Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

KARL GURAKUQI: MJESHTËR I SHQIPES  

by

Mik dhe bashkpuntor i Avni Rrustemit

Nga Frank Shkreli

A person standing at a podium with a flag behind him Description automatically generated with medium confidence
Karl Gurakuqi - Alchetron, The Free Social Encyclopedia

                                                       Profesor Karl Gurakuqi

                                                 24 Mars,1895 – 6 Dhjetor,1971

Profesor Karl Gurakuqi ka ndërruar jetë më 6 dhjetor, 1971, jashtë Atdheut dhe larg Shkodrës së tij të dashur – ashtu siç ishte dhe është gjithnjë fati i të mërguarve shqiptarë anti-komunistë – sepse Atdheu i tyre i lindjes nuk i donte brenda gjatë regjimit komunist, ashtu të klaisifikuar si tradhëtarë dhe armiq të vendit e të popullit të vet.  Por siç duket as sot, 30-vjet më vonë, në të ahtuquajturin tranzicion “post-komunist”, shkrimtarë e letrarë si Karl Gurakuqi, nuk janë të mirëpritur. Emrat, veprat dhe kontributet e tyre, vazhdojnë të jenë edhe sot, jo të ndaluara krejtësisht, por të harruara dhe të anashkaluara, ashtu siç ishin  sa ishin gjallë dhe në kulmin e veprimtarisë së tyre. Ma merr mendja se po të pyetën studentët shqiptarë në Tiranë ose Prishtinë sot, se kush ishte Karl Gurakuqi, njëri prej këtyre të intelektualëve shkodranë rë harruar, kam drojë se nuk do çonte kush dorën. Po kush ishte ky “ashik” shkofran, i dashuruar pas gjuhës Shqipe dhe cilat ishin kontributet e tija gjuhësore dhe jo vetëm?  Kush ishte Karl Gurakuqi?

Duke pasur si burim revistën “Shëjzat” të Ernest Koliqit, (“Shëjzat”-10-12, 1971) — njëri prej bashkthemeluesve dhe bashkpuntor i të cilës ishte vet Karl Gurakuqi qysh prej vitit të parë të botimit të kësaj reviste të famshme, njëri prej tre shtyllave kryesore të “Shejzave (së bashku me Ernest Koliqin dhe Martin Camajn) dhe bashkpuntor pa ndërprerje i mikut të tij të ngusht dhe botuesit Ernest Koliqi, jo vetëm në mbajtjen gjallë të kësaj reviste ndër vite.  Por, Karl Gurakuqi ishte më shumë se kaq. Megjithë hipokrizinë dhe pandershmërinë intelektuale – nga qarqet akademike dhe universitare shqiptare — që ushtrohet sot ndaj tij dhe shumë të tjerëve si ai, në përvjetorin e vdekjes së tij (me 6 Dhjetor, 1971), po sjellim, modestësisht, disa të dhëna informative për jetën dhe veprimtarinë e Karl Gurakuqit –me qëllim për të hedhur sadopak dritë mbi kontributin e këtij mjeshtri të madh të gjuhës shqipe, ndonëse i mërguar për dekada.

Karl Gurakuqi ka lindur në Shkodër me 24 mars 1895. Ka ndjekur  mësimet fillore e të shkollave të mesme po në atë qytet ndër Etërit  Françeskanë.  Maturën klasike e ka kryer në Salzburg të Austrisë, ndërsa  studimet filozofike ka bërë në Graz. Me të kthyer në Shqiëri pas studimeve, Karl Gurakuqi shërbei vazhdimisht në fushën e arsimit  kombëtar ç’prej vjetit 1917 e deri me 1944.  Ngjarjet e njohura e detyruan Gurakuqin që pas Luftës së II Botërore të merrte rrugët e mërgimit, si shumë bashkombas të tij intelektual të Shqipërisë të cilët kundërshtuan regjimin e imponuar sllavo-aziatik komunist të merrte rrugët e mérgimit. Pas disa endjeve në vende té ndryshme, u thirr e gjet mikpritje né Palermë nga intelektuali i njohur arbëresh i asaj kohe, i ndjeri Rozolin Petrotta — një Arbresh ky zêmërmadh që gjatë jetës së vet u përpoq me mendë e me shpirt pér lartësimin e vlerave të  shqiptarizmit.  Në Universitetin e kryeqytetit të Sicilisë, fillimisht, krahas me Papa Gàetan Petrotta-n e mandej me albanologun e famëshëm At Zef Valentinin, Karl Gurakqui vazhdoi në atë universitet punën gjuhësore dhe kulturore shqipe.  “Arsimi kombëtar i detyrohet shumë  kétij Lavruesi të palodhëshëm të gjuhës shqipe dhe me arsye mund  të  njihet njëri ndër themeluesat kryesorë të aparatit shkollor në Shqipëri  dhe një prej ndër atyre veprimtarëve  të  mëdhej që në pak vjet e ngjiten  popullin shqiptar  në një  shkallë të pamenduar arsimore, prej një gjëndjeje  mesjetare, në të cilën e kishin plandosur fatkeqsitë historike”, ka shënuar miku i tij i ngushtë, Ernest Koliqi me rastin e kalimit në amshim të Karl Guraluqit në Dhjetor të vitit 1971. 

Në biografinë e botuar me atë rast në revistën Shëjzat, thuhet se  veprimtaria e Karl Gurakuqit si shkrimtar është zhvilluar  gjërësisht, në  shumë degë diturie. Shkrimtar tërheqës, përkthyes i qartë e i përpikët nga latinishtja, gjerma-nishtja e italishtja.  Drejtor i së përkohëshmes (Agimi, 1920-22,  Revista  Pedago- gjike 1925-27,  Mësuesi 1928,  Shkolla  Kombtare 1938), e tjera.  Bashkëpuntor i çmuar i revistave më të njohura të kohës, në Shqipërinë e para komunizmit.  Gurakuqi është shquar gjatë jetës së tij, sipas biografisë së tij zyrtare botuar në revistën Shëjzat, sidomos në shtjellim të argumentave gjuhësorë e letrarë.  Të shumta janë botimet e tija shkollore që u përdorën gjatë 20- e sa viteve   ndër shkollat shqiptare të kohës.  Aty thuhet se Karl Gurakuqi “mund të njihet me të drejtë si një ndër themeluesit e të së përkohëshmes s’on’é, “Shèjzat”,  shtyllat e së  cilës ai i pasuroi me syzime të vlefshëme. Përveç botimeve sa ishte në kulmin e veprimtarisë së tij letrare dhe akademike, Karl Gurakuqi, thuhet se, ka lënë shkrime të pabotuara, ndër të tjera: një ditar me radhitje ngjarjesh të dobishme për historinë  kulturore e shoqërore të Shqipërisë dhe të shqiptarëve, si dhe studime gjuhësore të ndryshme. Por vepra kryesore — gati për botim – mbetet, sipas biografisë zyrtare, “Fjalori” ku ai derdhi, tërë jetën, mundìn hulumtues e shoshitës në shumë fushë leksikore e frazeologjike. (Burimi: “Shëjzat” -10-12, 1971).

Për hollësi të tjera mbi jetën dhe veprimtarinë e Karl Gurakuqit mund të lexoni shënimin nga Profesor — Arkiva Digjitale Shqiptare · Karl Gurakuqi (Shkodër, 24 mars 1895 – Bressanone 6 dhjetor 1971) · Arkiva Digjitale Shqiptare (adsh.al), ku ndër të tjera thuhet se Karl Guraluqi ka qenë mik dhe bashkpuntor  Avni Rrustemit dhe shoqërive demokratike të kohës. Në vitin 1921, sipas Profesor Romeo Gurakuqit, Karl Gurakuqi ka qenë bashkthemelues me Avni Rrustemin dhe të tjerë i Federatës “Atdheu” në Vlorë, në të cilën Karl Gurakuqi ka shërbyer si Sekretar i Përgjithshëm i saj.

Atë ditë të 6 Dhjetori, 1971, zhdukja e Mjeshtrit të shqipës, Karl Gurakuqit, miku dhe bashkpuntori i tij i ngusht –Ernest Koliqi do të shkruante se me humbjen e Karl Gurakuqit, “Na të Shêjzave me vdekjen e Karlit mbesim pa nji Bashkëpun-tuer dorës parë, besnik të patundun. Gjuha shqipe humbë nji lavrues që ia zbuloi asaj fuqinë e hirin shprehës. Bota shqiptare vorfnohet nga zhdukja e nji qytetari që e nderonte me sjellje fisnike, e pasunonte dhe e urtësonte me nji përvojë të gjatë kombtare edhe e edukonte mâ tepër se me fjalë, me prirje të butë të natyrëshme e cila ndikonte gjithmonë e gjithëkund, frymë harmonizimi shoqnuer e vëllaznije kombtare…Në kuvendim me tê, kishte njeriu përshtypjen që Ai mendonte se për kurrnji send në botë s’ia vlen barra qirân, m’u tra-zue.  Vetëm nji gjâ për të ishte absolutisht serjoze:  gjuha shqipe. Hoka mbi gjuhë shqipe nuk bârte”, Karl Gurakuqi, sipas Ernest Koliqit. “Shqipja për Të ishte gjâ shêjte. Karli qe Ashik i shqipes. Shqipen e adhuronte, e dashunonte me përkëdhelje si t’ishte nji Vashë e  bukur.  Asaj ia kushtoi jetën — ajo qe pësimi e gëzimi i Tij.  Ajo ka me ia ruejtë emnin deri vonë në mote t’ardhëshme”, ka përfunduar Ernest Koliqi komentin e tij me rastin e kalimit në amshim të mikut të tij besnik, Karl Gurakuqit me 6 Dhjetor, 1971.

Fjalët e Ernest Koliqit për Karl Gurakuqin, se Shqipja “ka me ia ruejtë atij emnin deri vonë në mote t’ardhëshme”, mund të kenë qenë tepër pozitive e plotë shpresë, por edhe ekzagjeruese, po të marrim parasysh se si trajtohet sot — 30-vjet tranzicion “post-komunizëm — jo vetëm Karl Gurakuqi por edhe vet Ernest Koliqi, At Gjergj Fishta dhe një numër shumë i madh shkrimtarësh e poetësh të Kombit të dalë nga Shkodra –zyrtarisht, të ndaluar e të anashkaluar nga atdheu i tyre për të cilin punuan e munduan  gjithë jetën e tyre – jo vetëm për një gjysëm shekulli komunizëm, por edhe sot në “post-komunizëm”, në Shqipërinë “pluraliste” e “demokratike”, anëtare e Aleancës Perendimor NATO, me shpresë për tu bërë edhe anëtare e Bashkimit Evropian.

Përjashtimi i këtyre kolosave të historisë, të gjuhës dhe kulturës shqiptare, si Karl Gurakuqi në një vend si Shqipëria – tre dekada pas shembjes së Murit të Berlinit — ku kultura e pluralizmit do duhej të mbretëronte dhe ku gjithëpërfshirja në edukimin e brezave të rinjë, pa dallime politike ose të mendimeve ndryshe — do duhej të ishte siguruar me kohë në një vend anëtar të NATO-s dhe me pretendime për t’u antarësuar në Bashkimin Evropian, siç është Shqipëria.  Pluralizmi kulturor dhe gjuhësor si dhe ai politik, që do duhej të perfshinte personalitete të gjuhës dhe të kulturës shqiptare deri tani të përjashtuara, qoftë nga ish-regjimi komunist, qoftë nga nostalgjikët e komunizmit sot. Kur do ta kuptojnë këta njerëz se Karl Gurakuqi me shokë kanë qenë dhe janë një pasuri kombëtare në shërbim dhe në forcimim e identitetit të vertetë kombtar të shqiptarëve.  Prandaj, synimi duhej të ishte që me gjithëpërfshirjen pluraliste në jetën e përditshme kulturore dhe akademike, sidomos në arsim, të këtyre kolosëve të Kombit, të krijohen mundësitë për një Shqipëri të një hapësire edukative e cila përafrohet më tepër me atë evropiane, e cila përqafon gjithë vlerat, parimet dhe idealet e Evropës së Bashkuar”, sipas qëllimit edhe të një konference që u mbajtë në Tiranë të mërkurën, me 6 dhjetor:  Kisha Katolike në Shqipëri: “Kultura e pluralizmit dhe gjithëpërfshirjes në edukim”. 

Përjashtimi i këtyre kolosëve të Kombit nga historia, letërsia dhe kultura shqiptare sot, le një zbrazëti të madhe në historinë kombëtare. Për këta individë vendimarrës në Tiranë dhe deri diku edhe në Prishtinë, që sot marrin vendime të tilla përjashtimi ose anashkaklimi i këtyre burrave që pasqyrojnë vlerat më të zgjedhura të gjakut iliro-arbëroro-shqiptar, a mund të thuhet se këta, si përfaaqsues dhe mbrojtës sot të kulturës shqiptare, vërtetë, kanë në zemër dhe mendje interesat dhe idealet afatgjata të Kombit shqiptar!?

Frank Shkreli

I ndjeri Prof. Karl Gurakuqi duke folur në nji ndër kuvendet e Qendrës  Ndërkombtare të Studimeve Shqiptare në Palermo. Nga e majta në këmbë para mikrofonit: Karl Gurakuqi, Ndenjur: At Zef Valentini, Prof. Ernest Koliqi, dhe Profesori i njohur arbëresh, Dr. Rozolin Petrotta.

Kultura e pluralizmit, konferencë në Tiranë

Ekspozita retrospektive e piktorit Xhevdet Spahija

by

Aleksandrino Ikonomidhi Sulioti/

Të shkëlqyera janë përshtypjet që la Ekspozita retrospektive e piktorit kosovar Xhevdet Spahija në galerinë e Bibliotekës së Korçës “Thimi Mitko” ku përtej figurave historike të Kombit Shqiptar si Gjergj Kastriot Skënderbeu, Ismail Qemali dhe nënë Tereza, një paraqitje e veçantë u bë në kostumet tradicionale femërore shqiptare, pikërisht këtë ditë të veçante dhe pasi Xhubleta shqiptare u mbrojt nga “Unesco”

Kostumet e Spahisë, dallohen për veçantinë e tyre dhe gjallëruan në sytë tanë kujtime nga gjith folklori shqiptar me ndarjet e tyre gjeografike dhe historike. Çdo pikturë e tij përbën pjesë të çmuar të traditës dhe historisë sonë.

Për mua kjo Ekspozitë i jep një notë tjetër ngjarjeve historike dhe folklorit. Këto kostume të “qëndisura me detaje” tradicionale mbi telajo, kishin një “teatralitet” do thoja. Fityra grash që të jepnin ndjesine e një rishikimi historik, një rikthim në rrënjët tona, përmes kostumit tradicional dhe xhubletës. Ngjyra të veçanta të kombinuara bukur që na pushtuan imagjinatën dhe që na folën thellë në vetëdijen tonë kombëtare.

Megjithatë, në ekspozitë do gjejë dikush edhe figura kaçakësh dhe malësorësh duke kërçyer vallen karakteristike bashkë me kostumin përkatës, përshkrimin e mitit të Rozafës dhe të mitit të Minotaurit, ashtu siç e ka perceptuar krijuesi, por edhe natyrën femërore në shumë demisione të përditshme.

Veshjet tradicionale, të cilat ruajnë rreptësisht si trashëgimi kulturore format e jetesës të brezave të mëparshëm, konfirmojnë vazhdimësinë e jetës së një Kombi. Ato janë të lidhura ngushtë me shprehje të ndryshme të kulturës popullore dhe pasqyrojnë përvojat e psikikës popullore që përcaktojnë filozofitë, moralin, zakonet, gjuhën, besimet fetare, vallet, këngët tradicionale dhe artin popullor.

Tradita është një thesar i çmuar. Me ekspozita të tilla artdashësit e mbajnë dhe ua kalojnë brezave të ardhshëm. Vetëm kështu mund të dëgjohetën pulset e një vendi.

Duhet theksuar se Kostumet vezulluese, grash e burrash, të endura e të qëndisura, me ngjyrat e tyre të gjalla, me fijet e kuqe dhe të arta, me gjerdanet e tyre, me shallet dhe me stolitë e zbukuruara, kanë udhëtuar para se të vinin në Korçë, edhe në Gotëborg të Suedisë, në Zagreb të Kroacisë dhe në qytete të tjera evropiane.

PORTRETI I HARRUAR I YMER ELSHANIT, APO PAQJA TRAGJIKE E TIJ

by

Mehill Velaj/

Ymer Elshani në kopleksitetin e tij letrar, trashegimisë familjare, angazhimeve të tij kombatare e letrare është sfiduese per tu artikuluar edhe kur dikush e kujton për mirë portretin e personalitetit të tij.

Ai edhe kur qe gjallë i ngjasonte një maje të Ajzbergut ku të ipte shumë nga vetja e tij por asgjë nuk mund të zbertheje nga madhështia e tij.

Të rënët në luftërat çlirimtare nuk therorizohen vetëm për idealet për të cilat kishin luftuar, por edhe për të reflektuar tek të gjallët idenë e menaxhimit të lirisë dhe pergjegjesisë që ofron ajo. Kështu është fati i heronjëve. Ata, vdesin për të sprovuar ndërgjegjet e të gjallëve. Citova këtë mendim për të konstatuar se:

Kishte prej tyre që, në heshtje e pa zhurmë, gjithë jetën ia kishte kushtuar çështjes kombëtare, dhe nuk kishte mbetë mangut me asnjë obligim ndaj atdhetut, por që sot ngelin nën hijen e emituesve të artit kulturës por edhe te idealeve te lirisë. Njeri nder ta ishte edhe Ymer Elshani i cili me vizionet e tij humane, poetike, kombetare, e integruese dha shembullin me të mirë se si duhet perjetuar jeta, lufta, kultura e atdhedashuria.

Ky kolos i letërsisë nga Drenica heroike, Ymer Elshani I lindur me (1948), ishte një autor model i letërsisë për fëmijë, emri i të cilit sot as që përmendet dhe shumë pak njerëz në opinionin publik shqiptar dhe ndërkombëtar e dinë se ai, dhe shtatë anëtarë të tij të familjes, u dogj dhe u masakrua mizorisht nga forcat barbare serbe, në prill të vitit 1999 duke i qendruar besnik idealeve të të parëve të tyre poashtu të deshmuar në breza për atdhedashuri.

Ai jetonte me të kaluaren dhe te tanishmen e lavdishme të trollit të tij, por edhe me prirje Iluministe për të ardhmen. Stoik mbeti deri në ditën e fundit të jetës, sepse etja e tij për liri ishte e madhe edhepse atë kohë të erret e dominonin Demonet e Karpateve të etur për toka e gjak shqiptari.

Ai në asnjë çast s’kishte menduar ta braktisë vendlindjen, edhe përkundër presionineve të shumta që vinin nga pushteti i atëhershëm.Ai nuk e kishte në gjak maninë e liderit apo superiorit, por diti të bëhej zot i konakut të idealeve të tij kombetare e letrare për të qenë shembull për të tjerët që të mos e braktisnin vendlindjen, edhe atëherë kur ajo bëhej e padurueshme për të jetuar. I ndodhur në dilemen Shekspiriane,, të jesh apo të mos jeshë në lirinë tëndë ‘’ Ai nuk e braktisi vendlindjen edhe atëherë kur e pushuan nga puna në vitin 1985, kur ishte drejtor i gjimnazit të Drenasit, por as atëherë kur sërish e dëbojnë nga Feronikel-i, sepse edhe puna e tij prej përkthyesi që bënte, për dikend ishte e rrezikshme.

,, Për të kuptuar pak më tepër mbi momentet e fundit të jetës së këtij shkrimtari martir, i referohemi librit të dr. Xhevat Sylës ‘Universi i mirësisë’ (Prishtinë, 2008), konkretisht faqes 20, në të cilën, ndër të tjera gjejmë edhe këtë përshkrim rrëqethës: ‘më 15 prill 1999, herët në mëngjes , ai (Ymer Elshani) bashkë me gruan, fëmijët, nënën, bababë e bashkëfshatarët të tjerë tentojnë të hyjnë në Drenas, por policia gjysmën e asaj turme e kthen parapa,me premtimin se nuk do t’i prekte. Ymeri me të vetët, por edhe me bashkëfshtarë të tjerë, strehohen në shtëpinë e Sinan Muçollit për t’i terur rrobat e bëra qull nga shiu që binte rrëke, me vetëtima e bubullima të pandalura.Po atë ditë, në orën 17.00 policët serbë kishin hyrë në shtëpinë e Sinan Muçollit dhe nga turma e strehuar aty, ku kishte edhe mjaft fëmijë, gra, vajza, kishin nxjerr Ymer Elshanin dhe Sinan Muçollin. Sapo i kishin nxjerrë jashtë, ishin dëgjuar krismat e automatikëve, të cilët ua kishin shuar jetën mizorisht. Pas kësaj policia kishte hedhur bombë në dhomën ku qëndronin të strehuarit e tjerë, pesëdhjetë e shtatë vetë. Ndërkohë, nëpër tymin që përshkonte krimin e paparë në atë dhomë, një polic zbraz breshëri plumbash nga automatiku. Mbetën të vdekur pesëdhjetë e tre vetë. Në mesin e tyre ishte edhe bashkëshortja e Ymer Elshanit, Nafija (45 vjeçe), me të katër bijtë: Ardianin (25), Miranin (20), Kujtimin (15) dhe Nderimin (10), si dhe kunata, Shukrija, Të nesërmen, në një shtëpi afër, vritet edhe nëna e Ymer Elshanit (e cila ishte motra e atdhetarit Fazli Grajçevci) ‘’.

SHTROHET PYETJA NDERGJEGJESUESE:

Sa veta deri më tani në opinionin e gjerë publik e dinë të vërtetën se si përfundoi jetën tokësore një shkrimtar i madh i Kosovës, bashkë me familjen dhe bashkëfshatarët e tij. Eshte fati I njerëzve të medhenjë mu si pershkrimi Biblik,, Profeti nuk pritet mirë në vëndin e vet ‘’ Të gjithë këta njerëz janë viktimë e harresës që vie nga defokusimi publik. Në mungesë të një gazetarie pak a shumë hulumtuese, këta fate njerëzish ngelin “libra të mbyllur” që askush nuk ua lexon tmerret që përjetuan. Fati tragjik I shkrimtarit Ymer Elshani ta kujton mitin e 7 librave të kuq te Fromit ku vetëm mendja intuitive, meditative, empatizmi e altruizmi, telepatizmi, i njerëzve të veçantë mund ti receptoj e shpreh himne një jete sublime ne të gjitha dimensionet njerëzore.

I shquar si poet, prozator e romancier, aktivist, njeri I veprimit e guximit, familjar i mirë në familje e orientime dhe qendrimet e tij ai mbeti shembulli me i mirë i një sakrifice dritëlargët pa kërkuar kurrë kundërshperblim apo himne shterpë për vetën.

Ymer Elshani edhe pa kurorat e lavdisë Ave Cezar, prap mbetet i paharruar, sepse janë veprat ato që e bëjnë atë të veçantë në letërsi dhe stoik në jetë. Fundi I fundit parimi i parë në jetë është të jetosh me nderë. Ketë e përjetoj dhe e demostroj çdo ditë të jetës edhe Ymer Elshani.

Shumë prej atyre që sot krekosen me lavdinë e huazuar nga trimëritë kolektive që mbajnë vulën e anonomitetit, do të donin të kishin një miligram dinjitet nga shkrimtari i madh Elshani, por kjo nuk bëhet me emitime të hijes por permes sakricicës personale e sublime.

Jetëshkrimi i Ymer Elshanit

Ymer Elshani u lind në fshatin Korroticë e Poshtme (e Ulët), me 14 qershor 1948. Që si fëmijë 4-5 vjeç u vërejten të Ymeri shkëndijat e talenilt të lindur. Fëmjërinë dhe rininë e kaloi në fshat. Mësimet në klasën e parë të fillores i nisi në vitin shkollor 1955/1956. Në mësime Ymeri ishte përherë i shkëlqyeshëm. Për mësues e pati Hasan Kastratin nga Kizhareka, ndërsa shkolla ishte një ndërtesë e rregulluar dobët. Katër klasë të fillores i mori ne vendlindje, pastaj ciklin e lartë të fillores e mbaroi në Komaran. Shkolla mbante emrin”Jeta e re”.

Filloi të shkruante poezi që në moshën 10 vjeçare. Edhe në shkollë i jepte mësim arsimtari Halil Bogaj, i cili po ashtu ndikoi të Ymeri duke i botuar poezitë që shkruante në fletushkën”Pena e re”. Si nxënës i klasës së shtatë botoi poezinë e parë në revistën”Pionieri” nr. 6 të vitit 1962. Ajo titullohej”Për gjah”.

Pas kryerjes së shkollës fillore, Ymeri vijoi mësimet për mësues në shkollën e mesme normale të Prishtinës. Përkrahje dhe ndihmë në rrugën krijuese i jepte profesori Rexhep Hoxha, të cilin ai e adhuronte pa masë. Këtë respekt për të do ta mbajë gjatë tërë jetës. Poezitë i botonte në faqen për fëmijë të ”Rilindjes”, në revistën ”Shëndeti” dhe në revistat ”Gezimi” dhe ”Fatosi” që dilnin ne Shkup. Në klasën e katërt të normales i’u botua vepra e parë me poezi”Anija e miqësise”. Ishte viti 1967, vazhdonte të shkruante më intenzitet edhe më të madh. Tash ai kishte fllluar të shkruante dhe tregime të shkurtra e pjesë teatrore.

Në shtyp u paralajmërua se po e përgatiste përmbledhjen e dytë me tituill”Baloni i kaltër”.

Në këtë libër, përveç poezive kishte përfshirë edhe tregime ”Dy motra” dhe pjesën teatrale ”Lotët e Drenushës”, ”Anija e miqësisë”.Pas botimit të veprës së dytë ”Çka ëndërrojnë lulet” (1971), Ymeri u paraqit në konkursin letrar të ”Rilindjes” me romanin ”Ndodhitë Hundëkarrotës” ku mori çmimin e dytë. Kur ishte në vitin e parë të fakultetit në nëntorin e 1968-ës, Ymeri mori pjesë në demonstratat që u bënë në Prishtine. Për këtë më vonë për pak të perjashtohej nga puna. I dhanë masën e dënimit parapërjashtim dhe në këtë rast e mbështeti drejtori i shkollës, Halil Bogaj, duke arsyetuar se atë ditë Ymeri e kishte mbajtur mësimin. Në ditar i kishte të shënuara orët, se ashtu e kishte sugjeruar vetë drejtori, kuptohet, në një bisedë të fshehtë me mësuesin Ymer. Kështu për pak shpëtoi nga më e keqja mesuesi i ri, por përcillet vazhdimisht nga argatët e sistemrt të atëhershëm.

Në shkollë të mesme Ymeri banoi në Prishtinë në një kasolle të vjetër tek halla Mine, e më vonë në shtëpinë e shkrimtarit Nebil Duraku. Kushtet i kishte shumë te rënda. Ushqimi i dobët, të cilin ia sillte shpesh babai Nazifi nga shtëpia. Ka ndodhur që me një spec të kalonte ditën, do të rrefente me vonë Ymeri. Babai Nazifi shiste vezë në treg; punonte punë të rënda fizike; zbrazte thasë mielli, pra me shumë pengesa arriti ta shkollojë djalin e madh, Ymerin.

Në mësime Ymeri ishte përherë i shkëlqyeshëm dhe punonte pandërprerë. Nga të ftohtit, gjatë kësaj kohe, Ymeri sëmuret bukur rëndë. I ngriheshin gishtërinjtë e dorës dhe një kohë e kalon në spital. Por ai kurrë s’u dorëzua. Posa doli mësues s’u kënaq me kaq dhe në afat rekord i kreu studimet.

Në tetor te vitit 1972 diplomoi në Fakultetin Filozofik – dega e gjuhës dhe letërsisë shqipe. Pas katër vitesh që punoi në shkollën filore ”Jeta e re ” të Komoranit, kalon në gimnazin ”Gjergj Kastrioti – Skënderbeu” në Gllogovc (tash Drenas).

Në fillim mbante ose ligjëronte dy lëndë: gjuhën shqipe dhe gjuhën latine. Pas një kohe të shkurtër zgjedhet zëvendësdrejtor i gjimnazit. Vijon studimet pasdiplomike dhe me notë të lartë 8.60 i kryen të gjtha provimet. Ndërkohë, më 1975 e kryen shërbimin ushtarak në Novi Sad. Kthehet dhe punon edhe dy vjet si profesor në gjimnaz. Fillon të botojë studime dhe kritika për veprat e letërsisë për fëmijë.

Në revistën ”Shkëndija” ,më 1978 dhe 1979 boton disa recensione për veprat që atëherë ishin si lekturë shkollore. Përgatiti disa punime për emisionet e Radio – Prishtines.

Që nga shtatori 1977 u bë drejtor i gjimnazit, mirëpo emri i shkolles ishte ndërruar në “Mareshali Tito”. Tash gjimnazi u shndërrua në Qendra e Arsimit të Mesëm të Orientuar (QAMO). Pra, përpos paraleleve të gjimnazit të pergjithshëm, u hapen degë të reja teknike.

Organizator i suksesshëm, punëtor i palodhshëm, ai me profesorët e tjerë vinin rend dhe disiplinë të jashtëzakonshme në shkollë. Profesorët vinin nga Prishtina me furgon. Ishin këto vitet e lulëzimit të arsimit në Drenas. Dolën disa breza nxënësish të dalluar, të cilët më vonë u benë mjekë, profesorë, ekonomistë etj.

Me 1978 Ymeri magjistroi me temën”Poezia për fëmijë 1946 – 1976 në Jugosllavi”.

Në këtë studim të ngjeshur dhe mjaft përkushtues, Elshani dallon që poezia shqipe për fëmijë e Pasluftës së Dytë Botërore kalon nëpër tri faza, që kanë secila fizionominë dhe veçantitë e saja stilistike e tematike:

Faza e parë, nga vitet 1945-46 deri në 1960, fillon me vjershat që u botuan te ”Gazeta e pionierëve”, ato të botuara në dy vëllimet “Vjersha për shkolla fillore e paragjimnaze” (Prishtinë, 1947) dhe “Vjersha të zgjedhura për pionierë” (1951); me tri vëllimet e veçanta të botuara më 1953: “Gjethet e reja” të Rexhep Hoxhës, “Përrallat e gjyshit” të Mark Krasniqit dhe “Vjersha” të Mehmedali Hoxhës. Tematika është ajo e luftës, e ndryshimeve të mëdha shoqërore, e rindërtimit të vendit. Kemi një art tradicional, folklorik. Letërsia gojore ushtron ndikim të madh, si në aspektin tematik e motivor, ashtu edhe në atë strukturor e stilistik-gjuhësor.

Faza e dytë (1960-70) sipas Elshanit lidhet me vëllimin e Maksut Shehut “Kunora e kuqe” (1960), e më tej, me botimet e poetëve Vehbi Kikaj, Rifat Kukaj, Ali Huruglica, Fejzi Bojku, Agim Deva, Adem Gajtani. Frymëzimi këtu kap jetën e fëmijëve, ëndrrat e dëshirat e tyre, të kundruara nga këndi i shikimit të vetë fëmijës. Ndikimi i letërsisë gojore nuk është aq i drejtpërdrejtë.

Faza e tretë përfshin vitet ’70. Tematika e njohur e fazës së dytë këtu realizohet me një art më të ngritur stilistik, kemi një transformim kualitativ. Ndikimi i letërsisë gojore është i modifikuar, larg imitimit.

Pa mbushur katër vjet të punës si drejtor, më 2 prill 1981 në Drenas shpërthyen demonstratat. Edhe nxënësit e gjimnazit dolën për të kërkuar Republikë. Ymeri me profesorët dolën të obliguar për t’i percjellë nxënësit, e mundësisht sipas urdhërit të Komitetit komunal për t’i shpërndarë. Afër fabrikës së ”FERRONIKELIT” plagosen disa demostrues. Pas kryerjes së demonstratës u ndërpre mësimi në shkollën e mesme dhe në shkollat e tjera. Duhej gjetur”fajtorët” për këto demonstrata. Fillojnë diferencimet ideo-politike. Ymeri merret në biseda informative në polici. Pas pak ditësh e përjashtojnë nga puna se gjoja ka pasur qëndrim oportunist dhe është përgjegjes për demonstratat që u bënë në Gllogovc. Kështu mbeti pa punë poeti edhe profesori Ymer Elshani.

Erdhën ditë të zymta dhe një diferencim e ndjekje policore ndaj tij. Autorit të tetë veprave iu ndalua publikimi i shkrimeve. Ndiqej këmba-këmbës nga shërbëtorët e SPB-së.

Ankesat që i bëri gjyqit Ymeri për padrejtësi që ia bënë, iu refuzuan. I dhanë përgjigjje: je i papërshtatshëm për arsim.

Pesë vjet Ymeri mbeti në shtëpi. Punonte në ara, në kopshtije. Ishte bërë bujk i mirë, por letërsinë dhe krijimtarinë letrare nuk e la. Shkruante poezi, poema, tregime dhe me një qëndresë të pashoqe u bënte ballë furtunave që ia imponuan forcat reaksionare dhe njerëzit shpirtëzinj.

Megjithatë, Ymeri më në fund, pas një kohe të gjatë punësohet në fabrikën e ,,Ferronikelit” si përkthyes. Kjo ndodhi në 1985.

Ia vlen të thuhet se sa ishte i papunë e përkrahu shkrimtari Rifat Kukaj, i cili ia kishte dhënë dhe të përkthejë librin, ”Nje mije e nje net” dhe ia boton veprën me tregime ”Plaku me violinë” (1984).

Në” Feronikel” punon deri më 1992. Prapë e largojnë nga puna si ”tepricë teknologjike”.

Më 1994 kthehet në arsim. Këtë herë prapë në gjimnaz si zëvendësdrejtor. Në rrethana të rënda për arsimin tonë, Ymeri prej vitit 1996 emërohet këshilltar për lëndën e gjuhës dhe letësisë shqipe. Me elan të përtërirë, me tërë potencialin punoi në mirëvajtjen dhe përparimin e arsimit. Shkonte në të gjitha shkollat e komunës së Drenasit. Hospitonte në orë, jepte udhëzime dhe inkurajonte punëtorët e arsimit për të mbijetuar arsimi në gjuhën shqipe, që ishte në rrezik të shkatërrohej nga Serbia.

Kur lufta filloi, më 1998 Ymeri kishte vendosur të mos largohej nga vendlindja. Disa ditë ishte në Prishtinë, por menjëherë u kthye në fshat.

Ai si njeri vizionar që ishte kishte vendosur të vdiste në tokën se ku kishte lindur. Ymeri për ne mbetet paqja tragjike dhe model i një heroizmi idealist që në kërkim të se vertetes që dhemb rilindet si Feniksi nga hiri i mbetur i një trashegimie substanciale kombetare e letrare.

Ai nuk i donte ikjet nga ballafaqimet andaj do mbetet si shembulli me i mirë i një intelektuali deshmor dhe mesazhi kulturor ndër breza.

E verteta e fatit te tij tragjik, dhe vlera e lënë kombit të tij në të gjitha fushat do perkthehej,, për kë bie kjo kambane e re ‘’ mes mitit , realitetit dhe sakrificës që kurrë nuk kërkoj lavdinë e tij por kishte lindur për të mbetur i lavdishëm në menmorien tonë kolektive.

Veprat e Ymer Elshanit:

1. Anija e miqësisë (vjersha)– RILINDJA, Prishtinë,1972.

2. Çka ëndërrojne lulet (vjersha) – RILINDJA, Prishtinë. 1971

3. Ndodhitë e Hundëkarrotës (roman) – RILINDJA, Prishtinë.1971

4. Loti udhëtar (tregime) – RILINDJA, Prishtinë, 1977

5. Ishulli i lumturisë (tregime)- RILINDJA, Prishtinë,1973

6. Aventurat mbi trotinetin e vjetër (roman) – RILINDJA, Prishtinë,1975

7. Guri i çmueshëm (tregime) – RILINDJA, Prishtinë,1977

8. Unaza magjike (vjersha) – RILINDJA, Prishtinë,1980

9. Plaku me violinë (tregime) – RILINDJA, Prishtinë1984

10. Kaloresi i bardhë (poemë) – RILINDJA, Prishtinë, 1987

11. Perjetimet e bardhoshit (tregime) – RILINDJA, Prishtinë,1989

12. Ylli ëndërrimtar (vjersha) – RILINDJA, Prishtinë, 2000

13. Vajza e diellit (tregime) – RILINDJA, P. 2000

14. Njohja e trimave (tregime e përralla), ROZAFA, Prishtinë, 2000

15. Perralla per ylberin (poemë) – ROZAFA, Prishtinë,2000

16. Gjeli i kuq (tregime të zgjedhura) – ASDRENI, Shkup, 2000

17. Zogu i lirise (vjersha) – ZEF SEREMBE, Prishtinë, 2001

18. Le të vijë në Sharr pranvera (poema) – ROZAFA, Prishtinë, 2002

19. Gjelastreni mendjelehtë (vjersha) – GUTENBERG, 2001

20. Flokargjendta (tregime të zgjedhura) – ROZAFA, Prishtinë, 2004

21. Udhetimet e Xhuxhimaxhuxhit (roman) – Prishtinë, 2008

Pas vdekjes, iu botuan edhe librat e tjerë që Ymer Elshani pati lënë në dorëshkrim:

22. Ylli ëndërrimtar (vjersha, 2000),

23. Vajza e diellit (tregime, 2000),

24.Njohja e trimave (tregime e përralla, 2000),

25. Përralla për ylberin (poemë, 2000),

26.Gjeli i kuq (tregime të zgjedhura, Shkup 2000),

27. Zogu i lirisë (vjersha, 2001),

28. Le të vijë në Sharr pranvera (poema, 2002),

29. Gjelastreni mendjelehtë (vjersha, 2003),

30. Flokargjendta (tregime të zgjedhura, 2004),

31. Udhëtimet e Xhuxhimaxhuxhit (roman, 2008)./rajonipress/

(Burime të këtij teksti janë përdorur të dhënat e Halil Bogajt, Arif Veliut dhe dr. Xhevat Sylës)

Këngët e Lefter Çipës, perla që nuk e humbasin kurrë shkëlqimin

by

Viron Kona/

Grupi polifonik i Pilurit, një grup yjesh që shkreptijnë pareshtur. Në krye Leter Çipa, famëmadh. Atje, në lartësinë 800 metra të Pilurit, shpirti dhe zemra e tij e bukur krijoi këngë ylberiane, teksa shushurimat e lisave shekullorë dhe valët lozonjare të Jonit i përhapën ato nëpër atdhe e nëpër botë: “Nga kjo baltë e kësaj toke”, “Këngët e atdheut tim, janë ilaç e janë shërim”, “Naim Shqipëria”, “Tundu bejkë e bardhë, tundu”, “Zoga kaçake në male”, “Vito Pëllumbesha”, “Moj unaza gur jeshile”, “Shqipëri flakë dyfeku”. “Për Kosovën prapë do ngrihem!”, “O shokë vdeksha nga kënga!”, “Shqipëri pse të qan syri?”, “Zonjë e bukurisë”, “Në të zënça moj manushaqe!”, “Himarë e bukur, Himarë!”…

Aso kohe isha thjesht një admirues i këngës së tij, kurse më pas puna e solli ta kisha mik dhe shokë të afërt, ndaj dhe sot portretin e Lefterit e kam gjithnjë përpara syve. Më vinte shpesh herë në shtëpi në Vlorë, edhe në Tiranë, edhe unë i kisha shkuar në shtëpi, në Himarë, por dhe në Pilur kisha shkuar…Ishim të dy miq e shokë të sinqertë, qanim hallet me njëri – tjetrin, mbështetnim njëri – tjetrin.

Mbaj mend që më erdhi një herë i gjithë grupi, në shtëpi, rreth orës 15.00. Mendova se bashkëshortja ime ishte kthyer nga puna, por jo, ajo ende nuk kishte ardhur, në shtëpi ishte vetëm nëna ime e moshuar.

Ajo sa i pa në derë, u hodhi duart në qafë si bijat dhe bijtë e saj.

-Po unë ju njoh vetëm të veshur me kostume popullore, po ja, syri s`po më gënjen, ti je Ermioni, të njoha, – i tha nëna duke buzëqeshur. -Na mbushët shtëpinë, gjithë Pilurin kam këtu, – u tha pastaj dhe nisi t`i gostit miqtë, por kafenë s`po e përgatiste dot, fitilat e furnelës ishin të lagura dhe s`ndizeshin, teksa duart e nënës dridheshin nga pleqëria, por edhe nga emocioni. I kishin ardhur miq e mikesha të shquara, ato vajza dhe gra, ata djem dhe ata burra që i shihte vazhdimisht në televizor të veshur me kostumet popullore të Pilurit e që këndonin aq bukur sa të ngrinin peshë e të drithëronin shpirtin. U ngrit Ermioni, pilurjotja e famshme me zë brilant. Ajo e bëri kafenë dhe e shijuam aq shumë duke bashkëbiseduar si miq të vërtetë që ishim…Më pas, nëna më thoshte gjithmonë, mua dhe të tjerëve që na vinin vizitë: “S`më ka shijuar ndonjëherë tjetër kafeja dhe muhabeti sa atë ditë…”

Pa shqetësim nuk kaloi ajo vizitë. Pasi unë e përcolla grupin dhe u ktheva në shtëpi, ime shoqe sapo u kthye nga puna. Ajo ishte shumë e zemëruar përse nuk e kisha lajmëruar që ta priste edhe ajo grupin e Pilurit. “Na mbajtën në mbledhje për planet ata të drejtorisë, uf, çdo ditë mbledhje, i gjeti një punë…! Po ti pse nuk më lajmërove?”

-Po s`kisha sesi të lajmëroja, ata erdhën krejt papritur…

-Të gjeje mënyrën të më lajmëroje, – vijoi ajo me ton kritik. Ai ton kritik vazhdon edhe sot. Por unë e qetësoj dhe e sjellë në humor duke vënë në laptop këngën: “Bejke e bardhë borë e malit,/ti je moj ilaçi çobanit…”.

Bashkëshortja ime është nga fshati Kosinë i Përmetit, që i bie të jetë vetëm disa kilometra larg në vijë ajrore me Frashërin…Dhe ajo ka të drejtë kur kërkon edhe këngën “Bilbil i vendeve të mia”, ku flitet për Naimin, të cilin poeti Çipa e quan “Naim Shqipëria” “…Gjuh` e zogjve nëpër djepe, /zgjove kombin, dritë derdhe, /bilbil i vendeve t` mia, /bilbil-o, bilbil-o, bilbil-o, /more Naim Shqipëria…”

V. Kona dhe një pjesë e grupit të Pilurit(Pilur, 1981)

Mbaj mend që, përpara festivalit të Gjirokastrës ai e bëri të njohur atë këngë aty, te Pallati i Kulturës në Vlorë. Pranë i rrinte mjeshtri i madh, i paharruari Haxhi Dalipi. Lefteri kërkonte diçka më shumë te vetja dhe te grupi. E ndjente thellë ç`do të thoshte ajo këngë, ishin dy emra të mëdhenj: Shqipëria dhe Naimi.

-Si thoni, e provojmë edhe një herë? – i drejtohej ai grupit. Ata e shihnin në sy dhe ia nisnin. Përsëri, përsëri, edhe një herë tjetër! Po, tani po, kështu do t`i këndojmë Naimit atje në Gjirokastër, do t`i këndojmë Shqipërisë për të cilën ai u shkri si qiri..

Tekstet e këngëve të Lefterit dhe melodia janë në zemrat dhe buzët e këngëtarëve, jo vetëm piluriotë dhe himarjotë, por të të gjithë shqiptarëve. Sepse edhe të duash t`i harrosh, nuk i harron dot; edhe sikur të duash t`i heqësh nga mendja, nuk i heq dot; edhe sikur të duash t`i redaktosh, s`ke çfarë t`u redaktosh, sepse ato janë unike në formë, në përmbajtje, në ritëm, plot bukuri, ndjenjë e figuracion. Ja, e harrojmë dot “Bejkën e bardhë”? E harrojmë dot “O shokë vdeksha nga kënga”!.. Në Labëri jo se jo, se të gjithë dinë t`i këndojnë ato këngë, por unë them se në të gjithë Shqipërinë, sot edhe nëpër botë, se shqiptarët janë shpërndarë si zogjtë shtegtarë nëpër botë dhe kanë mall për jetën dhe njerëzit, për gurët, për fijet e barit, për krojet, për dallgët e Jonit dhe Adriatikut, për fushat, kodrat, malet e Korabit e Tomorit…, për erën e manushaqes dhe trëndafilave, për bukurinë e lulëkuqeve në fusha, për stanet, për zilet e këmborët, për blegërimat e kecave dhe qengjave, për cicërimat e zogjve…; kanë mall edhe për këngët.. Ato burojnë nga kjo tokë, nga ky atdhe, nga këta njerëz me histori të lashtë sa veta jeta njerëzore…Aty me ta është edhe Lefteri me grupin piluriot brilant, me ato këngë që krijoi ai i thërret lashtësisë dhe genit shqiptar, heronjve dhe dëshmorëve, vlerave tradicionale e jetësore, gjuhës, folklorit, shpirtit dhe zemrave të sotme shqiptare, të ardhmes; ato janë si dallgët e Jonit, janë si erërat e Pilurit që lulëzojnë gjelbërimin dhe ngjyrat e pranverës piluriote, ato janë si fllade ndjenjash për shpirtrat dhe zemrat e njerëzve, ato sjellin gëzim, begati e bukuri, zgjojnë trimëri e krenari, ngrenë peshë zemrat e fëmijëve dhe të rinisë, prezantojnë historinë e trevave legjendare shqiptare. A nuk thoshte Sami Frashëri se: “Banorët e Labërisë dhe tërë Shqipërisë, kanë prirje dhe aftësi natyrore për poezi e këngë…”

Kujtoj një herë kur kam shkuar aso kohe në Shtëpinë Botuese “Naim Frashëri”,Tiranë për një librin tim, dëgjova disa nga punonjësit e shtëpisë botuese që recitonin në korridore apo nëpër shkallë vargje të Lefterit nga poezia e tij “Preji ato gërsheta”!:” …Kur kalon në vreshta, /vreshtat plot lastarë, /me ato gërsheta, / shkoq rrushin e parë,/…Të kam thënë preji, /se i ke të gjata, /po s`i preve ngrei, /se vendi ka shkarpa. /Në s`i pret ti vetë, /vij e t`i presë unë, /se ato gërsheta, /na kanë hapur punë…”

Eh, more Lefter Çipa! Të ka lezet fjala dhe kënga, të ka lezet shpirti dhe zemra, je një margaritar i çmuar përherë vezullues në gjerdanin e këngës popullore polifonike…! Nuk harrohesh, jo! Nga ne jo se jo, por edhe nga brezat, nga të rinjtë dhe fëmijët sot, nga të tjerët nesër se kënga jote është si rreze dielli, si një yll, që edhe kur nuk është më, vazhdon të dërgojë në tokë dritën e tij…

Mbaj mend rrugën anës detit nga Jala në Spile që e kemi bërë në këmbë së bashku me Lefterin. Ecnim dhe bisedonim si dy miq të mirë. Sa gjëra mbaj mend nga ajo bisedë? Shumë. Ai fliste dhe ndizte e shuante cigaret, harxhoi vetëm një shkrepëse me të cilën ndezi cigaren e parë, të tjerat i ndizte me njëra-tjetrën. Flisnim për këngën e bregut, për traditat shqiptare. Herë –herë hidhte ndonjë gur në formë pllake mbi sipërfaqen e detit të qetë dhe guri rrëshqiste bukur deri ku e çonte fuqia e hedhjes. E shikon, si rrëshqet guri? Rrëshqet bukur, por kjo kërkon zotësi e mjeshtëri për ta hedhur. Kështu dhe kënga, krijoje dhe përpunoje mirë dhe hidhe në ajër, nëse është e bukur e shpërndan “era”, ku nuk e çon. Por, nëse nuk është e bukur, humbet në hapësirë. – Pastaj, më shihte në sy, ndizte cigaren me cigaren që kishte shkuar në fund dhe thoshte:

“-Ne nuk asimilohemi kurrë, sepse kemi rrënjët në shekuj, kemi fuqinë e këngës…; E pasurojmë grupin me të rinj, vazhdimisht, i japim freski dhe jetë; Kemi tradita të trashëguara dhe këngëtarë të mëdhenj. Sigurisht më i madhi është Neço Muko, ne i themi Neço Muko Himarjoti, e ka krijuar ai këngën “Vajza e Valëve” e shumë e shumë të tjera. Ai ngriti një grup që edhe sot i kujtohet fama. E nisi aktivitetin e tij në Paris. S`ishte vetëm, ishte me shokë, me Koço Çakallin, Andrea Balën, Panajot Kokaveshin. Me ata bashkëpunoi edhe Tefta Tashko Koço, Tulla Paleologu…Ndonëse mbylli sytë në moshë fare të re, vetëm 35 vjeç, Neçoja la një pasuri të madhe dhe hyjnore, la këngët e zemrës dhe të shpirtit të një populli. Dhe Lefteri i këndon bashkë me mua disa nga ato vargje, teksa era e detit sikur i përcjellë larg: “Vajzë e valëve,/Zëmra s’ ja mban./Mbi një gur anës detit,/Qan e zeza, qan e mjera, qan e zeza qan./Pret atë që pret,/Dhe një dhembje ndjen./Gjithë bota ven e vijnë, Por ai nuk vjen e mjera, por ai nuk vjen./…Ju te bukur zogj,/Te ju kam një shpresë./Ju që çani det e male,/Dua t’u pyes e mjera, dua t’u pyes…”

-Piktori i Popullit, i madhi Skënder Kamberi ka realizuar një pikturë fantastike kushtuar “Vajzës së valave”, – i them.

-Po, e kam parë edhe unë, një mrekulli është ajo. -E di çfarë, – tha ai pas disa çastesh, – do të ta tregoj edhe ty, unë kam një pllakë gramafoni me këngët e Neços të krijuara që në vitin 1924. I kam të shenjta ato këngë, janë më shumë se margaritarë… Ato e të tjera këngë, janë themelet e polifonisë.

Grupi polifonik i Pilurit. Lefteri i ulur.

Por edhe ne, duke ecur në gjurmët e tyre kemi këngët tona, kemi grupin me këngëtarë të shquar…

Lefteri m`i numëronte me radhë anëtarët e grupit polifonik të Pilurit, duke treguar aftësitë dhe talentin e gjithsecilit, edhe të atyre më të vjetër, edhe të atyre më të rinj: Vasilika Lapa, Katina Muço, Ermioni Mërkuri, Koço Gjiçali, Arqile Lapa, Sofo Gërdhuqi, Marika (Çipa) Bala, Margarit Kongjoni, Pavllo Bala, Qirjako Bala, Lene M. Bala, Vangjel Gjiçali, Vasillo Koka, Miltiadh Gjiçali, Leni L. Mërkuri, Eleni Mërkuri, Vitori Mërkuri, Polo Çipa, Katina Mërkuri, Athina Muço, Stavro Mërkuri…(V.K. Ndjesë nëse kam harruar ndonjë tjetër). -Dëgjo, – vijonte Lefteri,- s`është vetëm Piluri, është Himara me grupin e shkëlqyer me Dhimitër Varfin, me Katina Belerin…,me poetin Odise Goro; është Qeparoi dhe Kudhësi, është Vunoi, Iljasi, Dhërmiu, Palasa… Ka shumë këngë i gjithë bregu. E di ti që në Qeparo, lindi kënga:“Abdyl prishe pasurinë/Një barrë flori”? E di ti se ishte grupi polifonik i “Vajzave të Dhërmiut”, i cili në vitin 1965 theu zakonin që këngët polifonike të këndoheshin vetëm nga burrat? Shembulli i tyre u mirëprit, sot vajzat dhe gratë janë këngëtare të shkëlqyera dhe mbajnë peshë në grupet polifonike të Pilurit, Himarës, Iljasit, Vunoit, Qeparoit, Kudhësit…E di ti se ishte Nase Beni nga Vunoi ai që krijoi këngën: ”Kush është lule e Vilajetit, /që ja ka bota sevdanë”? Por ai krijoi edhe këngën për pavarësinë, aq të njohur për të gjithë shqiptarët: ”Njëzetë e tetë nëntori, /në këmbë u ngre Shqipëria”. E di se ishte vunjotasi Gaqe Trola ai që krijoi këngën: “Brenda në Tiranë,/afër një spitali,/ç’u vra Qemal Stafa,/një trim nga të malit..” Ka shumë gjëra që nuk i dimë, por duke i studiuar, duke qëndruar pranë popullit i mësojmë ato. Folklori duhet të kultivohet, edhe në shkollë, të mësohet edhe nga fëmijët… Kënga është pjesë e historisë, historia jonë është shkruar shpesh herë me këngë; Gjërat ndryshojnë, ndryshon jeta, zhvillohet. Ndryshon dhe kënga, zhvillohet, por tabani i saj mbetet. Rrënohen kështjellat dhe kalatë, rrënohen muret, por gurët ciklopikë të themeleve mbeten, ata tregojnë origjinën tonë ilire, tregojnë nga kemi ardhur, historinë tonë, ja si themelet e kalasë së vjetër të Himarës ku po kalojmë tani. Po kostumet tona, sa të bukura që janë? Do të ngjitemi në fshat dhe do të vishesh si piluriot, do ngjash bukur, do ta kesh kujtim nga ne. Ato kostume i japin vlerë, i japin bukuri gjithkujt që i vesh, qoftë vajzë apo djalë, burrë apo grua, hë si thua? Miqtë e mi janë i gjithë grupi, të vjetër dhe të rinj, të gjithë i dua njëlloj se unë jam me ata dhe ata janë me mua, gjithnjë”.

E dëgjoja Lefterin dhe mendoja: Qindra këngë të krijuara nga ai dhe të kënduara nga grupi polifonik i Pilurit, por dhe nga grupi i Himarës, nga grupe të tjera polifonike të Vlorës, madje edhe të rretheve të tjerë të Jugut, por edhe përpunime të këngëve nga kompozitorët më të shquar shqiptarë: Çesk Zadeja, Tish Daia, Limoz Dizdari, Aleksandër Peçi, Kujtim Laro…. Kishte shumë miq Lefteri, nuk numërohen, jo vetëm emrat e shquar të bregut, por dhe nga e gjithë Shqipëria, nga të gjitha trojet shqiptare, por miqtë më të afërt ishin kompozitorët, këngëtarët, poetët dhe rapsodët, ishte populli që ia pëlqente dhe ia pëlqen aq shumë këngët.

Lefteri bashkëpunoi me kompozitorët e njohur të Vlorës: me të paharruarit: Themistokli Mone (Liun), me Haxhi Dalipin, me këngëtarët e trios së famshme vlonjate: Meliha Doda, Reshat Osmani, Kostandin Thana…, por dhe me Pirro Cakranin, i cili përveçse këngëtar i njohur, ishte edhe kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve vlonjatë dhe e respektonte shumë Lefterin. Sa herë vinte Driteroi në Vlorë, Pirroja i lajmëronte të gjithë krijuesit, edhe Lefterin, që vinte “i ngarkuar” me këngë nga Piluri. E donte Lefterin Driteroi, ashtu si dhe Petro Markoja e Fatos Arapi dhe të gjithë ata artistë e krijues të bregut dhe të Shqipërisë… Pak njerëz e dinë, por Lefter Çipa është autor i teksteve të shumë këngëve të njohura, që këndonte trioja qytetare vlonjate apo këndohen edhe sot. Kur e mësova për herë të parë këtë fakt, i thashë si me faj.

-Lefter nuk e kam ditur që je autor i shumë prej këngëve të kënduara nga trioja e famshme vlonjate. Edhe të tjerë s`e dinë. Disa krijojnë një vjershë dhe e trumbetojnë gjithandej, kurse ti, autor i kaq shumë teksteve të këngëve më të njohura qytetare vlonjate dhe s`më ke thënë një fjalë.

-E po, ç`të të them, e vërtetë është…

E dëgjoja Lefterin me nderim. Ndjenja e respektit më dhjetëfishohej përballë modestisë së tij. Për fat, edhe atëherë ia dinim vlerat, tani ia njohim akoma më shumë; më shumë do t`ia njohim në të ardhmen.

Lefteri mbetet yll i ndritshëm, emri dhe vepra e tij do të jetojnë. A nuk thoshte ai vet: “Nuk mungon njeriu kur është shpirti”.

Kremtimi i Festës së Flamurit, Dita e Pavarësisë së Shqipërisë në shkollën shqipe “Kongresi i Manastirit” në Çikago

by

Skënder Karaçica/

Drenica përmes valles, “Hamëz Jashari” vjen në Çikago.

Nxënësit e shkollës shqipe “Kongresi i Manastirit” të veshur kuq e zi kënduan, vallëzuan dhe recituan vjersha për kombin shqiptar dhe atdheun. Për nder të 28 Nëntorit, Ditës së Pavavarësisë së Shqipërisë, nxënësit e shkollës shqipe “Kongresi i Manastirit” në Çikago në programin festiv para prindërve dhe mysafirëve shfaqën një program të pasur me këngë, valle dhe recitime për kombin shqiptar dhe për atdheun. Në këtë vatër të Abetarës shqipe, mësojnë të vegjlit shqiptaro-amerikan që kanë lindur dhe po rritën në Amerikë dhe bashkë me mësueset ata mësojnë gjuhën e bukur shqipe, ata mësojnë për historinë, kulturën dhe gjeografinë e atdheut shqiptar. Për udhën e shkronjave të shqipes, prindërit dhe komuniteti shqiptar në Çikago tashmë janë krenar me mësimet dhe dashuria për udhën e Abetarës shqipe që po e bëjnë nxënësit e shkollës shqipe “Kongresi i Manastirit” në Çikago.

Për festën dhe për ditëlindjen e Shqipërisë, 28 Nëntori (1912) nxënsësit e shkollës e nisën me programin dhe dramën për Ismail Qemali për të vazhduar me recime për besën shqiptare, traditë kjo e vjetër dhe e para e këtij lloji tek populli shqiptar i lashtë dhe shembull në botë në tokën e vet. Programi festiv, sipas drejtoreshës së shkollës, Qendresa Ibrahimi, ka të bëj në kujtesën tonë në Amerikë se ne e kemi një atdhe andej detit, Shqipërinë Etnike dhe këta fatosa të veshur kuq e zi kur të rritën dhe do të burrërohen do të shkojnë për të ndërtuar e jetuar në atdheun e tyre shqiptar.

Në programin festiv, u prit me interesim dhe duartrokitje vallja “Hamëz Jashari” dhe ora e historisë na sjelli në kujtesë Drenicën heroike dhe pushka e UÇK-së për liri dhe pavarësi të Kosovës. Vallja për heroin Hamëz Jashari që kur ishte i ri e pati vallëzuar në Drenicë, për nxënësit e kësaj shkolle ishte mesazhi artsitik se Drenica në Festën e Flamurit ka ardhur në Çikago!

Programi festiv ishte i pasur me recitime, valle dhe pjesë teatrale, ku nxënësit të hareshëm defiluan kuq e zi dhe krenar se lindën dhe po rritën shqiptar në këtë vend të lirë të Amerikës mike e përjetshme e popullit shqiptar. Programin festiv e udhëheqi me përmbajtje dhe fjalë të bukura të shqipes e reja nga Shqipëria Erisola Dermyshi.