihmesat e M. Roques dhe në veprën e përkthyer disa vite më parë, pikërisht “Gjurmime mbi tekstet e vjetra shqipe”, Botime Françeskane, Shkodër, 2011.

Prof. asoc. dr. Evalda Paci (Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë) mbajti referimin me titull “Mario Roques (1875-1961), magister et philologus omnium temporum”, duke nënvizuar disa momente të rëndësishme të rrugëtimit të tij profesional, të lidhura me lindjen e interesave ndaj filologjisë, leksikologjisë, studimeve mbi tekstet mesjetare, historisë së shkrimeve të vjetra në disa gjuhë të Europës. Artikuj të veçantë në të cilat ai trajton dhe çështje të njohjes së një gjeografie të shpërndarjes së ekzemplarëve të veprave më të rëndësishme të letërsisë së shkruar shqipe (trajtuar dhe në veprën e mirënjohur “Recherches sur les anciens textes albanais”, Paris, 1932), por dhe vepra të plota të shkruara prej tij u përmendën në këtë trajtesë, bashkë me interpretime komemorative të përpiluara nga viti 1961 nga dishepuj e kolegë të tij (Jean Frappier, Félix Lecoy, Alfred Merlin, Maurice Delbouille etj.), me të njëjtat interesa studimi e kërkimi.

Mario Roques ka hyrë në traditën e studimeve shqiptare për një sërë sprovash dhe trajtesash studimore në të cilat ai bën fjalë për tekstet e vjetra shqipe dhe evidentimin e modeleve librore mes të cilave njihen këto të fundit. Emri i tij është i pranishëm në vëllime enciklopedike të rëndësishme në disa gjuhë, në të cilat nënvizohet pikërisht kompleksiteti i interesave të tij studimore dhe ndërthurja metodologjike e vështrimeve shkencore mbi një sërë fushash. Burimet letrare më të hershme në gjuhën frënge, provencalishtja, latinishtja vulgare, gjuhët romane (ndër të cilat dhe rumanishtja), gjuha shqipe dhe dëshmimi shkrimor i saj më i hershëm, korpuset leksikore për të cilat ruajti deri në fund një interes të madh (në veçanti “Novum Glossarium”), periodikët shkencorë për të cilët u kujdes në vijimësi (në veçanti revista “Romania”), shkrimet e shumta përkujtimore në nder të tij u përmendën në këtë veprimtari të sotme shkencore, të iniciuar si bashkëpunim mes Seksionit Shkencor të Shkencave Shoqërore dhe Albanologjke dhe Institutit të Gjuhësisë dhe të Letërsisë pranë Akademisë së Shkencave të Shqipërisë.