Sokol Paja/

Libri i shenjtë i Biblës dhe Kuranit u sulmua pa ndërprerë përgjatë dikaturës në Shqipëri. Komunistët shqiptarë pasi vranë barbarisht dhe persekutuan klerikët e të gjitha besimeve fetare në Shqipëri, pasi shkatërruan fizikisht institucionet fetare, pasi ndaluan fenë me ligj, propagandistët komunistë filluan të sulmojnë pandërprerë bazën shpirtërore të fesë, vendet e shenjta të besimeve dhe librat e shenjtë si Bibla, Kurani, ikonat e bazën shpirterore të fesë në Shqipëri. Komunistët me kalimin e viteve, luftën ndaj fesë e kaluan nga veprimet fizike brutale, te lufta ideologjike ndaj fesë në organet e shtypit që kontrolloheshin nga partia – shtet.

Ideologjia fetare dhe ideologjia komuniste ishin të papajtueshme me njëra-tjetrën. Përgjatë diktaturës 1945-1990, ateistët komunistë sulmuan fenë, klerikët dhe institucionet fetare me qindra mijëra artikuj, kronika, opinione, komente, reportazhe, telereportazhe, analiza, intervista, letra nga populli, denoncime etj në organet e shtypit të partisë – shtet.

Tri shembujt më poshtë ilustrojnë më së miri barbarinë e propagandës ateiste të regjimit komunist:

Libri më i rëndësishëm për besimin Musliman, Kurani, shënjestrohet nga shkrimi “Ç’është Kurani?” i gazetës “Mësuesi” 21 prill 1967, Kurani sipas propagandistëve ateistë të regjimit komunistë, quhet një kopjim i Biblës dhe se Kurani nuk ka as lidhje kronologjike as logjike. Sipas artikullit ateist në fjalë, në Kuran qoftë edhe nga titujt e sureve (krerëve) dhe nga vendosja e materialeve, libri i shenjtë i myslimanëve, s’ka sens. Kapitujt e Kuranit, sipas ateistëve në shtyp, janë radhitur pa kurrfarë sistemi e lidhje dhe është marrë parasysh kryesisht madhësia e tyre. Në shumë raste titujt e kapitujve, nuk kanë lidhje të drejtpërdrejtë me përmbajtjen dhe janë vënë rastësisht”.

Kurani, në këtë shkrim thuhet se ka përmbledhur në vetvete e jo vetëm supersticionet dhe dogmat e arabëve paganë, por edhe të të krishterëve, të hebrenjve, të magjistarëve, të budistëve; kështu ka mundur t’u përgjigjet, së paku pjesërisht, mendimeve të pasuesve të të gjithë feve. Kurani sipas këtij shkrimi propagandistik të kohës, me pikëpamjet shoqërore që predikon, të cilat janë reaksionare ku në emër të Allahut ato konsakrojnë sistemin shfrytëzues.

Në Bibël sipas E. Jarosllavskijt, në shkrimin “Bibla, për ata që besojnë dhe ata që nuk besojnë”, botuar në revistën “Ylli” të vitit 1961, zbulohen dhe mishërohen kontradiktat dhe absurditetet mbi botën. Bibla sipas ateistevë komunistë nuk është aspak libri më i vjetër, pasi ka edhe libra të tjerë që e tregojnë krijimin e botës dhe të njeriut në një mënyrë tjetër. Teoritë fetare, që gjenden në Bibël nuk janë të vërteta të vetme sipas autorit, dhe se mitet biblike janë trillim i një njeriu të egër, të paditur, injorant, i cili nuk ka mundur të mbështetej në sukseset e shkencës, nuk ka pasur instrumentet astronomike për të studiuar hapësirën qiellore.
Në librin e Biblës sipas autorit, gojëdhënat biblike kanë karakter antishkencor për origjinën e botës, të tokës, bimëve, kafshëve e njeriut dhe gojëdhënat biblike pasqyrojnë përfytyrimet naive të njerëzve primitivë mbi botën që i rrethon.

Bibla, sipas autorit, justifikon skllavërimin e njerëzve dhe shpall të përhershëm ndarjen në klasa shfrytëzues dhe të shfrytëzuar dhe e ligjëron ekzistencën e marrëdhënieve të sundimit, nënshtrimit si edhe pabarazinë shoqërore. “Feja e mbyt mendimin e lirë krijonjës, mendjen kureshtare duke kërkuar përulje dhe nënshtrim përpara perëndisë që nuk ekziston”, por feja shkon edhe më tej duke penguar njerëzit që të luftojnë për çlirimin e tyre, frenon zhvillimin dhe përparimin e shoqërisë. Sipas autorit, Jarosllavskij, vetëm ideologjia marksiste-leniniste jep kuptimin shkencor të botës dhe na mëson si ta shpjegojmë botën, por edhe si ta ndryshojmë botën në të mirë të gjithë njerëzimit.

Pano Çuka, në shkrimin “Dërrasa të pikturuara”, botuar në gazetën “Pararoja” të datës 21 gusht 1972, demaskon ikonat e besimit të krishterë, ku i zhvesh nga “shenjtëria” e tyre dhe i quan një mjet për pasurimin e tregtarëve dhe të priftërinjve e të klerit. Futja e ikonës si element në besim, sipas autorit, u bë me trillime nga më të ndryshmet nga priftërinjtë për të sunduar më lehtë besimtarët duke shpikur mrekulli dhe duke ua veshur ikonave dhe duke i paraqitur para masës së besimtarëve si të shenjta. “Vraponin pra naivë në kishat e “shenjta” dhe te shërbëtorët e tyre të “shenjtë”, që t’i shpëtojnë me forcën e tyre çudibërëse. Dhe në të njëjtën kohë, dridhen. Po thatë një fjalë, ikonat e “shenjta” dhe etërit e “shenjtë” mund t’ju hedhin në zjarr dhe t’ju përvëlojnë”.

Propaganda e kohës i quan ikonat, që gjenden në objektet fetare, si një tmerr për besimtarët dhe se te këto dërrasa të kalbura binin pre naivët fetarë.

Shtypi ateist përgjatë diktaturës komuniste dha një kontribut të pa imagjinueshëm në formësimin e Shqipërisë ateiste ku shkatërrimi i botës shpirtërore të njerëzve, i familjes shqiptare, i traditave të pasura kulturore dhe zëvendësimi me “revolucionaren proletare” ka lënë pasoja të tmerrshme për Shqipërinë dhe shqiptarët, efekte afatgjata që ndjehen edhe për kohën që jetojmë.

Luan Rama/

Atelieri i skulptorit Idriz Balani është disi i veçantë dhe nuk ngjan me atelierët e shumë skulptorëve të tjerë. Një atelier i thjeshtë, në bodrumet e shtëpisë, pa dritare dhe dritë natyrale, e megjithatë, edhe këtu, në këtë vend që për skulptorin është mitik, vend i metamorfozës dhe i përsosjes së formave dhe eksperiencave artistike, kapet fluturimthi përfytyrimi, imagjinata, lëvizja për tu transpozuar në lëndën e gurtë minerale, atë të baltës, allçisë, gurit, mermerit apo bronxit. Pikërisht këtu artisti krijon vepra të mrekullueshme që mbeten në historinë e skulpturës shqiptare. Nuk flas këtu thjesht për skulpturën monumentale të tij, çka flitet shumë në media dhe gjithnjë në kërkim dhe forma dinamike siç e shohim në skulpturën e Bilal Xhaferri apo monumentin e Isa Boletinit, me një portret të mrekullueshëm dhe hapin e tij në lëvizje për ti prirë historisë, por për portrete të punuara me shumë orgjinalitet, dashuri dhe art të madh. Në librin e tij « Portreti i Dorian Gray », Oskar Wilde thotë ndër të tjera se « Skulptura është një udhë mbretërore e artit për të zbuluar sekretet ». E pikërisht, zbulimi i botës njerëzore, i zemrës që pulson, është ajo që spikat në portretet e Idriz Balanit. Duke vizituar galerinë e tij me një sërë portretesh e bocetesh krijuar prej afro gjysmë shekulli, më bëjnë përshtypje veçanërisht dy portrete : ai për mjeshtrin dhe profesorin e tij të skulpturës Sabri Tuçi, i cili kishte studjuar në Romë në fundin e viteve ’30 të shkeullit XX dhe portreti i mikut tim Omer Kaleshi. Në këto dy portrete por dhe në disa portrete të tjera si ai i doktor Karatziadhis , Muharrem Rrushiti, Haxhi Zeka, Portret vajze, etj, duke i vështruar gjatë, më rishfaqet dalta e tij dhe dëgjoj ehon e çekiçit të godasë në kërkim të tipareve njerëzore, të syve, ballit, mollëzave, gojës, frakturave të portretit njerëzor gjer në detajet më të vogla ; ndjej dorën e artistit të rrëshqasë mbi fytyrat e ngurta duke fërkuar gurin, mermerin, bronxin për të vënë në pah një linjë, një rrudhë, duke iu afruar karakterit të personazhit në mënyrë që më në fund, në vargun e ditëve, muajve, portreti më së fundi të mund të flasë, të marrë frymë.  Ndjeja ato duar që per dy vjet rradhazi, si emigrant, ai kishte gdhendur mermerin në ndërrjen « Dhioniso » të Athinës njohur damarët dhe zërin e karrierave antike me të cilat punonte Praksiteli. A mund të flasë guri, mermeri, bronxi? A mund ta ndjejmë pulsimin e një fytyre, të një historie, pasi çdo portret ka biografinë, rrugëtimin e vet nëpër histori. Mjeshtrat e mëdhenj na e kanë vërtetuar këtë përmes kryeveprave të tyre përgjatë një historie të madhe. 

Idriz Balani është përkundur me historinë që në fëmijërinë dhe adoleshencën e tij kur për herë të parë tentoi të gdhend në gur, çka na e tregon dhe një fotografi e tij e vjetër, në kohë të adoleshencës me një fytyrë plot besim, me çekiçin dhe gurin në dorë për ta transformuar atë në një portret. Në damarët dhe shpirtin e tij historia ka rrjedhur vrullshëm me heronjtë e tij, sëpari me heronjtë e Çamërisë martire dhe të historisë kombëtare. Nuk është e rastit që në galerinë e tij personale ata rradhiten së bashku dhe herë pas here, « heronjtë » kapërcejnë pragun e atelierit për t’iu bashkuar heronjve të tjerë. Para disa muajsh ai ekspozoi në Nju Jork kompozimin e valles së Osman Takës, të cilën e ndiqte që fëmijë në dasmat çame në Durrës. Galeria e tij përbën si të thuash një marsh figurash që mbartin kujtesën popullore me idhuj si Skënderbeu, Ismail Qemali, Andrea Muzaka, Isa Boletini etj, e gjer në figurat legjendare të Kosovës, që duket se është sot një temë e dashur e autorit.

Vështroj duart e tij të vrara, të ashpra dhe mendoj sesa shumë ato kanë kërkuar ne portretet njerëzore, në portrete të njohura siç janë ato të ditëve tona, në portrete më të hershme që fotografia na i ka lënë në një farë mënyre, apo portrete të imagjinuara, ku gojëdhënat dhe letërsia historike na kanë lënë dëshmi për ta si njerëz të zakonshëm e njëkohësisht si heronj. Dhe padyshim, nuk janë thjesht duart e vrara të tij që rikrijojnë figurën njërëzore, por ka diçka më të thellë brenda artistit, një lloj mistike që i vë duart në lëvizje dhe i komandon ato. Padyshim që kur shohim veprat e Mikelanxhelos, imagjinojmë njëkohësisht dhe duart e tij, ato duar të imagjinuara përmes kameras së regjisorit Konçalovski në karrierat e Karraras, apo siç mund të imagjinojmë duart e një Roden, Burdell apo Majol. Duar të rënda, duar te mrekullisë. Duar si instrument të krijimit të së bukurës dhe madhështores, pasi janë ato që trasnmetojnë gjithçka që vjen nga shpirti dhe e brendshmja e artistit, frymën që përcillet nga ai tek vepra, tek materia e ngurtë, për të gjetur një fushë tjetër të shprehjes artistike.

Portreti i profesorit

Çdo artist ruan në vetvete gjurmët e mjeshtërve që e kanë mësuar, frymëzuar dhe nxitur në rrugëtimin e tij, që i kanë treguar se si ta bëj gurin të flasë përmes gjestit skulptural, që portreti apo kompozimi të ketë lëvizje, dinamikë, energjinë e njeriut që çan përmes stuhisë, siç e shohim në monumentin e Balanit për Bilal Xhaferrin.

Idriz Balani nuk e harron takimin e parë me mjeshtrin Sabri Tuçi i cili do ti mësonte artin e skulpturës dhe marrëdhënien me baltën, gurin, për të lënë aty gjurmën njerëzore. Që i ri e ka parë atë si një lloj idhulli dhe ka përjetuar dhimbjen e historisë personale të mjeshtrit. Besoj se ai ia ka mësuar çelësin e suksesit në krijimtari : atë të frymës. Dhe Tuçi mbeti gjithnjë një referencë apo piketë, një dritëz në errësirë edhe pse tashmë Balani e ka shënuar udhën e tij dhe hapi i tij është hap i sigurtë, hap i një mjeshtri të vërtetë, çka e tregoi duke krijuar dhe portretin e profesorit të tij, një portret tepër origjinal dhe njëkohësisht i gjallë, meditues, sfidues. Koka për një skulptor është shqetësimi më i madh për të krijuar një karakter që të mbërthejë thelbin e një njeriu, atë çka primon tek ai dhe që e bën të flasë. A ka shpirt lënda, materia ? Si bënte vallë Milenaxhelo në dehjen dhe vuajtjen e tij, kur në çastin kur nuk gjente frymën, krijesën e tij ai e thyente për ta filluar nga e para ? Për Balanin, kjo është mëse e njohur. Busti i krijuar për Sabri Tuçin është një portret që mbart mirësi, mënçuri dhe një botë humane, por dhe dhimbje e qëndresë. Po si mund ti japësh njëheësh këto ndjenja ?  Ky ishte dhe problemi i artisti në fillimin e krijimit të kësaj vepre, i cili e njihte mirë dramën e mjeshtrit, dhimbjen që provoi ky artist kur e ndaluan të bënte skulpturë dhe të jetë artisti. Shoh sytë e tij të thellë, rrudhat, ballin dhe për një çast imagjinoj dorën e artistit që i është rikthyer me qindra herë kësaj fytyre të paqtë ku dhimbja ka lënë gjurmën e vet të pashlyeshme, matricë e tërë kësaj vepre, ku ai përsërit aksiomën e të gjitha kohrave se « skulptura, arti, është jeta ime ! »

Në galerinë e tij, pashë të vendosur përkohësisht portretin në mermer « Mis Kazerta » krijuar nga mjeshtri, kur Tuçi, student për skulpturë në institutin e arteve në Romë, punonte në mermer portretin e një modeli (« Mis Kazerta ») apo Maria Iorio, e cila do të bëhej e dashura e tij, (si në atelierin e Roden me skulptoren e re Klodel) dhe më pas gruaja e tij. Një portret i mrekullueshëm dhe një mësim i vërtetë arti (kopja e të cilit ruhet dhe në Galerinë e arteve në Durrës) por që mbarti shumë dhimbje dhe peripeci familjare, pasi pikërisht Maria do të vuante burgjet totalitare në Shqipëri duke lënë pas këtë portret, që mjerisht termeti i para disa viteve e dëmtoi. Por Balani e mori këtë portret për « t’ia mjekuar plagët » si një gjest i mbijetesës, pasi siç thoshte dikur dhe Balzak « skulptura është si arti dramatik ».

« Koka » e Omer Kaleshit

Në galerinë e portreteve të Balanit ka dhe një « kokë » mjaft interesante. Është « koka » e Omer Kaleshit, një « kokë » që e njoh mirë pasi për më shumë se tri dekada kam qenë i pranishëm në jetën e tij artistike në Paris.  Për Omerin ishte një surprizë të shikonte « kokën » e tij në një ekspozitë të hapur në Montmartre të Parisit. Idrizi e kishte njohur piktorin në koloninë e artit në Durrës dhe ajo kokë e kishte tërhequr në veçanti. Ishte një surprizë edhe për mua. Në atë « kokë » ishte ngjizur jo vetëm karakteri i artistit të « kokave » siç i quante Kaleshi portretet e tij në pikturë, por gjithë bota e tij. E ndjeje menjëherë rrugëtimin e këtij njeriu, origjinën e tij, jetën dhe meditimin e tij të thellë si të një dervishi, pasi Omeri, edhe pse në Paris prej më shumë se gjysmë shekulli nuk e kishte ndryshuar natyrën e tij. Ishte po ai botkuptim me vështrimin e thellë të thelbit njerëzor. Ai portret që shikonte disi poshtë e treste vështrimin larg. Një vështrim që përhumbte siç e kemi parë tek « Mendimtari » i Ogyst Roden. Dhe Omeri, ashtu si Idrizi, e kishin Rodenin një lloj reference të artit të madh. Një përhumbje të tillë të Omerit e kisha ndjerë dhe në portretin e famshëm « Psalmi » të Kamij Klodel, mbuluar me një shall dhe në një meditim të thellë ashtu si dhe në kokat e murgjëve të spanjollit Zurbaran, apo dhe një portret në gur të Ossipe Zadkin të quajtur « Kokë heroike ». Pra portreti i Omerit mbërthente në vetvete një lloj misteri, një pikëpyetje të madhe të botës, siç e ndjeje dhe në portretin për Sabri Tuçi, një mister që forcohej përmes « clair-obscur » apo raporteve « të ndriçuara e të errta » ngjizur në të.

Kur mbrëmja po afrohej unë u largova nga kjo galeri, nga ky vend kulti, ku vetë artisti përgjërohej me daltën në dorë, si të ishte një vend i shenjtë. Vështrova për herë të fundit portretet, Muharrem Rushitin, doktor Karatziadhis apo Haxhi Zekën etj, dhe pyeta veten se ç’bëjnë portretet kur dera e galerisë mbyllet. Vallë bisedojnë ? Çfarë i lidh mes tyre. Thjesht duart e skulptorit apo diçka më e thellë ? Me siguri fryma, thashë. Janë portrete që frymojnë Në portretin e doktor Karatziadhis kishte një lloj flladi të humanizmit të antikitetit grek dhe epokës homerike. Dhe në fakt, tek ndahesha me skulptorin, duke biseduar për Rodenin dhe mjeshtërit e parapëlqyer të tij (ashtu si dhe profesoret e Institutit të Arteve A. Mano, H. Dule apo M. Dhrami) e pyeta se çfarë i bënte përshtypje tek ky mjeshtër i madh i skulpturës botërore. Dhe ai mu përgjegj shpejt dhe me një fjalë : Fryma ! 

U largova në mbrëmjen që po binte ndërsa dielli po shuhej thellë në det duke menduar përsëri se është arti që i bën të frymojnë idhujt e historisë edhe pas vdekjes së tyre.

Nga Jusuf Buxhovi/

Historia nuk do të ishte histori po qe se nuk do t’i kishte aktorët e saj të përhershëm, të cilët, megjithatë, në të mbesin të prekshëm. I tillë shfaqet edhe dr. Ibrahim Rugova, lideri i lëvizjes së kundërvënies civile ndër më të mëdhatë dhe ndër më të fuqishmet mbi bazat institucionale dhe më vonë edhe president i parë i Kosovës i dalë nga zgjedhjet e lira të mbajtura në vitin 1992. President i Kosovës do të zgjidhet edhe në vitin 1998. Edhe në rrethanat e protektoratit ndërkombëtar, në vitin 2001 dhe 2004 Rugova zgjidhet president i Kosovës. Nuk do të arrijë 17 shkurtin, por askush nuk mund t’ia marrë vendin që i takon në altarin e të merituarve të pavarësisë së saj.

Por, nëse mund të thuhet se Rugova është pjesë e historisë sonë më të re, ka edhe të tillë që nuk pajtohen me kthesën historike që ka sjellë filozofia politike e lëvizjes që ka bërë shkëputjen me komunizmin dhe ideologjinë totalitare dhe njëherësh ia ka hapur rrugën përkatësisë botës perëndimore dhe civilizimit të saj ku edhe gjendemi. Zaten, këtu e kanë burimin edhe thyerjet për dhe kundër Rugovës të cilat mbahen sot e gjithë ditën, që në të vërtetë duhet kuptuar si ndeshje midis pikëpamjeve të së djathtës në njërën anë dhe në tjetrën anë të atyre që vinë nga bindjet majtiste të reinkarnuara edhe me amalgamin religjioz, ku edhe më tutje manifestohen mbetjet e ngarkesave ideologjike, veçmas tek ajo pjesë e shoqërisë që ende nuk është liruar nga mentalitet patriarkale, ku vetëdija folklorike në masë të madhe ushqen prirjet totalitare.

Shikuar nga këndvështrimi historik, këto mbetje edhe janë të arsyeshme nëse kihet parasysh vendosja e diktaturës komuniste, e cila shqiptarëve në të dy anët e kufirit të dhunshëm do t’u vijë nga Lindja, e cila pas Luftës së Dytë Botërore, fuqinë do ta fitojë nga meritat në luftë kundër fashizmit.

Vendosja e sistemit komunist në Shqipëri dhe në Jugosllavi në të njëjtën kohë do të thotë qërim hesapesh me vetëdijen “borgjeze” dhe antikomuniste, viktimë e së cilës do të jetë shtresa e inteligjencies shqiptare me bindje perëndimore, por viktimë tjetër edhe më e madhe do të jetë Partia Nacional-Demokrate Shqiptare NDSH, me orientim antikomunist, ndaj anëtarësisë së të cilës do të zhvillohet një terror i madh ku dënimi me vdekje do t’i gjejë drejtuesit e saj.

Natyrisht, se pos pastrimit sistematik nga vetëdija e NDSH-së, në vitet e para të pasluftës, komunistët jugosllavë dhe ata shqiptarë bashkarisht ndërmorën fushatën për çrrënjosjen e të gjitha vlerave kulturore të përkatësisë perëndimore të botës shqiptare, që nga heqja dhe ndalimi i veprave të Gjergj Fishtës, Lasgush Poradecit, Koliqit dhe të shkrimtarëve të tjerë në mënyrë që t’i hapej rruga edukimit socialist me anën e metodës së socrealizmit, i cili sistematikisht do të pastrojë trurin shqiptar nga “mbetjet” imperialiste dhe reaksionare për t’ua futur ato të “njeriut të ri” të shpërlarë nga vlerat e së kaluarës. Krahas dhunës ideologjike, shqiptarëve të Kosovës dhe të pjesëve të tjera në Maqedoni, Mal të Zi dhe Luginën e Preshevës, do t’u rëndojë edhe shtypja e egër hegjemoniste e Beogradit, e cila deri në vitet e gjashtëdhjeta ishte në përputhje me strategjinë e memorandumeve antishqiptare të akademikëve serbë për shkatërrimin e qenies së tyre etnike.

Edhe përkundër këtyre zhvillimeve me orientime ideologjike, megjithatë nga mesi i viteve gjashtëdhjeta e tutje, në Kosovë, klima liberale politike e cila do të shfaqet pas rrëzimit të Rankoviqit, e cila do të përcillet edhe me ngritjen e autonomisë së Kosovës në shkallën e subjektit të Federatës, do të shfrytëzohet për barazi me të tjerët po edhe për kthimin kah vlerat e civilizimit perëndimor. Ky ndryshim shoqëror do të sjellë edhe një ndryshim tjetër të stereotipit të kërkesave të shqiptarëve nga ai i bashkimit me Shqipërinë dhe çlirimit, qoftë edhe nën ombrellën e shtetit stalinist shqiptar, tek barazia me të tjerët në federatën jugosllave, që do të pasqyrohet me kërkesën për Republikën e Kosovës.

Rugova mund të merret ekzemplari tipik i gjeneratës së intelektualëve shqiptarë, të cilët në saje të arsimimit dhe të ngritjes, kanë shënuar kapërcimin nga lirimi i kornizave ideologjike të sistemit kah vlerat e shoqërisë së lirë perëndimore në qendër të të cilave është liria, barazia dhe demokracia perëndimore ku janë parë rrënjët e përbashkëta dhe gjithë ajo që një popull e qet me kujtesë të formuar historike dhe ndërlidhja me të paraqet ardhmëri. Andaj, edhe kërkesa për barazi, e ngritjes së Kosovës në Republikë në demonstratat e vitit 1968 dhe ato të vitit 1981, e parë në kuadër të zhvillimeve progresive të shoqërisë dhe të institucioneve të saj, nuk shfaqej si çështje formale, po pjesë e hapësirës së lirisë dhe të barazisë me të tjerët, ku kornizat ekzistuese të autonomisë, duhej hapur sa më parë, ngaqë ato tashmë ishin bërë të ngushta dhe mund të krijonin edhe ngulfatje madje. Por, meqë për këtë mungonte vullneti i klasës politike shqiptare, do t’u hapet udha kërkesave institucionale dhe jashtinstitucionale në përputhje me përcaktimet civilizuese dhe postulate e saj që ngriheshin mbi barazinë dhe lirinë.

Kur do të shfaqen shenjat e para të krizës Jugosllave dhe do të shihet se klasa politike e Kosovës, nga kompromiset e shumta që kishte bërë nga viti 1981 e tutje për të ruajtur atë që ishte fituar me kushtetutën e vitit 1974 e që realisht nuk mund të mbrohej, nuk do të jetë në gjendje të marrë përsipër fatet e popullit, para intelektualëve të këtij orientimi, që edhe ashtu viteve të fundit kishin bartur gjithë barrën e kundërvënies projektit hegjemonist të intelektualëve serbë nga Memorandumi i Akademisë Serbe i vitit 1986, shtrohej domosdoja e marrjes me politikë si një përgjegjësi historike mbi koncepte dhe ide të qarta, që nuk mund të ishin të tjera pos në frymën e civilizimit perëndimor dhe të pluralizmit politik.

Dhe marrja me politik duhej të kishte një koordinatë të dyfishtë: lirimin nga dhuna e ideologjisë totalitare dhe kërkesën e barazisë, me emërues të përbashkët demokracinë. Këto ishin prioritete, po që e para – lirimi nga dhuna ideologjike, shfaqej si parësore, ngaqë për ata që e dinin se çfarë fatkeqësie i kishte sjellë botës shqiptare ideologjia komuniste dhe përkatësia e dhunshme asaj nga Lufta e Dytë Botërore e tutje, lirimi nga kthetrat e dhunës totalitare dhe të sistemit mbi të cilin qëndronte, paraqiste parakushtin e parë të kapërcimit tonë nga Lindja tek Perëndimi, që të bëhemi pjesë dhe interes perëndimor, e ku pastaj, mund të arrihej edhe barazia e edhe liria.

Sigurisht se këtij përcaktimi, që do të paraqesë pikënisjen e filozofisë politike të programit të Lidhjes Demokratike të Kosovës dhe të lëvizjes së cilës do t’i prijë ajo, do t’i vinë në ndihmë zhvillimet pozitive në skenën politike botërore që do të shfaqen pas rrënimit të Murit të Berlinit kur pas bashkimit gjerman do të fillojë të bie perdja e hekurt, pastaj edhe imperia e kuqe sovjetike e bashkë me të edhe bipolariteti blokist dhe konfrontimet ideologjike që për gjysmë shekulli botën e kishin mbajtur në ethët e luftës së ftohtë.

Në këto rrethana, lëvizja shqiptare do të zhvillohej në dy binarë paralelë: fillimisht të shkëputjes nga Serbia me anën e arritjes së plotë të subjektit federativ, me çka do të fitohej edhe e drejta për vetëvendosje deri te shkëputja nga Jugosllavia, dhe në atë të shkëputjes me ideologjinë komuniste.

Si do të shihet ecja nëpër këta binarë paralel nuk do të jetë aspak e lehtë, ngaqë hapte konfrontimin dykrahësh me Serbinë, e cila ishte në vlugun e unitarizmit dhe shumëkush në Jugosllavi priste që nga konflikti serbo-shqiptar të përfitohej që sa më lehtë të liroheshin nga Beogradi, ndërkohë që shqiptarët ishin të vetëdijshëm se ky zhvillim duhej të shkonte kahut të kundërt në drejtim të Kroacisë dhe të Sllovenisë, ku do të prekeshin sferat perëndimore dhe kjo doemos do ta shtynte Perëndimin që të ndërmerreshin masa që Beogradit t’i shkëputej çfarëdo mundësie që si faktor i ri force në Ballkan të rikthente ndikimin rus, pikërisht atë që Moska e kishte humbur në saje të shtrirjes ideologjike.

Por, lëvizja shqiptare, e vetëdijshme se ishte pikërisht kursi antikomunist ai që asaj do t’ia hapte perspektivën historike dhe njëherësh Beogradit do t’ia hiqte çfarëdo mundësie që “stazhin” e dhunshëm komunist të shqiptarëve ta shfrytëzonte për qëllimet e veta, do të përqendrohet tek shkëputja me komunizmin dhe si do të shihet për më pak se tre muaj do të arrijë që në Kosovë komunistët të pësojë disfatën më të madhe, me ç’rast shqiptarët do të dëshmojnë se asnjëherë nuk kanë pas bindje komuniste, por që në atë fatkeqësi kanë qenë të përfshirë dhunshëm. Dhe, njëherësh, do të bëjnë me dije se përcaktimi i tyre është perëndimor pa kurrfarë dilemash dhe hipotekash me të cilat propaganda hegjemoniste serbe ç’prej kohesh ishte munduar ta ngarkojë dhe ta anatemojë herë si “filialë staliniste e Tiranës” e herë si “mbetje e rrezikshme e fundamentalizmit islamik” dhe të ngjashme.

Dhe natyrisht se përcaktimi perëndimor, nënkuptonte edhe sjelljen perëndimore, në përputhje me vlerat civilizuese, ku kërkesa për barazi, liri dhe demokraci shfaqen si të pakapërcyeshme.

Andaj, ishte e pritshme që edhe lëvizja e shqiptarëve për pavarësi të fillonte dhe të mbështetej mbi postulatet e barazisë dhe të demokracisë.

Vënia e Rugovës në krye të Lidhjes Demokratike të Kosovës si lëvizje gjithëpopullore, konceptin programor të mbështetur mbi trekëndëshin strategjik: barazi, demokraci dhe përkatësi perëndimore, do ta kthejë në një filozofi politike, atë të kundërvënies civile, që do të njihet herë si rezistencë paqësore, e herë si pushtet paralel e të ndryshme, por që në të vërtetë ka paraqitur dëshmitë më të mëdha civilizuese shetformuese, me anën e të cilave prania serbe në Kosovë do të reduktohej në atë të pushtuesit ushtarak, ndërkohë që do të ndikohet që agresioni serb dhe lufta që kishte nxitur të anashkalonte sa më shumë që të ishte e mundur Kosovën, edhe pse dihej që ajo një ditë do ta gjente, por që edhe kur kjo të ndodhte atëherë, Serbia të mos ishte ajo e vitit 1990 me miq dhe përkrahës të shumtë, po një monstrum i shkallmuar me hipotekat e xhandarit të Ballkanit dhe aleatit të vetëm të Rusisë, ndaj të cilit pastaj bota do të reagonte për të mbrojtur një popull dhe një lëvizje civilizuese vendi i së cilës ishte në Europë.

Por, ishte koha dhe ishin koniukturat ndërkombëtare ato që Rugovës dhe kursit të kundërvënies civile po i qitnin telashe, meqë lëvizja shqiptare fillimisht ishte e mbikëqyrur nga amerikanët dhe disa nga vendet perëndimore në krye me Gjermaninë, dhe ajo ndiqte të gjitha “këshillat” që i vinin nga Uashingtoni dhe Boni apo edhe Brukseli, të cilat rëndom kërkonin që të evitohej lufta, të evitoheshin konfliktet dhe të pritej.

Slogani dhe më vonë refreni “durim, durim”, që Rugova e përsëriste çdo të premte në konferencat për shtyp, po edhe kudo, njëherësh ishte edhe refren amerikan dhe refren perëndimor që u drejtohej shqiptarëve, që dikur më vonë kishte filluar të keqpërdorej edhe nga Beogradi, i cili “qetësinë” e Kosovës mundohej t’ia atribuonte gjoja lojalitetit ndaj Beogradit, i cili mund të prishej vetëm nga ndonjë kryeneçësi separatiste dhe terrorizëm me prapaskenë fundamentaliste!

Pa hyrë te vlerësimi i sjelljes politike të Rugovës, ku ka se çfarë thuhet, por ato duhet të shikohen nga distanca e duhur kohore dhe në përputhje me dokumentet e shumta arkivore kur shumë prej tyre t’u hiqet embargo, megjithatë duhet ruajtur nga ngatërrim i konceptit të filozofisë politike, çfarë ishte ai i lëvizjes gjithëpopullore të dalë nga programi i Lidhjes Demokratike të Kosovës, nga sjellja politike, e cila ishte në përputhje të plot me ato që asaj iu imponuan nga jashtë gjatë gjithë kohës sa ajo ishte e mbikëqyrur deri në hollësi, së cilës Rugova iu nënshtrua për vite të tëra, çka nuk ia ul vlerën atij, por përkundrazi e shfaq si politikan i cili e ka ditë fare mirë se çfarë mundet dhe çfarë nuk mundet, se çfarë guxon dhe çfarë nuk guxon, dhe e ka ditur se ana e zgjedhur, ajo e Perëndimit ishte e vetmja që mund të sjellë shpëtim dhe asaj duhej përmbajtur, meqë alternativa tjetër ishte gjenocidi serb.

Këtu, në të vërtetë del në pah se Rugova nuk ka pasur probleme me zbatimin e konceptit të kundërvënies civile me pushtetin paralel dhe institucionet e saj, dhe nuk ka pasur probleme as me blanko besimin ndaj aleatëve perëndimorë në krye me SHBA-të dhe rolin e tyre të madh në këtë zhvillim, por probleme i kanë dalë dhe vazhdojnë t’i dalin me sjelljen ndaj filozofisë politike të tij nga ana e një pjese të mirë të atyre që dikur i kishin takuar, e kishin mbështetur, por që pasi ai të ketë luajtur misionin historik siç ishte shkëputjes nga komunizmi dhe dhënia e dëshmive e përkatësisë civilizimit perëndimor dhe kundërvënia civile me pushtetin paralel, në një kohë kur tashmë ishin përmbushur rrethanat që të kalohej nga kundërvënia civile dhe gjendja e statusquos në atë të rezistencës së armatosur bartës i së cilës do të shfaqet Ushtria Çlirimtare e Kosovës, kishin filluar ta anatemonin lëvizjen së cilës i kishin takuar për vite të tëra, anatemë kjo që më pak qet në pah qëndrimin ndaj një individi, qoftë ai i një rëndësie si të Rugovës, e më shumë flet për problemet që ka një shoqëri me vetveten nga shkaku i konvertimeve me anën e të cilave ngatërrohet kompasi i orientimit historik që botës sonë i ka kushtuar aq shumë dhe mund t’i kushtojë edhe me shumë në një të ardhme nëse përkatësinë perëndimore e ngatërron me atë lindore dhe nëse përcaktimin antikomunist e ngatërron me atë ideologjik…

Dhe për fund, për ta ilustruar frikën e reinkarnimit të disa proceseve, gjithsesi se nga kujtesa ime do të thërras në ndihmesë dy shembuj të dy bisedave të bëra me Ibrahim Rugovën në Bon, në dhjetorin e vitit 1995 dhe atë në maj të vitit 1999, të domethënëse për të kuptuar pse Rugova nuk mund të mbetet “i qetë” si pjesë e historisë, ku e ka vendin dhe pa marrë parasysh ato që i përplasen ai mbetet në histori dhe në një farë mënyre konfrontimi me të paraqet mospajtim me ato zhvillime historike dhe proceset nëpër të cilat është kaluar, ku dëshira për t’i rikthyer ato është e dukshme madje.

Si herën e parë, dhe herën e dytë, Rugova do të ketë shqetësimin se lëvizja shtetformuese mund të mos rrumbullakohet në përputhje me filozofinë politike dhe konceptet mbi të cilat është vendosur nga shkaku i dy arsyeve: i koniukturave ndërkombëtare dhe lojërave të tyre në njërën anë dhe në tjetër anë nga mosgatishmëria e shqiptarëve që këtyre proceseve historike – shkëputjes nga komunizmi dhe përkatësisë Perëndimit – t’u përkushtohen sa duhet.

Rreth kësaj të dytës, madje, kishte dyshime se retardimet e vetëdijes totalitare dhe humbja e kompasit midis lindjes dhe perëndimit në dobi të ngatërrimit të së parës, mund të jenë tepër të rrezikshme sa të vihet në sprovë gjithë koncepti i fitores historike të kohës sonë, që për pasojë do të kishte kthimin e saj pikërisht aty ku ishte që nga Kriza Lindor e tutje, për t’u parë në dritën e faktorit negativ të Ballkanit dhe të stabilitetit të saj, pikërisht ashtu siç e kishte dëshiruar Beogradi, i cili aq shumë kishte investuar në të.

Por, t’i kthehem takimit të parë, atij të dhjetorit të vitit 1995 në Petersberg te Bonit, ku pas katër vitesh do të mbahen takimet e Grupit të Kontaktit për Kosovën dhe do t’u jepen edhe parafet e fundit marrëveshjeve të Kumanovës, me anën e të cilave do të bëhet tërheqja e forcave jugosllave nga Kosova, me çka do të krijohen kushtet për futjen e forcave ndërkombëtare të kryesuara nga ato amerikane në përputhje me rezolutën 1244 të OKB-së.

Ditë më parë Rugova kishte ardhur në një vizitë në Gjermani. Zoti Hase, nga Ministria e Jashtme më njoftoi se Rugova ishte pritur në Ministrinë e Jashtme zyrtarisht nga ministri Kinkel. Tha se për dy ditë lideri i shqiptarëve të Kosovës, i vendosur në rezidencën qeveritare në Petersberg të Bonit, ishte mysafir i qeverisë gjermane. Marrja e Rugovës në mbikëqyrje nga qeveria gjermane pamëdyshje se paraqiste një shkallë tjetër të trajtimit politik të Rugovës nga ana e gjermanëve krahasuar me sjelljen e deriatëhershme që ishte përherë “jozyrtare”. Pas njoftimit zyrtar, Has më ftoi në darkën e përbashkët me Rugovën në Petersberg, që shtronte ministria e jashtme.

Sinqerisht i gëzohesha takimit me Rugovën, jo pse nuk e kisha takuar prej më shumë se dy vitesh, me rastin e largimit në Gjermani dhe aty personalisht ia kisha shpjeguar arsyet e këtij veprimi, po pse ndjeja nevojë për një shfrim intelektual të tillë, që aty më mungonte në ato rrethana shtresimi të madh profesional. Në mbrëmje, në orën 20 do të ngjitem në majën e Petersbergut, dhe në verandën e madhe të kthyer me shikim nga Rajna dhe Bad Godesbergu, takova Rugovën e qetë dhe të mendueshëm, siç e kisha lënë në zyrën e tymosur të Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës. Nuk patëm mundësi të çmalleshim gjithaq meqë pas pak do të vijë nikoqiri, Hase me një bashkëpunëtor dhe edhe Bujar Bukoshi, me të cilin Rugova do të përshëndetet ftohtas pa luajtur nga vendi fare. Ishte e qartë se takimi i tyre thuajse i detyrueshëm ishte bërë nga Ministria e Jashtme gjermane, dhe ata kishin pasur arsye për një gjë të tillë.

Darka kaloi në një atmosferë të ftohtë, me ndonjë ndërhyrje të lehtë të zyrtarit të lartë gjerman rreth shijes së verës, apo panoramës së Rajnës e mbërthyer nga dritat që e përshkonin, e cila nga ajo pikë dukej impozante. Ndërkohë që Rugova ia kthente me ndonjë përshtypje nga panoramat e Senës së Parisit natën. Herë pas herë Rugova ma shtronte ndonjë pyetje rreth krijimtarisë letrare, që thoshte se duhej ta vazhdoja, duke e ndërlidhur shkëputshëm me ndonjë përshtypje nga romani im “Prapë vdekja” (ato ditë i ishte ndarë çmimi vjetor i Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës), që thoshte se pjesa e dytë dhe e tretë i kishte lënë përshtypje dhe fliste se një ditë, kur të gjente kohë, do të shkruante një studim pak më të gjerë, siç kishte vepruar edhe me romanin “Shënimet e Gjon Nikollë Kazazit”.

Pas nja dy orësh darka kishte kaluar dhe në ishim ndarë ftohta me përshtypjen e ndërsjellë se ajo ndoshta as që ia kishte vleftë, sepse kishte shpërfillur përfytyrimin e atyre që midis nesh, qoftë si kujtime duhej të ruheshin të paprekura. Por, diku nga mesnata do të bjerë telefoni dhe nga ana tjetër e kufjes do të dëgjoj zërin e Rugovës. Më tha se po të kisha mundësi do ta vazhdonim takimin.

“Ka edhe pak verë të mirë këtu që nuk ka mbaruar”, foli si me mahi.

Pas gjysmë ore takova Rugovën që po më priste në verandën e madhe ku darkuam. Tha se mirë ishte të kalonim në pjesën tjetër, por pas pak ndërroi mendjen dhe u vendosëm aty ku ishim. Me të shpejtë hetova një njeri tjetër. Të tillë siç e mbaja mend nga bisedat që herë pas herë bënim te “Eni” i Neshetit kur ai mbyllte lokalin në orët e vona të natës dhe ne mbeteshim vetëm aty deri në orët e hershme të mëngjesit.

Nisi të fliste me shqetësim dhe ndrojtje rreth Dejtonit. Duket se këtë e kishte edhe nga biseda që kishte pasur atë ditë me Kinkelin në Ministrinë e Jashtme dhe kisha informata se si ministri i jashtëm gjerman i kishte thënë se edhe më tutje duhej të vazhdonte kursin e rezistencës civile, por që ia kishte bërë me dije se duhej të ishte i gatshëm për biseda të drejtpërdrejta me Beogradin rreth zgjidhjes së problemeve që kishin, por Rugova ia kishte kthyer se nuk mund të kishte biseda për çështje problemesh, por rreth ndarjes përfundimtare nga Serbia në përputhje me vullnetin politik të shprehur të popullit të Kosovës që nga dy korriku, kushtetuta e Kaçanikut, referendumin për pavarësi dhe të tjerat. Madje, Rugova i kishte thënë ministrit gjerman se edhe po qe se do të detyrohej të hynte në bisedime me Beogradin, do të bisedohej për statusin, ku garant do të ishte faktori ndërkombëtar e assesi ndryshe. Meqë Kinkeli i kishte thënë se vullneti i shprehur i shqiptarëve ishte një dhe koniukturat ndërkombëtare diç tjetër, që kurrë s’u dihet, por aty është fjala e fundit, shihej qartë se Rugova edhe më tutje nuk ishte liruar nga trysnia e atyre që kishte dëgjuar nga ministri i jashtëm gjerman. Haptas tha se druante se mund të mbeteshim viktima të disa hesapeve nga shkaku se Perëndimi edhe më tutje dëshironte ta mbante Serbinë partner të rëndësishëm rajonal. Brengosej pra se premtimet që i ishin dhënë popullit të Kosovës se kishim amerikanët me vete dhe Perëndimin, mund të dukeshin vetëm premtime.

Nuk dija se çfarë t’i thosha tjetër pos të shtoja se përkundër asaj që ishte arritur në Dejton, megjithatë nuk kishte përfunduar drama e Ballkanit. Sepse, edhe më parë kishte pasur marrëveshje, por ato shpejt kishin rënë në ujë.

“Nuk ma thotë mendja se amerikanët mbesin në gjysmë të rrugës. Ata kanë interesa gjeopolitike dhe gjeostrategjike në Ballkan, ku faktori shqiptar luan rol”.

Ia përkujtova ato që senatori Robert Dol na i kishte thënë në prillin e vitit 1990 në Uashington kur na kishte ulur bashkarisht me Qosiqin dhe, pas asaj bisedë, i fascinuar, kishte zënë ngojë kunjat e mëdhenj që lëviznin botën…

Edhe pse Rugova i dinte këto dhe ishte shumë mirë i informuar nga të gjitha anët, megjithatë ishte njëfarë rënie depresive e çastit që e kishte mbërthyer aty ku njeriu duket si pikë e vogël uji në detin e madh. Pas pak kjo edhe do të hetohej, kur sërish do t’i kthehet qerja do të thotë se ia kishim dalë të bëhemi interes i Perëndimit. Kjo do të kishte rëndësi që të mos kthehemi më në tutelën e Beogradit. Më përcolli me fjalët, që mezi i thoshte:

“Nuk ka kthim prapa, por ne edhe më tutje do të mbesim peng i sferave të interesit. Sikur i kemi fat?… Megjithatë, duhet bërë çmos që të mbesim në perëndim dhe jo në lindje”.

Edhe takimi i dytë dhe i fundit që do ta kemi, në maj të vitit 1999 në Bon, filloi ftohtas në një pasdite kur do t’i drejtohem hotelit “Kënigshof” skaj Rajnës, ku ishte vendosur pas largimit nga Roma, për të vazhduar pas gjysmës së natës, kur do të më drejtohej me telefon që të bisedonim paksa, siç kishte kërkuar para katër vitesh nga rezidenca e qeverisë në Petersberg skaj Bonit dhe kokën e kishte me brengat e të panjohurave të Dejtonit.

Në të vërtetë, gjatë takimit të pasdites, ne kishim pirë kafe në terasën e rrethuar me xhama skaj Rajnës dhe ai kishte bërë përpjekje që disi t’i ikte tollovisë që e ndiqte nga prania e madhe e atyre që kishte me vete dhe e vizitorëve të shumtë që pareshtur vinin nga të gjitha anët e Gjermanisë dhe dëshironin ta takonin. Dhe kjo si duket e kishte lodhur po edhe bezdisur si shumë. Këtë ma tha sapo u takuam dhe vazhduam të bisedonim nga pjesa e djathtë e barit që shikonte pjesën e Rajnës në drejtim të Bad Godesbergut, ku pirgu i ndriçuar i kullës së kështjellës, dukej si mrekullitë e Babilonit.

Ky takim, megjithatë, ishte tjetër nga ai i Petersbergut, ngaqë Rugova kishte kaluar nëpër shumë sfida, ndër të cilat më e vështira pa mëdyshje ishte ajo e Beogradit, kur për disa ditë ishte mbajtur peng i Millosheviqit, dhe ai ishte munduar ta shfrytëzonte për qëllime të caktuara politike, por qe te një pjesë e liderëve zyrtarë në Shqipëri dhe nga disa nga oponentët e tij politikë në Kosovë ishte ngarkuar me anatemën e “tradhtarit” pa përjashtuar edhe atë të “kuislingut”, të mveshur nga një shkrimtar – bashkëpunëtorë i tij i afërm nga koha e themelimit të LDK-së. Ndaj, prisja që biseda jonë të niste nga shfrimi i asaj barre të rëndë. Por, para se të ndodhte ky shfrim i gjatë, i paraparë të trajtohet në mënyrë komplekse në një botim të veçantë, në një si uvertyre, zuri frikën nga reinkarnimi ideologjik i vetëdijes totalitare.

“I druaj hakmarrjes komuniste”, tha me një shqetësim të thellë.

Ia ktheva se nuk mund të çrrënjosen bindjet totalitare. Ato preokupojnë shpirtin dhe mendjen njësoj.

Por, prapë përmendi hakmarrjen komuniste, dhe si për çudit, kaloi te Xhojsi dhe Uliksi i famshëm, i cili shumë herë na kishte ardhur në ndihmë gjatë bisedave me diplomatët e huaj. Mendja ma tha se ky do të ishte një shkas të ndërronim temën e rëndë, po ai prapë e ktheu tek hakmarrja dhe frika prej saj. Më pyeti se a e dija pse Xhojsi nuk kishte dashur të vdiste në Dublin?

Edhe pse e dija se ishte njëfarë paranoje së cilës ai kohëve të fundit i ishte nënshtruar kur kishte vendosur që të mbetej në Paris dhe aty të vdesë, përgjigjes i bishtnova me atë që thashë se Parisi mund ta kishte fascinuar siç ka fascinuar gjithë botën.

“Ku ka më mirë se të vdiset në Paris”, fola pak si me shaka.

“Ka!” m’u drejtua me një zë tejet tingëllues. “Vdekja më e mirë është në Dublin!”

Pas pak midis nesh mbërtheu një heshtje shurdhe. Hetova se ishte në një gjendje të rëndë, por që kishte nevojë prej saj disi të lirohej. Kishte nevojë të fliste me dike nga shpirti. I thashë se mund të vdisej edhe në Dublin. Pse jo?…

“Në Dublin është madhështi të vdiset, por është mallkim të vritesh… Nuk e dua vrasjen në Dublin…”

“Kush do ta donte…?”

“Xhojsi kishte hallin e mallkimit irlandez. Kësaj i frikësohej…”

(Shkëputje nga libri “Kthesa historike” 1- Vitet e Gjermanisë dhe epoka e LDKs-ë, 2008).

Nga Rafael Floqi/

Donald Trump u betua si presidenti i 47-të të hënën, duke u rikthyer në pushtet me një premtim për t’i dhënë fund rënies së Amerikës dhe për të “përmbysur plotësisht dhe plotësisht” veprimet e njeriut që e largoi atë nga detyra katër vjet më parë. Trump kapërceu shkarkimet, paditë penale dhe një palë tentativa për vrasje për të fituar një mandat tjetër në Shtëpinë e Bardhë dhe ai planifikoi të vepronte me shpejtësi pas ceremonisë. Dhjetra urdhra ekzekutivë u përgatitën për nënshkrimin e tij për të bllokuar pikat kufitare, për të rritur zhvillimin e karburanteve fosile dhe për t’i dhënë fund programeve të diversitetit dhe përfshirjes në të gjithë qeverinë federale.

Një fitore e “ common sense”

Urdhrat e presidentit të ardhshëm republikan do të fillojnë procesin e zbërthimit të agjendës demokrate të Joe Biden, mandati i të cilit përfundoi në mesditë, pak çaste para se Trump të bënte betimin.

Duke deklaruar se qeveria përballet me një “krizë besimi”, Trump tha në fjalimin e tij inaugurues se nën administratën e tij, “sovraniteti ynë do të rifitohet. Siguria jonë do të rikthehet. Peshoret e drejtësisë do të ribalancohen.”

Trump pretendoi “një mandat për të rikthyer plotësisht dhe plotësisht një tradhti të tmerrshme”, duke premtuar se do t’u kthejë njerëzve besimin, pasurinë, demokracinë dhe në të vërtetë lirinë e tyre.

Fjalimi i dytë inaugurues i Presidentit Donald Trump tingëllonte shumë si i pari i tij, me një aktakuzë gjithëpërfshirëse të vendit që trashëgon dhe premtime madhështore për të zgjidhur problemet e tij.

Tetë vjet më parë, Trump përshkroi “kërdinë amerikane” dhe premtoi t’i jepte fund menjëherë. Të hënën, ai deklaroi se “rënia” e vendit do të marrë fund menjëherë, duke sjellë “epokën e artë të Amerikës”.

Trump shtoi një listë të gjatë politikash që tingëlluan më shumë në një fjalim për State of Union sesa në një fjalim në Ditën e Inaugurimit. Por temat e gjera ishin në thelb Trumpiane, duke e vendosur veten si një shpëtimtar kombëtar.

Duke thyer traditën, presidenti republikan mbajti fjalimin e tij nga brenda Kapitol Rotunda për shkak të të ftohtit të ashpër jashtë. Ai foli me disa qindra zyrtarë të zgjedhur dhe VIP pro-Trump, mes tyre titanin e teknologjisë Elon Musk.

Premtimi i një ‘epoke të artë’ amerikane

Që në fillim, fjalimi i Trump gjurmoi qasjen e tij në fushatën e fushatës: premtime të mëdha për sukses kombëtar për shkak të lidershipit të tij, me shumë aktakuza gjithëpërfshirëse ndaj status quo-së.

“Epoka e artë e Amerikës fillon pikërisht tani”, tha Trump pasi shënoi me kokën e duhur ish-presidentët dhe personalitetet e tjera. Ai shtoi disa premtime të tjera: “Fillimi i një epoke të re emocionuese”. Një komb “më i madh, më i fortë dhe shumë më i jashtëzakonshëm se kurrë më parë”.

“Sovraniteti ynë do të rifitohet. Siguria jonë do të rikthehet. Peshoret e drejtësisë do të ribalancohen”, vijoi ai. “Prioriteti ynë kryesor do të jetë krijimi i një kombi krenar, të begatë dhe të lirë.”

Supozimi themelor, natyrisht, është se Trump po trashëgon atë që ai e quajti gjatë fushatës së 2024 “një komb i dështuar”.

Ai u zotua të dërgojë trupa në kufirin SHBA-Meksikë, të rrisë prodhimin vendas të naftës dhe të vendosë tarifa për të “pasuruar qytetarët tanë”.

Trump udhëheqja e kaluar të Amerikës e ”korruptuar”

Trump e përshkroi udhëheqjen e Amerikës gjatë katër viteve të fundit si të paaftë dhe të korruptuar, duke i bërë jehonë disa prej retorikës më të fortë që ai përdorte çdo ditë në gjurmët e fushatës.

Ai nuk përmendi me emër paraardhësin e tij, ish-presidentin Joe Biden, apo ndonjë demokrat tjetër. Por nuk kishte asnjë dyshim se për kë po fliste.

“Tani kemi një qeveri që nuk mund të menaxhojë as një krizë të thjeshtë brenda vendit, ndërsa në të njëjtën kohë pengohet në një katalog të vazhdueshëm ngjarjesh katastrofike jashtë vendit”, tha Trump.

Ai tha se qeveria aktuale mbron emigrantët e rrezikshëm në vend të qytetarëve që i binden ligjit, mbron kufijtë e huaj në kurriz të kufijve amerikanë dhe “nuk mund të ofrojë më shërbime bazë në kohë emergjence”.

“E gjithë kjo do të ndryshojë duke filluar nga sot dhe do të ndryshojë shumë shpejt,” tha ai.

Që nga e hëna, republikanët kontrollojnë të tre degët e qeverisë federale.

Një triumf mbi forcat e errëta

Edhe përpara se Trump të fillonte të fliste, një aleat fetar dhe politik, Rev. Franklin Graham, preku një nga temat më të zakonshme të presidentit të ri – se si ai është persekutuar nga forca të liga pa emër.

Graham foli për “armiqtë” e Trump dhe “errësirën” e katër viteve të fundit për Trumpin personalisht.

Kur Trump foli, ai i lidhi përpjekjet për ta ndjekur penalisht atë për përpjekjen për të përmbysur humbjen e tij në zgjedhje me Bidenin me pretendimet e tij për përdorimin si armë të Departamentit të Drejtësisë, duke iu referuar padive federale dhe shtetërore kundër tij. Trump më pas i lidhi këto raste me përpjekjen për ta vrarë atë në Butler, Pensilvani, korrikun e kaluar.

“Udhëtimi për të rimarrë republikën tonë nuk ka qenë i lehtë, mund t’ju them. Ata që duan të ndalojnë kauzën tonë janë përpjekur të më marrin lirinë dhe, në të vërtetë, të më marrin jetën”, tha Trump.

Trump më pas përdori një gjuhë goditëse për të shpjeguar se si mbijetoi. “Unë u shpëtova nga Zoti për ta bërë Amerikën përsëri të madhe,” tha Trump duke duartrokitur.

Vajtimi i Trump për gjendjen e kombit përfshinte mosbesimin se zjarret rreth Los Anxhelosit po digjen ende “pa një mbrojtje simbolike”.

Një paqebërës për Amerikën

Trump është zotuar të ndalojë luftërat e huaja dhe ka festuar rolin e tij në ndihmën për zbatimin e një armëpushimi në Gaza. “Një paqebërës dhe unifikues, kjo është ajo që dua të jem”, tha Trump.

Pak çaste më vonë ai u zotua të rimarrë Kanalin e Panamasë nga Panamaja. “Ne po e marrim përsëri!” deklaroi Trump, pasi sipas traktatit më parë asiston kjo pikë pasi kishte refuzuar të përjashtonte përdorimin e forcës ushtarake.

Ai u zotua të ndjekë politika që “zgjerojnë territorin tonë” dhe të vendosin SHBA. astronautët në Mars – një premtim padyshim i popullarizuar nga Musk, një mbështetës i madh i Trump që ka ndjekur prej kohësh të njëjtin qëllim.

Që pret në zemër të një nga kontradiktat e shumta në lëvizjen e Trump. Presidenti i ri kënaqet me një qasje konfrontuese, prej maço, që rriti mbështetjen e tij mes të rinjve. Karriera e tij politike është ndërtuar mbi kërkimin e konfliktit dhe rrëzimin e rivalëve. Megjithatë, Trump e ka pozicionuar veten si dikush që do t’i japë fund konflikteve dhe do të sjellë paqen.

Në grup me titanët e teknologjisë

Audienca në Capitol Rotunda përfshinte disa nga titanët më të fuqishëm të teknologjisë në vend, të cilët kanë lëvizur për të përqafuar Trump që nga fitorja e tij.

Krahas Musk ishin CEO i Google, Sundar Pichai dhe themeluesi i Amazon, Jeff Bezos. Pronari i Facebook Mark Zuckerberg dhe CEO i Apple Tim Cook ishin gjithashtu në audiencë. Musk, i emëruar së bashku me shokun e tij sipërmarrës Vivek Ramaswamy për të kryesuar Departamentin e Efiçencës së Qeverisë, kishte ndenjësen kryesore pas fëmijëve të Trump dhe përpara shumë prej kandidatëve të tij të kabinetit.

Ndërsa udhëheqësit e biznesit u lejuan të sillnin bashkëshortet e tyre, anëtarët e Kongresit nuk u lejuan. Mijëra mbështetës të tij ndoqën në vend të kësaj një transmetim të betimit në Capitol One Arena.

Një sërë reagimesh

Turma e Rotondës u anua shumë në favor të Trump, shumica e të pranishmëve duartrokitën dhe madje gjëmuan gjatë fjalimit të tij. Por një seksion i shquar i vendeve – ish-presidentët, zonjat e para dhe zëvendëspresidentët – ishte kryesisht i heshtur.

Pasi Trump përsëriti zotimin e tij për të marrë nën kontroll Kanalin e Panamasë, i plotësuar me pretendimin se Kina drejton kanalin ndërkontinental, Biden dhe ish-zëvendëspresidentja Kamala Harris, ndër të tjera, u ulën me fytyrë guri, ashtu si ish-presidenti Bill Clinton. Hillary Clinton, ish-sekretarja e shtetit që humbi nga Trump në vitin 2016, u kthye në të majtë, duke thënë diçka në drejtimin e ish-presidentit George W. Bush. Bush, i cili u raportua se kishte bërë shaka se fjalimi i parë inaugurues i Trump ishte “i çuditshëm”, dhe ishte duke buzëqeshur.

Më pak se dy javë më parë, Trump u injorua kryesisht në funeralin e ish-presidentit Jimmy Carter. Trump bisedoi me ish-presidentin Barack Obama, por pjesa tjetër e ish-presidentëve dhe bashkëshorteve të tyre e anashkaluan atë pa një përshëndetje.

Një skenë ndryshe inaugurimi brenda

Fjalimet inauguruese mbahen tradicionalisht në National Mall përpara dhjetëra mijëra mbështetësve brohoritës, shumë prej tyre votues mesatarë nga e gjithë Amerika, të cilët udhëtuan distanca të mëdha për të dëshmuar personalisht historinë. Por jo ky.

Trump e mbajti fjalimin e tij para një turme që vlerësohet të jetë vetëm rreth 600 në Capitol Rotunda, e cila ishte e kufizuar në anëtarët e Kongresit, të emëruarit e kabinetit, familjen e Trump, udhëheqësit e biznesit dhe VIP-at politikë.

Vlen të përmendet se katër vjet më parë, besnikët e dhunshëm të Trump sulmuan Kapitol Rotunda ndërsa anëtarët e Kongresit dhe zëvendëspresidenti Mike Pence kishin frikë për jetën e tyre. Pence mori pjesë të hënën, megjithëse gruaja e tij, ish-zonja e dytë Karen Pence, nuk e mori pjesë.

Duke folur me mbështetësit pasi përcolli Biden jashtë Kapitolit, Trump tha se ishte i lumtur që e kishin zhvendosur ceremoninë brenda.

“Ne ishim të ngrirë,” u tha ai atyre. “Do të kishit qenë shumë i pakënaqur.”

Pas Inaugurimi

Fjalimi pati momente të diskutueshme, por Trump tha më pas se mund të kishte qenë shumë më tepër.

Trump u nis nga rotonda drejt Qendrës së Vizitorëve të Kapitolit për të falënderuar mbështetësit që e kishin parë fjalimin e tij në ekrane. Pastaj ai mbajti një fjalim që ishte më i gjatë se ai inaugurues dhe shumë më i lirë.

Presidenti i ri tha se kishte dashur të fliste për mbështetjen e njerëzve të arrestuar për sulmin në Kapitol në janar. 6, 2021. Ai nuk shkoi atje, tha ai, vetëm sepse zonja e parë Melania Trump dhe Zëvendëspresidenti JD Vance e lanë jashtë idenë.

“Ata thanë, ‘Ju lutem, zotëri, është një fjalim kaq i bukur, unifikues. Ju lutem, zotëri, mos i thoni këto gjëra”, tha Trump. “Vendosa që nuk do ta komplikoj këtë fjalim. Unë do ta bëj të bukur. Unë do ta bëj atë një fjalim unifikues.”

Megjithatë, Trump e bëri të qartë se do të ndihmojë mbështetësit e arrestuar për sulmin në Kapitol – “peng”, i quajti ai – dhe tha se veprimet e tij do të flisnin më shumë se çdo fjalë.

Më shumë se 1,230 njerëz janë akuzuar për krime federale gjatë trazirave, duke filluar nga veprat kundërvajtëse si shkelja e ligjit deri te krimet si sulmi ndaj oficerëve të policisë dhe komplot rebel.

Trump kritikoi gjithashtu vendimin e Biden për të falur anëtarët e familjes së tij dhe anëtarët e komisionit të 6 Janarit. 15 minuta para se linte pozitën që la një shije të keqe. Ai thirri anëtarët republikanë të atij komiteti – ish-përfaqësuesit. Liz Cheney nga Wyoming dhe Adam Kinzinger nga Illinois – me emër. Trump bëri mjaft premtime disa mund t’i realizojë me urdhra administrative disa me ndihmën e Kongresit por ai do tw gjykohet nga ato çka do të arrijë dhe jo si do ndëshkoje armiqtë e tij.

Nga Rafael Floqi*/

“Unë kam një ëndërr” të King kthehet në të kundërtën e asaj për një të ardhme në të cilën katër fëmijët e tij nuk do të gjykoheshin ” nga ngjyra e lëkurës së tyre, por nga përmbajtja e karakterit të tyre.” Martin Luter King Jr

Sot, është festa e Martin Luter King Jr dhe ajo shërben për qëllime të shumta: Ajo nderon trashëgiminë totale të King; fokusohet në çështjen e të drejtave civile; thekson përdorimin e jo dhunës për të nxitur ndryshimin; dhe i thërret njerëzit të vihen në shërbimin publik dhe të mos harrojnë ëndrrën e tij.

Aktivistët zezakë po synojnë Teorinë Kritike të Racës ndërsa kombi feston Ditën e Martin Luther King Jr., duke argumentuar se teoria që është përhapur në të gjithë vendin është e kundërta e asaj për të cilën King luftoi gjatë jetës së tij.

“Teoria kritike e racës vë në dukje se vetëm një grup ose racë është sistematikisht raciste dhe se ato janë të pariparueshme dhe nuk mund të falen kurrë,” tha Emery McClendon, një anëtar i këshillit këshillimor kombëtar të Projektit 21, të dielën. “Ky koncept kundërshton plotësisht shkrimin dhe moralin e shoqërisë së qytetëruar.

Për herë të parë, ne po nderojmë festën e Rev. Martin Luther King Jr. sipas ligjeve të reja në shumë shtete që ndalojnë udhëzimin e interpretimeve “përçarëse” të së kaluarës. Vetë King është një viktimë kryesore e këtyre përpjekjeve. Teoricienët kritike të racës, një teori marksiste që barazon pozicionin social me racën e kanë shfrytëzuar atë duke e reduktuar në një linjë të vetmuar, të dekontekstualizuar nga fjalimi “Unë kam një ëndërr” për një të ardhme në të cilën katër fëmijët e tij nuk do të gjykoheshin ” nga ngjyra e lëkurës së tyre, por nga përmbajtja e karakterit të tyre.”

Por si depërtoi kjo ideologji marksiste në shoqërinë amerikane?

Kur Horkheimer dhe shokët e tij marksistë “ Të shkollës se Frankfurtit” u larguan nga Gjermania për t’i shpëtuar nazistëve, ata gjetën strehim në Universitetin e Columbias. Horkheimer u kthye në Gjermani pasi bota mundi nazistët, por la pas bashkëpunëtorin e tij, Herbert Marcuse. Ishte Marcuse ai që ndihmoi në shndërrimin e teorisë kritike, në teorinë kritike të racës në Shtetet e Bashkuara, duke identifikuar një “punëtor” të ri për revolucionin, që mund të riedukohej për të përmbysur normat shoqërore: pakicat racore.

Meqenëse një revolucion i udhëhequr nga punëtorët nuk po ndodhte, ata kishin nevojë për një klasë tjetër “të shtypur” për t’i shërbyer qëllimit të tyre. Ky qëllim ishte të shembte institucionet perëndimore që qëndronin në rrugën e revoltës dhe të organizonin një revolucion marksist. Përdorimi i pakicave racore si pararoja e tyre e re do të ishte ide e shkëlqyer.

Kush mund të riedukohet më mirë sesa një demografi njerëzish, paraardhësit e të cilëve kishin vuajtur shtypje në Amerikë, bazuar në ngjyrën e lëkurës së tyre? Kush më mirë mund të pikturohej si viktima e një sistemi besimi të “shtypësve” dhe të pretendonte se e vetmja rrugë e çlirimit ishte prishja e institucioneve të shtypësve? Me fjalë të tjera, projektuesit dhe adhuruesit e teorisë kritike pranuan qëllimin e tyre të vërtetë. Jo barazi para ligjit. Jo të drejtat civile. Jo liri, liri dhe drejtësi për të gjithë. Jo një jetë më e mirë për pakicat racore. Teoricienët kritikë pranojnë se qëllimi i tyre është të përdorin pakicat racore si pararojë për një revolucion marksist. Kështu, lindi teoria kritike e racës.

Por imponim i një tregimi përrallor të Amerikës e bën sakrificën e Kingut krejtësisht të palexueshme, thonë mbështetësit e CRT. Është një vizion i së kaluarës i mbytur nga kujtesa, që i përshtatet më mirë përfytyrimeve distopike të George Orëell-it sesa një kombi që kërkon të shpengojë premtimin e tij për vetëqeverisje të vërtetë, të shtrirë dhe demokratike. Rikthimi i trashëgimisë së tij është të kuptosh se nuk ka dritë mes një shoqërie vërtet demokratike dhe një shoqërie të drejtë racore.

Por pyetja mbetet.

Ku ndryshojnë mësimet e Kingut në krahasim me teorinë kritike të racës?

Për të filluar, është e nevojshme të kuptohet se brenda botimit të vitit 2016 të “Një hyrje në Teorinë kritike të racës: një hyrje”, i Richard Delgado dhe Jean Stefancic argumentuan se CRT ndoqi “traditën radikale amerikane” të Martin Luther King, Jr. Ata e pozicionuan teorinë kritike të racës si një pasardhës të filozofisë së tij të drejtësisë sociale që dënonte imperializmin amerikan, klasizmin dhe racizmin anti-zezak, duke vënë në dukje se trashëgimia e Kingut ishte kooptuar nga “një konservatorizëm i shfrenuar, në fytyrën tuaj” i krijuar për të penguar përparimi racor.

Por si mund të kuptohet përparimi i zhvillimit racor me të njëjtën mendësi të përmbysjes të pushtetit dhe të përcaktimit krejtësisht racist se po je me ngjyrë je i destinuar të jesh i persekutuar dhe po të jesh i bardhë je persekutor, një teori që synon indoktrinimin e fëmijëve synohet tu imponohet atyre që nga shkolla. Këtu ideja e fjalimit “Unë kam një ëndërr” të King kthehet në të kundërtën e asaj për një të ardhme në të cilën katër fëmijët e tij nuk do të gjykoheshin ” nga ngjyra e lëkurës së tyre, por nga përmbajtja e karakterit të tyre.”

Udhëheqësit nga Projekti 21, një rrjet lidershipi i zi i sponsorizuar nga Qendra Kombëtare për Kërkimin e Politikave Publike, thonë se teoria kritike e racës largon kombin nga trashëgimia e Kingut duke politizuar racën ndërkohë kur lideri i ndjerë i të drejtave civile predikoi një mesazh uniteti. Anëtarët e Projektit 21 vunë në dukje shembuj të tillë si Projekti 1619, për të cilin ata argumentuan se mëson ndarjen në vend të unitetit aspironte që King.

Projekti 1619

Projekti 1619 duke shtrembëruar historinë e Amerikës thotë se SHBA nuk është toka e lirisë [por ajo ka lindur nga një mëkat kapital është toka e skllavërisë . Anëtarët e Projektit 1619 Inc. kanë qenë katalizatori për të ndryshuar narrativën e zbarkimit të afrikanëve të parë të skllavëruar që arritën në koloninë e Virxhinias në Point Comfort, Fort Monroe e sotme, në Hampton, VA dhe kjo sipas tyre shënoi mëkatin e pashlyer të Amerikës.

Në zemër të trajnimit të nuancuar të drejtësisë sociale qëndron një nëngrup i ideologjive të përafruara më famëkeq me Teorinë Kritike të Racës dhe lëvizjen Marksiste. Ky trajnim njihet si Projekti 1619, dhe ideologjitë e dukshme marksiste që mbështesin parimet e tij themeluese do ta bënin çdo studiues të lexuar mirë ta fshinte projektin si doktrinë politike që nuk mund të ekzistojë jashtë sferës së fiksionit metaforik.

Pavarësisht mungesës së saktësisë historike, doktrina është prezantuar akademikisht dhe profesionalisht në të gjithë Amerikën. Ndërsa prindërit protestojnë për miratimin e këtij materiali nga shkollat e tyre lokale, nxënësit e shkollave po marrin një shije të synimeve të vërteta pas lëvizjes për drejtësi sociale. Projekti 1619 u themelua nga Nikole Hannah-Jones, një gazetare hulumtuese amerikane dhe shkrimtare kontribues për Neë York Times. Në të kaluarën e afërt, Hannah-Jones ka qenë shumë e zëshme në lidhje me opinionet e saj për çështjet bashkëkohore të të drejtave civile dhe madje ka shkuar aq larg sa të kërkojë publikisht dëmshpërblime për pakicat amerikane, përfshirë edhe veten. Kjo doktrinë e favorshme politikisht supozon shumë më tepër se çdo çështje revolucionare e të drejtave civile. Në fakt, një përmbysje e plotë e historisë amerikane është më shumë në të njëjtin nivel me këtë prirje.

«Shumica e nxënësve të shkollës mund të lexojnë datën e themelimit të Shteteve të Bashkuara të Amerikës: 4 korrik 1776. Por një projekt i zjarrtë nga Revista Neë York Times e ndryshon këtë datë në 20 gusht 1619—ditën kur 20 afrikanë të skllavëruar mbërritën për herë të parë në tokën e Virxhinias. “NYT e mbuloi këtë ese nga Hannah-Jones, duke e përshkruar Projektin 1619 si “një iniciativë e vazhdueshme nga The Neë York Times Magazine që filloi në gusht 2019, në 400 vjetorin e fillimit të skllavërisë amerikane. Ai synon të riformulojë historinë e vendit duke i vendosur pasojat e skllavërisë dhe kontributet e amerikanëve me ngjyrë në qendër të narrativës sonë kombëtare.”

“Për shkak se Projekti i vitit 1619 dhe Teorisë Kritike të Racës kanë përjetësuar një narrativë të ‘racizmit sistemik’, është edhe më e domosdoshme që të ri përqendrojmë përpjekjet tona në arsyen pse është e rëndësishme të arrijmë ëndrrën e Dr. King për t’u ngjitur në majë të malit, Ndërsa mbrojtësit e teorisë kritike të racës thonë se po përpiqen të mësojnë një pjesë të rëndësishme të historisë amerikane që shpesh injorohet, McClendon kundërshton se në fakt ajo bën më shumë dëm sesa mirë.

Pse Teoria Kritike e Racës është raciste?

CRT është një doktrinë shumë e dëmshme dhe në fillimin e trajnimit të saj, bën që studentët me ngjyrë dhe të tjerët ta shohin veten gjithmonë si viktima inferiore dhe të pafuqishme që diskriminohen pa asnjë zgjidhje të mundshme për ndryshim ose përparim. Teoria “mëson se racizmi është në zemër të themelit të Amerikës”, ndërsa në të njëjtën kohë mëson se “i gjithë sistemi ynë amerikan duhet të shkatërrohet” për të mposhtur racizmin.

“Pas shkatërrimit të tij, ata nuk kanë asnjë rrugë të qartë drejt Rindërtimit, përveçse ta shtyjnë qeverinë tonë drejt marksizmit dhe politikave socialiste” “Nuk është çudi, sepse CRT i ka rrënjët në Teorinë Kritike Marksiste të modifikuar për të depërtuar në sistemin kapitalist.”

Vendi duhet t’i kthehet mesazhit të Kingut, i cili ai tha se i mëson njerëzit të shohin njëri-tjetrin si individë dhe jo t’i përcaktojnë sipas racës së tyre. Ne duhet të theksojmë se çdo individ është i aftë të arrijë suksesin dhe ndjekjen e ëndrrës amerikane përmes punës së palodhur dhe vendosmërisë. Ne nuk duhet të lëmë mënjanë grupe të caktuara dhe t’i bëjmë ata të ndihen sikur nuk mund t’i arrijnë qëllimet e tyre të jetës, nëse nuk ushqehen me lugë dhe nuk u jepet një mënyrë jetese që i bën ata të varur nga qeveria për gjithë jetën. Ata gjithashtu duhet të kuptojnë se mundësitë e barabarta nuk do të thotë të barabarta. Nuk mund të luftosh racizmin me një anti racizëm që është racizëm në kahun tjetër.

Nga na tjetër kundërshtarët “anti-CRT”, e cila kërkon të ndalojë kurrikulat, librat ose trajnimet e lidhura me racën që ofrojnë një pamje të pakëndshme të së kaluarës sonë dhe implikimeve të saj aktuale. King i ka të ngjarë të marrë parasysh me hidhërim dinamikën shumë të njohur pas reagimit të sotëm. Pas lëvizjes globale të vitit 2020 për drejtësi racore në Shtetet e Bashkuara dhe më gjerë, pas vrasjes së egër policore të George Floyd, legjislaturat në 32 shtete janë mbështetur në atë që – se antiracizmi është kundër të bardhëve – për të nxitur kryqëzatën antidemokratike kundër atë që ata e quajnë “teori kritike e racës”. Po a është kështu ?

Për më shumë se 30 vjet, studiuesit kanë përdorur teorinë kritike të racës si një mjet analitik kjo mund të jetë e pranueshme po të jemi në fushën e teorisë. E djathta e ka riemëruar atë si racizmin e ri, pasi zgjimi rrëmbehet, si një kërcënim për nxënësit e pafajshëm të shkollës dhe si përndjekës për vdekjen e vetë “qytetërimit perëndimor”.

Teoria është bërë objektivi i përpjekjeve të koordinuara për të stigmatizuar dhe fshirë breza të njohurive, avokimit dhe historisë antiraciste. Objektivi është edhe zhdukja e historisë së antiracizmit dhe mohimi i rëndësisë së tij bashkëkohore thonë të majtët. Në fakt, teoria kritike e racës nuk është aspak një teori. Nuk është as një “perspektivë” e mësimdhënies së historisë. Është racizëm dhe fanatizëm, dhe jo vetëm kaq – është një përpjekje për të ringjallur një axhendë të dështuar marksiste.

Teoria kritike e racës është një degë e teorisë kritike, ideja e Shkollës së Frankfurtit, një grup marksistësh të shekullit të 20-të të lidhur me Institutin për Kërkime Sociale. (Fakt argëtues: themeluesi i Institutit për Kërkime Sociale donte që ai të quhej Institut fur Marxismus, që përkthehet në “Instituti për Marksizmin”. Ky emër u hoq nga frika se do të tjetërsonte publikun.)

Sigurisht, është e pamundur të përmblidhen shkrimet e shumta të studiuesve të racës kritike së bashku me ato të Dr. Kingut pjellor në disa paragrafë, por ne mund të identifikojmë disa besime thelbësore midis tyre për të përcaktuar se si ato përputhen me njëri-tjetrin.

Në esenë e rëndësishme të Derrick Bell të vitit 1995 “Kush ka frikë nga teoria kritike e racës”, ai shqyrtoi se si CRT ishte një mjet i nevojshëm për ekspozimin e racizmit sistemik në shoqërinë amerikane, duke pohuar troç:

“Siç e shoh unë, teoria kritike e racës pranon se revolucionarizimi i një kulture fillon me një rivlerësim rrënjësor i tij”. Artikulli vëren se si CRT është veçanërisht i dobishëm në kritikimin e diskurseve të verbërisë së ngjyrave në epokën pas të Drejtave Civile, duke vënë në dukje se adhuruesit e kësaj metode kërkon të “prish” dhe të shkojë përtej politikave ligjore si “integrimi, veprimi afirmativ dhe masa të tjera liberale”, duke shtuar se këta studiues janë shumë dyshues për “agjendën liberale”. Referenca për një axhendë “liberale” duket se kritikon ata në establishment që ishin të kënaqur me ndryshimet legjislative të viteve 1960 dhe mbetën të vetëkënaqur pasi padrejtësitë racore shkatërruan komunitetet e zezakëve në epokën e “daltonizmit”.

Në të vërtetë, CRT u zhvillua midis studiuesve të gjeneratës pas të drejtave civile si një lente për zbulimin e metodave të fshehta përmes të cilave amerikanët zezakë margjinalizoheshin vazhdimisht në shoqërinë amerikane. Teoricienët e racës kritike përdorin një sërë metodash për të kritikuar qëndrueshmërinë e racizmit strukturor në epokën e supozuar pas racore të shoqërisë amerikane, duke ekspozuar sesi aparatet ligjore përjetësojnë vazhdimisht politikat raciste dhe padrejtësitë racore edhe pas fitoreve legjislative të viteve 1950 dhe 1960. Ata lëshojnë gjithashtu thirrje për praktika anti-raciste që përballen dhe çmontojnë strukturat e supremacisë së bardhë që vazhduan deri në të tashmen.

Për Martin Luther King, Jr., një nga veprat e tij të fundit, Ku shkojmë nga këtu: kaos apo komunitet?, botuar në vitin 1967, përcakton qartë mendimet e tij rreth asaj se si Amerika e bardhë braktisi kryesisht Lëvizjen për të Drejtat Civile pas fitoreve të saj legjislative në mesi i viteve 1960 dhe diskuton nevojën për të investuar drejtpërdrejt në komunitetin amerikan të zi për të arritur ngritjen kolektive.

Në ngjashmëri me “rivlerësimin radikal” të mbështetur në esenë e Bell-it, King tha troç: “si hapi i parë drejt rrugëtimit drejt barazisë së plotë, ne do të duhet të përfshihemi në një rirenditje radikale të prioriteteve kombëtare”. Në ngjashmëri me shumë studiues të CRT-së, King kritikon njerëzit e bardhë të vetëkënaqur që përfitojnë nga racizmi strukturor, ndërkohë që mohon se ata janë vetë “racistë” ai vëren se Amerika ka ende një “borxh drejtësie” që duhet t’i paguajë popullatës së saj zezake ; ai mbrojti një “të ardhur të garantuar” dhe ai pohoi se një komb i tillë i pasur ka një imperativ moral për të siguruar që të gjithë qytetarët e tij të kenë akses në “një shtëpi të mirë, një arsim të mjaftueshëm dhe para të mjaftueshme për të siguruar nevojat themelore për dikë në familje.

Në realitet, debati i KDF-së është vetëm një moment tjetër në traditën amerikane të keqpërdorimit të MLK-së, duke filluar nga kontestet mbi veprimet afirmative; ngritja e lëvizjes Black Lives Matter; dhe debatet mbi socializmin kundër kapitalizmit, sa për të përmendur disa. Dhe kjo nuk bëhet me reparacione por me krijimin e mundësisë që të gjithë të jenë të barabartë, equality dhe jo equity.

Equality dhe jo equity

Dhe pse këto terma në shqip përkthehen një soj janë të ndryshëm. Equality do të thotë që çdo individi ose grupi njerëzish i jepen të njëjtat burime ose mundësitë. Equity njeh se çdo person ka rrethana të ndryshme dhe shpërndan burimet dhe mundësitë e sakta të nevojshme për të arritur një rezultat të barabartë. Rruga drejt arritjes së barazisë nuk do të arrihet duke trajtuar të gjithë në mënyrë të barabartë. Do të arrihet duke trajtuar të gjithë me drejtësi sipas rrethanave të tyre. Kjo nuk është gjë tjetër veç një teori marksiste që e tregoi vetë rënia e sistemit komunist , jo për parimi i zhvillimit të individëve por frenimi i tyre për të qenë të gjithë të barabartë, një utopizëm marksist i vërtetë, komunizmi shqiptar e vërtetoi këtë.

“Unë kam guximin të besoj se njerëzit kudo mund të hanë tre vakte në ditë për ushqimin e trupit të tyre, të kenë arsimin dhe kulturën për mendjen e tyre dhe dinjitetin, barazinë dhe lirinë për shpirtrat e tyre” pat deklaruar King në fjalimin për pranimin e Çmimit Nobel për Paqe, Oslo, Norvegji, 1964

Rev. Dr. Martin Luther King besonte se arritja e një shoqërie më të mirë kërkon një llogari të ndershme me historinë; që lufton pa falje për të shtypurit dhe të varfrit; dhe që parashikonte një “revolucion të vërtetë në vlera” në krijimin e një shoqërie më të drejtë dhe më të barabartë, që njerëzit të mos gjykoheshin “nga ngjyra e lëkurës së tyre, por nga përmbajtja e karakterit të tyre.”

*Ribotim.