Shkruan: Begzad Baliu/

Shqiptarët e Kosovës po martiri¬zohen në mënyrën më ç’njerë¬zore në epokën e pushtimit të kozmosit, në erën e shpikjeve të mëdha shkencore, në fundin e shekullit XX.

* * *

“Pavarësisht se jam shkodran, unë në shpirt jam kosovar”- Profesor Jup Kastrati.

Tradita kulturo – historike e shqiptarëve njeh disa ngjarje të mëdha dhe disa personalitete emble¬ma¬¬tike, që kanë shënuar përmasa shekullore. Prandaj, studimi i tyre në nivelin e duhur arrihet vetëm duke i trajtuar në kompleksitetin e tyre.

Profesor Jup Kastrati është njëri nga ato perso¬na¬li¬tete të kulturës kombëtare dhe vepra e tij është e asaj përmase kulturore, historike dhe qytetë¬ru¬ese shqiptare, studimi i së cilës vetëm në një drejtim e ngushton qasjen multidisi¬p¬li-nare të tërësisë së saj, e kjo do të thotë e pengon njohjen e shumë reflekti¬meve përmbajtësore të saj. Është e kuptueshme prandaj, pse në këtë vëllim, veprën e Profesor Jup Kastratit e shohim edhe në një anë studimi dhe botimi.

Kjo përmbledhje e artikujve të tij, në të vërtetë synon të arrijë së paku dy eleme¬nte thelbësore: e para, të shquajë edhe një interesim njohjeje të veprës së Profesor Jup Kastratit, pjesë përbërëse e së cilës është edhe kjo përmbledhje; dhe së dyti, të dëshmojë preokupimin e përhershëm të studiuesve shqiptarë, pra edhe të Profesor Kastratit për Kosovën.

Profesor Jup Kastratit, nuk ishte vetëm njohës i zhvillime gjuhësore purolinguistike, vetëm studiues i përki¬meve letrare – historike, vetëm gjurmues i zhvillimit të traditës kombëtare – historike, por edhe i temave të mëdha kombëtare, prej të cilave vend të rëndësishëm zë tema e madhe e trashëgi¬mi¬së sonë: kultura e arbëre¬shëve të Italisë dhe tema e madhe e dhembjes sonë, siç do të thoshte Ai – Kosova.

Për shkak se Kosovës, përkatësisht fatit historik të popullit shqiptar, i është përkushtuar për një kohë të gjatë, në forma të ndryshme dhe mbi projekte të ndryshme, Profesor Kastrati, krahas gëzimeve shpi¬rtë¬rore, ka pasur shpesh edhe dëshprimet e tij. Duke shkruar për fatin e arbëreshëve të Italisë, për fatin e Kosovës dhe më në fund për fatin e popullit shqiptar e të kulturës së tij, dhe duke e parë gjendjen e tyre të sotme, si pasojë e trashëgimisë historike përgjithësi¬sht, shpesh i ka rënë të qortohet për mendimin e tij kritik, në kundërshtim me politikën shkencore dhe sidomos me politkën shtetërore të kohës. Shembulli më tipik është Parathënia e tij për librin e Ajet Haxhiut(1). Ajo dëshmon se sa vështirë ishte të shkruhej në kushte dhe në rrethana të caktuara, sidomos kur tema e trajtuar shikohej vetëm brenda prizmit shkencor, pa u mbështetur në politikën shtetërore. Për shkak të Parathënies, së Profesor Jup Kastratit, e cila u cilësua ‘nga lartë’ e forte, vepra përfundoi për karton. Pra, ndonëse libri u shtyp në 10000 kopje, nuk u lejua të qarkullojë.

Në vitin 1990, shqiptarët nën ish-Jugosllavi zhvillonin një lëvizje të gjerë manifestimesh kundër pushtetit të Beogradit. Profesor Kastrati, ndonëse nën një presion të fuqishëm të ndryshimeve demo¬kratike që zhvilloheshin në Shqipëri, gjeti rastin për t’u deklaruar gjerësisht në përkrahje të së drejtës autoktone të shqiptarëve në Kosovë. “Shqiptarët në Jugosllavi – shkruante Profesor Kastrati, – përfa¬që¬so¬jnë popu¬ll¬sinë autoktone më të vjetër nga të gjithë popujt e këtij shteti. Shqipta¬rët zënë vendin e tretë për nga numri i popullsisë midis kombeve që formo¬jnë Jugosllavinë. Shqipta¬rët jetojnë prej shekujsh në trojet e veta dhe në një territor kompakt. Kjo është një e vërtetë absolute, jo relative. Historia, arkeo¬logjia, topono¬mia, gjuhësia, etnografia dhe folklori dëshmojnë me fakte konkrete dhe me dokumente të gjalla e të pako¬nte¬stu¬e¬shme lashtësinë mijëravjeçare të shqiptarëve në viset e tyre, prejardhjen e tyre nga fiset ilire të Dardanëve dhe vijimësinë (konti¬nuitetin) e tyre të pandërprerë në Kosovë. Shqipta¬rët janë atdhetarë të shquar e të urtë. Por qeveria e Serbisë po ndjek një politikë të hapur gjenocidi. Mbi shqiptarët po bëhen krime nga më të shëmtuarat: vrasje, prerje, helmime, terrori¬zime, burgime, masa¬kra, nga më të tmerrshmet. Shqiptarët po martiri¬zohen në mënyrën më ç’njerë¬zore në epokën e pushtimit të kozmosit, në erën e shpikjeve të mëdha shkencore, në fundin e shekullit XX. Por e drejta është me shqiptarët e atyshëm. Shqiptarët nuk kërko¬jnë asnjë të drejtë më shumë se ç’kanë serbët, sllovenët, kroatët, maqe¬donët, bosh¬nja¬kët. Shqiptarët duan të jenë subjekt i barabartë si kombet e tjera që përbëjnë Jugosllavinë, vullnet ky qe u shpreh edhe në Shpalljen e Kushte¬tutës së re nga Kuvendi i Kosovës”(2).

Dijetari dhe albanologu ynë i shquar, Profesor Jup Kastrati, vetëm pak vjet më vonë ka deklaruar: “Pavarësisht se jam shko¬d¬r¬an, unë në shpirt jam kosovar. Për inteligje¬n¬cën e urtë, trime e patriotike koso¬vare kam pasur dhe kam stimen, respektin, admirimin, simpatinë dhe nderi¬m¬in më të madh. Është kuptimplot fakti i lidhjeve të mia shkencore, kulturore, letrare me disa intelektu¬a¬lë të njohur të lëvizjes mendore shqiptare në Kosovë. Në episto¬larin dhe në biblotekën time ruaj me xhelozi e fana¬tizëm shumë letra, kartpo¬stale, kartë¬v¬i¬zita, foto¬grafi, separate (ekstrak-te) studi¬m¬e¬sh dhe shumë libra të tyre me vlerë (me dediki¬me shumë të ngrohta e plotë respekt për mua). Ato janë relikte tepër të çmue¬shme. Sa herë kanë ardhur në Shkodër, kam pasur nderin dhe kënaqësinë e veça¬ntë të rri e të bise¬doj me ta për çështje gjuhësore, letrare e arsimore. Po kështu, edhe në tubimet alban¬o¬lo¬gjike në Tiranë, Prishtinë, Prizren, Pejë, Gjakovë, Mitro¬v¬i¬cë, Shkup, Tetovë, Gostivar, Ulqin, Nju Jork, etj. Ruaj mbresat, përshtypjet dhe kujtimet më të mira për ta”(3).

Duke qenë një histori kryesisht përshkruese për Kosovën, vepra e Profesor Jup Kastratit pretendon të jetë një kujtesë për historinë tragjike të Kosovës, të shkëputur nga trungu amë Shqipëria, një histori e lëvizjes kombëtare shqiptare në kontekst të mbrojtjes së trojeve etnike shqiptare, një histori e personaliteteve më të shquara kombë¬tare dhe e kontributit të tyre për Kosovën, si dhe një histori personale e angazhimit të Profesor Jup Kastra¬tit për Shqipërinë në përgjithësi dhe Kosovën në veçanti.

Ndihmesat e Profesor Jup Kastratit për Kosovën përfshihen brenda periudhës 1965-2001. Ato kapin momente kulmore të bëmave të lavdishme të perso¬nali¬teteve dhe të ngjarjeve historike të Koso¬vës, si: Lidhja e Prizrenit(4), Hoxhë Kadri Prishtina(5), Shota e Azem Galica, vrasja e Mehmet Ali Pashës(6), Tahir Boshnjaku(7), Konstatin Shtjefën Gjeqovi( etj.

Studimet e Profesor Kastratit, përgjithësisht shquhen për saktësi dhe objektivitet shkencor, për interpetime të drejta, për gjykime të ftohta, për qartësi mendimesh, për bibliografi të pasur buri¬more, për gjuhë koncize, të pasur dhe të pastër, për forcë analize, sinteze dhe dashuri të thellë ndaj Kosovës. Kjo përmbledhje artikujsh është dëshmia më e mirë.

***

Shih Ajet Haxhiu, Shota dhe Azem Galica, botuar nga Shtëpia Botuese “Naim Frashëri”. Shtyp NTSH e shtypëshk-ro¬njave “Mihal Duri”, “8 Nëntori”, Tiranë, 1970, 304 faqe. Tirazhi: 10. 000 kopje. Një kopje të librit e ruan Profesor Jup Kastrati në arkivin e vet personal, në Shkodër. Atë ia pati dhuruar shkrimtari Loni Papa. Kur libri u botua më vonë, Parathënja e Profesor Jup Kastratit nuk u përfshi në të, për arsyen e sipërshënuar. Këtë Parathënie, në përmbledhjen tonë e botojmë për herë të parë nga dorëshkrimi.

Prof. dr. Jup Kastrati, Mësues i Popullit, E drejta është në anën e shqipëtarëve në Jugosllavi, në gazeta “Bashkimi”, viti i 48-të i botimit, nr. 230(13936), fq. 1, Tiranë, 30 shtator 1990.

Intervistë me prof. dr. Jup Kastratin, në studion e tij në Shkodër, me rastin e botimit të librit të tij Faik Konica (monografi), New York, 1995, 536 f., dhënë dr. Nail Dragës, botuar te revista javore “Koha” /Albanien Wekly, nr. 90 f. 41, Prishtinë, 10 janar 1996.

Shih, Prof. Jup Kastrati, Mbi rolin e arbëreshëve të Italisë në periudhën e Lidhjes Shqiptare. Me rastin e 100 – vjetorit te Lidhjes Shqiptare të Prizrenit (1878-1978), Akademia e Shkencave të Shqipërisë, më 12 – 28 qershor 1978, Tiranë, në Konferenca Kombëtare të Studi¬meve për Lidhjen Shqiptare te Prizrenit, 1878- 1881. Tiranë, f. 169 -203, Tiranë, 1979. Fjala është për një studim të mbështetur mbi një literaturë speciale, bibliografi të gjerë, nxjerrë nga dokumente arkivore, shtypi periodik i kohës dhe burime të tjera me rëndësi. Ishte e para herë në studimet albanologjike që flitej për këtë temë dhe në këtë mënyrë.

Shih, Prof. Jup Kastrati, Hoxha Kadriu (Me rastin e 40 – vjetorit të vdekjes). “Buletini shkencor” i Institutit të Lartë Pedagogjik të Shkodrës, viti II, nr. 3, fq. 433-441, Shkodër, 31 dhjetor 1965. Ishte i pari punim studimor i kësaj fare për këtë figurë të shquar të patrotizmit shqiptar. Figurës së Hoxha Kadriut Profesor Jup Kastrati i është kthyer edhe herë të tjera. Le të kujtojmë këtu artikujt e tij: Hoxha Kadriu – atdhetar dhe demokrat i shquar, në gazetën “Mësuesi”, Tiranë, 11 prill 1979, f. 3 – Kadri Hoxha Prishtina, në gazetën “Besa”, Shkodër, 23 dhe 30 shtator 1991. – Kongresi i Lushnjës, në gazetën “Jeta e re”, Shkodër, 15 gusht 1970, f. 4.

Shih, Prof. Jup Kastrati, Vrasja e Mehmet Ali Pashës, përshtatur nga e folmja e arbëreshëve të Italisë në gjuhën e sotme shqipe, nxjerrë nga revista e Jeronim de Radës, “Fjamuri i Arbërit”, Corigliano Calabro, viti l, nr. l, fq. l, datë 20 korrik 1883, në librin: Mendimi politik e shoqëror i Rilindjes Kombëtare (Përmbledhje artikujsh nga shtypi). Vëllimi I, 1878-1908, Universiteti i Tiranës, Instituti i Historisë dhe i Gjuhësisë, Tiranë, 1971, fq. 174 – 177. Përgatitur për shtyp nga Zihni Haskaj. U ribotua te gaz. “Bashkimi“, Tiranë, 5 maj 1978, f. 2.

Në maj të vitit 1997, Akademia e Shkencave dhe Arteve te Kosovës, Profesor Jup Kastratit i kërkonte bashkë-punim me rastin e 80 – vjetorit të lindjes së akademikut Idriz Ajeti. Prof. Jup Kastrati, me anën e Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, i dërgoi kumtesën: Pamje historike e ligjërimit shqip të Gjakovës në fillim të sheku¬llit XIX, që në të vëretë ishte pjesë e studimit monografik për Profesor Ajetin në librin “Historia e albanologjisë“. Këtij shkrimi, të cilën po e përfshijmë edhe në këtë përmbledhje, i mungojnë 83 referenca si dhe biblio¬grafia përkatëse, e cila gjendet në arkivin e tij.

Shih, Jup Kastrati, Gjeçovi – një personalitet poliedrik dhe atdhetar (Me rastin e 55 vjetorit të rënies), “Bashkimi”. Tiranë, 18 tetor 1984, f. 3; Gjeçovi- një atdhetar i shquar, “Shqipëria e re”, Tiranë, 1984, 6, f. 25; Gjeçov – un eminent patriote, “L’ Albanie Nouvelle”, Tirana, 1984, 6, 25; Gjeçovi- ein herausregender Patriot, “Neues Albanien “, Tirana, 1984, 6, 25; Gjeçovi – un destecado patriota, “Albania Nueva” , Tirana, 1984, 6, 25; Gjeçovi – un illustre patriota, “La Nuova Albania“, Tirana, 1984, 6, 25; Gjeçovi- an outstanding patriot, ”New Albania“, Tirana , 1984, 2, 25.

Kastriot Fetahu/

Ese

“Waterloo” e Napoleonit mbaroi brenda një dite, “Waterloo” e ABBA zgjat vetëm disa minuta, ndërsa “Waterloo” e poetëve nuk ka limit…

Mozaiku i tyre, si një monedhë ku ana e pasme e së cilës me dritëhijet e saj i ngjan një teatri pa sallë dhe pa skenë, aktorët janë ata… poetët.

Imagjinata “brutale” vizaton konturet e teatrit të panjohur me penela të errët, si fundi i një grope oqeanike që nuk shikohet kurrë, për të sjellë tek ju të vërtetën e fshehtë të atij metropoli shkronjash dhe ndjesish të dyzuara midis fletësh dhe mendjesh pasionante, që nuk maturohen kurrë.

A është letërsia një fushëbetejë ku trofetë presin të ndahen në fund të saj me emra poetësh të mëdhenj të gjithëpranuar nga “mexhelisi fejsbukian” si të vërtetat e “Darkës së fundit?”

Vërej gjithmonë njerëz që nxitojnë, njerëz të ngrysur që nuk qeshin, se janë zhytur në drithërimat e ndarjes së çmimit, si Alkinou e mëtonjësit e tjerë në Itakën e pritjes së paduruar të vendimit të martesës së Penelopës.

Shikoj njerëz që mblidhen në celula sektesh poetikë dhe përcaktojnë objektin e sulmit të rradhës.

Po ashtu edhe gazeta elektronike e portale që botojnë të njëjtët emra, duke hyrë në një garë të padeklaruar për ndarjen e trofeve.

Më duket sikur po krijojnë një çmim të tipit “Vasili Zaicev” i filmit *Armiku tek porta” dhe në vend të pushkës do t’i “varin lapsin” në muzeun kombëtar!

Nuk mungojnë as individë të vetshpallur shkrimtarë të afirmuar, fshehur nëpër cepa të globit që “vendosin gishtin” mbi emra butaforikë me kontekstin e çmimit të fituar tashmë…

Dikush, “fitues portalesh dhe i afirmuar nga ndonjë shkrimtar cepaglobsh,” arriti deri atje sa të vjedhë komplet statusin e një autori e, ta postoj nën firmën e vet…

Në një rast tjetër është një shkruese fjalish shkollareske të mënyrës dëftore që i zgjat vertikalisht e, i shet për poezi dhe më pas “korrupton me byreqe” një administrator grupi, duke “blerë famë poeteje” në Askund!

A duhet të jetë skrupuloziteti aksesor bazik tek njerëzit që mendojnë se i përkasin dimensionit të POETIT?

Djalli nuk bëhet dot poet dhe as nuk ngjyroset me të kaltër!

Nga ana tjetër shikoj njerëz, njerëz që më “dhunojnë” me postimet e shumta në rrjetet sociale gjatë një dite dhe nuk e di pse më sjellin në mendje ca gra të veshura me temina xixëlluese që kërcenin në sallone oborri faraonësh të Egjyptit të lashtë…

Më shfaqet ndonjëherë sikur rrjeti social poetik i ngjan një pylli ku ujqërit vetëplagosen ose plagosin njeri tjetrin dhe vdesin të vetmuar si ata lebrozët, që janë të dënuar ta shtyjnë jetën në xhungël pa njerëz.

Përtej asaj që duket, dëgjoj zëra që përcaktojnë autorësinë e veprave të disa poetëve si “dhuratë” nga të tjerë më të zotë. Vështroj edhe gjahtarë të të dy gjinive që ndjekin këmba këmbës të tjerët për të zbuluar mbështetësit e tyre.

Joseph Fouche, ministri i famshëm i policisë të perandorit Napoleon Bonaparti, do t’i kishte zili…

Në një tubim në Askund ishin shpërndarë copa letre si indulgjencat e kishës katolike në mesjetë, që të dhuronin jo faljen, po “fronin” e poetit dhe njerëz, njerëz të lumtur i tundnin në ajër ato si bishta balonash tabake të fëmijëve.

Ata as nuk ngriheshin dot në nivelin e personazheve të Khaled Hosseini.

Se di pse gjithmonë ashtu si “Godoja” edhe Martin Luther nuk shfaqet në horizont…

Ndërkohë njerëz, që u ngjasojnë zombieve, vizitojnë faqet respektive, pasi pjesën tjetër e konsiderojnë “underground” që nuk ju rrezikojnë çmimin, por edhe këta me strategji të pa deklaruara mbajnë ndezur “luftën e yjeve” (jo atë të Ronald Reagan) mes tyre. Ky lloj sekti aparteidist duket sikur më ilustron atë frazën e famshme të filmit “Dy njerëz të një qyteti,” në fillim të tij ku emetohej në faqen e bardhë prej tekstili të ekranit -Në Francë ka dy gijotina, një që rri në qendër dhe një që udhëton në periferi.-…

Guximi im për të shkuar në tregjet ambulantë është i paguximshëm. Fletë, fletë librash, fletë të mëdha antologjish me emra njerëzish të pafajshëm në krye të titujve poetikë, janë në garë se cila prej tyre mban më shumë fara, gështenja të pjekura apo shpikje të tjera agrokulturash në pritje për të përfunduar në sy të zmadhuar njerëzish nga dëshira për të stomakëzuar pjekësirat dhe flakur tutje emra profanësh që jetojnë me ëndrra antologo-olimpike…

A nuk është kjo gjë analoge me blerjen e skllevërve nga skllavopronarët në kohërat e gladiatorëve?

* *. *

Dikush, poete dhe mike vërtet e çmuar më shkruan një ditë nga vendi im për të më bërë me dije se X poezi e Y poeteje nuk është e shkruar nga ajo por nga një mik i saj. Unë besoj se ndodh kështu vërtetë dhe paguajnë madje për të pasur libra me autorësinë e vetë dhe poezi të shkruara nga të tjerë, por rastin konkret e njihja dhe nuk pranova këtë arësyetim.

Pas një çasti habie nga siguria që përcolli lajmin, m’u sintetizua se në fushëbetejën imagjinare të luftës për përcaktimin e poetëve po hynte në veprim edhe “garda pretoriane.”

Hingëllima kuajsh dhe nxitime fallxhoresh për të përcaktuar fate poetësh bëhen bashkë në veshët e mi.

Mikja ime, që dukej si emisare speciale, (më vjen në mendje “i dërguari Xhabir” i Dritëro Agollit), tashmë kishte avancuar në fazën e dytë të sulmit, duke e quajtur poezinë të vjedhur dhe ishte kaq e ngarkuar emocionalisht si të kishte marrë detyrën për ta ekzekutuar poezirrëmbyesen, që të kishte një më pak në rrugën drejt fundit të luftës dhe arritjes së çmimit “Poet i madh.”

Fjalë, thoshte, fjalë të vjedhura dhe unë hallakatesha më keq, sepse poezitë me fjalë shkruhen dhe te “mali i dhjetëmijë fjalëve” të shqipes, (Shekspiri përdorte njëzetmijë në krijimtari), a nuk rrotullohemi të gjithë?

Poezia i ngjan asaj masës së madhe të brumit, nga e cila nënat tona marrin toptha të vegjël dhe na bëjnë petët e byrekëve aq të shijshëm, që vetëm ato dinë ti bëjnë.

Nuk e di pse nuk hapet një garë për byrekbërësen më të mirë(?), mendova në çast…

Poezia nuk shkruhet me numra, por i ngjan një algoritmi fjalësh për subjektin që zgjedhim të trajtojmë, i kumtova pas pak.

Ka vjedhur idenë e një mikes time, më tha, pse ka shkruar poezi për dashurinë…

Dmth për pronësinë për të shkruar për dashurinë liçensojmë njërin, për vdekjen liçensojmë dikë tjetër e poetët e paliçensuar i mbyllim në gijotinë poetike…

Në konceptin tim, poezi ka pa limit në këtë botë, ndërsa temat, idetë, motivet janë të kufizuara dhe të gjithë në atë bojë do të ngjyejmë për të shkruar, a nuk shkroi Homeri për dashurinë(?), fola më shumë me veten se me të.

Vetëtimthi më erdhi në mendje se kohë më parë më kishte pyetur me cilin isha nga grupimet aktuale të poetëve dhe pse nuk botoja libër, sepse ajo kishte botuar… “një dëng” me libra!

Aleanca e grupime poetësh, misioni?

U rrënqetha, se përnjimend pyeta veten -Po poeti i lirë?…

Sa vlen liria ime kështu? Pse jemi në “luftë” dhe e largojmë paqen, si stuhia një varkë me vela të thyera në det të hapur?

Dhe ju “përgjigja” me stilin e George Orwell, se -sa më shumë që njoh “poetët” aq më shumë nuk jam poet!-

-E ke dëgjuar Volterin?- e pyeta në vazhdim…

Po, më foli, ai poeti anglez…

Jo, i thashë, është filozof, shkrimtar, satirist francez, themelues i iluminizmit, kritik i ashpër i kishës romake dhe nga kalorësit më të mëdhenj të lirisë, një prej njerëzve më inteligjentë e më të ditur në botë, ai ka thënë -Origjinaliteti nuk është asgjë veçse imitim i mençur. Shkrimtarët më origjinalë kanë huazuar nga njëri-tjetri!

Ajo ngeli për një çast dhe kruajti kokën instiktivisht duke shtuar -po ajo ka vjedhur një strofë komplet dhe një miku im poet më dërgoi një ditë një poezi të vjedhur nga ajo.-

-Mi nis- i thashë, poezinë e saj dhe origjinalin e vjedhur, por nuk e kuptoj dot pse ti e vendos veten në kompeticion me të?

Po nuk janë e njëjta, më foli, por ngjajnë…

Kuptova, fazat e sulmit përshkallëzoheshin pas çdo pengese faktike që i dilte para…

Se di përse poetin, një target i caktuar syresh, e kuptojnë si një titull që jepet me dekret. Dekretoheshin kontët dhe dukët, markezët apo baronët nga dinastia e Bourbonëve, po kurrë një poet.

Nuk mendoj se mikja ime e njeh Prosper Merimee, por unë nuk e harroj operan “Carmen” e Georges Bizet, libretin e saj e ka shkruar Merimee, sikurse dhe librete të tjerë të operave që kanë bërë histori, konsiderohet pionier i novelës dhe nga koha e tij nuk njoh asnjë dukë apo kont.

Ndërkohë lajmet e ditës lançonin se një grua u vra nga burri i saj dhe se korrupsioni ishte më i madh se një vit më parë nga statistikat e BE-së…

Por ne jemi të zënë me luftën e ndarjes së çmimit “POETËT E MËDHENJ,” ne që jemi sa gjysma e popullsisë së Chicagos aktualisht.

Po sikur të shpërthejë kjo “luftë” edhe në Chicago, mendova…

Dhe në këtë sofizëm drithërues mikja ime vazhdoi -ajo përsërit metaforat e të tjerëve…-

Nuk do e pëlqejnë poezinë e saj nëse ajo nuk prodhon risi metaforike, ju drejtova dhe isha edhe i gëzuar se në Chicago nuk “e njohin” Waterloo, por punojnë me seriozitet në çdo aspekt të jetës…

“Në momentin që filloni të mendoni se fitimi i dikujt tjetër është humbja juaj, ju e kufizoni veten duke menduar për konkurrencën dhe mungesat.”

Grant Cardone, sipërmarrës, investitor dhe autor amerikan.

Pas pak e pyeta -e njeh Salvador Dali?-

Dramaturg francez, u përgjigj, ndërkohë që unë buzëqesha pa dashur ta fyej, duke i treguar se Dali ka një sentencë shumë të bukur

-Burri i parë që krahasoi faqet e një gruaje të re me një trëndafil ishte padyshim një poet; i pari që e përsëriti ishte ndoshta një idiot.

Ndaj poezia e bukur nuk pranon përsëritje i kumtova “poetes” që pretendonte edhe vetë çmim në fund të luftës…

Po “Chri-Chri” e ke dëgjuar?.

Është Shevqet Musaraj…

Këtë herë qesha vërtetë dhe i bëra me dije se Nonda Bulka ka shkruar një pamflet të bukur “Nga Londoni në Paris, Nga Belgradi në Athinë,” duke stigmatizuar ekzibicionizmin në pararendje të luftës së dytë botërore dhe kështu edhe ti me idetë që përcjell për “luftën poetike.”

Ndërkohë më erdhi në mendimin tim armiqësia antagoniste midis Tolstoit dhe Turgenievit, sa Tolstoi e ftoi edhe në duel e përsëri ata e nderonin njëri tjetrin si shkrimtarë.

Asgjë nuk është perfekte, koha konsiderohet juria më e mirë dhe e vetme që “ndan çmimet e poetëve,” përsiata duke mbyllur bisedën dhe diskutuar më pas për “kafen” në Tiranë në gushtin e ardhshëm…

K.F.

Chicago 05/05/2023

Në filmin “Taken 1” në një skenë kur aktori kryesor, Bryan Mills (Liam Neeson), vret një kapo të mafies franceze, ai i thotë “Asgjë personale, është thjesht biznes.”

Intriguese filozofia e Mao Tse Tung… -Turbullo që të kthjellohet.-

Ai ishte filozof dhe jo vetëm një lider komunist autoritar, që mbështetej në teoritë e Confucius dhe Mencius.

Frano Kulli/

Shënime rreth librit “Doke dhe tradita – një histori e shkurtër e gjakmarrjes ndër Kanunet Shqiptare” të dr.Gelanda Shkurtajt.

Qysh në fillesë të tekstit të saj, kur nënvizon se: Leka nuk është krijuesi i kanunit e se emërtimi vjen si influencë e fortë e princit në Lekët (krahinë në Malësinë e Madhe), autorja e librit “Doke dhe tradita- një histori e shkurtër e gjakmarrjes ndër kanunet shqiptare”, dr. Gelanda Shkurtaj na bën me dije një konstatim serioz për ta orientuar lexuesin e dëshiruar drejt kuptimit të saktë të thelbit të tij.

Kanuni, i Lek Dukagjinit është përmbledhja e normave zakonore, që ka rregulluar jetën e jetesën e popullit të maleve atje ku ka funksionuar. Me siguri , normat zakonore kanë ekzistuar edhe përpara se “princi i përfolur” Lekë Dukagjini [perifrazim sipas titullit të monografisë së T. Ç] të kishte arrit në atë stad të emrit të tij sa ti mveshej atij Kanuni i një krahine të të gjërë e të rëndësishme dhe administrimit të jetesës së banorëve arbër të atyre trojeve. Kurse etnografi e antropologu At Shtjefen Gjeçovi e përjetësoi si një vepër konstituive, me kodifikimin që i bëri. I botuar , pastaj në vitin 1933, 4 vjet mbasi ai kishte ndërruar jetë, nga bashkëvëllezërit e provincës françeskane shqiptare, nën përkujdesjen e mikut të afërt fort, Poetit Kombëtar Gjergj Fishta, ka përshkuar rrugën e diskursit publik me kuptime e moskuptime, a me keqkuptime e me anatema gjithashtu, çka e ka thirrë kurdoherë në nevojë hulumtimin e interpretimin e tij. Sidomos përreth dilemës: kanuni-normë zakonore apo normë ligjore. Apo të dyja bashkë. Dhe këtu futemi në thelbin e trajtesës që autorja Shkurtaj e ka si lajtmotivin e veprës së saj. Ndryshe prej studiuesve e hulumtuesve pararendës, të cilët qëndruan në rrafshin e sipërm , konstatues e pohues pa hyrë në interpretime të normave e nyjeve të Kanunit. Edhe vëzhgues seriozë të antropologjisë së shqiptarëve si Franc Nopça, Edith Durham, Giusseppe Valentini apo Ernesto Cozzi nuk u ndalën në interpretime juridike të nyjeve të Kanunit. Ata mblodhën të dhëna, i publikuan e i lanë ndër libra si dëshmitë studimore më të besueshme antropologjike, po nuk i interpretuan juridikisht ato. Ndërsa autorja Shkurtaj, shfaqet mjaft e interesuar në njohjen e thellë të këtyre normave të kanunit të Lekë Dukagjinit, në radhë të parë, po edhe të 6 kanuneve të tjera më pak, si ai i Skënderbeut, Pukës, Dibrës, Lumës, Bendës (Malësisë së Tiranës) dhe i Labërisë pak më tepër. Tek ky i fundit sidomos, ajo kërkon të gjejë modelin e qasjes në sipërmarrjen e vet studimore tek studiuesi i shquar, prof. Ismet Elezi, i cili, siç shprehet autorja:” jep një panoramë të përgjithëshme në lidhje me të drejtën penale të shqiptarëve, duke e vendosur Kanunin në dimensionin e një korpusi normash, të cilat kanë vlerë nga konteksti i një të drejte pozitive…si një grup normash juridike që kanë përbërë në njëfarë mënyre kushtetutën dhe përmbledhjen e të gjitha kodeve të malësorëve.Dhe qasja është interpretimi jo vetëm doksor, antropologjik, po, për më tepër juridik, çka i shkon më për shtat edhe formimit parësor të Dr. Shkurtajt dhe këtu ajo vendos piketat e studimit të saj. Autorja perdor konceptin e legjislatorit (popullit) për kanunin. E kjo është edhe risia e plotpërputhëshme me këndvështrimin që ajo zgjedh për trajtimin e çeshtjeve që parashtron. Gjithnjë në kërkim të zgjidhjes së dilemës, normë zakonore apo normë ligjore, duke iu referuar për këtë edhe prurjeve më të spikatura të teorive e shkollave europiane të antropologjisë e sociologjisë me përfaqësues si Max Ëeber apo Émile Durkheim e të tjerë.

Në këtë rrafsh logjik e shkencor ajo operon duke sjellë gjithnjë krahasime me korpuse ligjore e kushtetuese të vendeve të zhvilluara. Njëri nga shembujt e shumtë krahasues, është ai i shpikjes e përdorimit të gijotinës në Francën e fundshekullit 18, për ekzekutimin e dënimit me vdekje. Ajo erdhi si shpikje mbasi forcat kundërshtuese shfaqën ankesën se me vdekjen e menjëherëshme, që aplikohej deri atëhere, i dënuari nuk e vuante meritueshëm atë që duhej të vuante për krimin që kishte bërë. Dhe kështu u shpik makina ekzekutuese e vrasjes – gijotina që të dënurit ia sillte vdekjen disi më të ngadaltë e për pasojë vuajtjen më të madhe. Kurse në Kanù një formë dënimi e gjakmarrjes, është ngujimi. Një formë krejt e ndryshme por mjaft e përvuajtshme.

Sikundërse një veçori përbën respekti për kufomën e vrarë për këtë shkak (gjakmarrjes). Pas vrasjes, kufomën duhet ta kthesh me fytyrë nga qielli dhe në rast se dorasi (vrasësi) nuk e bën këtë për rrethana të rastit, të parit njeri, që takon në rrugë ia kërkon këtë gjë, si detyrim i tij, pra i vrasësit, në rrespekt të kufomës. Një rregull ky i pandeshur në raste e vende të tjera. Që bashkë me të tjerë rregulla të korpusit të gjakmarrjes synojnë pezullimin e parandalimin e fenomenit e jo cytjen e përsëritjen e pandalesë të tij. Ose si “rregullator i shoqërisë fisnore”, siç e konsideron Max Ëeber, i cituar në këtë libër.

Ndërmjet kuptimit dhe keqkuptimit (termi i huazuar nga titulli i librit të Nd. Dedajt) rëndesën më të madhe përgjatë kohëve e ka pasë zënë dhe e zë roli i gruas, sidomos në trajtesën e fenomenit të gjakmarrjes. Pikëndalesë ngërç është Nyja njizet e nandë e cila titullohet “Grueja asht shakull per me bájtë” dhe teksti i nyjës vijon: “Grueja njifet si calikë per me bajtë sa të jetë në derë të burrit, se prindja s’hjekin dore prej sojet, e ndalin per vedi e mbi vedi të përgjegjmen per té, por edhe me lypë arsye, me ba me e gjetë gjá”

Në libër ajo merret në mbrojtje duke e kundërshtuar qëndrimin abuziv që i është bërë e i bëhet ende sot si reminishencë e së shkuarës, (sidomos në kohën revolucionare të luftës kundër zakoneve prapanike e paragjykimeve fetare) trajtimit të gruas nga kanuni si një qenie pak mbi shtazën, se ajo nuk vleka më shumë, përveç se me bajtë. Ose, interpretimi edhe në kohët e reja e ende sot, si një mall në duart e mashkullit. Dhe këtu zë fill edhe kumti që autorja e ndesh si “shuplakë” diku në zyrat policore të Italisë europiane, kur shërbente si konsulente ligjore në ato zyra: “vajzat shqiptare na kanë thënë se shfrytëzimi i tyre në rrugët e Italisë bëhet, pasi ,sipas Kanunit tuaj, femra është një mall në duart e mashkullit dhe ai mund të bëjë çfarë të dojë me të, ta shesë, ta blejë dhe ta vërë edhe si një mall në rrugë…” Dhe ky kumt, sa i pavërtetë aq edhe poshtnues, nuk ka mbërrijtë vetvetishëm atje. Atje e këtu e kemi përcjellë vetë ne shqiptarët , me keqkuptimin e madh e të paprerë që kemi shfaq e shfaqim për kanunin.

Shpesh , në mënyrë banale është barazuar bajta me mbartjen e një barre dru në mal a një barre dushk për bagëtitë. Pa njohur aspak jo kuptimin e figurshëm, jo e jo, po as kuptimin e drejtpërdrejt të fjalëve të përdorurë në këtë nye të Kanunit. Unë besoj se keqkuptimi i paragjykuar zë fill te mos njohja e kuptimit të këtyre dy fjalëve-emra sinonim: shakull, që në fjalorët e shqipes shpjegohet-lëkurë sqapi a dhie e punuar si thes, për të vënë brenda bulmet (djathë, gjalpë, gjizë) dhe calikë-kacek, rrëshek, rrëshiq, lëkurë dhie që përdoret për të mbajtur vaj, verë, gjalpë. Madje, e gjejmë të shpjeguar edhe në “Fjalorin e “Bashkimit”- (Fialuer i rii i Sheypes- Perbâam prei Shochniiet t’ Bashhkimit, 1908).

Siç shihet, edhe në kuptimin e parë emrat e përdorur në këtë nyje të kanunit, janë mjete që mbartin gjallësi, mbartin ushqimet bazë që mbarështojnë jetën e vijimësinë e saj. Pra, grueja, në derë të burrit është “shakulli” a “caliku” që mbart jetën (fëmijën), ripërtëritjen e saj e ndaj për këtë ajo është e paprekëshme prej gjakmarrjes. “Me e gjetë gjá gruen, per faj të burrit, prindja e kësaj lypin arsye me kanù”, dhe duke nënvizuar këtë nye nga Kanuni, dr. Shkurta, argumenton se: Fakti i dhënies llogari përpara familjes së gruas, parashikuar në kanun, edhe në rastin e mardhënies adultere (kurorëprishjes apo tradhëtisë bashkëshortore), që gjithsesi konsiderohej një turp i madh është tregues i interesit dhe rolit që ajo kishte në shoqëri”. Pra “Grueja s’bjen në gjak”- “Grueja l’shon në gjak prinden”, na fton të kuptojmë parekshmërinë e gruas. E në saje të kësaj paprekshmërie gati hyjnore, në rastin e gjakmarrjes, kur burrit i duhej me u ngujue, pra mos me mujtë me dalë jashtë shtëpie, atëhere gruas i binte kjo barra e rëndë e barrëve, e e të bajtunës. Unë, mendoj se më shumë se shenjë inferioritetit është sanksion preventivues, parandalues i vrasjes së gruas; më shumë se nënçmim është vlerësim që ligjëron me të gjitha mënyrat doksore mbrojtjen e gruas , të femrës, në përgjithësi. Jemi në lëmin e vlerësimit të gjakmarrjes jo si luftë, por si një mënyrë dhënie drejtësie, siç e çmon antropologu Nebi Bardhoshi i sjellë shpesh si referencë në libër. Në këtë qasje, mendoj vijnë edhe sanksionet që ka Kanuni në gjakmarrje kur në ndërmendje është gruaja.

Libri shtjellon, shpesh deri edhe në imtësi, elemente të Kanunit të Lek Dukagjinit, duke rrokur edhe plot trajtesa të të tjera fushave që janë objekt i tij, gjithnjë me ndalesë preferenciale te qasja juridike e nyjeve të tij, e ballafaqimi me të drejtën shtetnore ose “ecja në dy binarë paralelë” me të. Ballafaqjet (krahasimet) merren që nga koha e Turqisë apo më vonë me vendetta-n [hakmarrjen, gjakmarrjen] italiane dhe deduksionet që përftohen lënë gjurmë besimplote në shijen e lexuesit për rrokje e trajtimin me mjaft kompetencë të korpusit delikat të dokeve e traditave tona….

Theks e vëmendje në libër merr gjithashtu edhe ecuria vetëreformuese e tij. Si p.sh momenti që cilësohet edhe këtu se: në kanunin e vjetër , gjakmarrja mbyllej me vrasjen e dorasit “gjaku për gisht”, shënohet në Kanù dhe jo sikurse del më pas në variantin më të ri që çeshtja mbetet e pambyllur, se bishtnon në derivate të tjera. Imzot Ernesto Cozzi e ka një shpjegim për këtë ndryshim: “Dispozitat e herëshme të kanunit të maleve, shkruan ai në “Studime etnologjike të Shqipnisë së epërme” janë të ndikueme prej fesë e prej të përpjekunit me qytetin shumë ma tepër në Malësinë e Madhe se sa në të Voglen, [Dukagjini, Pulti, Shoshi; Shllaku] ku kanuni e ruejti me lehtësi formen e vet të herëshme, ndonëse edhe këtu paraqet shumë motërzime, që kanë ardhë me kalimin e kohës.” Ndaj edhe në ndihmë të tij (kanunit) vijnë edhe forma e mënyra të tjera, të mbinatyrëshme si Beja, p.sh një institut juridik, siç e konsideron autorja që gjindet në të shtatë kanunet. Ose shkuesia e dorzanía një tjetër institut juridik i gjakmarrjes (nye 134 e 136 i Kanunit të L.D), të cilat erdhën në nevojë atëherë kur mbyllja e gjakmarrjes e tejkaloi vrasjen e dorasit.

Në përfundim të këtyre radhëve po ritheksoj se libri është , sa një kontribut serioz në ndërmendjen e Kanunit të Lekë Dukagjinit, po aq edhe një ftesë e hapur për albanologë e juristë për t’u thelluar në të ardhmen në një aset kaq të çmuar të trashëgimisë sonë .

Luan Rama/

(Me rastin e mbylljes së ekspozitës në Maison de l’Albanie)

—-

Ilir Stili, piktor nga Kosova, ka jo pak vite që ka ardhur në Francë dhe është arti i tij që e ka bërë të spikasë në jetën artistike franceze, veçanërisht në Normandi ku dhe jeton. Duke parë akuarelet e tij në thepisjet shkëmbore të La Manche nuk mund të mos imagjinosh atë « dehje » të tij për brigjet franceze, për detin, poetikën detare, për çka impresionistët e para një shekulli e gjysmë krijuan tablotë e tyre të mrekullueshme në Honfleur, Dauville, Trouville, Etretat, Yport apo Cabourg. Këtij piktori i pëlqen të prekë gjurmët e impresionistëve të dikurshëm, të një Claude Monet, Eugene Bodin, Gustave Courbet e shumë të tjerë. Është impresioni që e godet ndjesinë e shpirtit të tij, duke dashur ta hedhë sa më shpejt në letër apo kanavacë atë ndjesi impresionante, ti japë jetë çastit poetik të natyrës, e cila shpejt tjetërsohet, retë shkojnë, qielli mbyllet, e një orë më pas përsëri dielli që shfaqet madhërishëm duke krijuar një spektakël të dritës, gjithnjë të ndryshëm. Ja pse duhet nxituar…

Një « dehje » pikturale

Kjo ndjesi për detin është e kuptueshme për të që vjen nga Kosova të cilës deti i ka munguar edhe pse sot e ka në Shqipëri. Ja pse dhe « dehja » në brigjet normande, në « falaises » siç i quajnë francezët këto thepisje shkëmbore mbi det, është kuptimplote. Akuarele të lehta, plot dritë, ku peneli i ka fshikur si të dojë ta përkëdhelë letrën, peizazhin : barka, dallgë, bluja dhe kafja e lehtë, e bardha e letrës, një lojë ngjyrash nëpër flladin detar. Janë akuarele të shumta që ai i ka ekspozuar në qytete dhe qyteza të shumta të Normandisë, Bretanjës, për çka shtypi ka shkruar shumë. Ka një lloj entusiazmi rreth tij nga mediat dhe publiku i thjeshtë. Francezët i pëlqejnë akuarelet, ka një lloj tradite, veç asaj primare që është piktura e vajit në kanavacë. E megjithatë akuareli, guashi dhe pasteli mbeten gjithnjë të pëlqyeshme, pasi ka diçka të gëzueshme në to, diçka poetike. Megjithatë për këtë piktor akuarelet nuk janë vetëm në Normandi : janë kullat mesjetare, qytetet e vjetra karakteristike me gjurmët e historisë, është Parisi me vendet e tij mitike. Para disa ditësh, ai përfundoi dhe një akuarel të bukur për kështjellën e Shkodrës me një kompozim të mrekullueshëm dhe harmoni ngjyrash : një festë dritash. Është arti, krijimi, që i jep hire dhe frymë peizazhit, kështjellave, njerëzve, pasi dhe portretet për këtë piktor janë të dashura. E po kështu dhe nudot…

Gjeografia pikturale

Është e habitshme dëshira e këtij piktori për të qenë në një kontakt të përhershëm me natyrën, thua se është vetë bota në lëvizje që e frymëzon: ai ka dëshirën e flladit, gjallimit njerëzor, ekstazës së natyrës, frymëmarrjen e qytezave, pasi për të gjithçka është frymëmarrje, ndjesi, impresion dhe ai ka dëshirë ta kapë çastin e imazhit të bukur poetik dhe ta fiksojë menjëherë, atëherë kur drita na tregon flakërimet e një dielli në perëndim si në një peizazh të Venecies, atëherë kur drita ka magjinë e saj. Të udhëtosh 8000 km brenda një viti siç ndodhi në 2023 do të thotë të jesh një artist udhëtar, të jesh një bohem i botës pikturale, të ndjekësh udhët e gjata, bregoret, brigjet mesdhetare të Adriatikut, Dubrovnikun, brigjet e Spanjës, të mbarsesh me vizionet e ngrohta të Mesdheut si në Tossa del Mar dhe ti hedhesh vizatimet e shpejta në fletoren e udhëtimit (carnet de voyage) , të vëzhgosh dhe pastaj të marrësh penelin e të nxjerrësh nga shpirti impresionin, ndjesinë më të thellë dhe fine, atë që përmban tharmin e artit të vërtetë. Kur më telefonoi një ditë ishte në Grandville, tri ditë më vonë në Dieppe, pastaj në Trouville, në qytezat e mrekullueshme normande përmbytur nga okra e diellit, bluja e detit apo jeshilja e kodrinave të gjelbëruara. Gjithnjë në udhëtim, dhe në çdo ndalesë pikëtakon një histori pikture, rigjen gjurmët e një mjeshtri të madh, tablotë e të cilëve kanë hyrë në historinë e artit botëror. Është jeta e tyre që ende pulson, jeta në art. Duket sikur të ringjallet Courbet me kavaletin e tij në brigjet e Trouville ku pak më tutje, në një nga kafenetë, Flaubert shkruan në heshtjen e tij dhe përballë një Calvados, ndoshta historinë e « Ema Bovary ».

Ilir Stili është me origjinë nga Presheva por në vitet 60 familja e tij u shpërngul në Ferizaj të Kosovës. Që në moshën 7-8 vjeçare i pelqente të vizatonte, çka më pas u bë një pasion i vërtetë. Pas studimeve universitare për artet e bukura vazhdoi të krijonte tablo në bojë vai por ishte vendosja në Francë, fillimisht në Mulhouse e më pas në Rouen të Normandisë buzë Seine-s për të cilën Pissarro thoshte se “Rouen është po aq e bukur sa Venecia”. Aty Pissarro pikturoi tablonë e famshme “Port de Rouen – Saint Sever”. Pikërisht në këtë qytet Stili zbuloi botën e akuarelit, një teknikë jo fort e njohur në Kosovë edhe pse një nga teknikat më të vjetra të njerëzimit ku lanë gjurmët e tyre shumë artistë të mëdhenj që nga Raffaelo, piktorët japonezë, kinezë, më vonë hollandezët e mëdhenj apo Van Dyck, etj. Ishte natyra që e mrekulloi, ashtu si një shekull e gjysmë më parë kishte mahnitur impresionistët francezë. Jo, nuk mund ta anashkalonte atë botë fluide, shumëngjyrëshe, me blunë e detit, të gjelbërtën e fushave dhe kodrinave, okrën e diellit, kafen e thepisjeve, bedenave dhe mureve mesjetare. E imagjinoj atë një çast të hutuar dhe në ekstazë njëkohësisht, me nxitimin për ta kapur dhe fiksuar atë çast magjik të natyrës, atë imazh “instantané”, ku retë shfaqen, largohen dhe pas një çasti të shpejtë rivijnë sërish si në tablotë e dikurshme të plakut Baudin, mjeshtrit që adhuronte vetë Monet, i cili në vitin 1894 pikturonte katedralen e Rouen dhe që për të cilën do të shkruante: “Pata një zgjëndër. Katedralja shëmbej mbi mua. Kishte ngjyrë blu, rozë apo të verdhë…” Ishte katedralja para së cilës, që ditën e parë në Rouen, ai kishte qëndruar i mahnitur me dëshirën për ta pikturuar. Dhe të nesërmen kishte nxituar para saj me penelin në dorë. Unë i flas për kubistin George Braque dhe ai më thotë duke qeshur se pikërisht atje ku është varri dhe kisha e pikturuar prej tij, pikërisht në atë fshat ai drejton dhe një kurs për piktorët e rinj të apasionuar pas akuarelit. Dhe pamja në Varengeville-sur-Mer është e mrekullueshme. Braque donte që dhe i vdekur, nga varri i tij në varrezën shkëmbore të shikonte magjinë detare. E si mos të frymëzohesh në atë peizazh ku Braque flë në paqen e tij përqafuar me pikturën e tij të përjetshme?

Ilirit nuk i pëlqen thjesht të kopjojë apo të “fotografojë” realitetin. Ai kërkon ta shohë atë ndryshe, që arti, krijimi, fantazia ti japë një tjetër vlerë këtij realiteti, ta kthejë në një objekt arti për të zgjuar diçka më shumë tek publiku. Dhe pikërisht mbi letër nis të krijohet ajo ngjizmë mes reales dhe ireales, imazhit realist dhe modernes. Peizazhet marrin një tjetër optikë, kompozohen ndryshe, tashmë është elementi personal, vetë artisti, “uni” i tij. Mjafton të shohësh disa nga peizazhet shqiptare të tij për ta kuptuar këtë siç janë Dhërmiu, Kruja, Berati, kështjella e Rozafës, Gilani, ujvara e Mirushës në Kosovë etj., për të kuptuar këtë lloj improvizimi, këtë ngasje mjeshtërore, këtë “lëvizje” të formës së qytezës por duke ruajtur fizionominë e saj. Kështu kishte hedhur në akuarel dhe kështjellën e Petrelës me një frymë modern, jo siç kishte qenë ajo në shekullin e XII kur garnizoni bizantin e perandor Aleksi I-rë dhe shqiptarët vendas përballonin furinë normande më të tmerrshme të botës të udhëhequr nga Robert Guiscard çka përshruhet në kronikat e Ana Komnenës. Tjetër epokë, të tjera ngjyra, tjetër frymëzim.

Nganjëherë edhe ai vetë, gjatë krijimit të shpejtë nuk e kupton dorën e tij që lëviz me shpejtësi pa mundur ta komandojë. Ajo lëviz sipas impresionit, shpirtit. Është shpirti që ndjek linjën, që hedh ngjyrën, jo thjesht dora. Gjithë kjo ngjizje e bën tablonë tepër origjinale, personale çka e dallon nga një akuarelist tjetër. Akuarelet më të bukura janë në formatin 47x 50 cm mbi letrën « extra blanche” pra tepër të bardhë, punuar me bojën e llojit “Daniel Smith”.

Ilir Stili është një piktor që nuk rresht në krijimet e tij. « Dehja » e tij nuk është vetëm deti, brigjet, portretet në vaj, kompozimet. Dehja e tij duket se ështe totale dhe ku artisti e identifikon qenien e tij me artin, ngjyrën, rikrijimin poetik. Ai jeton me të… dhe në gjumë.

Shkruan:  Mhill Velaj/

Këto ditë në vazhdën e pasurimit dhe angazhimeve tona kulturore në diasporën e SHBA – së shoqata jonë është pasuruar me disa emra të shquar të artit, kulturës, shkencës e veprimtarive atdhetare, të cilët falë kontributit e tyre janë një vlerë e shtuar për shoqatën dhe jetën kulturore të diasporës shqiptare në Amerikë. Anëtarësimi i tyre do ta pasuroj mozaikun kulturor dhe atdhetar, ku së bashku do shtegëtojmë e gjakojmë shtegun integrues e emancipues të kësaj pjese të etnisë sonë. Me poshtë po japim një pasqyrë të shkurtër të këtyre emrave e personoliteteve të cilët me punën e tyre në dekada japin sinjalin e mirë se etja për ruajtjen e traditës, artit, kulturës, e letërsisë sonë nuk ka të ndalur.     

Nexhmedin Syla është i lindur në Shishman të Malësisë së Gjakovës, ku e kreu shkollimin fillor. Diplomoi në Gjakovë në shkollën Normale-5 vjeçare për mësues profesional-pedagog. Studijoi në Akademinë e lartë për Teatër, Film dhe Televizion në Prishtinë, në klasën e aktorit Faruk Begolli. Studijoi edhe në fakultetin e gazetarisë. Punoi 12 vjet moderator, gazetar dhe redaktor në Programin e Parë të Radiotelevizionit të Prishtinës. Bashkë me Hys Shkrelin dhe Florin Kelmendin janë themeluesit e programit të drejtëperdrejtë 24 orësh, konkretisht; Programi i Natës dhe Programi Mëngjesit! Që nga mbyllja e RTP-së (1990) si i pavarur, bartë çertifikimin dhe librezën e anëtarësisë: “International Federation of Journalists” të çertifikuar nga qendra në Bruksel. 

Nga maji i vitit 1992 për pesë vjet ndihmoi zhvillimin e mësimit në gjuhën shqipe, në kantonin e St. Gallenit, në Zvicër. Pas realizimit të filmit artistik “Ankthi” shkon në SHBA për të realizuar pjesën e dytë të filmit, ku në maj të vitit 1998, vendoset në SHBA. 

Në vitet 2022 dhe 2023 botoi katër libra; tre me poezi dhe një me tregime dhe ese: “Mëllef”, “Ritme jete”, “Kulm pezmi”, “Dhe vjen në ditë” dhe “Testamenti”. Ka dhe katër përmbledhje poezishë, të gatshme për botim, dhe një roman në dorëshkrim. 

Si këngëtar ka botuar 6 audioalbume; dhe po aq dhe videoalbume muzikore. Luajti në teatër dhe film. Në Zvicër realizoi dokumentarin gjermanisht “Guri rrokullisës” dhe filmin e metrazhit të gjatë artistik “Ankthi”. Në gazetari ka në përfundim një serial të madh me reportazhe nëpër botë. Jeton mes Nju Jork-ut dhe Prishtinës. 

Gjon Frani Ivezaj është i lindur me 28.8.1953 në Keshevë të Grudës, Komuna e Tuzit. Shkollën fillore e kreu në vendlindjen e tij në Arzë. Më pas ciklin parauniversitar e fillon në Ulqin dhe e përfundon në Klinë të Kosovës, me rezultate shumë të larta në mësime nga ku i lind e drejta e studimit për në universitet. Studimet e para akademike në degën Filozofi e Përgjithshme i kreu në Prishtinë, ndërsa më vonë arrin të diplomohet në Fakultetin Filozofik të Shkupit në vitin 1980. Me ambicjen e një studiuesi të palodhur, shquhet si hulumtues në arkivat më në zë të Europes: në Athinë, Romë, Vjenë, Dubrovnik, Budapest, Zagreb, Sofje, Milano, Beograd, etj. Në vitin 1981 emërohet të punojë në qytetin e Shkupit. Pas rënies së sistemit dhe rëndimit të klimës politike në vend detyrohet të emigrojë në perendim ku sërish vazhdon studimet për inxhinieri në “John Jay College of Criminal Justice City University of New York, 1997-1999”. 

Falë pasionit dhe hulumtimeve gjatë studimeve akademike e në vazhdim, Gjon Fran Ivezaj ka hartuar një sërë materialësh shkencore historiko-filolozofike e kulturore me të cilat lexuesi është njohur me botimet e tij të herë pas hershme. 

Ka botuar: 

”Copëza historie kombëtare”, Studime historike, Shkodër, 2012. 

“Fisi Ivezaj në rrjedhat e historiesë”, Studime historike, Shkodër, 2016. 

”Giurmime historike në rrënjët kombëtare”, Studime historike, Shkodër, 2019.

“lliro-paganët dhe sfidat e Krishterimit në Shipëri”, Studime historike, Lezhë, 2020.

“Rrënjët & malet e Malësisë së Madhe”, Studime historike, Lezhë, 2020. 

“Malësorë të rritur në kullat e gurit”, Studime historike, Lezhë, 2021.

“Nën Hijen e Kullës së Baca Lulit”, Studime historike, Lezhë, 2022.

 ”T’bieshkuemit e Malsorëve dhe Bieshkët e Malsisë së Madhe”, Studime historike, Lezhë, 2022.

“Shkreli”, Studime historike, Lezhë, 2023. 

Përveç këtyre botimeve ai ka edhe një mori materialësh tjera të botuara në revistat shkencore e kulturore në formë kumtesash dhe shkrimesh burimore e arkivore.

Eva Dori është e lindur më 13 qershor 1974 në qytetin e Lushnjës. Ka kryer shkollën e mesme “18 Tetori”. Fakultetin e kreu në Universitetin e Tiranës, drejtimi Gjuhë dhe Letërsi Shqipe. Karrierën e saj profesionale e ka nisur si gazetare në Radio-Televizionin Shqiptar. Për 25 vjet rresht ushtroi profesionin e gazetares. Ka realizuar me dhjetëra emisione, ndër të tjera duhet përmendur: Grila të Grisura – Real Televizion, Ftesë për çaj – telenorbs. Faqja e parë – Tv Koha, Shtëpia e ëndrrave – TV Koha, Mëngjesi i një artisti – Tv Koha, Një ditë e re – Planet Tv, Nuk jam vetëm – TVSh, Fatma, eja në shkollë – Tvsh Mirëmengjesi – Tvsh.

Eva Dori është autore e këtyre librave: 

“Duart e fatit”, Poezi; “Ishulli i Shelgjeve të bardhë”, Poezi; “Bebi Bjond” – Tregime; “Mimozat e para” – Tregime; “Nuk jam vetëm” – Antologji.

Aurel Naqi është i lindur në qytetin e Korçës më 23 Qershor të vitit 1985. Shkollën fillore e ka kryer në, Naum Veqilharxhi’’ ku filloi dhe angazhimet në aktivitet e ndryshme, në teatrin e shkollës, duke luajtur disa role, me tema sociale. Shkollën e mesme e kreu në, “Themistokli Gërmenji ‘’ dhe më pas u largua në Greqi bashkë me familjen. Aty kaloi një periudhë të shkurtër kohe, ku u angazhua në organizatën fetare (The Followers of Jesus) ku çdo të dielë vinte në skenë shfaqje të vogla që trajtonin tema sociale, dhe nga jeta e përditshme me anëtarët e trupës dhe në mënyrë paralele ndiqte shkollën e natës në kurset për të mësuar gjuhën që të vazhdonte me pas studimet. Më pas largohet në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, në Albany, New York ku ju drejtua shkollës së filmit, por për shkak të kostos së lartë u detyrua të ndjekë alternativa të tjera, duke u angazhuar vullnetarisht në klubin e regjisorëve të pavarur, (Upstate Independent Filmmakers) për projekte filmike. Në bashkëpunim me një nga instruktorët e shkollës së filmit, arrin të kapë rolin e asistentit producent në një nga filmat historikë dokumentarë “Who Killed Hazel Drew “me regjinë e John Hasler dhe me producente Susie Griswold, emra të njohur për qytetin ku jetonte. Pasioni për letërsinë e shoqëroi dhe në vendin e huaj. 

Në vitin 2019 boton librin me poezi “Tango Nate” në Amazon. Në vitin 2020 me gjithë vështirësitë e pandemisë, xhiron filmin me metrazh të shkurtër “Your Turn” një bashkëpunim Shqiptaro-Amerikan, i zhanrit thriller dhe më pas në 2021 filmin e dytë në zhanrin romancë-dramë “The Last Kiss”. Në Tetor të 2021 boton librin e parë me proza “Në krahët e mbrëmjes fshihet puthja”. Një vit pas botimit të librit kthehet në vendlindje dhe xhiron filmin e tretë me metrazh të shkurtër, por këtë herë në gjuhën shqipe “Aroma e Trëndafilit Të Kuq “. Në tetor të vitit 2022 futet në botim vëllimi i dytë me poezi “Në Buzët e Një Gruaje “.

 Aureli vazhdon angazhimet si në fushën kinematografisë ashtu edhe në letërsi duke botuar në gazeta të ndryshme brenda dhe jashtë. 

Sami Mulaj është i lindur në Tropojë (Tropojë e Vjetër). Ka kryer shkollën e mesme, gjimnazin “Asim Vokshi” në qytetin Bajram Curri. Arsimin e lartë e ka kryer në vitet 1976-1981, në Universitetin e Tiranës, Fakultetin e Gjeologjisë dhe të Minierave (degën e minierave dhe specializimin për pasurimin e mineraleve). Ka punuar inxhinier miniere në minierat e kromit e të kuarcit në rrethin e Tropojës dhe në minierën e qymyrit në Gërdec të rrethit të Tiranës. Ka bashkëpunim të hershëm me organet e shtypit periodik si në Shqipëri dhe në Shtetet e Bashkuara te Amerikës. Që në vogëli ka botuar shkrime të natyrave të ndryshme me interes shoqëror e politik, si në ‘’Zëri i Rinisë’’, ‘’Bashkimi’’, ‘’Zëri i Popullit’’, gazeta “Studenti”, Gazeta “Shkëlzeni”, “Gazeta Kosova”, “Rilindja Demokratike”, “Gazeta e Alpeve”, “VOAL” në Zvicër, “Bota Sot”, “Gazeta Illyria” dhe gazeta “Dielli” në New York. Prej vitit 1997 jeton në Amerikë. Është i martuar dhe ka dy fëmijë, dy djem dhe dy nipër. Është shumë i angazhuar në rrethet patriotike dhe atdhetare të komunitetit shqiptaro-amerikan dhe një zë i nderuar dhe i dashur i komunitetit, që jeton e frymon me shqetësim për fatet e atdheut tonë e të trojeve shqiptare. 

Ka botuar dy libra me poezi “Lisat e mi të diellit”,’’Buzëqeshja e se Nesermes”, dhe “Dy Anadrinët” të cilat janë pritur me interes nga lexuesit dhe komuniteti artistik. 

Nosh Mernacaj, është i lindur në Rrethin e Shkodrës, me 16 dhjetor 1976. Jeton në NY prej vitit 1999. Diplomuar në Mercy University në 2005 në degën “Shkencat computerike” – Computer Science. Diplomuar në Iona University në 2009 në MBA (Master of Business Administration) dhe eCommerce. Punon si këshilltar teknik dhe strategjik në fushën e Sigurisë Kibernitike prej 13 vitesh. Flet Italisht (Mbrojtur me diplomë nga NYU) dhe Anglisht, përveç Shqipes. Ka njohuri të Spanishtës dhe Rusishtës. Ka shkruar poezi në Shqip, Italisht, dhe Anglisht, si dhe prozë. Në vitin 2004 ka fituar vendin e parë në konkursin e poezisë të organizuar nga studentët shqiptarë të SHBA – së në NY. 

Në vitin 2021 ka botuar librin “Growing Up in Communist Albania”. Libri është shpërndarë në 10 vende të botës, deri në Brazil. Ka marrë vlerësim maximal 5/5 nga Victoria Erwin, redaktore e audiobooks.com dhe kryeredaktore e fangirlnation.com. Është duke pununar për një përmbledhje poezish dhe po punon në një novelë. 

Azgan Berbati është i lindur më 15.03.1998 në Bajram Curri dhe shkollën e mesme e kreu po aty. Aktualisht jeton në SHBA. Ka përfunduar studimet e larta bachelor dhe Master Shkencor në profilin: Inxhinier Agromjedisi. Gjatë studimeve është votëbesuar për t’i përfaqësuar studentët në Qeverinë e Universitetit (senatin akademik). Pastaj në Komisionin Institucional Zgjedhor të Universitetit, detyrë, të cilën e mban akoma. Në vitin 2017-të ka fituar çmimin e parë “Poezia më e mirë” në konkursin e zhvilluar nga Klubi Letrar Pena e Re-Tiranë. Është bashkëautor në disa antologji, revista letrare, bashkëpuntor i shtypit periodik, etj. 

Në vitin 2019-të ka botuar librin me poezi “Britma e heshtjes”. Pastaj, u përzgjodh anëtar jurie për Festivalin Kombëtar Letrar, vlerësuar me medalje dhe çertifikatë mirënjohje. Ka qenë trajner në projekte të ndryshme. Aktualisht merret me projekte të fushës që është specializuar, projekte të shoqërisë civile dhe vazhdimisht me letërsi, veçanërisht, me poezi. Ka në proces botimi librin e radhës me poezi “Tektonika e Shpirtit”.