Në këtë 4 Korrik, mesazhi ynë është i qartë: miqësia me Amerikën është pasuri kombëtare dhe duhet të trajtohet si e tillë; politika shqiptare, në të gjitha nivelet, duhet të flasë me një zë kur bëhet fjalë për partneritetin me SHBA-të; integrimi euroatlantik i Kosovës dhe i të gjithë shqiptarëve është një mision që nuk mund të zvarritet dhe as të negociohet. E ardhmja jonë është me botën e lirë, me SHBA-në si aleatin tonë të parë dhe të pazëvendësueshëm.Le të jetë ky 4 Korrik jo vetëm një ditë urimi për miqtë tanë amerikanë, por edhe një ditë reflektimi për ne, për të kuptuar se liria nuk është dhuratë, por përgjegjësi. Dhe se miqësia nuk është për t’u shfrytëzuar, por për t’u ruajtur, kultivuar dhe nderuar.

Nga Prof. dr. Skender Asani

4 Korriku nuk është vetëm një datë që shënon lindjen e një shteti të lirë – Shtetet e Bashkuara të Amerikës por edhe momenti kur nisi të ndërtohet një filozofi politike dhe njerëzore, e cila u bë frymëzim për popuj të tërë që kërkonin të drejtën për ekzistencë, vetëvendosje dhe dinjitet. Për shqiptarët, kjo datë lidhet ngushtë me aktin historik të Presidentit Udrou Uillson, i cili në Konferencën e Paqes në Paris më 1919 kundërshtoi me vendosmëri ndarjen e trojeve shqiptare dhe i dha zë të drejtës së tyre për të pasur një shtet të vetin. Ndërsa bota e vjetër përpiqej të rikthehej në ekuilibra të konsumuar, Uillsoni hodhi themelet e një miqësie të re asaj shqiptaro-amerikane e cila për ne është shndërruar në një nga shtyllat më të qëndrueshme të sigurisë kombëtare dhe të orientimit tonë gjeopolitik.

Uillsoni nuk bëri thjesht një gjest diplomatik, por një akt madhor moral dhe politik, i cili ndryshoi rrjedhën e historisë për shqiptarët.

Ai vendosi themelet e një aleance që jo vetëm ka mbijetuar nëpër kohë, por ka qëndruar e palëkundur edhe gjatë periudhave më të trazuara të Ballkanit. Kjo lidhje nuk i përket vetëm së kaluarës, por mbetet imperative që në të tashmen të rifreskohet, të forcohet dhe të institucionalizohet. Për këtë arsye, rikujtohet me respekt dhe vlerësim propozimi i Faik Konicës që në vitin 1924 qyteti i Shën Gjinit të merrte emrin e Presidentit Uillson një simbolikë e fuqishme që mbeti si testament i gjallë i respektit dhe mirënjohjes së ndërsjellë. Sot, është më tepër se domosdoshmëri që në Prishtinë dhe në Tiranë të ngrihen muze të miqësisë shqiptaro-amerikane, ku kjo aleancë strategjike të konservohet dhe të shndërrohet në trashëgimi kulturore, edukative dhe diplomatike për brezat që vijnë.

Ashtu siç Gjergj Kastrioti Skënderbeu në Mesjetë mbrojti kufijtë e qytetërimit evropian, dhe siç Gonxhe Bojaxhiu Nënë Tereza në shekullin XX shëroi plagët e njerëzimit me dashuri dhe përulësi, sot është koha që bota e lirë, me në krye Shtetet e Bashkuara të Amerikës, të dalë sërish në mbrojtje të popullit të tyre popullit të Gjergjit dhe të Nënës Terezë në frymën dhe vizionin e Presidentit Uillson.

Në këtë epokë sfidash të reja dhe riformësimesh të vjetra gjeopolitike, shqiptarët të shpërndarë në më shumë se një shtet kanë ende një proces historik të papërmbyllur. Dhe ashtu siç Presidenti Uillson e nisi me guxim dhe vizion këtë kapitull një shekull më parë, sot shqiptarët presin që politika amerikane ta çojë përpara këtë ideal: përkrahjen e pakushtëzuar për konsolidimin e plotë të shtetit të Kosovës, për njohjen e saj të pakthyeshme ndërkombëtare dhe për integrimin e saj të plotë në strukturat euroatlantike.

Në këtë kontekst, dinamika aktuale ndërkombëtare po krijon një dritare strategjike të re për historinë politike dhe shtetformuese të shqiptarëve. Pas suksesit të shënuar në proceset e normalizimit në Lindjen e Mesme nga administrata e Presidentit Donald Trump, pritshmëritë janë që në mandatin e tij të dytë, një ndër prioritetet e hershme të jetë arritja e një marrëveshjeje përfundimtare ndërmjet Republikës së Kosovës dhe Republikës së Serbisë, nën kujdesin e drejtpërdrejtë të diplomacisë amerikane në Zyrën Ovale. Një marrëveshje e tillë do të përbënte një moment kyç, jo vetëm për konsolidimin e paqes dhe sigurisë në Ballkanin Perëndimor, por edhe për mbylljen e një kapitulli të gjatë të shtetformimit të vonuar të Kosovës në sistemin ndërkombëtar.

Në këtë rrethanë, kapacitetet institucionale dhe elitat politike të Kosovës, të shoqëruara me spektrin e gjerë shoqëror, duhet të jenë të përgatitura për të artikuluar dhe mbrojtur me pjekuri interesin kombëtar. Vetëm një mobilizim gjithëpërfshirës, me koordinim të qartë dhe qëndrime të unifikuara, mund të garantojë një epilog të drejtë dhe të qëndrueshëm për të ardhmen e shtetësisë së Kosovës.

Një prej zgjidhjeve racionale dhe në përputhje me standardet e së drejtës ndërkombëtare, që garanton ruajtjen e sovranitetit dhe integritetit territorial të Kosovës, por që njëkohësisht adreson kërkesat e bashkësisë ndërkombëtare lidhur me të drejtat e komunitetit serb, mbetet institucionalizimi i një forme të avancuar të bashkëpunimit strategjik me Republikën e Shqipërisë. Një model i tillë do të fuqizonte pozitën ndërkombëtare të shqiptarëve në rajon, duke respektuar plotësisht arkitekturën kushtetuese dhe parimet e funksionimit të shteteve përkatëse, pa cenuar sovranitetin e tyre, ashtu siç e kërkon edhe rendi ndërkombëtar bashkëkohor.

Në këtë konfigurim të ri gjeopolitik, vlen të theksohet se Presidenti Donald Trump, pas propozimit të tij që shtetet anëtare të NATO-s të rrisin kontributin e tyre në mbrojtje me 5 përqind, ka deklaruar në mënyrë të qartë dhe të paekuivokë se është i vendosur të parandalojë çdo përpjekje për një sulm ushtarak të Serbisë ndaj Kosovës, duke e konsideruar këtë si një vijë të kuqe të panegociueshme për paqen dhe stabilitetin e rajonit. Ky angazhim i drejtpërdrejtë i Shteteve të Bashkuara nën drejtimin e Presidentit Trump, në koordinim me sukseset e tij diplomatike në Lindjen e Mesme, krijon një momentum të ri dhe të favorshëm për avancimin e proceseve shtetformuese të Kosovës dhe për rikonfigurimin e raporteve rajonale në funksion të aritjes se paqes se qendrushme ne Ballkan.

Po në këtë frymë, e pashmangshme mbetet edhe ngritja e çështjes së Luginës së Preshevës si pjesë përbërëse e arkitekturës së re të stabilitetit rajonal. Kjo nuk duhet parë vetëm në prizmin e të drejtave kolektive të shqiptarëve që jetojnë në këto treva, por edhe si një domosdoshmëri e ndërtimit të një urë të qëndrueshme kulturore, ekonomike dhe institucionale ndërmjet Kosovës dhe kësaj hapësire shqiptare, duke mos cenuar sovranitetin e shteteve dhe duke respektuar standardet e njëjta që bashkësia ndërkombëtare kërkon për komunitetin serb në Kosovë. Një model i tillë i avancuar i vetëqeverisjes, i lidhur me zhvillimin ekonomik dhe garantimin e identitetit kombëtar, do të ishte jo vetëm kontribues në paqen e qëndrueshme, por edhe në integrimin më të lehtë euroatlantik të gjithë rajonit.

Në mënyrë paralele, edhe shqiptarët në Maqedoninë e Veriut, në këto momente historike, duhet të flasin me një zë të vetëm për shtetformësinë e tyre, e cila në vitin e fundit është vënë seriozisht në rrezik nga qasja përjashtuese e establishmentit shtetëror maqedonas. Nevojitet një sensibilizim i thelluar i opinionit ndërkombëtar, sepse shqiptarët atje kanë dëshmuar me konstruktivitetin dhe racionalitetin e tyre se janë shtylla e kohezionit të brendshëm dhe garancia më e fuqishme e orientimit euroatlantik të Maqedonisë së Veriut. Në këtë kontekst, është e domosdoshme të theksohet se Marrëveshja e Ohrit dhe avancimi i pandalshëm në frymën e saj përbëjnë jo vetëm themelin e rendit demokratik dhe shumëetnik të këtij shteti, por edhe procesin e të ardhmes evropiane të tij. Çdo tentativë për të minuar, relativizuar apo devijuar këtë marrëveshje nga qarqe të caktuara politike është, në fakt, një akt që jo vetëm cenon të drejtat e shqiptarëve, por njëherësh e vë në pikëpyetje stabilitetin e brendshëm dhe perspektivën euroatlantike të Maqedonisë së Veriut. Çdo qasje që synon t’i margjinalizojë shqiptarët është një kërcënim i drejtpërdrejtë ndaj arkitekturës demokratike, ndaj paqes së qëndrueshme dhe ndaj procesit të integrimit evropian të këtij shteti, sepse shqiptarët janë dhe mbeten faktor kyç jo vetëm për kohezionin e brendshëm, por edhe për garantimin e rrugës së pakthyeshme drejt Bashkimit Evropian dhe NATO-s.

Shqiptarët janë thellësisht mirënjohës për ndihmën amerikane historike dhe bashkëkohore. Kjo miqësi nuk është produkt i rastësisë, por është ndërtuar mbi vlera të përbashkëta: liri, drejtësi dhe dinjitet njerëzor. Pikërisht për këtë, elitat politike dhe shtetërore shqiptare kanë detyrimin që në mënyrë permanente ta kultivojnë këtë miqësi të natyrshme dhe strategjike, duke mos lejuar që viruse të ndryshme ideologjike, ekonomike apo propagandistike ta zbehin ose relativizojnë këtë lidhje të çmuar që na dallon në rajon.

Në këtë 4 Korrik, mesazhi ynë është i qartë: miqësia me Amerikën është pasuri kombëtare dhe duhet të trajtohet si e tillë; politika shqiptare, në të gjitha nivelet, duhet të flasë me një zë kur bëhet fjalë për partneritetin me SHBA-të; integrimi euroatlantik i Kosovës dhe i të gjithë shqiptarëve është një mision që nuk mund të zvarritet dhe as të negociohet. E ardhmja jonë është me botën e lirë, me SHBA-në si aleatin tonë të parë dhe të pazëvendësueshëm.

Le të jetë ky 4 Korrik jo vetëm një ditë urimi për miqtë tanë amerikanë, por edhe një ditë reflektimi për ne, për të kuptuar se liria nuk është dhuratë, por përgjegjësi. Dhe se miqësia nuk është për t’u shfrytëzuar, por për t’u ruajtur, kultivuar dhe nderuar.

Urime 4 Korrikun, Amerikë! Populli shqiptar është krenar që ka një mik si ti.

Si studiues i historisë dhe si pjesë e një kombi që përmes shekujve është përballur me mohim, copëtim dhe përpjekje të pareshtura për njohje, e ndjej si detyrim të theksoj se aleanca me Shtetet e Bashkuara të Amerikës për ne shqiptarët është shumë më tepër sesa një partneritet politik. Ajo është një besëlidhje historike që na ka shpëtuar si komb dhe na ka orientuar drejt vlerave të qytetërimit perëndimor. Për këtë arsye, çdo 4 Korrik është edhe dita jonë – dita kur rikujtojmë se liria është dhuratë që nuk merret si e mirëqenë, por mbrohet, nderohet dhe kultivohet çdo ditë.

Analizë nga Rafael Floqi/

Pas një maratone votimesh që zgjati gjithë natën në Uashington, Senati amerikan miratoi me shumicë të ngushtë projektligjin voluminoz të Presidentit Donald Trump, i cili parashikon ulje masive taksash dhe shkurtime të thella shpenzimesh, veçanërisht në programe sociale si Medicaid dhe ndihmat ushqimore. Në fund, rezultati ishte 50-50, ku Zëvendëspresidenti JD Vance, me rolin e tij kushtetues si president i Senatit, hodhi votën vendimtare për ta kaluar ligjin.

Tre senatorë republikanë – Thom Tillis nga Karolina e Veriut, Susan Collins nga Maine dhe Rand Paul nga Kentucky – iu bashkuan demokratëve në votën kundër, duke reflektuar ndarjet e thella brenda vetë Partisë Republikane. Tillis paralajmëroi se reduktimet do t’u mohojnë kujdesin shëndetësor miliona amerikanëve që mbështeten tek Medicaid, ndërsa Paul kundërshtoi rritjen e kufirit të borxhit me 5 trilionë dollarë.

Taksa, ulje taksash dhe fituesit më të mëdhenj

Në zemër të ligjit qëndron një reduktim i madh i taksave me një faturë prej rreth 4.5 trilionë dollarësh. Republikanët argumentojnë se ky hap është i domosdoshëm për të shmangur rritjen automatike të taksave pas dhjetorit, kur skadojnë uljet e periudhës së parë të Trump. Ligji i ri i bën të përhershme normat aktuale të taksave dhe shton përkohësisht disa lehtësime të tjera si: përjashtimi nga tatimi për bakshishet, orët shtesë, interesat e disa kredive për makina dhe një zbritje prej $6,000 për të moshuarit me të ardhura nën $75,000.

Gjithashtu, kredia për fëmijët rritet nga $2,000 në $2,200, ndonëse miliona familje me të ardhura më të ulëta nuk do ta marrin të plotë. Kufiri për zbritjet e taksave shtetërore dhe lokale (SALT) katërfishohet në $40,000 për 5 vjet, një lëshim ky për shtetet me taksa të larta si Nju Jorku. Për bizneset, ka dhjetëra ulje taksash, përfshirë të drejtën për të zbritur menjëherë 100% të kostos së pajisjeve dhe kërkimeve.

Por kush përfiton realisht? Sipas analizës së Zyrës Jo-partiake të Buxhetit të Kongresit (CBO), familjet më të pasura do të marrin mesatarisht $12,000 në vit, ndërsa më të varfrit do të humbasin rreth $1,600. Shtresa e mesme do të shohë një ulje të taksave nga $500 në $1,500.

Deportime masive dhe miliarda për murin e sigurinë

Një pjesë e madhe e ligjit — rreth $350 miliardë — i shkon axhendës së Trump për kufirin dhe sigurinë kombëtare. Përfshihen $46 miliardë për murin SHBA-Meksikë dhe $45 miliardë për të ndërtuar kapacitete që strehojnë deri në 100,000 emigrantë në pritje të deportimit, me synimin për të larguar rreth 1 milion njerëz në vit.

Parashikohet gjithashtu punësimi i 10,000 agjentëve të rinj të ICE me shpërblim fillestar $10,000 dhe një valë e re rekrutimesh në Border Patrol. Sekretari i Sigurisë së Brendshme do të ketë një fond të ri $10 miliardë për t’u dhënë grante shteteve që ndihmojnë në ekzekutimin e deportimeve federale.

Për të financuar këtë, parashikohen tarifa të reja për emigrantët, madje edhe kur aplikojnë për azil. Ndërkohë, Departamenti i Mbrojtjes do të marrë miliarda për ndërtimin e anijeve, raketave, përmirësimin e jetës së ushtarëve dhe $25 miliardë për sistemin e mbrojtjes “Golden Dome”.

Kush do ta paguajë faturën? Medicaid dhe SNAP në shënjestër

Për të kompensuar një pjesë të të ardhurave të humbura nga taksat, republikanët synojnë të shkurtojnë Medicaid-in (kujdesi shëndetësor për të varfrit) që nuk punojnë dhe ndihmën ushqimore SNAP. Ligji vendos kërkesën që shumë përfitues të këtyre programeve të punojnë të paktën 80 orë në muaj, deri në moshën 65 vjeç, madje edhe prindërit e fëmijëve mbi 14 vjeç.

Gjithashtu parashikohet një bashkëpagesë prej $35 për vizitat e mbuluara nga Medicaid. Sipas CBO, mbi 71 milionë amerikanë mbështeten te Medicaid, i zgjeruar nga Obamacare, dhe 40 milionë marrin SNAP. Ligji do të rezultojë që deri në vitin 2034, 11.8 milionë më shumë amerikanë të mbeten pa sigurim shëndetësor dhe 3 milionë të tjerë të humbin SNAP. Për më tepër, shtetet do të detyrohen të ndajnë koston e programit me qeverinë nëse shkalla e gabimeve të pagesave tejkalon 6%.

Një kufizim për energjinë e pastër?

Ligji synon të shkurtojë në mënyrë drastike kreditë tatimore për projektet e energjisë së rinovueshme të mbështetura nga ligji i Biden për klimën dhe shëndetësinë e vitit 2022. Senatori demokrat Ron Wyden e quajti këtë “një dënim me vdekje për industrinë e erës dhe diellit në Amerikë dhe një rritje të pashmangshme të faturave të energjisë.” Po ashtu, uljet e taksave për blerësit e automjeteve elektrike do të skadojnë më 30 shtator 2025.

Në një plan tjetër, projektligji është një kthesë e qartë kundër energjisë së pastër dhe pro kompanive të naftës, gazit dhe qymyrit. Ai anulon tarifa për ndotjen me metan, heq rregullat për emetimet e automjeteve të vendosura gjatë administratës Biden dhe i hap rrugë projekteve të reja të karburanteve fosile. Përkundrazi, kompanitë e energjisë së rinovueshme paralajmërojnë se heqja e subvencioneve dhe vendosja e penaliteteve të reja mbi projektet e erës dhe diellit pas 2027 mund të rrëzojë miliarda dollarë investime dhe mijëra vende pune, madje edhe në shtete republikane si Georgia dhe Karolina e Jugut.

Projektet e Trump, monumente dhe shumë të tjera

Në ligj janë futur edhe projekte të tjera të çuditshme ose simbolike: llogaritë e kursimit për fëmijët “Trump Accounts” me $1,000 depozitë fillestare nga Thesari; $40 milionë për të ngritur “Kopshtin Kombëtar të Herojve Amerikanë” të shumëkërkuar nga Trump; heqja e taksës $200 për silenciatorët dhe armët e shkurtëra; bllokimi i fondeve për Planned Parenthood dhe $88 milionë për komisionin e përgjegjësisë ndaj pandemisë.

Po ashtu zgjerohen kompensimet për viktimat e testimeve bërthamore dhe ndahen miliarda për misionin Artemis në Hënë dhe eksplorimin e Marsit. Ligji rrit kufirin e borxhit me $5 trilion për të lejuar qeverinë të vazhdojë pagesat e detyrimeve të marra.

Kostoja reale dhe “magjia e matematikës”

Senatori John Thune, lideri i shumicës republikane, pas votimit tha: “Në fund e realizuam punën tonë.” Por rruga nuk duket aspak e qetë. Paketa ligjore kthehet tani në Dhomën e Përfaqësuesve, ku Kryetari Mike Johnson kishte paralajmëruar senatorët të mos bënin ndryshime, megjithatë Senati përfshiu disa amendamente – sidomos për Medicaid – që mund të krijojnë telashe të reja në miratimin përfundimtar. Johnson synon ta votojë të mërkurën për ta dorëzuar në tryezën e Trump para 4 Korrikut.

Ndërkohë, vetë Trump, duke u larguar drejt Floridës, pranoi se kjo është “punë shumë e ndërlikuar” dhe shtoi: “Nuk dua të shkoj shumë larg me shkurtime, nuk i dua shkurtimet.”

Një votim i dhimbshëm dhe protestat jashtë Senatit

Në Senat, procesi i njohur si “vote-a-rama” (maratonë amendamentesh) u shndërrua në një betejë të gjatë e të lodhshme, me skena të tensionuara brenda dhe jashtë sallës. Ndërkohë, aktivistët protestonin para Kapitolit duke mbajtur arkivolë prej kartoni për të simbolizuar rrezikun që sjellin shkurtime të tilla në jetën e njerëzve.

Senatorja Susan Collins, ndonëse arriti të fuste në ligj një fond prej 50 miliardë dollarësh për spitalet rurale, sërish votoi kundër, duke thënë se “shqetësimet e mia me këtë ligj shkojnë shumë më thellë se kaq.” Lisa Murkowski votoi pro pas sigurimeve për Alaska-n dhe disa lehtësime të përkohshme për kuponët ushqimorë, por e quajti procesin “të agonizueshëm”.

Demokratët, të udhëhequr nga Chuck Schumer, e denoncuan ligjin si të padrejtë dhe “plot magji të rreme kontabël” që sipas tyre mashtron publikun për kostot e vërteta.

Një bast i madh politik

Për republikanët, kjo është një provë e madhe force dhe një investim i thellë politik për të treguar se po e përdorin shumicën e tyre në Uashington për të përmbushur premtimet. Por mbetet për t’u parë si do të reagojnë amerikanët për një ligj që në të njëjtën kohë ul taksat, rrit borxhin federal, dhe godet me shkurtime miliona përfitues të Medicaid dhe ndihmave ushqimore.

Në fund të ditës, ky ligj është një fotografi e qartë e prioriteteve të republikanëve dhe vetë Trump: më pak taksa për të pasurit e korporatat, më shumë kosto e rrezik për të varfrit, një shtet më i fortë në polici e ushtri, dhe më pak mbështetje për energjinë e pastër dhe të ardhmen shëndetësore të planetit.

Ndërkohë, figura të mëdha si Elon Musk dolën hapur kundër: “Kushdo që votoi për këtë paketë duhet të ulë kokën nga turpi,” tha ai, duke kërcënuar se do të financojë fushata kundër tyre.

Në fund, siç u shpreh me ironi senatori Rand Paul: “Ligji i madh, por jo aq i bukur, sapo kaloi.”

Dr. Dorian Koçi/

Udhëtimi drejt së panjohurës në mesin e shekullit të XIX në botën kulturore britanike u kthye dalë nga dalë në një udhëtim për argëtim në një domosdoshmëri për të mbledhur përvojë e fituar dije. Territori i së ashtëquajturës Turqi Evropiane apo Lindje e Afërt vazhdoi për një kohë të gjatë të grishte kureshtje dhe interesim.

Shpesh herë këto territore u panë drejtë për së drejtë si një vazhdim i Orientit që ndodhej shumë afër pothuajse tëk pragu i derës ku pas teksteve të hershme të Bajronit , Leak e Ulhart nuk mungojnë të gjejnë pasqyrim dhe skicat dhe tablotë e ndryshme. Mes piktorëve të tjerë që ilustruan veprat voluminoze të udhëtarëve të mëparshëm britanikë që udhëtuan në Shqipëri ishte dhe Edward Lear (1812-1888), peizazhist, piktor dhe poet i periudhës Viktoriane në Britani.

Përmes portreteve të pikturuara prej tij në Shkodër arrijmë të gjurmojmë një seri personazhesh kulturorë dhe historikë të kryeqendrës së veriut së Shqipërisë.

Edward Lear në kulturën britanike është i përmendur më shumë sot për “vargjet e tij origjinale e pa kuptim për fëmijët në letërsinë angleze”, por në fushën e studimeve ballkanike përmendet për ditarin e vet “Journal of a Landscape Painter in Albania” i botuar për herë parë më 1851.

Ditari është pasqyrim i mbresave dhe shënimeve të udhëtimit që Lear-i ndërmori në Shqipëri më 24 shtator –4 nëntor 1848. Janë të shumtë udhëtarët dhe piktorët të nxitur dhe të joshur nga ekzotizmi i veprave të Byron dhe veprës së Hobhauzit “A journey through Albania and other European provinces of Turkish Empire” që vizituan dhe skicuan Epirin dhe Greqinë por asnjëri prej tyre nuk vizitoi veriun e Shqipërisë dhe ish-kryeqendrën e rezistencës shqiptare në shekullin e XV, Krujën.

E veçanta e Lear-it krahasuar me udhëtarët e tjerë britanikë nuk është vetëm fakti se ai hyri nga lindja e Ballkanit (porti i Selanikut) por se udhëtoi gjatë e thellë në drejtimin jug-veri.Vetë Lear ndihet krenar për udhëtimin e ndërmarrë pasi thekson në ditarin e vet se është i “vetmi anglez që jep të dhëna për disa vende si pjesa e maleve Akrokerane, Kruja e rrethinat e Ohrit”.

Në 2 tetor të vitit 1848 ai arriti deri në Shkodër ku u prit nga zv.konsulli britanik, Spiridon Bonnati. Edward Lear kishte letra rekomandimi për z Bonati dhe ai e rregulloi të flinte në shtëpinë e një farmacisti venecian të quajtur Marko.

Pasioni i Lear-it ishte piktura dhe gravurat. Një nga karakteristikat e udhëtarit britanik në gjysmën e shekullit të XIX ishte se ai zakonisht e zgjidhte kauzën të cilën dëshironte të përkrahte përpara se të fillonte udhëtimin. Lear bënte pjesë në këtë kategori udhëtarësh, pasi duke qenë para së gjithash një peizazhist dhe ilustrues me një ambicie të madhe, ai vazhdimisht ishte në kërkim të piktoreskes dhe sublimes të inspiruar nga panoramat e Mesdheut.

Për këtë arsye pas vizitave të kortezisë te Pashai i Shkodrës dhe drekës së shtruar për nder të tij, ai nxitoi që të nesërmen të pikturonte pejsazhet e mrekullueshme të Shkodrës. Përveç pejsazheve Lear skicoi dhe portretet e të njohurve të rrethit miqësor të Spiridon Bonattit që ai takoi në Shkodër.

Ditën e katërt të qëndrimit në Shkodër Lear-i e kish planifikuar për të pikturuar për miqtë. Që herët në datën 5 tetor 1848 shkoi në shtëpinë e Konsullit për të vizatuar një kapedan gegë, Abdullah Beun, i veshur aq mrekullisht në ato kostume në të kuq e me ar.

I mrekulluar nga kostumet popullore shqiptare në ditë më vonë në 6 tetor , Lear pikturoi Kaliopi Bonatin, vajzën e dytë të zv/konsullit britanik ne Shkodër, z Spiridon Bonatti, të veshur me kostum tradicional shkodran.

Familja Bonati kishte ardhur nga Korfuzi dhe ishte vendosur ne Shkodër. Disa të dhëna interesante rreth familjes Bonati gjenden në një libër të botuar në Itali për jetën e doktor Xhenaro [Gennaro] Simini [1812-1880], Giacinto Simini, “Një atdhetar nga Leçe në Shqipërinë osmane” [Un Patriota Leccese Nell’Albania Ottomana], nxjerrë nën kujdesin e Mirella Galletti, Parathënia e Franco Cardini, Argo 2011.

Dr.Xhenaro Semini që ka jetuar në Shkodër në shënimet e tij shkruan se origjina e Spiridon Bonatti, përndryshe italian nga Venediku, “me prejardhje e ndjenja” [f. 17, 99] ishte nga Venediku. Më parë Spiridon Bonati kish shërbyer në Prevezë si konsull britanik. Ai shërbeu për një kohë të gjatë në Shkodër si zvkonsull i Britanisë së Madhe.

Tetë vjet më vonë më 1856 një nga vajzat e tij Elena Bonati u martua me Dr. Xhenaro [Gennaro] Simini [1812-1880], që ishte vendosur në Shkodër pas vitit 1848. Ai bënte pjesë në rrethin e emigrantëve politikë që për t’i shpëtuar reaksionit burbon, … gjetën strehim të përkohshëm në trojet arbërore…përfshirë portet e Tivarit, Durrësit, Prevezës, Vlorës, për t’u ngulur më tej në Gjirokastër, Shkodër, Tiranë, etj. Shumica vijonin më tutje, në Ishujt Jonianë, Greqi, Dalmaci e Stamboll.

Elena Bonati lindi në Shkodër dhe ishte grua e nderuar dhe respektuar nga mbarë populli. Ata lindën pesë fëmijë: Guljelmin, Angjolinën, Gjiacintin, Atilion dhe Emilion. Vajza vdiq në moshë të re.

Nga viti 1842-1847 pranë konsullatës britanike punoi edhe Pashko Vasa si sekretar i kësaj nën konsullate. Gjatë punës së tij në këtë nënkonsullatë pati rast të njihte atdhetarë italianë, të cilët Burbonët i kishin dëbuar nga Napoli. Shumica e këtyre atdhetarëve italianë pajiseshin me dokumente identiteti të lëshuara prej komisarit britanik të ishujve jonianë, ndaj si emigrantë politikë gjenin si pikë kontakti nënkonsullatën britanike në Shkodër.

Këto kontakte dhe shkëmbime idesh me këta revolucionarë të përndjekur krijuan humusin ideor ku Pashko Vasa gjeti solidaritet kulturor dhe njohu idetë politike që mbizotëronin në Evropë.

Është e rëndësishme të bëjmë një vlerësim të disa zhvillimeve të përgjithshme, ku përfshihet jo vetëm Ballkani, por edhe pjesa tjetër e Europës, të cilat do të ushtronin një ndikim të rëndësishëm mbi aktivitetet revolucionare ku një vend të rëndësishëm zë formulimi dhe pranimi në shkallë të gjerë të ideologjive liberale dhe kombëtare. Pas kontakteve me këto ide, Pashko Vasa e braktisi punën nën nënkonsullatën britanike për të vajtur në Itali që të merrte pjesë, bashkë me internacionalistë të tjerë, në çlirimin e këtij vendi nga sundimet e huaja, me qëllim që “të rrokë shpatën italiane dhe të ngadhënjejë ose të vdesë me lavdi bashkë me italianët”.

Mesa duket në këto vite ai është njohur me Katerina Bonatin (Ninën), motra e Elenës me të cilën ai u martua më vonë më 23 maj të vitit 1861, në Stamboll. Katerina Bonati ishte vejushë e një oficeri garabildian Xhovani Montezi i vrarë në ekspeditën e Garibaldit në Itali më 1 tetor 1860.

Pashko Vasa kishte qenë më parë i martuar që më 1855 me një grua shqiptare për të cilën nuk ka të dhëna. Ata patën së bashku katër vajza dhe një djalë, ndër të cilët tri vajza dhe djali vdiqën në moshë të njomë, ndërsa vajza e katërt Roza, vdiq më vonë, por edhe ajo e re, në moshën 28–vjeçare.

Nga martesa me Katerina Bonattin i lindi vajza Tereza Teodolina Paskalina më 1864. Katerina Bonnati vdiq e sëmurë nga tuberkulozi, në vitin 1884 në Bejrut, ku Pashko Vasa është i emëruar një vit më parë, më 8 maj 1883, si Konsull i Përgjithshëm i Libanit.

Ndërkohë motra e saj, Elena Bonati vdiq më 30 shtator 1873 . Sipas dorëshkrimit, humbja e kësaj gruaje të virtytshme shkaktoi pikëllimin e Shkodrës mbarë. I shoqi i saj Dr Semini vdiq 7 vjet më vonë në 9 prill 1880. Në funeralin e tij morën pjesë autoritetet qeveritare, konsullore, kleri, qytetarë, malësorë, të krishterë dhe myslimanë, kurse arkivoli shoqërohej nga një trupë ushtarakësh otomanë të kryesuar nga kolonel Hodo Bej.

Ky ishte një nga aktivistët më të rëndësishëm të Lidhjes së Prizrenit në Shkodër. Ai ishte i biri i Mahmud beg Sokolit, në një familje me prejardhje nga viset e Sumës të vendosur në lagjen Dërgut në kohën e Pashallëkut të Shkodrës. Më 1876 u gradua kolonel i xhandarmërisë së Shkodrës, atëherë me titullin kullukçibash.

Pas ndodhive të Lidhjes së Prizrenit, kur skema e lëshimit të territoreve kaloi nga Plava e Gucia në Hot, Grudë e Kelmend sipas linjës Korti, Hodo begu u zgjodh kryetar i Komitetit të degës vendore të Lidhjes, me zëvendës Preng Bibë Dodën. Komiteti nxorri kushtrimin dhe Hodo Begu u priu 8.000 burrave për në Tuz, ku Hodo Begut i ishin bashkuar gati tërë oficerët e xhandarmërisë osmane.

Pas veprimeve në mbrojtjen e bajrakëve të Malësisë së Madhe, Hodo Begu u gradua pashë mirliva (gjeneral brigade) dhe nisi të punonte për mobilizim të përgjithshëm në të gjitha viset shqiptare, për punën e tij për autonomi nuk vonoi shumë dhe më 12 dhjetor 1880 Dervish Pasha i arrestoi dhe i nisi për në Stamboll.

Pas takimeve në Babu-serasqeri (Ministria e Luftës), burimet e kohës tregojnë se Sulltani donte t’i internonte në Erzurum, por ndërhyrja e ambasadorëve të shumtë bënë që mos të merrej ky vendim dhe të qëndronin në Stamboll. Hodo Pasha refuzoi për arsye shëndetësore emërtimin mytesarif i Damaskut. Sipas Bushatit e internuan në Erzinxhan, ku disa burime thonë se nga dëshpërimi u hodh nga pallati apo kështjella, burime të tjera kumtojnë se ndërroi jetë nga kolera, ose u ekzekutua më 1883.

Në krye të kortezhit ishte banda muzikore e qytetit dhe arqipeshkvi tetëdhjetëvjeçar. Kallja e trupit në dhé e Dr Seminit u shoqëria me breshëri të shtënash. [ff. 105-106].

Afërsia familjare e Dr Seminit me Pashko Vasën mund të ketë ndikuar në aktivizimin e tij politik në çështjen shqiptare në vitet e Lidhjes së Prizrenit. Pashko Vasa në shkurt 1878 u emërua si këshilltar i valiut të Kosovës, Qamil Pashës.

Pashko Vasa arriti në Kosovë në pranverë 1878. Ai ishte një nga organizatorët e Lidhjes së Prizrenit. Pandehet se është autor i memorandumeve të muajit mars të këtij viti drejtuar A.H Layard, ambasador i Britanisë së Madhe, pranë Portës së Lartë, dhe të memorandumit të datës 20 qershor, drejtuar përfaqësuesve të Gjermanisë, Austro-Hungarisë dhe Francës në Kongresin e Berlinit për çështjen shqiptare. Në memorandumin e fundit, midis nënshkrimeve të tjera, gjendet dhe ai i Pashko Vasës.

Si dihet Pashko Vasa është një nga formuluesit kryesorë të shqiptarizmit ideologjisë nacionaliste që kërkonte në fushën politike, të çlironte atdheun nga robëria e huaj shekullore dhe të formonte shtetin kombëtar shqiptar, të shtrirë në mbarë trojet shqiptare; në fushën shoqërore, të çlironte vendin nga marrëdhëniet e vjetëruara feudale dhe ta shkëpuste nga prapambetja politike, ekonomike dhe shoqërore duke vendosur rendin demokratik përparimtar, nën shembullin e vendeve të qytetëruara të kohës; në fushën kulturore, të çlironte masat nga prapambetja mendore dhe të shpejtonte zhvillimin e tyre arsimor, kulturor dhe shkencor me bazë gjuhën shqipe.

Si e tillë ajo do ishte një lëvizje revolucionare kombëtare me karakter çlirimtar, demokratik dhe iluminist. Idealet e vjetra revolucionare të Dr Seminit gjetën një ambjent pjellor në përpjekjet e shqiptarëve për të afirmuar kombësinë e tyre dhe betejave për të mbrojtur Plavën, Gucinë, Hotin dhe Grudën.

Dr. Semini, sipas dorëshkrimit, u lidh aq shumë pas vendit që i shpëtoi jetën aq sa e mbështeti “gjithmonë” pavarësinë e Shqipërisë nga Perandoria Osmane. Madje, pas pavarësisë së Italisë Simini nuk pranoi ofertat për poste qeveritare – sikurse përmendëm – ndërkohë që miku i tij, avokati Del Donno, u kthye në Itali dhe madje u zgjodh edhe deputet.

Aq shumë u njësua Simini me atdheun e ri sa u përfshi edhe në lëvizjen kombëtare shqiptare pas Kongresit të Berlinit me 13 korrik 1878. Sipas dorëshkrimit, “Gennaro Simini ishte një ndër krerët e lëvizjes së Lidhjes së Prizrenit dhe punoi që Kongresi i Berlinit të njihte pavarësinë e Shqipërisë nga qeveria turke” [f. 104].

Ky pohim është paksa i egzagjeruar pasi në dokumentacionin e degës së Lidhjes së Prizenit për Shkodrën nuk gjendet një e dhënë e tillë por ai duhet marrë në formën e pohimeve romantike që karakterizojnë kujtimet dhe shënimet e shekullit të XIX përsa i përket idealeve të lirisë kombëtare të popujve.

Shkodra si një nga qendrat më të mëdha administrative të popullsisë shqiptare në shekullin e XIX ishte kthyer dhe një qytet kozmopolit ku kishin gjetur strehë pikëpamjet e nacionalizmit romantik, shteformimit, rilindjes italiane e revolucionit të vitit 1848.

Skicimi i galerisë së personazheve historikë shqiptarë që ndërvepruan me botën evropiane është i vështirë pasi duhen gjurmuar tekste dhe autorë të shekullit të XIX, ndonjëherë dhe në dorëshkrime.

Gjithësesi tekste të tilla si të Lear apo Dr Seminit na lejojnë që të kemi mundësinë për të hedhur dritë mbi disa nga këta personazhe të rëndësishëm që mbizotëruan në jetën publike të Shkodrës si familja Bonati, Pashko Vasa, Dr Semini, Hodo Sokoli.

Ndërveprimet e tyre shoqërore shpesh herë ndikuan dhe në farkëtimin e identitetit shqiptar që vinte si në të gjitha rastet në Evropën Lindore si një shumësi e identiteteve të ndryshëm kulturorë.

Bibliografi:

1- Agron Alibali. NJË INCIDENT DIPLOMATIK NË SHKODËR – MARS 1865. www.peizazhe.com. dt. 13 Korrik 2021

2- Andre Hammond, The uses of Balkanism: Representation and Power in British Travel Writing, 1850-1914, The Slavonic and East European Review, Vol.82,No.3 (Jul.,2004).

3- Afrim Q. Karagjozi, Eduard Liri, Botimet Enciklopedike, Tiranë, 1997

4- Barbara Jelavich, The British Traveller in the Balkans: the Abuses of Ottoman Administration in the Slavonic Provinces, The Slavonic and East Review, Vol.33, No. 81 (June.,1955)

5- Kristo Frashëri, Historia e Qytetërimit Shqiptar, Akademia e Shkencave: Tiranë, 2008.

6- Ymer Jaka. Biibliografi. Pashko Vasa. Vepra I, Botimet Toena, Tiranë, 2009, fq 55-56.

Arben Iliazi/

81 vjetori i gjenocidit ndaj popullsisë çame

Thuajse 31 vite më parë, në vitin 1994, Parlamenti i Shqipërisë e shpalli 27 qershorin si ditën e genocidit ndaj shqiptarëve të Çamërisë. 27 Qershori i vitit 1944, shënon një nga ditët më të errëta të historisë kombëtare shqiptare. “2770 jetë njerëzore u masakruan barbarisht në shtëptitë e tyre, 68 fshatra u dogjën, 159 fshatra të tjerë u grabitën dhe rreth 30 mijë shqiptarë të Çamërisë u dëbuan nga tmerret e bandave paramilitare të Napoleon Zervës. Rreth 2900 të tjerë vdiqën nga uria, etja dhe sëmundjet në një rrugëtim biblik drejt Shqipërisë dhe ata sot prehen në varrezat e Kllogjerit.

Të vërtetën e masakrave na e zbulon, dashur pa dashur, kronisti i Napoleon Zervës, Miridhaqi. Citojmë nga libri i tij “Agones Tis Filisi Ethiqi Antistasi EDES-EOEA”, 1941-1944, Athinë 1952,f.191: “Për pastrimin e gjithë krahinës (Çamërisë) nga çamët u caktuan Komanda e Përgjithshme nën udhëheqjen e Agoras dhe Gallanit, sidhe 11 Batalione të komandës së përgjithshme”. Historiani Jani Shara në librin (Istoria perihois Igumenicas 1500-1950, Athinë 1985, F.205) shkruan: “Ditën e parë të shpalljes së luftës, Metaksai i arrestoi gjithë myslimanët çamë dhe i internoi në Ishujt e Egjeut. Ky veprim i tij ishte një gabim i madh, sepse në këtë rast elementin mysliman e vendosi në kampin armik. (faqe 607). “Njerëzit e ndershëm grekë, nuk ishin dakord për veprimet e ndërmarra nga qeveria greke ndaj çamëve. Po ky autor vazhdon: “Vendimi se shqiptarët çamë do të bashkëpunonin me okupatorin bazohej vetëm në hipoteza”. (f.618). “Çamët, që ishin ushtarë në ushtrinë kombëtare greke, kërkuan armë për të luftuar okupatorin, por nuk u dhanë, veçse kazma e lopata”. (f.606).

Edhe shkrimtari dhe historiani grek Niko Zhango, në librine tij “Imperializmi anglez dhe lufta e popullit grek për liri”, jep dëshmi rrëqethëse: “Nuk është e mundur të jepet numri i saktë i shqiptaro-çamëve të Paramithisë që u ekzekutuan në grupe ose veças, sepse në këtë qytet kishin gjetur strehë edhe shqiptaro-çamëtë fshatrave përreth, por dua të theksoj atë çka më thanë edhe edhesitët (zervistët) nga ato çka mbajnë mend: “Më 27 qershor mbasdite u përhap nëpër shtëpitë e Paramithisë një hije e zezë. Andartët, me pushkë në dorë, hynin në shtëpitë e shqiptaro-çamëve dhe bënë atë që menduan dhe si deshën”. Zhango vazhdon: “Nga sa munda të mbledh mund të shikojmë fytyrën tonë në pasqyrën e historisë. Do të duhet të na vijë turp për të gjitha ato që nuk ngjajnë me krenarinë e popullit tonë dhe të krenohemi me vepra trimërie. Therjet e grave dhe të fëmijëve nuk përputhen me zemrën e madhe të popullit të Epirit, i cili do që në histori të mbetet i pastër e trim.” (f.87).

Me poshtë, po ky autor, thotë: “U ekzekutuan 18 veta te Përroi i Karjotit, 11 veta në Shën Panaja, 27 veta poshtë vendit të 49-ve dhe shumë të tjerë në shtëpitë e tyre, në rrugë e kudo që gjendeshin. U ekzekutua Hamdi Demi (me tre djemtë), Lih Pronjo (e veja e Azem Pronjos), Isuf Pronjo, Qazim Rexhepi, Salih Hafuzi dhe djemtë (Tati, Nuhu dhe nipi Haki Myftari), Meko Pronjo, motra e Lihut (të cilën e kryqëzuan me gozhdë). Bile vranë lypsarin bari, Dautin, i cili s’ishte në gjendje për asgjë , veçse tregonte mungesën e tij mendore dhe ia bënë rrobat copë e cikë. Ekzekutuan Myftiun (Hasan Avdullanë) me gruan dhe fëmijët”, (faqe 90-91). “Vranë Muharrem Bollatin me të birin, Brahon 12-vjeçar, dhe me të shoqen.Të shoqen e Rahmi Nurit, Sanijen,e dogjën të gjallë. Ekzekutuan Harun Iljazin, 14 vjeç, Agako Bollatin, Beqir Hysenin, Xhelal Bollatin dhe te birin, Fuatin. Qani Bollatin dhe të birin 11 vjeç. Djalin e Tahir Bilit, 8 vjeç. Rexho Berberinme gruan dhe vajzat, 8-10 vjeç. Avdo Himen dhe Abedin Bakon, Fejzo Bakiun, Rexhep Breken, Vesel Breken, gruan e Nuhut të Asim Dinos, me vajzën dhe djemtë (13 vjeç Lutfiu dhe 10 vjeç Asimi) fëmijët e vajzës.Omer Muratin, Omer Merxhushin, Vëllezërit Esat, Emin, dhe Enver Elezi. Met Elezin, Haxhi Shehun. Djalin e Agako Beqo Sadikut (Nedinin, 11 vjeç). Malo Kekeçin e therën si në oborrin e shkollës. Çafa dhe Haki Milen, Malo Salicën, Avdulla Salicën 17 vjeç, Hajri Kupin dhe shokun e tij Mustafa, Kupin e Dem Beqirit, Maksut Beqirin me të shoqen etj. (f.258-259).Në shtëpinë e Sali Hafuzit vdiqën mbi 30 fëmijë nën 3 vjeç.

Kurse pranë shtëpisë së Sali Hafuzit, shtëpia e Sulo Tarës, Zervistët ndanë një grup vajzash dhe nusesh të reja dhe i mbajtën në atë shtëpi për një natë, vetëm për një natë. Ne dëgjonim ulërimat e tyre…Të nesërmen i çuan edhe ato në shtëpinë burg të Sali Hafuzit. Jani Sharra tregon për masakra të tjera në faqet e librit që treguam më sipër (670.270.668, 87 etj.). (Në Filat, Vanër të Filatit, Zervistët vranë 65 çamë dhe të tjerët i hodhën nga ura e Nacit. Në Margëlliç gjetën të paralizuar Qamilin me gruan e tij, të cilët i vranë. Në Karbunarë gjithë çamët që u gjetën u hodhën nëpër kanale të vrarë. Vranë 3 vajza tëMuharrem Agushit, nusen e Hantos dhe Ajishe Agushin. Në Pargë shqiptaro-çamët e pambrojtur tek anglezët. Këta i dorëzuan te zervistët qëi pushkatuan në Kalanë e Pargës).

***

Ende sot, pas 81 vitesh, Çështja Çame përbën një plagë të historisë sonë kombëtare, një dhunim të rëndë të drejtave universale të njeriut. Është e papranueshme që sot e kësaj dite mbi anëtarët e komunitetit çam vazhdojnë pasojat e gjenocidit, duke bërë shkelje flagrante të të drejtave të njeriut, siç është lëvizja e lirë (pengimi i të moshuarve), mosgëzimi i pronës dhe kthimit në vendlindjen e të parëve të tyre. Greqia shkel Konventat Ndërkombëtare, të nënshkruara nga vetë ajo.

Ligjet, Aktet dhe Konventat Ndërkombëtare, në të cilat Republika e Greqisë është pjesë dhe i ka firmosur, nuk mund të parashikojnë diskriminime të padrejta, drejtpërdrejtë ose tërthorazi, për shkaqe të tilla si: gjinia, raca, feja, etnia, gjuha, bindjet politike, fetare, statusi i pronësisë etj.

Greqia, si anëtare e Këshillit të Europës, ka ratifikuar Konventën Europiane të të Drejtave të Njeriut e, megjithatë, ajo vazhdon të shkelë të drejtat e shqiptarëve të Çamërisë, duke i akuzuar pa të drejtë si “bashkëpunëtorë të nazifashizmit”. Në pikën 2 të nenit 6 të kësaj Konvente thuhet: “Çdo person i akuzuar për një shkelje të ligjit, prezumohet i pafajshëm deri sa fajësia e tij të provohet ligjërisht”. Në fakt, pafajësia e çamëve është provuar ligjërisht nga Gjykata e Diktimit të Janinës, në shkresën me numër protokolli 1837, datë 29 shtator 1976, dërguar Ministrisë së Rendit Publik, Drejtorisë së Shërbimeve Kriminale në Athinë.

Qeveritë shqiptare, njëra pas tjetrës, pajtohen me heshtjen zyrtare, ndaj ky problem mbetet i pazgjidhur ende sot, pas 81 vitesh. Heshtja zyrtare 45-vjeçare e komunizmit, krijoi një boshllëk në zgjedhjen e këtij problemi. Por edhe qeveritë shqiptare postkomuniste asnjëherë nuk e kanë ngritur çështjen Çame si një çështje dypalëshe, për një zgjidhje paqësore e të drejtë. Qeveritë e Greqisë dhe Shqipërisë duhet ta trajtojnë atë seriozisht. Gjithashtu duhet të shmangen veprimet që minojnë parimin e reciprocitetit dhe rregullat e fqinjësisë së mirë ose retorikën për çështje jo-ekzistuese.

Kuvendi i Shqipërisë më 8 prill 2004 miratoi edhe një rezolutë për çështjen çame, e cila hyri në fuqi pas botimit në fletoren zyrtare nëntë vite pas miratimit. Në kohën e miratimit, rezoluta vlerësonte se është koha që çështja e të drejtave të shtetasve shqiptarë me origjinë çame të rimerret në shqyrtim nga të dy palët, konkretisht nga Shqipëria dhe Greqia.

Rezoluta ngarkon Qeverinë e Republikës së Shqipërisë që këtë rezolutë t’ua bëjë të njohur qeverive dhe institucioneve ndërkombëtare që mund të kontribuojnë në zgjidhjen e problemit.

Shtetet me të vërtetë demokratike e njohin faljen. Forumet e larta ndërkombëtare, Europa dhe SHBA-të, duhet të kontribuojnë në gjetjen e një zgjidhjeje të çështjes çame.

Universiteti “Fan S. Noli” – Korçë/

Në Universitetin “Fan S. Noli” u përurua libri i autorit, dr. Pashko R. Camaj me titull “Porosia e kullës”, në një takim letrar të organizuar nga Fakulteti i Edukimit dhe Filologjisë në bashkëpunim me Shtëpinë Botuese “Onufri”.

Takimin e hapi përgjegjësi i departamentit të Gjuhës dhe Letërsisë, prof. as. dr. Eris Rusi, i cili u uroi mirëseardhjen pjesëmarrësve në takim: pedagogë dhe studentë të FEF, poetë, shkrimtarë e dashamirës të librit, si dhe të ftuar të tjerë. Ai i njohu ata me dr. Camajn jo vetëm si autor i librit, por edhe si sekretar i Federatës Panshqiptare “Vatra” në New York, SHBA.

Në fjalën e saj, dekania e FEF, prof. as. dr. Jonela Spaho theksoi se nëpërmjet porosisë së Kullës, malësorët dhe shqiptaro-amerikanët në përgjithësi të mund të ruajnë trashëgiminë dhe amanetin shekullor të brezave arbërorë edhe në Amerikën e largët. Ajo tha se ky libër emocionues është një rrëfim mbresëlënës i jetës së autorit. Realizimi i ëndrrës amerikane dhe malli, dashuria e dhimbja për atdheun e të parëve.

Vlerësime për librin përcolli edhe drejtuesi i Shtëpisë Botuese “Onufri”, z. Bujar Hudhri, i cili u ndal edhe në disa momente të veçanta nga puna me autorin, duke e çmuar për talentin dhe modestinë që e karakterizon.

Më pas, pedagogu, dr. Ilir Shyta u ndal në disa momente të veçanta të këtij libri me përmbledhje tregimesh të vërteta mbi përvojat që autori, motrat, vëllezërit dhe të afërmit e tij kanë kaluar nga fëmijëria e deri në ditët e sotme.

Falënderime të sinqerta përcolli për këtë organizim edhe vetë autori dr. Pashko R. Camaj, i cili në këtë takim u nderua edhe me dy vlerësime të veçanta. Një vlerësim nga Klubi i Shkrimtarëve “Bota e re”, Korçë, si dhe nga Fakulteti i Edukimit dhe Filologjisë, ku Dekania i dorëzoi atij Certifikatën e Vlerësimit me këtë motivacion: “Në vlerësim të kontributit të tij të vyer profesional dhe angazhimit të plodhur publik, që kanë ndihmuar në rritjen e vlerave të komunitetit shqiptar në SHBA. Si sekretar i Federatës Panshqiptare “Vatra”, dr. Camaj ka dëshmuar përkushtim të veçantë ndaj ruajtjes dhe promovimit të kulturës shqiptare në Diasporë”.

Takimi vijoi me diskutime nga të pranishmit, të cilët treguan interes për shkrimin e këtij libri dhe rrëfimet e autorit, duke sjellë edhe momente nga jeta e përvojat e tyre larg atdheut.

Autori, dr. Pashko R. Camaj dhe drejtuesi i Shtëpisë Botuese “Onufri”, z. Bujar Hudhri zhvilluan më pas një takim edhe me rektorin e Universitetit “Fan S. Noli”, prof. dr. Lorenc Ekonomi, ku diskutuan për mundësitë e bashkëpunimit në të tjera veprimtari.