Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

MJAFT U TALLËT ME ATË POPULL!

by

“Diktatura më e rrezikshme, është ajo, që paraqitet me maskën e demokracisë!”/

  Nga Frank Shkreli/

“Diktatura ma e rrezikshme, asht ajo, që paraqitet popullit me maskën e demokracisë!”, At Pjetër Meshkalla, Jezuit, martir i Kishës Katolike Shqiptare, gjigand i fesë dhe i kulturës shqiptare – në përvjetorin e arrestimit të tij më 29 prill të vitit 1967 nga regjimi komunist i Enver Hoxhës.  Vërtetë “Një pishtar i demokracisë” dhe simbol i inteligjencës së përsekutuar katolike shqiptare nga komunizmi emverist, At Meshkalla ishte dënuar dy herë me 25 vjetë burgim, gjithsejt – si kundërshtar i regjimit enverist — për “agjitacion e propagandë”, nga regjimi komunist i asaj kohe.

Duke lexuar disa shkrime për fatin e keq të tij nën komunizëm në këtë përvjetor (muajin që kaloi) të arrestimit të tij, përfshir kujtimin që I bëri Radio Vatikani shqip, më ra në sy citimi i mësipërm i At Pjetër Meshkallës, i quajtur ndryshe “Engjëlli i birucave”, për predikimet e tija në burgjet komuniste.  Një thënje kjo që më tërhoqi vëmendjen, sidomos, duke pasur parasysh zhvillimin e zgjedhjeve parlamentare të 25 Prillit në Shqipëri, por edhe të gjithë historinë e tranzicionit të ashtuquajtur post-komunist në Shqipëri, këto tre dekadat e kaluara.  Dihet se për 30-vjet tranzicion, nga një sistem në tjetrin, Shqipëria, asnjëherë, deri më sot, nuk ka mbajtur zgjedhje të lira e të ndershme me standarde ndërkombëtare dhe të pakontestueshme.  Si rrjedhim, Shqipëria, asnjëherë, nuk është renditur me shumicën e vendeve si motra post-komuniste, që organizatat ndërkombëtare të drejtave njeriut si dhe qeveritë perëndimore, i kanë cilësuar si vende “plotësisht të lira” gjatë tre dekadave të fundit, por gjithmonë Shqipëria është cilësuar dhe cilësohet edhe sot si një shtet, “pjesërisht i lirë”.  Janë disa faktorë që organizatat dhe qeveritë perëndimore përdorin për të identifikuar vendet e botës se në cilin prej këtyre dy grupeve bejnë pjesë ato ose edhe në grupin e tretë, si “vende jo të lira”, por një ndër faktorët e rëndësishëm që një vend të karakterizohet si “plotësisht i lirë” si dhe baza e një shoqërie të lirë është, natyrisht, mbajtja e zgjedhjeve të lira, të ndershme dhe demokratike, bazuar në disa vlera, liri, parime dhe të drejta ndërkombëtare. Pa zgjedhje të lira nuk mund të jesh vend i lirë e demokratik. 

Fatkeqësisht, në këto 30-vjet tranzicioni, asgjë nuk ka ndryshuar për më mirë në Shqipëri, sidomos kur është fjala për mbajtjen e zgjedhjeve të lira, të drejta dhe të ndershme, bazuar në një numër faktorësh dhe parimesh ndërkombëtare, kryesisht të botës perëndimore. Për fat të keq, këtë, po e provojnë edhe zgjedhjet e fundit, ndonëse procesi i të cilave nuk ka përfunduar ende.  Gjatë viteve kam shprehur mendimet e mia se pse ndodhë kjo në Shqipëri, madje edhe tre dekada pas shembjes së Murit të Berlinit, se pse “zgjedhjet” në atë vend nuk sjellin asnjë ndryshim për më më mire në shoqërinë shqiptare.  Shpeshëherë kam thenë se problemet me të cilat është përballur Shqipëria, në të gjitha fushat shoqërore, politike, ekonomike, integruese e të tjera, e kanë bazën në të kaluarën komuniste të vendit si dhe në refuzimin e kësaj klase politike 30-vjeçare që qeverisë Shqipërinë, për tu përballur seriozisht me atë histori të tmershme, ndryshe nga shumica e vendeve ish-komuniste të Evropës.  Zgjedhjet e 25 prillit nuk bënë asgjë për të më bindur se diçka ka ndryshuar për më mire, në këtë mes.  Falënderës Zotit që Shqipëria është në NATO sepse mos të ishte anëtare e NATO-s, nuk jam i sigurt se cili do ishte fati i saj sot, e udhëhequr nga kjo klasë politike aq e papërgjegjëshme për fatet afatgjat dhe afat shkurtëra të Kombit.

Dikush mund të thotë, në rregull, po çfarë ka të bejë i ndjeri At Pjetër  Mëshkalla me aktualitetet politike të tranzicionit Shqipëri, përfshir edhe zgjedhjet e tre dekadave të fundit në Shqipëri, një vend që 30-vjet si sot vazhdon të cilësohet nga perendimorët si një shtet, “pjesërisht i lirë”.  Shumë veta, brenda dhe jashtë Shqipërisë, përfshir opozitën, i pritën këto zgjedhje me shumë entuziazëm, si mundësinë për “ndryshimin e madh”, si “këthesën historike”, e tjera.  Unë nuk isha aspak entuziast për këto zgjedhje (rezultati përfundimtar i të cilave mbetet ende për tu parë falë ankesave për ç’rregullime, megjith nxitimin e ndërkombëtarëve për të bërë urimet e rastit) dhe as nuk isha optimist se këto zgjedhje do të sjellin ndonjë ndryshim të madh në Shqipëri, sepse ndryshimi i vërtetë dhe i sinqert kërkon, në themel, ndër të tjera, zgjedhje vërtetë të lira e të ndershme dhe jo vetëm urimin e ndërkombëtarëve, për t’i berë ato legjitime dhe një mjet  që ato të sjelli “ndryshimin” aq të nevojshëm politik dhe ekonomik në Shqipëri dhe që të ndalohet zbrazja e trojeve nga rinia shqiptare.  Koha do e tregoj se kush ka të drejtë!   Por një gjë nuk është e drejtë as e pranueshme, që sot pas tre dekadash tranzicion, Shqipëria në qendër të Evropës, vazhdon të konsiderohet një vend “pjesërisht i lirë”.

Gjatë viteve, jam shprehur, në përputhje me shumë kolegë të mijë në përendim, se është e domosdoshme që Shqipëria të përballet me historinë dhe krimet e diktaturës komuniste të Enver Hoxhës, para se në Shqipëri të mund të ketë ndonjë ndryshim domethënës të jetës politike dhe shoqërore.  Kjo nuk ka ndodhur.  Përkundrazi, gjatë fushatës së fundit në Shqipëri, udhëheqës të lartë të Partisë Socialiste në pushtet, përfshir Kryeministrin dhe kandidatë me profil të lartë të kësaj partie, haptazi dhe publikisht dhe me krenari folën për “meritat” dhe për të “mirat” e diktaturës komuniste të Enver Hoxhës.  Po si ndodhë që në Shqipëri, ndryshe nga çdo vend tjetër i Evropës ish-komuniste, nuk po ndodhë ndryshimi që miliona shqiptarë anë e mbanë trojeve dhe në mbarë botën prisnin dhe presin se do ndodhë?  Përgjigjen na e jep viktima e ish-regjimit komunist, At Pjetër Meshkalla, në përvjetorin e burgosjes së tij në prill të vitit 1967, i cili citohet të ketë thenë se pseudo-demokracia nuk sjellë ndryshimin.  Se një shtet “pjesërisht i lirë”, siç kategorizohet sot Shqipëria, nuk garanton as të drejtat më themeltare të njeriut dhe jo më të sjellë “ndryshimin”, me votën e lirë të shqiptarëve.  Si të ketë ndryshim nepërmjet zgjedhjeve ku haptas blihet vota dhe ku qeveria në fuqi përdori burimet shtetërore në favor të vetin, sipas ODIHR-it?  

Se pse në Shqipëri nuk mund të ndodhë ndryshimi që zakonisht pritet nga zgjedhjet e lira në një vend normal, përgjigjen na e jep një i ish-burgosur i komunizmit eneverist, At Pjetër Meshkalla, i cili është shprehur se asgjë e mirë nuk mund të vijë nga një pseudo-demokraci, ku, “Autokracia me makijazh demokratik lëshon rrenjë më të shëndosha se sa vet diktatura e shpallur tek një popull i lodhur e i demoralizuar, i cili bie në prehërin e saj symbyllas”.  At Pjetër Meshkalla, Pishtari i demokracisë shqiptare, ka paralajmëruar se pasojat e rënda të autokracisë me makijazh demokratik, “janë më afatgjata se ato të një diktature të ligjëruar mbasi populli i shpresëhumbur gjunjëzohet prej deshpërimit duke u bërë një pre e lehtë për despotët e rinj me grim demokratik”.  Në një shkrim botuar në portalin, “Radi and Radi”, At Meshkalla citohet të ketë thenë se, “duke i lenë kastile të hapura dhe të pa mjekuara plagët e diktaturës ato do të infektohen dhe shoqëria shqiptare do të gangrenizohet duke u dobësuar dhe ç’orientuar progresivisht derisa të katandiset në një turmë të hallakatur lypësarësh të nënshtruar.”   Për më tepër thekson At Meshkalla, “Pseudo-demokracia është një anarshi e organizuar me qëllim që pushtetarët despotë dhe bashkpuntorët e tyre mëkatarë të përfitojnë në mënyrë të paligjshme atë që ua ndalon ligji i tyre fasadë mashtrimi!”

Shpresoj se si “fituesit” ashtu edhe “humbësit” e zgjedhjeve të fundit në Shqipëri, por edhe ndërkombëtarët të cilët për 30-vjet pas shembjes së Murit të Berlinit vazhdojnë të mos njohin realitetin e “autokracisë shqiptare me makijazh demokratik”, si pengesën kryesore drejtë një shoqërie vërtetë të lirë e demokratike — të reflektojnë edhe kësaj radhe me rastin e zgjedhjeve të 25 prillit në Shqipëri dhe të mbajnë përgjegjëse këtë autokraci shqiptare me makijazh demokratik për gjëndjen aktuale politike dhe ekonomike në atë vend. 

“Prej të parëve tanë pritëm nji Shqipni të lirë! Nipat presin prej nesh nji Shqipni të lumtun!”, citohet të jetë shprehur At Pjetër Meshkalla.  Fatkeqësisht, unë e kam vështirë të besoj se zgjedhjet e 25 prillit– sido që të karakterizohen ato nga ndërkombëtarët — nuk japin asnjë përspektivë as shpresë për një Shqipëri më të lumtur dhe vërtetë të lirë dhe demokratike perëndimore, siç e dëshironte brezi i At Pjetër Meshkallës, por – as brezat e tanishëm nuk kanë ndonjë arsye të jenë më optimist për të ardhmen e Kombit shqiptar! Uroj të jem i gabuar. Zot ndihmojë shqiptarët në këtë periudhë të historisë së tyre.

Frank Shkreli

Tinguj e ngjyra Shqipërie, Libri më i ri i Shkrimtarit Anton Çefa

by

Në bibliotekën e Vatrës dhe tek miqtë kanë mbërritur kopejt e para të librit poetik më të ri të poetit,studiuesit, gazetarit Anton Çefa. Libri poetik titullohet “Tinguj e ngjyra Shqipërie” me redaktor ANTON NIKË BERISHA, i cili ka shkruar dhe parathënien. Botues publikuar nga Botimet FISHTA. Studiuesi Anton Nikë Berisha shkruan: Në shtegtimin e deritashëm poetiktë Anton Çefës vërehet një vazhdimësi dhe një ngritje cilësore. Kjo ngjet nga fakti se ai është i lidhur ngushtë me poezinë dhe se ajo është bërë pjesë e rëndësishme ejetës së tij, pikërisht ashtu siç thoshte shkrimtari i shquar meksikan, OctavioPaz: poezia lind nga dashuria për të rijetuar jetën në vargje. Secili që i ka lexuar ose dhe i lexon me vëmendje përmbledhjet e tij të botuara me poezi, nuk e ka vështirë të bindet për këtë. 

Këtë vazhdimësi e dëshmon dhe përmbledhja më e re “Tinguj e ngjyra Shqipërie”, jo vetëm përatë që bën objekt vështrimi poetik, por para së gjitha për qasjen dhe mënyrën e përftimit të tekstit, të gjuhës poetike që përdor, të shumësisë së mendimeve që dalin nga tekstet dhe të prirjes së poezisë së tij që të vërë një komunikim të gjallë me lexuesin.

Janë tri çështje që mbipeshojnë në tekstet poetike më të reja të Anton Çefës: magjia – misteri i poezisë, i gjuhës dhe i atdheut, që në qenësinë e tyre në këtë vepër janë të njësuara dhe bëjnë tërësinë e pandarë.

Libri është ndarë në pesë kapituj: Fjala e Urtë e Ngjalljes, Rrajë të Gjakut Tonë,Kur do të Mbarojë ky Udhëtim; Requiem, Vargje Erotike.

SHËNIME PËR AUTORIN

Anton Çefau lind në Shkodër në v. 1934, në një familje antikomuniste me tradita atdhetare e kulturore. I ati, ShtjefënÇefa, ka qenë një ndër themeluesit kryesorë të Shoqërisë “Bogdani” (1919-1944), një shoqëri e shquar kulturore laike atdhetare demokratike.Kreu shkollën fillore e të mesme dhe Institutin Pedagogjik 2-vjeçar në Shkodër, dy vitet e fundit të arsimit të lartë në Universitetin e Tiranës, në Fakultetin e Gjuhës, Letërsisë e Historisë së Shqipërisë – Dega e Korrespondencës. Ka shërbyer si mësues në shkollat 8-vjeçare dhe të mesme. Mbas rënies së diktaturës, ka qenë një ndër themeluesit e gazetës demokratike “Shkodra”, e para gazetë lokale demokratike në Shqipëri, dhe anëtar i këshillit botues të saj. Gjithashtu ka qenë anëtar i këshillit botues të revistave “Rrezja e jonë” dhe “Kumbona e së Dielles”, që filluan të botohen në Shkodër në atë kohë. Për një periudhë të shkurtër, ka punuar si drejtor i Radio Shkodrës. Në vitin 1993, ka emigruar familjarisht në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Në vitet 1994-2007 ka qenë editor i gazetës “Dielli”, organ i Federatës Panshqiptare Vatra.

BOTIMET:

Ka botuar përmbledhjet poetike:

1-“Dritarja e një britme” (1999).

2-“Heshtja ka tingull guri” (2002).

3-“Fjalë në vargoj të muzgët” (2003).

4-“Flatrime me krahë të premë”– antologji poetike me poezi nga përmbledhjet e mësipërme dhe me disa poezi të pabotuara – (2008).

5-Po në këtë vit, u botua në Bukuresht një antologji poetike me poezi të autorit, e përkthyer në rumanisht dhe e pajisur me shënime kritike nga KopiKyçyku dhe me një parathënie të Ardian-ChristianKyçykut, me titullin “Fereastraunuistrigat” (“Dritarja e një britme”).

6-Në vitin 2016 botoi përmbledhjen poetike “Bardhësi me zdritje bore” .

Ka botuar librat me karakter shkencor:

1-“Në hullitë e fjalës artistike” – Kritikë letrare: syzime-analiza-intervista – (2009).

2-“Noli e Konica – ese” (2016).

3-“Poezia e Iliriana Sulkuqit” (2009).

4-“Sprovë e psikologjisë etnike të popullit tonë” – pjesa e parë – (2012).

5-“Sprovë e psikologjisë etnike të popullit tonë – pjesa e dytë – (2015).

6-“Libri i portreteve” (2015).

7-“Krijimtarie nivelit të lartë shkencore artistik- Mbi disa vepra shkencore dhe letrare të Anton Nikë Berishës” (2015).

8-“Gjurmëve të vlerave të fjalës artistike – Kritikë letrare” (2015).

9-“Noli e Konica” – ese” (2016).

10-“Tradita e didaktikës popullore” (2016).

11-“Faik Konica: Për shpiritën e Vatrës jam responsible unë” (2016).

12-“Atdheu im – Shqiperia” (2017).

13-“Prej fjalës te fjala” – analiza letrare – recensionne – intervista (2017).

14-“Fjala shqipe si zjarri i shejtë”-poezi dhe proza poetike (2018).

Ka gati për botim librat:

1-“Gjergji i lirisë, i lavdisë, i bashkimit dhe i dinjtetit kombëtar – Skënderbeu”.

2- “Fjalët e huaja në gjuhën tonë” – (Përkthime poetike nga italishtja dhe anglishtja).

3- “Ai asht shqiptar, apo jo?!”- Proza.

Atdheu – dashuria më sublime dhe ideali më i lartë i shqiptarit

by

“Dashuria për atdheun ia kalon çdo dashurie tjetër”- Marin Barleti/

NGA ANTON ÇEFA/ Dielli ne Print- Prill 2021

Shqiptarët që heret kanë qenë të ndërgjegjësuar për atdheun, e kanë pasur të qartë përkatësinë e tyre etnike, e kanë shfaqur me dashuri e krenari si dimensionin kryesor të shpirtit të tyre, e kanë ndjerë me dhëmbje, i janë përkushtuar me dëshirë, kanë jetuar dhe kanë luftuar me idealin e atdheut në gji.

          Ndjenja e kombësisë nuk ka qenë kurrë për shqiptarët thjesht një refleks vetëdijeje për origjinën e lashtë, për gjuhën gjenuine, nëpërmjet së cilës ata përvijuan kufijtë e vendit të vet, për formimin e tyre psikik, në dallim nga popujt e tjerë, për kulturën e përbashkët, pavarësisht dallojave krahinore që ekzistonin dhe e pasuronin atë, për historinë, etj. , elemente që u jepnin atyre njësinë fizike dhe shpirtërore të kombit, ajo ka qenë ndjenjë e fuqishme që i ka mbushur zemrën, i ka frymëzuar shpirtin dhe i ka mprehur vullnetin për t’u vënë në shërbim të atdheut me të gjitha aftësitë e mundësitë.

Vetëdije dhe ndjenjë shkojnë bashkë: sa më tepër që të njohësh vlerat e një dukurie të çfarëdoshme, aq më tepër e don dhe e çmon. Vetëdijësimi për përkatësinë etnike dhe vetëdijësimi për vlerat etnike janë kusht sine qua non për ta dashur dhe vlerësuar atdheun, për të krijuar atë predispozicion shpirtëror që të bën të përpiqesh dhe të luftosh për atdheun, të flijohesh për të.

Kjo ndjenjë e magjishme, gjithnjë e ngrohtë e zemrës shqiptare, ka ushqyer ideale të larta atdhetare dhe ka bërë që në shpirtin shqiptar të përndrisin në një zjarr të përbashkët ndjenjë dhe ideal, ideal dhe ndjenjë.

Rreth shek. XIV, populli ynë filloi ta identifikojë veten përmes gjuhës edhe si semantikë fjale, ta quajë veten shqiptar, në kuptimin e atij që flet shqip, qartë, kuptueshëm; duke e dalluar veten prej folësve të gjuhëve të huaja. Gjurma e parë e emrit shqiptar del në dritë në mbarim të shek. XIV, në një valle që këndohet në Zadrimë. 1). Ka pasur gjashtë mendime të ndryshme për burimin e këtij etnonimi, por më i pranueshmi është ky që thamë më lart, të cilin e ka shtruar në sofrën e dijes GustavMeyer dhe e ka përkrahur Sufflay.2). Hipoteza e dytë e lidh zanafillën e emrit tonë kombëtar me fjalën shqipe,  shqiponjë. 

Nuk dihet me saktësi se kur e pse filloi të përdoret ky emërtim si emër kombësie. Ka mendime se ai u bë popullor në kohën e dyndjeve të fiseve barbare në Ballkan 3) ose në kohën e ndarjes së theksuar krahinore e administrative që solli pushtuesi osman. 4).

Sido që të jetë, fakt është që vetëdija dhe nënvetëdija popullore e ndjeu nevojën e shprehjes së identitetit dhe unitetit nëpërmjet identifikimit me këtë emër të ri që lidhej me gjuhën, elementin më të dallueshëm të një kombi; aq më tepër që ky emër lidhej edhe me shqipen, shpendin mbretëror, madhështor, me të cilin është përkëdhelur dhe përkëdhelet edhe sot e kësaj dite sedra ynë kombëtare. Veç kësaj, shqipen shqiptari e ka edhe në Flamurin kombëtar, për të cilin ka një nderim të veçantë, pothuaj mistik, e ka për zemër, si simbol të unitetit kombëtar; sepse kudo që jetojnë shqiptarët, në trojet tona të lira apo të robëruara, apo në diasporat e shpërndara “të gjakut tonë të shprishur”, ata i përnjësohen dhe i përbetohen me lotë në sy këtij Flamuri.

Si një popull i lashtë, me një përvojë jetësore e historike të pasur, me urtësinë që e ka karakterizuar, populli ynë nuk e ka identifikuar kurrë veten nga besimi, në ndryshim me sllavët, grekët, bullgarët, etj.,por nga përkatësia etnike, duke i dhënë kombësisë përparësinë, siç i takon: si element i pandryshuar, i patjetërsueshëm.

E kemi çekur edhe në ndonjë rast tjetër, por e ripërsërisim këtu shprehjen emblematikeshumëkuptimplote të Hobhaus-it për këtë karakteristikë të spikatur të shpirtit shqiptar, të konstatuar prej tij në dhjetëvjeçarin e parë të shek. XIX: “Kur banorët e provincave të tjera të Turqisë pyeten se ç’janë, ata të përgjigjën: “jemi muhamedanë” ose “jemi të krishtërë”, ndërsa banori i këtij vendi përgjigjet: “unë jam shqiptar” 5). “Kjo ndjenjë e fuqishme për atdheun, e ka theksuar ai, vihej re  “në tërë popullin” dhe në një mënyrë të atillë që bënte “të zhduket në një masë të madhe ai dallim i madh, që vihet re në pjesë të tjera të Tuqisë midis pasuesve të dy feve të ndryshme”. 6).

          Është kuptimplote përgjigjja për këtë çeshtje e IsmailQemalit dhënë një gazetari anglez, pas Shpalljes së Pavarësisë:

-Si do t’i bashkoni në një shtet katolikët e Veriut me myslimanët e Shqipërisë së Mesme dhe me ortodoksët e Jugut?- pyeti gazetari.

          -Mos kini frikë, zotëri! Ata janë bashkuar e bërë njësh prej kohësh nëpërmjet kultit të të njëjtit atdhe, të cilin e kanë në zemër prej shekujsh. – u përgjigj IsmailQemali. 7).

Gjatë shekujve të pushtimit osman, edhe pse një pjesë e popullsisë u kthye në besimin e pushtuesit, shqiptarët luftuan së bashku kundër tij.

Është e hershme vetëdija e kombësisë dhe ndjenja që e ka shoqëruar atë; ajo u ka qëndruar kohërave të vështira që ka kaluar vendi, është kalitur sidomos në periudhën e lavdishme të luftës së popullit tonë nën udhëheqjen e Skënderbeut, dhe është çelnikosur më tej në shekujt XVI-XVIII, në kohën e kryengritjeve masive kundër sundimit osman, në vitet e Lidhjes së Prizrenit dhe, më së fundi, në vitet e rezistencës kundër pushtuesve italo-gjermanë. Janë pikërisht vetëdija  e përkatësisë etnike dhe ndjenja e shqiptarësisë gjeneratorët e luftave shekullore të popullit tonë për të mos iu nënshtruar armikut dhe për t’u bërë ballë përpjekjeve të gjithnduerta të asimilimit të huaj.

Historia e popullit tonë është histori e luftave të vazhdueshme për të mbrojtur lirinë, dinjitetin, gjuhën, zakonet e traditat e trashëguara prej të parëve. Gjurmë të pashlyera ka lënë kjo histori në kulturën popullore, sidomos në atë  shpirtëroren, në radhë të parë tek kënga popullore. “Karakteri dhe historia e një populli pasqyrohen më së miri në poezinë popullore”, ka shkruar Çabej. 8).

Megjithëse në ciklin e këngëve legjendare të Mujit e të Halilit del e turbullt kuptimësia e atdheut, kreshnikët shqiptarë e veçojnë etnikisht veten e tyre nga të huajt: shkjau, latini, maxhari, turku. “Gjak as fis na me shkja nuk kemi”, thuhet në një rapsodi. Kreshnikët luftojnë për lirinë dhe tokën e tyre. Në qendër të këtij eposi madhor qëndron konflikti shqiptaro-serb. Në betejat e tyre, rapsodët popullorë mishëruan qëndresën  e armatosur kundër përpjekjeve sllave për t’u shtrirë në viset tona.

Kreshnikët e dallojnë veten e tyre nga të huajt veçanërisht prej vityteve të tyre të veçanta e fisnike, të cilat i mbajnë për të shenjta, dhe siç pohojnë ata vetë i kanë trashëgim prej të parëve; jetojnë e luftojnë sipas brumosjes së tyre morale dhe zakoneve të tyre, krenohen për to, i qëndrojnë besnikë deri në vdekje.  “Se ne t’ parët njikanu na kan lanë / Armët me dhanë përpara, mandej gjan”, i thotë Gjergj ElezAlijaBalozit; “Tjetër t’mirë ne t’parët nuk na kan lanë, / kurrnja nesh veç mos me dekë  në t’shtrueme, por me shpata m’u pre tujkëndue”, i thotë HaliliKrajlit në prag të vdekjes. “Deka ma e ambels’asht se n’luft’ m’u pre, / n’ luft’ m’u pre pa i lanë marre vedit”. Ata janë të ndërgjegjshëm se të huajt nuk i njohin zakonet e tyre: në këngën “Lule Frangu”, thuhet për gogët (latinët): “ata s’dijn’ besë, as s’kantrevezë”, pra, nuk janë besnikë dhe as mikpritës. 9).

          Dashuria për atdheun u ka dhënë frymë të gjallë, frymë shenjtërimi, epikës historike që i është kushtuar luftës për liri të atdheut. Poezia popullore ka shoqëruar çdo fakt historik, ka përjetësuar bëmat heroike të luftëtarëve të lirisë të të gjitha kohërave, u ka thurur himne udhëheqësve të kryengritjeve popullore, dëshmorëve të rënë për hir të kësaj dashurie dhe të idealit kombëtar, duke shërbyer njëkohësisht si burim njohjeje historike dhe frymëzimi për breznitë e ardhshme.

Një mori të pafund këngësh, populli ynë i ka kënduar dhe i këndon Heroit tonë Kombëtar, Skënderbeut, gjithë heronjve të asaj epopeje madhështore që udhëhoqi ai. Përndrisin në këto këngë me një shkëlqim rrezatimi të rrallë dashuria e popullit tonë për atdheun dhe lirinë, krenaria kombëtare, adhurimi për Skënderbeun dhe luftëtarët e tjërë të lirisë.

Barleti na ka treguar që shqiptarët e kishin zakon të trashëguar të këndonin ndër gosta trimëritë e të parëve të tyre dhe t’u thurnin lavdi atyre. Për një gjë të tillë ka folur, në mënyrë të veçantë, historiani venedikas, humanisti AntonioSabelico, i cili përmend që në vitin 1847 se “ . . . populli, i mahnitur nga adhurimi i lartë i këtij burri (Skënderbeut), sikur të shikonte tek ai diçka që kalonte mundësitë njerëzore, e lartësonte kujtimin e princit të dashur me këngë solemne. Më kanë treguar burra të denjë për t’u besuar se mu në mes zjarrit të luftës, kur gjithçka shungullonte nga armët e barbarëve (turqve), grumbuj vajzash e kishin zakon të mblidheshin çdo ditë në sheshe, kryqëzime rrugësh të qyteteve, ku ai kish sunduar dhe të këndonin lavditë e princit të tyre të vdekur, ashtu siç bënin edhe të vjetrit në gostitë e heronjve të mëdhënj” 10). Për një dukuri të tillë, më pas për to do të na flasin Barleti, Marin Bici, Frang Bardhi, etj.

          Me interes është një këngë kushtuar udhëheqësit të kryengritjes popullore kundër politikës centralizuese të Tanzimatit, në zonën midis Kurveleshit, Delvinës, Çamërisë, Gjirokastrës dhe Vlorës, në vitin 1847:

“Gryk’ e Kuçit, gryk’ e keqe,

Një mijë e treqind dyfeqe,

Ç’i mban Gjoleka me vete!

U trete, Gjolek’, u trete!

E sos lëftove për vete,

Po për gjithë vilajete,

Për nizam’ e për xhelepe . . .

S’e për mua e për ti,

Po për gjithë Shqipëri!”11).

          Vargu i fundit, që këngëtari anonim e ka vendosur në këngën kundër Reformave të Tanzimatit, na dëshmon më së miri që shqiptari ka jetuar gjithnjë me një ndërgjegje kombëtare të zgjuar, bile para se të formohej në radhët e intelektualëve tanë  një ideologji e çlirimit kombëtar. Populli e ka pasur gjithnjë të qartë qëllimin për të cilin ka luftuar:

“Shqipëri, o shkëmb e gur,

Vrite, prite për flamur:

Ata hiq e tine vurë”.

Ose:

“Bini djem! thotRamadani,

Bini se na shkoi vatani”.

Nga ushtria madhore e vargjeve të thurura për luftëtarët e lirisë të të gjitha kohërave, po veçoj vetëm pak vargje nga një këngë kushtuar Sefë Koshares, pjesëmarrës i epopesë së luftës për ruajtjen e trojeve tona, kryesuar nga Lidhja e Prizrenit. Si u kap i plagosur dhe nuk pranoi para Dervish Pashës të dënonte veprimtarinë e Lidhjes, u var në mes të fshatit, në maje të një lisi, për t’u përjetësuar në vargjet e rapsodit dhe në zemrat e të gjitha breznive shqiptare:

“Sef Kosharja, i par’ i fisit,

Hije t’paska dega e lisit!

Hije m’ka,  o djemt e mi,

Se kam lanë shpirtin për Shqipni”

Jo vetëm epika historike, por edhe gjinitë e tjera të folklorit si ninullat, fjalët e urta, gojëdhanat, etj., e kanë pasqyruar ndjenjën shqiptare të atdhetarizmit.

          Tek fjalët e urta që ka krijuar populli ynë gjatë shekujve është vlerësuar kjo ndjenjë si një ndjenjë njerëzore nga më sublimet, është çmuar ai që lufton dhe flijohet për atdheun: “Kush ka vdekë për atdhe, nuk ka vdekë, por ka le”; ka kumtuar me anën e tyre mesazhe të ndritura për breznitë e ardhme: “Duaje atdhenë si shqiponja folenë”, “Në kufijt e arës vdis, po kufirin mos e lsho!”; ka shprehur idenë e sakrificës si domosdoshmëri për të punuar për atdheun: “Po s’u dogj shtëpia, s’bëhet Shqipëria”; ka treguar vlerën e njeriut në marrëdhënie me atdheun: “Mos punofsh për atdhe, s’përmendesh mbi dhe”; ka vënë në dukje, bile nëpërmjet armikut, qëllimin e lartë të shqiptarit për të mbrojtur atdheun: “Arnaut, he arnaut, në vend të bukës blen barut”; ka hjedhur idenë e ëmbëlsisë së jetës në atdhe, ku është “Balta ma e ambel se mjalta”, etj. 

Në ninullat që nënat shqiptare u kanë kënduar fëmijëve, kanë shprehur gjithnjë dëshirën që ata ta duan atdheun dhe t’i shërbejnë atij kur të rriten, të bëhen trima si Skënderbeu. Po jap këtu vetëm një këngë që nëna drenicare i ka kënduar birit të saj:

“Gjinin bir qi un ta dhashë

Nja dy fjalë t’i them qitash

Rritjunanës ti, o trim,

Për vatanin, o gëzim,

Shpirtin nan-o duhet falë

Sikur gjyshi yt, o djalë,

Se dushmani ne na pjekë

Nën sun (sundim) t’tij dhe gjarpnihjekë” 12).

          Mjeda e ka përgjithësuar artistikisht aq bukur këtë synim edukativ të nënave në poemin “Liria” e cila i bën jehonë kryengritjes së Malësisë së Madhe nën udhëheqjen e Dedë Gjo Lulit, në vitin 1911: “ . . . Qe nder djepa rrisin / nanat e Hotit djelmëninushtore, / e idhnimn’anmikun neper gji ju qisin.”

*   *   *

          Po aq sa poezia popullore, edhe letërsia e shkruar, duke ecur, në përgjithësi, në vazhdën e së pares, ka pasqyruar ndjenjën e lartë të dashurisë për atdheun dhe idealin kombëtar.

Në gjithë veprimtarinë letrare e shkencore të humanistëve tanë të mëdhenj si një fill drite ndriçon kjo dashuri, dëshira për ta parë atdheun të lirë e të begatë. Po përmend Barletin, një ndër më të shquarit në rreshtin e gjatë të humanistëve tanë, që dhanë një kontribut të vlertë në Rilindjen europianne. Në hyrjen e kryeveprës së vet “Historia e jetës dhe e bëmave të Skënderbeut”, që i kushtohet Ferdinand Kastriotit, nipit të Skënderbeut, ai ka shpjeguar arsyet që e shtynë të ndërmerrte këtë vepër: ndjenja e detyrës patriotike për të përjetësuar luftën e heroit dhe të popullit të tij dhe njëkohësisht për t’i shërbyer së vërtetës si detyra më e lartë e historianëve.” 13).

          Është bërë proverbiale shprehja e çiltër që tingëllon si programatike e Buzukut në veprën e tij “Meshari”, e para vëpër në gjuhën tonë që kemi në dorë, të cilën ai e shkroi “En së dashunit së botës sanë”, pra për dashurinë ndaj vendit dhe popullit të vet. Është pikërisht ky qëllim i lartë që i paraprin vargut të shkrimtarëve tanë të letërsisë së vjetër shqipe: Budit, Bardhit, Bogdanit, dhe gjithë letërsisë sonë të mëvonshme.

          Dashuria e pakufishme për Shqipërinë është lejtmotivi i gjithë veprës së Naimit, apostullit të shqiptarizmës, grishje e hapët për çlirimin e atdheut nga sundimi turk, dëshirë e flakët për ta parë të lirë, të begatshëm, të qytetëruar, të lumtur. Në “Historinë e Skënderbeut”, që “është quajtur me të drejtë ‘testamenti politik’ i Naimit 14), duke himnizuar heroin e kombit, poeti ia shtron vetvetes kështu detyrën e madhe:

“T’i ap dritë Shqipërsië

Nga shpirti i ndritshëm i tija.” 15).

          Ja edhe pak vargje me shumë dashuri dhe zotim:

“Shqipëri, o jetëgjatë,
ty të kemi mëmë e atë
dhe për ty do të luftojmë
gjersa të të trashëgojmë.
………………………

Shqipëri, të qofsha falë,
të kam mëmë e më ke djalë.”16).

          E gjithë vepra e At Gjergj Fishtës, Poetit Kombëtar, i është kushtuar lirisë, begatisë, qytetërimit të atdheut. Kushtrimi luftarak burrëror për çlirim ka qenë limfa e motiveve kushtrimtarefishtiane:

“Bini, Toskë, ju, bini Gegë!

Si dy rrfe , qi shkojnë tue djegë

A ngadhnjyes a t’gjithdeshmorë!

Trima, mbrendë! Me dorë?, me dorë!” 17).

          Në veprën e tij janë skalitur me dorën mjeshtërore të poetit traditat më fisnike të popullit tonë, ato virtyte që karakterizojnë fizionominë e vërtetë të kombit; dhe një ndër to nderimi sublim për ata që punuan, luftuan dhe vdiqen për atdheun:

“O ata t’lumtëqidhane jetën,

O ata t’lumtëqishkrinevehten

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Lehtë u kjoftë mbi vorrledina,

Butë u kjoshin moti e stina,

Ak’lli, bora e serotina,

E der’ t’kënojën’malndoj Zanë,

E der’ t’ketën’det ujë e ranë,

Der’ sa t’shndrisin diell e hanë,

Ata kurr mos u harrojshin,

N’kangë e n’valle por u kndojshin.” 18).

Që kur u ngjiz shpirti i shqiptarit, shkelqei te ai si një fill i artë rrezatues ndjenja e  ngrohtë e dashurisë së atdheut dhe përndritën në flakurime farfuritëse idealet më fisnike në shërbim të tij. Këto virtyte kombëtare, diktatura me ideologjinë e vet të kuqe internacionaliste i topiti, por kurrë nuk ia arriti t’i shkimbë. Dhe as partitizmat e politikës aktuale pa idealet e mësipërme dhe me flamuj materializmash, konsumizmash, korrupsionizmmash, interesash personale, etj., nuk do të munden të çnatyralizojnë ato virtyte të përjetshmme e të fisme të shqiptarit, dhe sidomos dashurinë e shenjtë për atdheun; sepse:

          “Kriter për veprimet tona kemi dashurinë për atdheun, dashurinë pa kufi, pa kushte, dashurinë si ajo e mëmës për fëminë e saj . . . Kundrejt atdheut kemi vetëm detyrë, asnjë të drejtë, përveç të drejtës që ta adhurojmë” 19), siç e ka përcaktuar MithatFrashëri hapësirën kuptimore të ndjenjës sonë ndaj atdheut MithatFrashëri.

Referenca e sqarime

1). Atë MarinSirdani, vepër e cituar, f. 113-114.

2). Po aty, f. 114-116. 3).

“EmniShqyptar, shkruan Sirdani,  nuk kundrrohet në kurrnji shkrimtar perpara të XVIII qindvjetë. Se si e kur hini në perdorimn’anekandShqypnin, në mal e vrri si emen i perbashkëtkombsije, nuk dihet, por mbasi perdoret pa perjashtim deri nder vendet ma të izoluemet e dheut t’onë, do të caktohet së pakut para ardhjes së Turkut nder kto vende, e ka gjasë se ka hi në përdorim që me kohë t’invazioneve të popujve barbarë në dhena të Ballkanit, pse atëherë kanë pasë ma nevojë se kurdoherë t’onët me pasënjiemen të përbashkët kombsijeper me u nda prej sa e sa popujve qi u pershkojshin neper vende të tyne e u perzieshin me bashkatdhetarët e tyne”. Atë MarinSirdani, vepër e cituar më lart, f. 114.

4). Dhimitër S. Shuteriqi shkruan: “ . . . në shekullin XVII – XVIII, populli nisi t’i thotë vetes “shqiptar”, sipas gjuhës “shqip”, ta identifikojë veten përmes gjuhës. Arsyet duhen kërkuar te theksimi i ndarjes krahinore dhe administrative që solli pushtimi i gjatë osman” (“Ndjenja e kombësisë te shqiptarët në shekujt e parë të pushtimit osman”, gazeta “Drita” 8 gusht 1982, f. 13).

5). Hobhouse, vepër e cituar, f. 148, cituar sipas Shpëtim Memës, vepër e cituar, f. 70.

6). Hobhouse, J. C., vepër e cituar, f. 70.

7). Banush I. Lami, “Një bitinar i mërguar”, Shtypshkronja “Kotti”, Korçë, 2001, f. 138.

8).  Eqrem Çabej, vepër e cituar, f. 37.

9). “Visaret e Kombit”, vepër e cituar, f. 31(tek “Shtojca”).

10). M. Antoni Sabellici, HistoriaeRerumVennetarum. Basileae 1556, f. 922-923 (Botim.i parë 1487), cituar sipas “Epika historike – 1”, “Hyrje”, f. 23-24.

11). Citimet e vargjeve të këngëve popullore historike janë marrë nga vëllimet “Epika historike –   1” dhe “Epika historike – 2

12). Anton Nikë Berisha, “Qasje poetikës së letërsisë gojore shqipe”, Ndërmarrja botuese “Rilindja”, Prishtinë, viti 1998, f. 136-137

13).  Akademia e Shkencave e RPSSH, “Fjalori Enciklopedik Shqiptar”, Shtypur në Kombinatin Poligrafik, Tiranë, 1985, Zëri  “Historia e jetës dhe e bëmave të Skënderbeut”, autori i zërit Aleks Buda, f. 375.

14). Akademia e Shkencave të R. P. S. të Shqipërisë, Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë, “Historia e letërsisë shqiptare”, Tiranë, 1983, f. 212.

15). Po aty, f. 217.

16). Riprodhim me kujtese.

17). DonViktor Sopi “At Gjergj Fishta – Kthjellon terrin e mjeruar – Antologji”, Shtypshkronja “Dukagjini, Pejë, Boton “Rrezja”, Bishtazhin, 1997, f. 122.

18). Idem, f. 193.

19). Uran Butka, “Gjeniu i Kombit”, Botimi i parë, “DRIER”, viiti 2000, 473

SI FSHIHESHIN NGA TË BURGOSURIT POEZITË E POETIT VISAR ZHITI NË SPAÇ E QAFË BARI

by

Arti mbijetonte edhe në kushte ku jeta varej në një fije peri… /

NGA DINE DINE/ New Jersey-USA/

       Edhe pse pas tre dekadash, kujtimet e atyre viteve vuajtjesh të paharruara na nxisin kujtesën e na shtyjnë edhe t’i hedhim në letër disa copëza kujtimesh që për brezat që vijnë mund të ngjallin interes për të kuptuar se arti mbijetonte edhe në kushte ku jeta varej në një fije peri.

      S’kishin kaluar as dy ditë që isha njohur me Visar Zhitin. Atëherë për mua ai ishte thjeshtë djali i Hekuran Zhitit aktorit që admiroja aq shumë, pasi në të gjithë Shqipërinë ishte i vetmi apo ndër të paktët që improvizonte në skenë. Edhe pse siç më kish thënë një mik i imi atëherë rregjizor se paralajmërohej vazhdimisht mos ta bënte një gjë të tillë sepse sajonte gabime ideologjike, ai përsëriste të njëjtën gjë. Ndaj si i ri atëhere, e i apasionuar pas tij bëja ç’mos të siguroja biletë për të ndjekur të gjitha shfaqjet ku ai luante si aktor. Për të atin kam edhe kujtime të tjera mjaft interesante por mos të zgjatemi. Pra, Visarin e njoha si më të riun e tre djemve të Hekuranit.

        Një ditë tek shëtisja i vetëm në sheshin poshtë të burgut të Spaçit tek stolat përballë berberhanes qëndronte Zydi Morava duke shfletuar një libër. Nuk kish këmbë njeriu në shesh. Turni i dytë sapo kish dalë nga kampi, i pari pritej të hynte. Në këto e sipër vë re Zydiun që u ngrit nga stoli më përshëndeti e u drejtua për nga guzhina private. Kur u largua ca hapa, u kthye e më ftoi për një kafe. Nuk shkova pasi prisja shokët. Duke shëtitur para e prapa vura re që Zyhdiu kish harruar librin tek stoli. Sapo i pashë titullin u kujtova, ishte një libër me Kujtime i  bashkëshortes dhe një mikeshe të Çehovit. Sidoqoftë kurreshtja më bëri ta shfletoj. Ç’të shoh?! Siç më kujtohet ishin nja tre poezi të shkruara në tre copa të grisura nga thasët e çimentos. Ashtu turbull më ndërmendën ca vargje që kur dolëm nga burgu, ca vite më vonë kur Visari filloi të botojë i kam rilexuar nëpër librat e tij. Më kanë mbetur në mëndje vetëm disa vargje prej atyre poezive:

Në njërën:

Gruri i ëmbël

na u bë bukë

e hidhur

e robërisë

që na mban gjallë…

Në një tjetër shkruante:

Natë burgu

së prapthi, e gjatë e gjatë

…………………………………..

dhe prapë na futën në një natë tjetër

në natën prej guri, pa agime, të egër.

Natë brënda natës

shpellë e llahtarëshme

trëmbesh nga vetja jote fantazmë.

E treta,një poezi e shkurtër bënte fjalë për gruan e të burgosurit, s’më kujtohet.

Një herë tjetër sapo mbaroi një kontroll më vjen Hasan Bajo, çami i mirë, i guximshëm duke bërtitur më thotë: “Ka Zot Dine, ka Zot, të më besosh!” – dhe vazhdoi; kisha futur nën llapën e një këpuce katër poezi të Visarit. Poezi tërë helm, të helmosura, e filloi të mi citonte të katërta. Pjetër Koka, i tmerrshmi Pjetër kontrolloi bash tek krevati im. Pasi ma bëri dyshekun copë copë iu erdhi rradha këpucëve. Sapo i hoqi llapën njërës e kutërboi era e qelbur. “U marrtë djalli u marrtë!”- shqiptoi, e hodhi këpucën tutje e pasi më hodhi një vështrim djallëzor iku.

Hajde ta festojmë me një kafe se i shpëtova të paktën 1 muaji birucë.

– Po të t’i zbulonin, në fakt do ta hante Visari e nuk dihet se si, sepse ata kanë ekspertë e do ta verifikonin shkrimin. Sidoqoftë, kafen do ta jap unë për sihariqin e shpëtimit të dy të “çmëndurve”.

– Një ditë më vjen në kapanon Kujtim Alia. Kish përkthyer dramat e Sofokliut.

Kur e pashë ashtu kockë e lëkurë pata një ndjenjë të çuditëshme keqardhjeje. Mezi qëndronte më këmbë e megjithatë përpiqej të merrej me art! 

– Sido t’i ketë përkthyer do të lavdëroj – mendova me vete. Që t’i biem shkurt; kur erdha tek Edipi mbret; a Edipi në Kolonë përsëri më zunë sytë dy a tre copëza letrash të grisura nga thasë çimentosh si t’i hante qeni. “Cigare Burgu” titullohej poezia. Për çudi edhe pas kaq dekadash atë poezi nuk e paskam harruar, mendova me vete dhe e shkrova në një fletore mos ta harroja:

Grise një copë gazetë

vure pak duhan

të mbledhur nga bishtat e flakur

dhe drodhe një cigare

lajmet 

t’u futën në mushkëri

si tym i hidhur

dhe atdheu kollitet i sëmurë.

Duke vazhduar leximin,diku tek Elektra apo Antigona ish fshehur një poezi tjetër që për fat të keq më kujtohet shumë pak pasi ishte e gjatë. 

Titulli:

Neveria 

Në shtetin më konservator në botë

ku të burgosin

për një pikturë nudo

……………………………..

WC janë pa dyer

të hapura,

rradhë, rradhë

përballë njëra tjetrës.

Gjithë turp mund të shohësh pa dashje

kufoma seksesh

që lëkunden si të varur

2-?

         Që të mos zgjatem shumë, u befasova kur vura re që kish pesë a gjashtë poezi të fshehura në faqet e atij libri a fletoreje pasi të gjitha dramat ishin shkruar me dorë, me një shkrim të kujdesshëm e të kjartë.

Pasi i lexova të gjitha poezitë, pata një ndjenjë frike. Kishte tmerre, mallkime që, edhe nëpërmend t’i shkoje të rrënqethej mishtë pasi po të zbuloheshin të ikte edhe koka. E ndërpreva leximin pasi turni i minierës mund të vinte nga çasti në çast e dola me vrap të gjeja Kujtimin. Flinte në kapanonin fqinjë.

E gjeta shtrirë duke lexuar.

– Ç’ke bërë kështu? – i them, e meqënëse edhe kapanoni ku flinte ai ishte bosh, ia nxorra fletushkat e poezive si të ishin trakte mu para fytyre e duke qeshur i thashë: “Armiku i popullit që nuk fle kurrë, bën çmos të sabotojë e të minojë arritjet e Partisë e të pushtetit popullor…” 

– Kujtimi, i habitur kish hapur sytë sepse nuk po i besohej se i kish harruar.

– Në mëngjes shkova tek depoja e ushqimeve për këtë punë, t’i fsheh siç bëj gjithmonë por çuditërisht paskam harruar.

U ngrit me të shpejtë e sëbashku shkuam në depo ku më tregoi edhe vëndin si i fshihte.

Në anën e pasme të një kove me ullinj i ngjiste poezitë në atë mënyrë që as djallit nuk do t’i shkonte nëpër mënd. Kur Visarit i vinin në takim, bënte ç’të mundej, edhe kjo sigurisht qe me rrezik, t’i përcillte poezitë në shtëpi.

– Di njeri për këto sekrete kaq të guximëshme.

– Nuk besoj – më tha – unë nuk i kam thënë asnjeriu sepse ti e kupton janë gjëra me shumë spec- tani i di edhe ti, por s’kam asnjë dyshim se nuk do t’ia thuash askujt. Zoti na shpëtoftë nga këto rreziqe!

– Amen – i thashë – e u ndamë.

Tek shkruaj këto rreshta mu kujtua edhe një tjetër që e kryente këtë “krim”. Këtë ma tha një ditë Hasani, që më deshte e më besonte verbësisht. Me që kish miqësi me Muharrem Xhydollarin, i kish besuar atij t’ia fshihte poezitë e Visarit në minierë. As ai vetë nuk e dinte vëndin, por ishte siguruar që atë pozicion askush nuk do të ishte në gjendje ta zbulonte.

Një tjetër shok burgu që kontribuonte në këtë drejtim qe edhe Kujtim Prendi. Ai ishte një tip i guximshëm që s’i bëhej vonë për asgjë. Në depon e ushqimeve në tavan hiqte një pllakë e fshihte aty derisa Visarit t’i krijohej mundësia t’i dërgonte në shtëpi

***

Pas ca kohësh, me një grup muratorësh transferohem në burgun e Zejmenit. Në 1984, sapo mbaruam punë më dërguan në Qafë Bari ku gjej edhe Visarin me të cilin atje takoheshim pothuaj çdo ditë. Një herë tek pinim kafe më jep të lexoj nja katër poezi të botuara në revistën Nëntori e më kërkoi t’i jepja një opinion. Ishte një poezi e Kuazimodos në më kujtohet mirë “Letër Nënës” që më pëlqeu e ia thashë.

Pas nja dy orësh më jep nja dy poezi të tjera e kërkonte të dinte përsëri se cila më pëlqente më tepër.

Njëra vërtetë më pëlqen e ia them. Fill pas kësaj e pyes për autorët.

– Nuk i di as unë më tha. I futa në xhep të mësoja të paktën njërën. Më porositi mos t’ia tregoj askujt. U ndava me të e pas nja një gjysëm ore takoj Hasan Bajon, njeri korrekt e shumë i ndershëm.

I besoja e më besonte. Ia tregoj poezitë. Sapo i nxorra nga xhepi kërceu; po këto janë poezitë e Visarit! Të them të drejtën më erdhi disi keq. Ai nuk e dinte që në Spaç, poezi të tilla kisha lexuar plot. I kisha mësuar edhe përmendësh, e dija edhe njerëzit e vëndet ku i fshihnin por me Visarin kurrë nuk kishim komunikuar. I prekur që ai nuk më kish folur asnjëherë as për poezitë që shkruante e as që ia fshihnin shokët e besuar e pyeta nëse nuk kish pasur besim tek unë se mund të mbaja një të fshehtë?!

Ai mu përgjegj thjeshtë e bindshëm: “Ke vuajtur si askush tërë jetën në internime e burgje. Nuk kam dashur të të rëndoj sepse po të të kapnin ty do të merrje një dënim shumë më të rëndë nga këta që ma besojnë këtë sekret. Ti ke qenë armik i popullit që në lindje e kam menduar të mos bëhem unë shkak për një të keqe më të madhe”.

Do të vazhdoja të paktën edhe me nja dy-tre episode tjera por shoh se u zgjata shumë ndaj po përpiqem ta mbyll me pak fjalë për mendimin që kam për poezitë e burgut të Visarit për të cilat ai rrezikoi gjënë më të padhunueshme, jetën e personin e vet.

Kujtoj shumë poezi të burgut veçanërisht tek “Hedh një kafe në këmbët e tua” tipike për këtë lloj zhanri, por edhe në libra të tjerë, titujt e të cilëve nuk i mbaj mend të gjithë pasi i kam në Shqipëri, por kujtoj dy a tre nga ato si “Kujtesa e Ajrit”, “Dyert e gjalla”, “Mbjellja e vetëtimave” etj. si ornamente të mbjella në një hapsirë të gjërë për t’i parë të gjithë e t’iu mësojë se e keqja do të zërë rrënjë si grëmi e do të metastazojë, e nëse nuk dënohet do të përsëritet siç po ndodh deri sot në atdheun tim të shenjtë.

E them me bindje se këto poezi të poetit janë një enciklopedi e të keqes që ndodhi në burgjet tona dhe s’ka aspekt të çfardolloji që t’i ketë shpëtuar pendës së tij të mprehtë. Me shpresë se njerëzit, një ditë do të ndërgjegjësohen e t’i dënojnë ato krime e padrejtësi që ndodhën në zemër të popullit të tij që e keqja të mos përsëritet kurrë.

(Dielli në Print-Prill 2021)

Në Shqipëri Vazhdon numërimi i Votave

by

Nga Ani Ruci*/Zgjedhjet Parlamentare 2021: Parashikohet diferencë e ulët votash mes palëve në garë. Ndërkohë Tom Doshi nga PSD tërhiqet nga gara dhe mandati i deputetit.

Kryetari i Partisë Social Demokrate të Shqipërisë, (PSD) Tom Doshi dha të hënën, (26.04) dorëheqjen e parevokueshme nga kandidimi në Zgjedhjet Parlamentare të së dielës si edhe nga mandati i deputetit.

Në një letër dërguar Komisionit Qendror të Zgjedhjeve (KQZ) ai deklaron që “jap dorëheqjen nga mandati im si deputet, të fituar pas zgjedhjeve të 25 prillit 2021 dhe nga lista shumëemërore e kandidatëve për deputet të PSD për zgjedhjet për Kuvendin e Shqipërisë  dhe i kërkoj KQZ zëvendësimin tim si deputet sipas parashikimeve të Kodit Zgjedhor”.

Pjesëmarrja e Tom Doshit, si kandidat për deputet në zgjedhjet parlamentare të 25 Prillit erdhi pas refuzimit prej tij të thirrjeve këmbëngulëse të ambasadës amerikane drejtuar KQZ që të mos lejonte kandidimin e tij pasi kishte të dhëna për përfshirje “në raste madhore korrupsioni.”

Ende herët për parashikime

Numërimi i votave për subjektet politike që morën pjesë në zgjedhjet parlamentare të 25 prillit ka filluar mbrëmë në mesnatë dhe po vazhdon. Komisioneri Shtetëror i KQZ deklaroi se ai do të përfundojë brenda 48 orësh. Në 8 orët e para të ditës së sotme, (26.04) janë numëruar votat në rreth 20 përqind të 5199 kutive votimi. Sipas të dhënave të KQZ, PS kryeson me 50.19 përqind të votave, e ndjekur nga PD me 39 përqind, LSI me 7,1 përqind dhe PSD me 2 përqind. Të përkthyera në mandate deputetësh këto përqindje votash janë 66 për PS, 52 për PD , 6 për LSI dhe 3 për PSD.

Mbështetur në sondazhet e publikuara pas mesnatës së mbrëmshme analistët e Tiranës mendojnë që partia që do të shpallet fituese e zgjedhjeve parlamentare të 25 prillit do të ketë një diferencë të ngushtë me partitë kundërshtare. Fjala është për PS dhe PD që në 30 vite zgjedhjesh parlamentare demokratike dhe pluraliste kanë kryer rotacionin e pushtetit në Shqipëri. Nga rezultatet e deritanishme, PS rezulton të ketë marrë më shumë vota se PD, ndërsa LSI ka humbur elektorat. Por ende është herët për të bërë parashikime, pasi votat në rreth 80 përqind të kutive pritet të numërohen në vijim.

Palët në garë parashikojnë fitoren

Kryetari i PS, Edi Rama në një reagim të dielën u shpreh, se “rezultati i vërtetë është ai që ndodhet në kutitë e votimit.” “Sondazhet, Exit poll-et, pavarësisht se na nxjerrin forcë qeverisëse, i përkasin arsyetimeve para ndeshjeve. Tani është rezultati i kutive që është dhe rezultati i ndeshjes” tha ai. Rama kërkoi që çdo numërues i votave të kryejë me përgjegjësi detyrën dhe “të numërojë në mënyrë korrekte votat që janë në kuti. Ne nuk duam thjesht rezultatin dhe konfirmimin si forcë qeverisëse, por nga ky proces duhet të dalë e fituar Shqipëria”, theksoi ai.

Nga ana e tij, kryetari i PD , Lulzim Basha i konsideroi rezultatet e deritanishme nga numërimi i votave  si“një fitore të qartë për Aleancën për Ndryshim” që kryesohet nga PD. Ai shprehu besimin se “komisionerët dhe numëruesit do ta menaxhojne procesin me përgjegjësi sipas ligjit dhe në fund të këtij procesi Shqipëria fiton”.

Në mesditë pritet edhe një konferencë shtypi lidhur me procesi zgjedhor të deritanishëm të Zgjedhjeve Parlamentare 2021 nga Ambasadorja Urzula Gacek, kryetare e Misionit të Vëzhguesve Ndërkombëtarë të ODIHR-it.-*Kortezi DW