PhD. Yllka FILIPI

New Jersey, Jan. 21. 2024/

“Një libër i bukur kthehet në një ngjarje në jetën time.”

Stendal

“Fuqia e fjalës së Adnan Mehmetit” i autorit Namik Selmami dhe “ Poezia e Adnan Mehmetit” nga Dr. Besim Muhadri: Në çdo bibliotekë shqiptaro-amerikane e më gjerë ky lajm ekzaltues do të zerë vend e do të ndriçojë kureshtjen e horizontit të pritjes. Mirënjohje për këtë sipërmarrje kaq sfiduese.

Në ritmin e jashtëzakonshëm të jetës amerikane, çfarë mrekullie të maratonojnë thellë në nënvetëdijen humane paralelisht jeta dhe libri. Në trungun e lashtë mijëravjeçar të kulturës kombëtare çdo botim i ri është përkujdesja më e dhembshur për rrënjët, uji hidratues e oksigjeni i ardhmërisë së trungut të artit të fjalës, një degëz, një syth me bulëza vese, mijëra sytha e mijëra degë bashkë. Kjo festë shpirtërore është sfida që mposht çfarëdolloj heshteje kolektive, e impostuar vetiu nga mjegulla dhe tymi që e trandin individin modern, ku zor se e kuadraton dot zemrën si në post/stuhi. Transhendenca letrare shumë e lakuar në aspektin artistik në historinë e shekujve, rrezaton në gjuhë, kulturë dhe identitet respektin, mallin dhe dashurinë për kombin në këtë bashkëudhëtim shpirtëror universal.

Adnan Mehmeti është poeti që dekodifikon me shumë durim e këmbëngulje dhimbjen dhe vuajtjen shpirtërore të atdheut e njeriut modern në art, shëron plagët me melhelmin e fjalës së zgjedhur poetike dhe zgjon shpresën e fjetur për një të ardhme të sigurtë. Shumë i gatshëm për të inkurajuar vemëndjen e trazuar të lexuesit bashkëkohor, vigjilent për ta çuar më tej këtë pasuri kombëtare, është bërë kështu ambasador i denjë i forcës të fjalës së shkruar.

Jam plotësisht e bindur se kjo ceremoni artistike, është dëshmija më e gjallë e pasqyrimi më i qartë i promovimit të vlerave letrare dhe një urë lidhëse shpirtërore në ndërtimin e një familjeje të madhe që flet me zell e durim gjuhën e shpirtit dhe përderisa kjo gjuhë universale lexues do të ketë gjithmonë, e ardhmja e librit do të jetë e shëndetshme. Dëfrimi kulturor dhe inisiativa më serioze në simbiozë. Një fenomen/ magji. Libri është gjallë. Libri jeton. Gjithmonë do të jetë kështu. Dhe ndoshta librat janë e vetmja magji e vërtetë, -sipas Alicce Hoffman.

Afrim Shabani/

– Ajo nëpër vite po përmbush me sukses misionin e saj, duke nxjerrë nga burimi i vet artistë të talentuar të rinjsh për të përformuar shqip, për ta ruajtur të freskët e me krenari gjenezën e qenësisë shqiptare.

– Në këtë Recital, të rinjtë shqiptarë prezantojnë edhe studimet e tyre instrumentale me muzikë, stile dhe zhanre klasike.

– Ky event muzikor është i hapur për të gjithë shqiptarët nga çdo rajon, pavarësisht nëse janë anëtarë të Shoqatës “Uskana”.

– Recitali AMA është FREE. Tërësisht pa pagesa për pjesëmarrje, për të marrë pjesë në program ose për të marrë pjesë si mysafir.

– Recitali AMA këtë vit do të drejtohet nga znj. Besarta Pinjolli Basha.

– Si gjithmonë, edhe unë do të marr pjesë si mësues muzike në këtë recital për të ndihmuar studentët të përgatisin përformancat e tyre më të mira.

– Artistë shqiptarë të grupmoshave të ndryshme, të rinj e të reja, dashamirë e familjarë, ta shfrytëzojmë këtë rast e të bëhemi pjesë e këtij eventi muzikor.

– Prindër e mysafirë do të ndjekin nga afër shkathtësitë e atyre që do të ngjiten në podiumin e një salle profesionale koncertesh.

– Bashkërisht do t’i inkurajojmë pasardhësit tanë të lindur këtu, të flasin e të frymojnë shqip duke luajtur në instrumente e duke kënduar në gjuhën e embël amnore.

Eventi mbahet me:

dt.: 3 mars, 2024

vendi: Illinois Valley Community College

ora: 6:00pm

– Mirëardhëshi!

https://facebook.com/events/s/recitali-ama-ed-11-2024/331943992799605/

Ramadan SHKODRA/

Jam së tepërmi i nderuar që kam mundësinë t’i them disa fjalë në këtë konferencë shkencore për revistën e parë islame në gjuhën shqipe, për revistën “Zani i Naltë”, për këtë tribunë të fjalës së shkruar islame në gjuhën shqipe, të cilën një shekull më parë e themeloi dhe e botoi Komuniteti Mysliman Shqiptar, që domethënë institucioni kryesor dhe më i larti fetar islam i pavarur, në kuadër të të cilit ndërvepronin elitat e ulemasë shqiptare në vend, elitë kjo që në shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë, më 1912, u gjet në krye të momenteve historike të vendit, dhe e cila i unifikoi institucionet islame nëpërmjet zhvillimit të disa kongreseve kombëtare, siç ishte Kongresi i Parë, i mbajtur më 24 shkurt deri më 12 mars 1923, i cili shënoi edhe pikënisjen drejt institucionalizimit të Bashkësisë Islame, dhe i cili hodhi edhe themelet për formimin e Komunitetit Mysliman të Shqipërisë, i cili institucion sot po hyn në shekullin e ri, – të dytin, – të tij.

Vitet njëzet të shekullit XX për Shqipërinë në kufijtë e sotshëm administrativë shënojnë përpjekjet serioze për konsolidimin shtetëror dhe për ngritjen e përparimin intelektual, social e shoqëror të vendit. Në këto vite qe krijuar një klimë me ndjesi e vetëdije të theksuar kombëtare, e cila ishte pasqyruar në shumë drejtime. Prijësit fetarë-teologët e shquar, në gjirin e komuniteteve fetare, të cilët kishin marrë pjesë aktive në çështjet kombëtare, iu vunë punës që kjo frymë kombëtare të pasqyrohej edhe në veprimtarinë e vetë komuniteteve fetare. Në këtë rrafsh, përpara tyre shtrohej detyra e organizimit të komuniteteve dhe e pavarësisë së tyre. Prijësit myslimanë, me forma dhe veprimtari të ndryshme, e sensibilizuan opinionin shqiptar dhe autoritetet shtetërore për mbështetje në punën e nisur në rrugën e pavarësisë. Kështu, vitet 1922-1923 ishin relativisht të suksesshëm në procesin e konsolidimit të shtetit dhe në themelimin, forcimin dhe zhvillimin e institucioneve kombëtare, dhe në këtë mënyrë janë vlerësuar edhe prej historianëve e studiuesve të ndryshëm.

Në këtë kohë u themelua edhe Komuniteti Mysliman Shqiptar (KMSh), si vazhdimësi e vendimeve të mëdha që kishte marrë paria shqiptare, vendime të cilat qenë përcaktues për fatin dhe të ardhmen e shqiptarëve, si në aspektin kombëtar, ashtu edhe në atë shtetëror. 

Në këtë kontekst, vlen të theksohet se në këto ngjarje të rëndësishme për popullin shqiptar, si te Kongresi i Manastirit, te Shpallja e Pavarësisë së vendit, si dhe te pavarësimi i Komunitetit Mysliman Shqiptar, ndër bartësit kryesorë i gjejmë hoxhallarët, sikurse ishin: Haxhi Vehbi Dibra, Hfz. Ali Korça, Hfz. Abdullah Semblaku, Hfz. Ibrahim Dalliu, Shefqet Muka, Sali Vuçitërna, Ferit Vokopola etj. Së këndejmi, vendimi për themelimin e KMSh-së ishte kërkesë e besimtarëve dhe e shtetësisë së tyre, prandaj marrja e këtij vendimi prej atyre hoxhallarëve të urtë, të ditur e të mençur, të prirë prej Haxhi Vehbi Dibrës me shokë, ishte përmbushje e një kërkese të tillë dhe një element shtesë i shtetësisë së shqiptarëve. Themelimi i Komunitetit Mysliman të Shqipërisë më 1923 paraqet një ndër ndërmarrjet më të rëndësishme për shqiptarët e besimit islam, me në krye udhëheqësit e tyre fetarë, të cilët në një kohë kthesash të mëdha historike për vendin tonë, gjetën kurajë dhe i udhëhoqën e i organizuan besimtarët islamë, si dhe i pavarësuan edhe në aspektin shpirtëror. Themelimi i KMSh-së përveçqë nisi me organizimin e jetës fetare islame, ai themeloi dhe ngriti edhe institucionet bazë për nevojat e myslimanëve shqiptarë, sikurse ishin Këshilli i Naltë i Sheriatit, Medreseja e Tiranës, revista “Zani i Naltë”, si dhe u mor me botimin e literaturës së nevojshme, e që i dha formë, trajtë e kuptim jetës fetare të besimtarëve shqiptarë, sepse aty praktikohej, mësohej, kultivohej e shpjegohej për fenë e Zotit, për historinë e ndritshme të kombit në gjuhën e besimtarëve, në gjuhën shqipe.

Vetë nisma për botimin e një reviste të formatit të “Zanit të Naltë”, përveçse kishte një rëndësi të veçantë historike, s’ka dyshim se ishte edhe një hap i guximshëm që tregonte qartë pjekurinë, vizionin, përgatitjen profesionale, e mbi të gjitha përgjegjësinë e elitës fetare islame të kohës, për të krijuar institucione që e kryejnë misionin e tyre para Zotit, vendit e popullit.

Misioni, filozofia dhe vizioni i revistës “Zani i Naltë” bëhen të qarta dhe kuptohen që në editorialin e numrit të parë të revistës, në të cilin nismëtarët dhe botuesi i shprehin objektivat madhore të revistës, ku thuhet se “Zani i Naltë” ka për qëllim: “…M’ia zbulue popullit mysliman shqiptar të vërtetën e besimit në një mënyrë të thjeshtë e të pandërlikume…, si dhe me plotësue vllazninë ndërmjet të gjithë elementeve në Shqipni”. Kjo me qëllim që, sikurse thuhet aty, “Me forcue themelet e nji politikes së shëndoshtë e të thjeshte kombëtare në Shtetin tonë”.

Shih për këtë, “Zani i Nalt” për një dekadë e gjysmë qe bërë tribunë e mendimit të elitës islame e shqiptare, e cila me kompetencë trajtonte e kultivonte tema profesionale nga disiplina kombëtare, fetare, sociale e kulturore. Këtu gjejmë urtësinë dhe begatitë e disiplinave kuranore nga penat e shquara e mendje të ndritura, siç ishte Haxhi Vehbi Dibra me bashkëkohësit e tij. Gjejmë po ashtu edhe trajtesa historike e kulturore të shkoqitura me shumë elokuencë nga e kaluara e populli tonë. Pa lënë anash edhe trajtesa që kanë të bëjnë me humanen, kultivimin e tolerancës dhe mirëkuptimin, vlera sublime të popullit tonë. 

E konceptuar si revistë fetare islame, ajo këtë mision madhor e kreu me sukses, mirëpo nuk ngeli në kuadër të një reviste thjesht fetare, por shumë shpejt u shndërrua në një tribunë të mendimit fetar, filozofik, kulturor e atdhetar, dhe kështu rreth vetes mblodhi penat më të njohura të kohës.

Prijësit tanë të shquar, këtu e një shekull më parë, “Zanin e Naltë” e kishin nisur si një projekt gjithëkombëtarë, mirëpo për shakat të rrethanave me të cilat u përball populli ynë dhe trojet tona, “Zani i Naltë” misionin e tij e shtroi kryekëput në Shqipërinë administrative. 

Ndonëse “Zani i Naltë” është botuar dekada më parë, përmbajtja e shkrimeve të tij e ka vlerën e vet të njëllojtë edhe në kohën e sotme; janë shumë aktuale, të rëndësishme dhe të nevojshme, sikurse të jenë thënë sot, dhe sikur të jenë shkruar për ditët e sotme, sepse janë shkruar prej dijetarëve vizionarë e largpamës. Duke i vështruar faqet e “Zanit të Naltë”, do të njihemi edhe me rolin e ulemasë sonë në rrafshin kombëtar, si dhe me kontributin e tyre domethënëse dhënë çështjes së kombformimit dhe shtetformimit. 

Ky kontribut ka vazhduar gjatë gjithë periudhës së daljes së revistës “Zani i Naltë”, me shkrime të ndryshme, duke ngulitur te lexuesit e saj ndjesinë kombëtare dhe respektin për institucionet e shtetit.

Duke lexuar “Zanin e Naltë” do të shohim se ai ka ndihmuar që në mes të shqiptarëve të kultivohej ndjenja e dashurisë, harmonisë, tolerancës dhe e mirëkuptimit me anëtarët e besimeve të ndryshme, vlerë për të cilën krenohemi të gjithë. Pa mëdyshje se një kontribut të madh në ngulitjen dhe kultivimin e kësaj vlere kombëtare e patën autorët që shkruan në faqet e “Zanit të Naltë”.

Revista “Zani i Naltë” është një thesar i çmueshëm, ku në mënyrën më të mirë është kultivuar binomi fe-atdhe, apo, thënë ndryshe, revista ishte një tribunë që kultivoi me përkushtim e devocion fetaren dhe atdhetaren.

Kurse, vjershat dhe poezitë e botuara në faqet e “Zanit të Naltë” duhet të jenë patjetër pjesë e repertorit të korit të nxënësve të medreseve tona, sepse vështirë të thuhet se mund t’i këndohet më me shpirt dhe më mirë Kuranit, Pejgamberit, a.s., atdheut, flamurit etj., se ç’u është kënduar në këtë revistë.

Përtej gjithë këtyre, “Zani i Naltë” është i rëndësishëm edhe për një fakt tjetër, sepse me “Zanin e Naltë” filloi periodiku islam në gjuhën shqipe, dhe ai u bë edhe pararendës i revistave islame në gjuhën shqipe që do të dilnin pas tij, jo vetëm në Shqipëri, siç ishte “Kultura Islame”, por edhe në trojet jashtë Shqipërisë, e madje edhe në Diasporë, siç ishin revistat “Jeta Myslimane” që botohej në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, “Takvimi/Kalendari” dhe “Edukata Islame” në Prishtinë etj. Për më tepër, revista “Zani i Naltë” shërbeu edhe si paraprijëse e fillimit të veprimtarisë së gjithëmbarshme botuese islame në gjuhën shqipe.

Se sa i rëndësishëm dhe çfarë vlerash përmban dhe paraqet “Zani i Naltë”, për këtë më së miri dëshmon realizimi i projektit të tri komuniteteve tona islame (Komuniteti Mysliman Shqiptar, Bashkësisë Islame të Kosovës dhe Rijasetit të Maqedonisë së Veriut) për botimin e kompletit në dhjetë vëllime të Zanit të Naltë, me rastin e 90 vjetorit të daljes së tij. Me këtë hap kaq të rëndësishëm, kultura dhe trashëgimia jonë e shkruar fitoi një thesar të çmuar, kurse “Zani i Naltë” iu ofrua masës së gjerë të lexuesve dhe u bë pronë e bibliotekave tona në të gjitha trojet shqiptare. Me ribotimin e kompletit të “Zanit të Naltë”, si të thuash, u realizua ëndrra e mbetur në gjysmë e prijësve tanë të shquar, të cilët këtu e një shekull më parë këtë revistë e kishin konceptuar si një projekt gjithëkombëtarë, mirëpo që për arsyet të njohura nuk qe e mundur të bëhej.

Në anën tjetër, puna e eruditëve që e themeluan, e nisën dhe e botuan revistën “Zani i Naltë” u bë model edhe për gjeneratat e teologëve islamp të Komunitetit Mysliman Shqiptar të viteve të pas ’90-tave, të cilët, si shprehje e admirimit, vlerësimit dhe mirënjohjes për këta dijetarë vepërmirë, vendosën që ta ripërtërinin revistën “Zani i Naltë”, jo vetëm duke ia ruajtur emrin, por edhe duke e trasuar fuqishëm, qëndrueshëm, drejt dhe saktë edhe rrugën që e kishin nisur pararendësit, rrugë kjo që po vazhdon t’i japë frytet e saj edhe sot e kësaj dite. 

Zotin Fuqiplotë e lusim që revista “Zani i Naltë” ta vazhdojë rrugëtimin e saj dhe përmbushjen e misionit hyjnor të nisur një shekull më parë, kurse emri dhe nami i “Zanit të Naltë” të jehojë përgjithmonë!

Ju faleminderit!

Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave/

Ndoqi shkollën dhe gjimnazin jezuit në vendlindje, në Shkodër, ku mësoi italishten, greqishten e vjetër dhe latinishten. Qysh se ishte nxënës, Gjeçi sprovoi penën duke përkthyer disa poezi të poetit italian Xhakomo Leopardi. Në vitin 1938, me gjysmë burse të mbuluar nga qeveria e kohës, nisi studimet e larta në Fakultetin e Letërsisë dhe të Filozofisë në Romë. Më 15 korrik të vitit 1942, mori titullin “Doktor” në letërsi.

Pas kthimit në atdhe, më 4 shtator 1947, u ndalua me akuzën “pjesëmarrje në grup kundër pushtetit”. Shoqërimi me profesor Ernest Koliqin i la gjurmë të pashlyeshme në kujtesë, edhe pse do t’i kushtonte 5 vjet burg nga regjimi komunist. Pas lirimit, u transferua në Fushë Krujë, ku punoi i përkushtuar për përkthimin e kryeveprës “Komedia Hyjnore”. Menjëherë pas botimit të “Komedisë Hyjnore” të Dantes, nisi të përkthente një tjetër klasik të letërsisë botërore, “Odisenë” e Homerit. Shqipërimin e përsosi edhe më me “Fausti”-n e Gëtes dhe “Hamleti”-n e Shekspirit.

Shoqata italiane “Dante Alighieri” në vitet ’70 e vlerësoi ndërkombëtarisht shqipërimin e Gjeçit, si njërin ndër tre përkthimet më të mira në botë të “Komedise Hyjnore”. Për përkthimin e Dantes, Gjeçi u dekorua nga Presidenti Italian Çampi më 2004 me titullin “Ordine della stella, della solidarietà italiana”.

Bashkëlidhur, një artikull përkujtimor i Gjeçit me rastin e 100-vjetorit të lindjes së Naim Frashërit.

#ArkivatFrymëzojnë

#ArkivatKujtojnë

Ja dhe “Heroi” ynë i shumëpritur, stampuar në letër velini, stërpikur me njollëza verdhane lashtësie tek-tuk, si shenja fisnikërie të vetë kohës. Është i përmasave 209 X 178 mm. Përsipër portretit, skribi i kohës, me të njëjtin shkrim të krejt serisë së gravurave, ka shënuar titullin e veprës : Scandrebec Roy d’albanie. Është i paraqitur në bust, me profil të kthyer nga ana e majtë. Poshtë gravurimit, një shkrim i hollë i shekullit XVIII tërheq vëmendjen se nga stampa origjinale duhet të jenë nxjerrë edhe kopje me ngjyra dhe se veladoni që vesh trupin e personazhit duhet të ketë qenë i kuq. Gravuristi Jerome David ka përdorur për realizimin e veprës teknikën e quajtur burin, duke gdhendur drejtpërdrejt mbi fletën e bakërt dhe duke krijuar kështu planshetën intaglio ku është realizuar më pas stampimi apo shtypja e veprës.

E këqyrim për minuta të tëra dhe në kujtesë na parakalojnë dhjetëra portrete të njohura të Heroit. Mirëpo, kurrfarë përngjase me portretet e tij të zakonshme! Kurrfarë përafrie! E megjithatë, vepra që kemi para syve shfaqet fort psikologjike, fort e veçantë, tepër shprehëse! Në fakt, studiuesit nuk kanë munguar ta vënë në dukje këtë tipar karakterizues të krejt serisë së këtyre portreteve. Vetë Marieti do të shkruante se ato nuk kanë asnjë “bazë historike”. Dhe duke komentuar Marietin, studiuesja Paola Pacht Bassani, në veprën e saj voluminoze “Klod Vinjoni”, 1992, vë në dukje: “Shija për tebdilim e stolisje, shoqëruar nga interesi për psikologjinë e personazheve çon në kompozime nga të Rembrandit, të gravuruara prej vetë mjeshtrit holandez. Pikërisht, rreth mesit të viteve 1630, qarkullonin në Paris “koka shprehëse” nga më të ndryshmet duke synuar nxjerrjen në pah të gjendjes shpirtërore të personazhit, si dhe shumë figura orientalësh, ku theksi vihej më shumë në pamjen e jashtme, ekzotike dhe marramendëse”. Me këtë rast, theksojmë se interpretime nga më të habitshmet i janë bërë edhe portretit “Skënderbeu” të Rembrandit, gjatë kohës që vepra ka qenë e paidentifikuar. Shumëkush ka dashur të shohë në të një vepër “kapriçoze”, “të çuditshme”, një “Skënderbe” pa mjekrën e vet legjendare, pa kërrutjen e hundës, por me mustak spitullaq, pra, pse jo, një “Skënderbe në moshë të rinisë”. Dhe me të drejtë, një numër piktorësh e gravuristësh të huaj, në pjesën më të madhe të tyre ende anonimë – por që ne po përpiqemi t’i nxjerrim nga anonimati –, e kanë shfaqur tashmë figurën e Heroit tonë në tërë moshat, duke ilustruar mjaft nga bëmat e tij historike të njohura, qoftë si gladiator në ndeshje me tartarin trupmadh (Jorg Breu i ri), qoftë me kaskë spartane a romake (“Skënderbeu i panjohur i arkivit të Sienës”), qoftë me veshjen e rëndë kalorësiake të Mesjetës (“Skënderbeu” i të famshmit Gjorgjione), qoftë edhe më në fund thjesht me fustanellën shqiptare (“Skënderbeu” në veprën e abatit francez Guenot). Po japim edhe dy portrete të tjerë të Heroit, që botohen për herë të parë në mediat shqiptare. Veçse, krahasuar me tërë portretet e njohura e të panjohura, “Skënderbeu” i Rembrandit dëshmon krejtësisht për tjetër gjë. Këtu, ekzotizmi dhe psikologjia shpalosen lirshëm, që nga kapela e çuditshme me panashë hedhur prapa, që nga flokët tepër të gjatë derdhur dendurazi pas qafës e kurrizit, gjer tek ajo fytyrë e mprehtë dhe e thatë, ata sy seriozë me vështrim ngulitës, ajo hundë mëse e dukshme, pa kurrfarë kurrizi, që bie fort mbi buzë hollake të mbërthyera, përshkuar nga ai mustak po i hollë, për të përfunduar i gjithë portreti në një mjekër disi të stërzgjatë e të prerë. Veladoni mesjetar që mbështjell bustin përshkohet për së gjëri nga një zinxhir, me hallka të dukshme dhe me një simbol enigmatik mes tij, zinxhir që shkon paralel jakës së hedhur supeve. Pra, një “Skënderbe” tejet i tipizuar, i denjë për forcën shprehëse të Rembrandit, sikurse tërë personazhet e tjerë që përbëjnë serinë prej 11 punimesh. Por ajo që bie dukshëm në sy është veshja e Heroit, që të kujton njëfarësoj autoportretin e piktorit me beretë, qafore e zinxhir, në moshën 28 vjeçare, tablonë e tij të famshme të viti 1634 që ndodhet në Galerinë Uffizi të Firences. Sepse dihet që mjeshtri i madh holandez blinte shumë veshje, të cilat i përdorte pikërisht për punimet e tij. Pra, nuk është çudi që portreti “Skënderbeu” të jetë gravuruar fillimisht drejtpërdrejt nga vetë Rembrandi në vitin 1634, shi në kohën kur ai hedh në vaj autoportretin e tij. Fakti është se vitet 1630-1640 shënojnë periudhën e maturitetit të piktorit, “me një ekuilibër të ri, një ton më klasik, siç thekson Bert W. Meijer, ndonëse në asnjë çast ai nuk ka qenë në të vërtetë përkrahës i klasicizmit”. Është e njohur nga ana tjetër që Rembrandi ka mbi 1000 fletë vizatime, duke përjashtuar këtu etydet, dhe të tëra pa firmën e tij. Ai jo vetëm që e kishte zakon të mos i firmoste kurrë punimet e veta, por këtë ua këshillonte edhe nxënësve të tij për të punuar edhe ata sipas këtij stili. Sepse, përgjithësisht, vizatimet apo etydet konsideroheshin nga ana e tij për përdorim vetjak, domethënë nuk bënin gjë tjetër veçse përgatisnin veprën e ardhshme apo i shërbenin asaj tërthorazi. E megjithatë, është me vend të theksohet këtu se për Rembrandin, vizatimi dhe gravura me akuafort ishin po aq të rëndësishme sa dhe piktura. Shumë herë, ai Mjeshtër i madh i lojës së dritë-hijes, i tonaliteteve të errtë e i penelatave të befta, ai Mjeshtër i dekoreve ekzotike dhe i detajit të përkryer, i futej drejtpërdrejt edhe vetë, me llërë përveshur, gravurimit, si në dru, si në fletën e bakërt apo në fletën e hollë metalike. “Planshetat, vë në dukje studiuesja Laneyrie-Dagen në veprën e saj “Si të lexojmë pikturën e Rembrandit”, i korrespondojnë herë-herë porosive, qoftë në rastin e portreteve, qoftë në rastin e simbolizimeve. Rrjedhimisht, ka shumë të ngjarë që Rembrandi “t’i ketë bërë me porosi” të 11 portretet e tij me personazhe të shquar historikë. Dhe Zonja Harent, duke parashtruar këtë hamendesim gjithë delikatesë zëri e finesë mendimi, do shtonte gjithashtu, jo pa njëfarë ndjenje besimi: “S’dihet, mbase një ditë mund të gjendet edhe origjinali. Në vijim, përfitojmë nga rasti për t’i treguar Zonjës Harent një tjetër “Skënderbe” të hamendësuar të Rembrandit, prezantuar nga Alessandro e Guido Castriota (stërnipërit e Heroit), në librin e Gennaro Franciones “Skënderbeu, një hero modern”. E po ashtu edhe një portret krejt anonim, të një stili sa flamand, aq edhe venecian, ku na e ka ënda të shohim një portret tepër të veçantë të Heroit tonë. Por komentet për të po i lëmë për një shkrim tjetër, së bashku me mjaft gjetje e gjurmime të reja, fryte të bashkëpunimit tonë me Dritan Mukën, qëmtuesin e vlerave të rralla historike shqiptare. Le t’i rikthehemi edhe një herë portretit tonë të Rembrandit, të njohur më parë si vepër anonime. Në periudhë të hershme, ai na shfaqet dy herë i botuar, ndoshta gjatë shekujve XVII-XVIII, për aq sa mund të gjykohet nga teksti latin që e shoqëron në rastin e parë, apo nga katër vargjet në italishte të vjetër që e shoqërojnë në rastin e dytë. Njëri portret mban titullin “Georgius Castriotus Scanderbeg, Princ i Epirit”, pasuar nga një tekst i shkurtër në katër rreshta që bën fjalë për luftën e tij kundër turqve dhe mbrojtjen e Krishterimit, dhe portreti tjetër mban titullin “Scanderbeg Re d’Albania”, si dhe këto vargje të bukura në italisht: “I hovshëm në krah, e në guxim, / I përzgjedhur kështu nga vetë Fati, / Sulm i tij i shpejtë, vetë Hënës Osmane, / Eklips të përgjakur i krijonte.” Kohët e fundit, ndërmarrja amerikane Allen & Ginter e prodhimit të duhanit, me tradita të hershme edhe në tregtimin e letrës së cigareve (1875), ka nxjerrë në qarkullim një seri kartash reklamuese me ngjyra, me tematikë “Heronjtë Kombëtarë”. Në këtë seri, karta “Albania”, Allen & Ginter’s Topps 2009, veç stemës zyrtare të Shqipërisë, përmban në krahun e djathtë portretin e “Skënderbeut” të Rembrandit: kapë të praruar, flokë të kuqërremtë, mantel të përhimët, me zinxhir po të praruar, kurse fytyra në të trëndafiltë të zbehtë. I gjithë portreti përfshihet brenda një kuadri eliptik, me dy flamuj të vegjël kombëtarë, dhe poshtë portretit është shkruar: “Skanderbeg”, në mënyrë të stilizuar harmonishëm. Një orvatje e arrirë në mënyrën e vet, për të dhënë më në fund edhe me ngjyra “Skënderbeun” Rembrant Van Rijn. Në përfundim, do thoshim, se ky portret i “Skënderbeut”, nën emrin e madhështorit Rembrand, e larton edhe më shumë figurën e Heroit shqiptar në rrafsh evropian e botëror, të Atij që “përjetësoi Shqipërinë me bëmat e tij” (A. Savete), të “Kampionit të pamposhtur të Kryqit” (E.Charrière), “I vetmi monument i lirisë” (Konti Segur), që së bashku me Jan Huniadin shpëtoi “Evropën mbarë me forcën e gjenisë së tij dhe burrërinë e karakterit” (Saint-Allais Nicolas).

Përgatiti: Albert Vataj