Today, a Prishtina court found Zivojin Nesić guilty of committing acts of sexual violence during the war in Kosovo. This marks the second conviction for such a crime in more than two decades after the conflict.

Nesić was arrested in North Mitrovica, where he lived during and after the war. His conviction came after the testimony of eyewitness, as court records show, and the survivor was referred by Mrs. Vasfije Krasniqi Goodman, an advocate of war rape survivors. The Kosovo NGO KRCT – Kosova Rehabilitation Centre for Torture Victims that works with wartime survivors of sexual violence.

The indictment coincides with the recent release of The Strongest Link: An Oral History of Wartime Rape Survivors in Kosovo (Oxford University Press, 2025) by Anna Di Lellio and Garentina Kraja. The book features stories of 20 women who survived weaponized rape during the Kosovo War (1998–1999). Through personal narratives, the book highlights their experiences of terror, resilience, and bravery amid ethnic cleansing and state repression.

Co-author Anna Di Lellio, Adjunct Professor in the Master of Arts in International Relations (MAIR) program at New York University, is also a co-founder of the @oralhistorykosovo

Garentina Kraja is an indepedent researcher and consultant, a former Political Adviser to the President of Kosova.

Prof. dr. Begzad Baliu

Universiteti i Prishtinës “Hasan Prishtina”/

Në historinë e kulturës shqiptare të gjysmës së dytë të shekullit XX është një numër, në dukje të parë krejt simbolik, por tepër përmbajtjesor i studiuesve, intelektualëve, krijuesve dhe ambasadorëve të botës shqiptare në Lindje e në Perëndim të Europës dhe madje në Azi, i cili ka dhënë kontribute të jashtëzakonshme për krijimin e pamjes sa më të plotë dhe sa më relevant i historisë dhe të sotmes së shqiptarëve në ato vende dhe më tej. Pjesa më e madhe e tyre sot kanë perënduar apo janë në moshë të tretë. Për shkak të krijimit të situatave të vështira në jetën shqiptare në fund të shekullit XX (Lufta për çlirimin e Kosovës dhe tranzicioni i gjatë i kalimit nga diktatura në demokraci, në Shqipëri), nderimin për ta e për kontributin e tyre ende nuk e kemi bërë në kontekstin që e meritojnë dhe në përmasat për të cilat obligohemi.

Kjo ka ndodhur në mënyrë të veçantë për ata intelektualë, të cilët vinë nga shtetet me ndikim të vogël në ish-Lindjen komuniste (Rumania, Polonia, Sllovakia etj.), për disa studiues e intelektualë që vinë nga Rusia (kryesisht nga radhët e albanologëve) dhe të tjerë që vinë nga shtete me ndikim jo shumë të madh në rrjedhat politike e strategjike ndërkombëtare (Bullgaria, Greqia, Holanda, Suedi, Libani, Turqia etj.). Kjo mund të thuhet në mënyrë të veçantë për albanologun, shkrimtarin, përkthyesin, intelektualin, publicistin e ambasadorin e çmuar të shqiptarëve në Suedi, Z. Ulmar Qvick, përkushtimi i të cilit për shqiptarët, historinë e tyre, zhvillimet politike dhe gjendjen e sotme kap rrafshe shumëdimensionale në kontekstin historik dhe komplementar në kontekstin përmbajtjesor.

I shquar për një kohë të gjatë angazhimesh ndaj Shqipërisë dhe shqiptarëve, në vendin e tij, në kulturën shqiptare, me mërgatën shqiptare dhe me fatin e tyre në kohë diktature (Shqipëri) e pushtimi (Kosovë), në kohë tranzicioni demokratik (Shqipëri) e lufte (Kosovë e Maqedoni të Veriut), në fushë të traditës kulturore e të gjendjes së sotme, ai, si rrallë të tjerë bashkëkohës të tij, ka kurorëzuar atë traditë albanologësh suedezë të tre shekujve të fundit nga Prof. Dr. Erik Hans Tunman (shekulli 18), te “Anna Lindh, Dag Selander, Göran Wassenius, Lars Leijonborg, Ulla Gustafsson, Örjan Storesjö dhe shumë të tjerë”. (13) Nuk është e rastit prandaj pse me emrin e tij lidhen disa vëllime veprash për Shqipërinë, Kosovën, shqiptarët dhe fatet historike e bashkëkohore të tyre, për gjuhën, letërsinë, kulturën, përkthimin dhe dimensione të tjera të paraqitjes së tyre. Pra, me botimin e veprave të tij personale dhe me përkthimin e botimin e gjuhës, letërsisë dhe kulturës shqiptare në Shqipëri, Kosovë, Suedi e më tej.

Ky vëllim sjell një përmasë tjetër të portretit të tij, të bëmave e ndihmesave të tij. Si rrallë ndonjë tjetër deri më tash, ky vëllim përfaqëson një përmbajte të pasur tekstesh nga më të ndryshmet, përkushtuese e të përkushtuara për autorin dhe për të tjerët, prandaj jo rastësisht është bërë një përpjekje fatlume e autorit të veprës Z. Fetah Bahtiri, që brenda librit të bëjë një sintezë paraprake të tyre, në kontekstin hapësinor (gjeografik), në raport me zhvillimet historike (kronologjike) dhe në raport me pasurinë përmbajtjesore të teksteve të përfshira (sintetike).

Sikur mund të shihet, vëllimi hapet me një Parathënie dhe mbyllet me Biografinë e autorit të vëllimit, ndërsa brenda tij tekstet janë sintetizuar në dymbëdhjetë kapituj. Në kapitullin e parë është sjellë një histori e shkurtër e disa prej personaliteteve shkencore, politike e kulturore, pa të cilët nuk mund të shkruhet historia e gjuhës së popullit shqiptar dhe historia politike e kulturore e çështjes shqiptare në Shqipëri e në Kosovë. Disa prej tyre këtu sillen me nga një biografi përfaqësuese, si: Anna Lindh (21), Dag Selander (24), Prof. Dr. Erik Hans Tunman (26), Göran Wassenius (28), Lars Leijonborg (30), Margareta Viklund (32), Ulla Gustafsson (34), Örjan Sturesjö (35). Me këtë kapitull, Z. Fetah Bahtiri, besojmë se ka hapur një kapitull të ri në kërkimet shkencore në hapësirën suedeze, duke filluar me profesorin e shkollës gjermane, indoeuripanistin Tunman, të cilin dikur e kishim referencë te vepra e Profesor të madh Eqrem Çabej, te pasardhësi i tij Nelson R. Çabej, te sintezat e Profesor Shaban Demiraj, te projekti fundamental i historianit të albanologjisë Profesor Jup Kastrati (i cili në Historinë e albanologjisë (I) këtij personaliteti i ka kushtuar pesëmbëdhjetë faqe), te studimet e Skënder Gashit në Kosovë e të tjerë.

Një kapitull më vete merr biografia e pasur dhe e paraqitur këtë në përmasa shumëdimensionale, në raport me formimin e tij, familjen, kohen, hapësirën dhe jetën e veçantë të tij. Në vazhdim sillet po kaq e plotë edhe veprimtaria me interes për individualitetin e tij dhe botën shqiptare, duke u ndalur në mënyrë të veçantë te veprat dhe bëmat kryesore të tij: ditari i zemrës, gramatika suedeze, përkushtimin ndaj Kosovës, angazhimin e tij në lëvizjen kombëtare shqiptare, si dhe tekstet bashkëkohësve të tij shqiptarë, Riza Sheqiri, Liri Loshi, Shefki Oseku etj., me të cilat është nderuar puna e tij, po edhe tekstet e tij në fushë të komunikimit, përkthimit të krijimtarisë së tij, tekstet për Ismail Kadarenë, Antonio Belushin etj.

Në kreun e katërt janë përfshirë tekstet kërkimore, historike dhe analizat e studiuesit Ullmar Qvickut, formësuar në dy rrafshe: Suedinë dhe suedezët në veprat e shkrimtarëve shqiptarë, si dhe shqiptarët, gjuhën shqipe dhe fatin e disa personaliteteve shqiptare pas Luftës së Dytë Botërore. Madje mund të themi në këtë rast se tri janë rrafshet kërkimore të këtij kapitulli, pavarësisht numrit të madh të temave dhe pavarësisht gjuhës në të cilën janë shkruar disa prej tyre. Suedia dhe suedezët në letrat shqipe, fati tragjik i intelektualit Anton Harapi pas Luftës së Dytë Botërore dhe historia e njësimit të shqipes standarde, me referencë zhvillimin e saj gjatë gjithë shekullit XX: Kongresin e Manastirit, Komisinë Letrare të Shkodrës dhe Kongresin e Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe (1972). Edhe në kapitullin vijues pothuajse është ruajtur kohezioni tematik i temave, por tashmë ato marrin përmasa më gjithëpërfshirëse qoftë në rrafshin gjeografik të etnisë (fatin e shqiptarëve jashtë kufijve politikë të Shqipërisë, përkatësisht gjendjen politike të Shqiptarëve në Maqedoni), qoftë në rrafshin tematik të përmbajtjeve, sikur është aktiviteti në fushë të arsimit dhe pretendimi për krijimin e një Katedre të Albanologjisë në Suedi, në një kohë që emigracioni i shqiptarëve atje përfaqëson një elitë të rëndësishme kulturore, intelektuale e shkencore.

Ngritja e institucioneve arsimore akademike e shkencore atje do të sillte një dimension të rëndësishëm të zhvillimit të tyre, jo vetëm në kontekst të socializimit brenda hapësirës suedeze po edhe në shërbim të atdheut prej nga kanë ardhur. Nuk është e rastit që ky kapitull mbyllet me një shembull të përvojës së tij.

Një vend të rëndësishëm në këtë vëllim të pasur e domethënës zënë artikujt publicistikë dhe diskutimet e tij mbi marrëdhëniet shqiptaro-serbe, në një periudhë shumë të rëndësishme për zgjidhjen e fatit të Kosovës, përkatësisht marrëveshjeve shqiptaro-serbe përmes gjuhës së armëve dhe dialogut politikë. Ata që i kanë dëgjuar këto diskutime dhe ata që do t’i lexojnë ato në këtë vëllim, do të mund të kuptojnë ligjërimin paravajtës së këtij personaliteti dhe vërejtjet e tij dhënë personaliteteve e grupeve të caktuara serbe në lidhje me Kosovën, si një proces i pakthyeshëm politik në pavarësinë e saj.

Një kapitull më vete përbëjnë tekstet shumë domethënëse të vlerësimit të dhjetëra autorëve shqiptarë për Kvikun. Në radhë të parë kemi të bëjmë me dy vepra përfaqësuese të jetës dhe bëmave të tij. Fjalën e kemi për librin e studiuesit Ulmar Kvik Më shumë heroizma se sa grurë, përkthyer në gjuhën shqipe nga Hajdin Abazi dhe për monografinë Miku i madh i shqiptarëve Ullmar Qvick, me autorë Fetah Bahtirin, i cili me punën e tij të shumanshme e ka ridimensionuar plotësisht kontributin e këtij studiuesi, intelektuali e ambasadori të shqipes e shqiptarëve në Veri të Globit. Të kësaj natyre janë edhe një numër simbolik i intervistave të përfshira këtu, nga ato intervista të shumta, të cilat ai ia ka dhënë radios, televizionit e mediave të tjera të shkruara, prej të cilave mund të krijohet një pamje mjaft e pasur e angazhimeve të tij në jetën kulturore, arsimore, shkencore e sidomos politike. Po kështu mund të thuhet edhe për angazhimet e tij me artikuj për radiot në hapësirën suedeze, radiot ndërkombëtare e sidomos radion shqiptare. Nëse në fillim intervistat e tij kishin karakter personal e përcaktues, artikujt e botuar në vazhdim përfaqësojnë një fushë me interes për kulturën e komunikimit dhe historinë e radios në një periudhë historikisht të gjatë dhe gjeografikisht të hapur ndërkombëtarisht.

Vepra mbyllet me dy kapituj pasionesh të Ullmar Qvickut. Pasionin prej koleksionisti të pullave postare, dhe interesimin për insektet. Nëse koleksionistët e pullave postare përgjithësisht nuk janë të rrallë, interesimi i tij për insektet përfaqëson një individualitet të veçantë dhe gati të panjohur e të habitshëm në botën shqiptare, gjë që, besoj, nuk mund të them edhe për hapësirën suedeze. Në rastin e parë kapitulli mbi interesimin e tij për pullat postare pasurohet edhe me dy artikuj mjaft me interes, ai për natyrën e letërkëmbimit me Kosovën, prej nga sillet një histori e këndshme komunikimi, si dhe tjetri mbi pasionin fëmijëror të Ismail Kadaresë për pullat postare.

Vepra e studiuesit Fetah Bahtiri, Ulmar Qvick – Albanolog Plus, ndoshta mund të quhej Ulmar Qvick – më shumë se një albanolog, mbyllet me disa opinione të miqve të tij për Ullmar Qvickun, personalitetin dhe veprën e të cilit e kanë vlerësuar jo njëherë dhe e kanë nderuar shumë herë e në shumë raste angazhimi prej qytetari, intelektuali, studiuesi, përkthyesi, gjuhëtari e albanologu. Fjala është për vlerësimin e Hysen Ibrahimit, Sokol Demakut, Hamit Gurgurit, Bedri Pacit etj., të cilat në këtë rast nderojnë jo vetëm jetën dhe veprën e Ullmar Kvikut po edhe punën dhe veprën e mikut të tyre Fetah Bahtirit, të cilën po e përurojmë, këtu ku frymon më mirë se askund tjetër, në Kosovë, në të vërtetë në Mitrovicë.

Gjeneral ® Piro Ahmetaj/

Pothuaj një javë më parë Presidenti i USA, Donald Trump u ngjit triumfalisht në podiumin e West Point, ku dhe mbajti një fjalim të zjarrtë me moton: ʺme krenari hyjnore dhe besim të çeliktë për Amerikën e mdhe”. Fjalimi i Tij ishte një përzierje Shakespiriane e Henry V-ërt: “Betejat janë të pashmangshme, por fitorja është e sigurt”, që ngriti peshë jo vetëm zemrat e kadetëve që diplomoheshin oficerë të ushtrisë së USA.

Fjala e Tij ishte e mbushur me anekdoda motivuese dhe kritika ndaj administratave të kaluara, por dhe për rolin e ushtrisë në mbrojtjen e kufijve kombëtarë. Plot emocione dhe krenari, Trump i’u drejtua kadetëve të West Point: “ju jeni luftëtarët dhe fitimtarët e Amerikës së pakonkurrueshme dhe të pamposhtur“, duke nënevizuar rolin kritik në modernizimin e fuqisë ushtarake të SHBA-ve.

“Ju jeni gjenerata e Amerikës së Artë“. Fjalimin e filloi si një valë e ngadaltë, por që rrezatonte besim dhe fuqi në çdo fjali. Me timbrin e Tij të pazëvëndësueshëm: “një përzierje midis një tregtari të vjetër të Manhattanit dhe një Strategu të luftës”, iu drejtua djemve dhe vajzave të ushtrisë së Amerikës si një baba/Mbret i moshuar që jep mësimet e fundit para se ata te nisen në betejën hyjnore: “Ju jeni fituesit. Çdo njëri nga ju është fitimtar. Nga sot ju bëheni pjesë e rrugës së lavdisë Amerikane, rruga që ka përshkruar Eisenhower, Patton, Schwarzkoph, etj”!  

“Ju zgjodhët një jetë në shërbimi ndaj atdheut“. Ju mund të kishit shkuar në Wall Street, por zgjodhët çizmet dhe uniformat”, duke shtuar se: “ ky është shërbimi më i lartë ndaj atdheut. “Duajeni atë që keni zgjedhur të bëni. Nëse nuk e doni, nuk do të jeni të suksesshëmʺ. Ai vuri në dukje edhe sukseset akademike dhe të klasës 2025, duke evidentuar 26 studentë me arritje ekselente dhe 4 shkencëtarë të nivelit Rhodes.  

“Ushtria jonë është dhe do të mbetet më e fuqishmja në historinë e njerëzimit”. Presidenti Trump shprehu krenarinë për buxhetit ushtarak (1 Trilion $ në 2025), më i madhi në historinë e SHBA.  Ai vlerësoi se gjithësesi mbeten kritike investimet në teknologji, raketat hipersonike, dronët, inteligjencën artificiale, si dhe sistemet/kupolën e mbrojtjes raketore (Golden Dome). “Raketat hipersonike? ne i shpikëm. Por na i vodhën. Dhe e dini kush? Rusët”. Por pastaj, me një buzëqeshje fitimtare, shtoi: “Por tani, ne po i ndërtojmë ato përsëri. Dhe do të jenë më të shpejta, më vdekjeprurëse, dhe më të pamposhtura”! 

“Ushtria nuk është për SHOW as për vallëzim, ajo është për të mposhtur armikun“. “Ushtria jonë nuk do të jetë kurrë një laborator ideologjik, pasi Ajo ka për mision: “të dominojë, të shkatërrojë, të fitojë”. Ai kritikoi ashpër administratën paraardhëse dhe ideologjitë që e largonin ushtrinë nga misioni i saj.

“Kur humbet momentum-i, humbet gjithçka“. Trump solli në kujtesën e Kadetëve që lavdia është si një kalë i egër që duhet kapur për freri. “E dini historinë e Bill Levitt? Një herë ai ishte mbreti i ndërtimeve dhe gratgrataçielave. Por më vonë humbi gjithçka. Pse? Sepse humbi momentin, i cili është gjithçka, miqtë e mi. Mos e humbni kurrë atë.”  Merrni përsipër rreziqe, të jeni krijues dhe të bëheni ndryshe, sepse historia nuk është shkruar asnjëherë nga të bindurit verbërisht, ishte mesazhi i Tij.

“Ricky McMahon dhe unaza që lidh brezat“. Kulmi emocional ishte kur Trump ju drejtua Kadetit Ricky McMahon, i cili mbarte me vete një trashëgimi të rëndë lavdie: “Ju do të trashëgoni më tej kujtimin e atyre që ranë për Amerikën e madhe” – i tha Presidenti Rickit. “Babai yt ra martir në Afghanistan. Tani, unaza e klasës së tij është shkrirë bashkë me 87 të tjerat, për të formuar unazat tuaja. Kjo unazë nuk është thjesht metal. Ajo është kujtimi i atyre që ranë që ju të mund të qëndroni fort” …!. “Kurrë mos u dorëzoni. Kurrë mos u përkulni. Nëse bëni këtë, Amerika do të jetë më e fortë se kurrë.” 

Kritikë ndaj politikave të kaluara. Trump i sheh kadetët jo si vetëm si ushtarë, por si fitimtare të një epoke që Ai e quajti “Epoka e Artë”. Dhe me një gjest teatral, i ftoi ata të ngrinin dorën e djathtë dhe të betoheshin: “Kurrë mos u dorëzoni”, çka ishte një mesazh përmbyllës, betim dhe një urdhër Suprem në të njëjtën kohë.

Episodi që ngjalli të qeshura, ishte një gjetje simbolike ndaj dështimeve njerëzore, një mesazh që edhe më të fortët shpesh dështojnë dhe kanë nevojë për një fillim të ri. “Secili e meriton një shans të dytë”, tha ai. Si epilog, Trump e përdori West Pointin si skenë për të promovuar një vizion të fuqisë ushtarake duke kombinuar krenari kombëtare, si dhe duke perseritur edhe më qartë: “Amerika e para, sepse do vijojë të ketë fuqinë ushtarake me të pakonkurrueshme dhe të pamposhtur“.  Në përmbyllje, si një aktor që e di se si të largohet nga skena, Trump përfundoi me një shaka: “Tani po kthehem në Washington për tu marrë vesh me Rusinë dhe Kinën. Dhe e dini çfarë? Ne do t’ia dalim”. Pra, nuk ishte thjesht një adresim ceremonial. 

Më poshtë edhe 5 mesazhet kryesore që mund të nxjerrim nga ky fjalim historik në West Point:

Mesazhi nr. 1: Ky fjalim mbart vizionin dhe vendosmërinë e SHBA-ve që Presidenti Trunp do të konfirmoje në Samitin e NATO-s që do të zhvillohet në Hagë në 24-26 Qershor: “NATO nuk do të jetë kurrë më një klub diplomatësh por një fuqi e vdekjeprurëse, për paqen, sigurinë dhe interesat Auro-atlantike”, duke ju rikujtuar Homologëve të 31 vendeve   të NATO-s “qasjen e fortë” për peshën (burden sharing), si dhe presionin për të rritur buxhetin e mbrojtjes nga 2% në 3% të GDP apo edhe më shumë! 

Mesazhi nr. 2: “Neo-Stalinistët, Kim-Jong, Shtetet apo Organizatat Terroriste, jo vetëm vijojnë të kërcënojnë sovranitetin e Ukrainës martire, paqen në Lindjen e Mesme, por edhe rendin global, kohezionin, kufijtë, vlerat demokratike si dhe interesat dhe fuqinë e Aleancës Euroatlantike (SHBA/NATO/BE)”. 

Mesazhi nr. 3: Paqja, stabiliteti demokratik si dhe axhenda e integrimit të 6 vendeve të Ballkanit Perëndimor mbeten të kërcënuara jo vetëm për shkak të luftës neo-naziste në Ukrainë; jo vetëm për shkak të interesave të Moskës, por për shkak të demokracisë fasadë, politikanët dhe pushtetarët (Dodikët) e korruptuar, mungesa e kohezionit mes vendeve të BE dhe rikthimi i frikshëm te gara e armatimeve në Rajon.

Mesazhi nr. 4: përfshi/përtej arsyeve të sipërpërmëndura edhe RSh ka nevojë kritike të modernizojë konceptin, strukturat, kapacitetet dhe aftësitë operacionale të Forcave të Armatosura. Por rritja e buxhetit të mbrojtjes nga 2% në mbi 3% deri 2030 nuk është kurrësesi “për ta marrë me të mirë Presidentin Trump as për ti bërë qoka-sulltanate familjes së Tij”; por mbi gjitha një domosdoshmëri për të modernizuar kapacitetet dhe fuqinë/efiçencën e Institucioneve, Agjencive të sigurisë dhe mbrojtjes kombëtare në përmbushje të misionit kushtetues, pra: “për të mbrojtur integritetin territorial (neni 5); zhvilluar interesat gjeopolitike të RSh në Rajon si dhe për të “merituar me dinjitet karrigen” në tavolinën e NATO-s.

Mesazhi nr. 5: reformat për modernizimin e Sistemin e Sigurisë dhe Mbrojtjes Kombëtare (SS&MbK) kanë domosdoshmëri jetike për gjithëpërfshirje, konsensus sa më të gjerë, harmonizimin demokratik të pushteteve kushtetuese si dhe kohezionin e mbarë- shqiptarëve ndaj interesave kombëtare.

Fatkeqësisht zgjedhjet e 11 Majit, me 140 deputet e emëruar në borderonë e kuvendit, blinduan Sulltanatën e Kryetarëve të Madhërishëm duke përdhosur pluralizmin, besimin te vota e qytetarëve, demokracinë, Institucionet, balancat demokratike të pushteteve si dhe p’shurrur Republikën Parlamentare. Nga ana tjetër e Kombit, mos-zgjedhja e krizës politike, pra e Kryetarit Kuvendit mbas 25 raundesh (?!?), për shkak të këmbënguljes bollshevike dhe përdredhjes marksiste rreth një Emri, e vendos në pikëpyetje kritike në mos qesharake stabilitetin demokratik si dhe përpjekjet shtet-formuese të Republikës së Kosovës !  

Gjithësi, në kapacitetin e angazhimeve për mbrojtjen e interesave kombëtare dhe euroatlantike të RSh, j’u bej thirrje jo “kamikazëve të Kryetarëve fuqiplotë”, por arsyes fisnike të faktorëve mëndjehapur të Tiranës dhe Prishtinës Zyrtare, që: “asnjë grosh nuk vlejnë as dalldisja bolshevike nga mbajtja për 16 vjet e pushtetit dhe as dëshpërimi demokrate/ëve nga humbja mëkatare e radhës” por vetëm dashuria ndaj vendit; përkushtimi dhe përgjegjësia e lartë shtetërore ndaj interesave mbarë Kombëtare; “besimi dhe bekimi” ndaj partneritetit strategjik me SHBA, NATO-n si dhe axhendën e integrimit në BE” !

* Autori është Gjeneral ® Piro Ahmetaj: 

Senior Ekspert për SK, Rajonin dhe NATO-n, 
Zv/President i Këshillit të Atlantikut; dhe ish: 
Këshilltar për Sigurinë Kombëtare në PD, 
Këshilltar i Presidentit, Zv/ShShPFA, 
Përfaqësues Ushtarak në SHAPE/NATO. 

Nga Dr. Elmi Berisha

Kryetar i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës “Vatra” – New York/

Me dhimbje të thellë, por me krenari dhe nderim të lartë, bashkohem me gjithë shqiptarët kudo që janë, për të përkujtuar jetën dhe veprën e njërit prej burrave më të mëdhenj të historisë moderne të Kosovës – Dr. Bujar Bukoshin. Ndërroi jetë një njeri i urtë, një lider me vizion, një mjek i përkushtuar dhe një atdhetar i pakompromis – por la pas një trashëgimi që do të jetojë përgjithmonë në memorien historike të popullit tonë.

Dr. Bukoshi nuk ishte thjesht një emër në radhën e figurave të rëndësishme të kombit – ai ishte një gur themeltar i Republikës së Kosovës, Kryeministri i parë i saj, i cili për nëntë vite rresht udhëhoqi qeverinë në ekzil, në kohërat më të vështira për fatin e popullit tonë. Ai ishte zëri dhe zemra e rezistencës politike shqiptare në një kohë kur vendit i mungonte gjithçka, përveç vullnetit për liri. Nga zyrat modeste të qeverisë në mërgim e deri në takimet me liderë botërorë, Dr. Bukoshi mbeti përfaqësuesi dinjitoz i një populli që kërkonte drejtësi dhe shtet.

I edukuar në frymën e dijes, i diplomuar për mjekësi dhe i përkushtuar ndaj shëndetit të njerëzve, ai ndërroi drejtimin e jetës së tij për të shëruar plagët e një kombi të tërë. Themelues i LDK-së, bashkëpunëtor i ngushtë i Presidentit historik Dr. Ibrahim Rugova, Dr. Bukoshi ishte përfaqësuesi më autentik i frymës institucionale të rezistencës paqësore, dhe një arkitekt i hershëm i shtetësisë së Kosovës.

Ai ishte jo vetëm një strateg i zgjuar politik, por edhe një zë i kthjellët që ftoi gjithmonë për bashkim, maturi dhe pjekuri kombëtare. Kontributi i tij për organizimin e shërbimeve të shtetit të Kosovës të arsimit dhe shëndetësisë, mekanizmave dhe institucioneve të tjera, ishte themelor për mbijetesën e shoqërisë sonë në vitet më të errëta të okupimit serb.

Në mërgatë, veçanërisht në diasporën shqiptare në Evropë dhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Dr. Bujar Bukoshi gëzonte një respekt të thellë. Ai ishte simbol i përkushtimit institucional, i përpjekjes për njohje ndërkombëtare, dhe mbi të gjitha, një lidhje e fuqishme e diasporës me kauzën e Kosovës. Federata Pan-Shqiptare e Amerikës “Vatra” kishte fatin dhe nderin ta ketë mik, bashkëpunëtor dhe shpesh, partner në përpjekjet tona lobuese për çështjen kombëtare.

Sot, kur arkivoli i tij pushoi përfundimisht në tokën e Kosovës së lirë – asaj për të cilën ai punoi një jetë të tërë – ne përulemi me respekt dhe mirënjohje para veprës së tij. Jeta e Dr. Bukoshit është një testament i përhershëm i idealit të lirisë dhe i sakrificës për të.

Kombi ka humbur një figurë që e mbajti gjallë shpresën kur errësira mbulonte gjithçka. Mërgata ka humbur një njeri që e kuptoi më mirë se kushdo rolin jetik të saj në fatin e kombit.

Por historia shqiptare ka fituar një shtyllë më shumë në themelin e saj. Emri i Dr. Bujar Bukoshit do të mbetet i shkruar me germa të arta në librin e lavdisë kombëtare, krahas emrave të njerëzve që nuk jetuan për veten, por për popullin.

Ngushëllimet më të sinqerta familjes së tij të dashur, bashkëpunëtorëve, popullit të Kosovës dhe gjithë shqiptarëve kudo që janë.

U prehtë në paqe, në dheun që aq shumë e deshi dhe e nderoi.

Lavdi jetës dhe veprës së Dr. Bujar Bukoshit!

Prof.Dr.Fejzulla BERISHA/

Më 12 qershor 1999, kujtohet një ndër ngjarjet më monumentale në historinë e shqiptarëve të Kosovës – dita kur përfundoi sundimi shtypës serb dhe nisi një epokë e re drejt lirisë, vetëvendosjes dhe ndërtimit të shtetit. Ky çlirim nuk erdhi si një akt i befasishëm, por si kulmim i një rezistence të gjatë dhe të shumëformshme: politike, kulturore dhe ushtarake, që përfundoi me ndërhyrjen vendimtare të NATO-s pas një varg ngjarjesh tragjike që shënuan përgjithmonë memorien historike të këtij populli.

I. Rrënjët e shtypjes dhe rezistenca paqësore

1. Shfuqizimi i autonomisë (1989)

Në vitin 1989, presidenti serb Sllobodan Millosheviq, me masa të dhunshme dhe antikushtetuese, shfuqizoi autonominë e Kosovës, duke e vendosur atë nën kontroll të drejtpërdrejtë të Beogradit. Mijëra shqiptarë u larguan me forcë nga puna në institucione publike, administratë, shëndetësi dhe arsim. Universiteti i Prishtinës u vendos nën administrimin serb, ndërsa mësimi në gjuhën shqipe u ndalua në mënyrë sistematike.

2. Rezistenca paqësore (1990–1998)

Nën udhëheqjen e Ibrahim Rugovës, u ngrit një sistem paralel institucional që synonte ruajtjen e identitetit kombëtar dhe organizimin e jetës politike e shoqërore në kushte pushtimi. U zhvilluan zgjedhje për një kuvend paralel, ndërsa arsimi në gjuhën shqipe u zhvillua në shtëpi private – një formë rezistence paqësore që për vite me radhë mbajti gjallë aspiratat për liri.

II. Kalimi në rezistencë të armatosur dhe reagimi serb

1. Krijimi i UÇK-së

Me përkeqësimin e kushteve të jetës dhe mospërfilljen e kërkesave paqësore, në vitin 1996 doli në skenë Ushtria Çlirimtare e Kosovës (UÇK), e cila synonte çlirimin e vendit përmes luftës së armatosur. Fillimisht e stigmatizuar si “organizatë terroriste” nga qarqe ndërkombëtare, UÇK fitoi shpejt mbështetje masive nga popullata shqiptare dhe u bë faktor vendimtar në ndërkombëtarizimin e çështjes së Kosovës.

2. Masakra e Prekazit (mars 1998)

Më 5, 6 dhe 7 mars 1998, forcat serbe rrethuan dhe sulmuan kompleksin e familjes Jashari në Prekaz, duke vrarë mbi 50 anëtarë të saj, përfshirë gra, fëmijë dhe pleq. Adem Jashari, komandant i njohur i UÇK-së, ra bashkë me familjen e tij në një akt që u kthye në simbol të rezistencës kombëtare. Kjo ngjarje shënoi një pikë kthese në luftën për çlirim.

III. Lufta dhe kulmi i dhunës (1998–1999)

1. Eskalimi i dhunës dhe masakrat e organizuara

Masakra e Reçakut (15 janar 1999): Në këtë fshat afër Shtimes, forcat serbe ekzekutuan 45 civilë të paarmatosur. William Walker, shefi i misionit të OSBE-së, e cilësoi masakrën si “krim kundër njerëzimit”, duke nxitur reagim ndërkombëtar të menjëhershëm.

Masakra e Krushës së Madhe (25–27 mars 1999): U ekzekutuan mbi 240 civilë shqiptarë, kryesisht burra dhe djem të ndarë nga familjet, në një ndër masakrat më të mëdha të luftës.

Masakra e Mejes (27 prill 1999): Gjatë përpjekjeve për t’u larguar nga zona e Gjakovës, mbi 300 civilë u ekzekutuan dhe u varrosën në varre masive.

Masakra e Poklekut, Drenas: 53 civilë, kryesisht gra dhe fëmijë, u dogjën të gjallë në një shtëpi të rrethuar nga forcat serbe.

IV. Ndërhyrja e NATO-s dhe fushata e bombardimeve

1. Dështimi i negociatave në Rambuje

Në shkurt–mars 1999, në Rambuje të Francës u zhvilluan negociata që parashihnin autonomi për Kosovën dhe praninë e forcave ndërkombëtare. Serbia refuzoi marrëveshjen, duke i hapur rrugë ndërhyrjes ndërkombëtare.

2. Fillimi i fushatës ajrore të NATO-s (24 mars 1999)

NATO nisi bombardimet kundër caqeve ushtarake dhe infrastrukturore serbe në Kosovë dhe Serbi. Kjo ishte hera e parë që Aleanca Atlantike ndërhynte ushtarakisht për arsye humanitare pa një mandat të drejtpërdrejtë të Këshillit të Sigurimit të OKB-së.

3. Spastrimi etnik

Gjatë bombardimeve:

-Rreth 1000,000 shqiptarë u detyruan të largohen në Shqipëri, Maqedoni dhe Mal të Zi.

-Rreth 150,000 shqiptarë u zhvendosën brenda Kosovës.

-Mijëra shtëpi, shkolla dhe objekte fetare u dogjën apo u shkatërruan.

V. Çlirimi i Kosovës – 12 qershor 1999

1. Marrëveshja e Kumanovës (9 qershor)

Pas 78 ditësh bombardime dhe presioni ndërkombëtar, Serbia nënshkroi marrëveshjen për tërheqjen e forcave ushtarake dhe policore nga Kosova.

2. Hyrja e trupave të NATO-s

Më 12 qershor, trupat e KFOR-it hynë në Kosovë:

-Trupat britanike, nën komandën e gjeneralit Mike Jackson, hynë në Prishtinë dhe rivendosën rendin.

-Trupat gjermane u pritën me entuziazëm në Prizren.

-Në qytete si Pejë, Gjakovë, Suharekë dhe Ferizaj, qytetarët dolën rrugëve me flamuj dhe lot gëzimi për të pritur aleatët.

VI. Pas çlirimit: Ndërtimi i paqes dhe institucioneve

1. Vendosja e UNMIK-ut dhe KFOR-it

-Misioni i Kombeve të Bashkuara (UNMIK) mori përgjegjësinë për administrimin civil të Kosovës.

-NATO vendosi një forcë shumëkombëshe prej mbi 50,000 trupash për të garantuar sigurinë dhe kthimin e refugjatëve.

2. Rindërtimi institucional

-U ngritën institucionet e përkohshme të vetëqeverisjes.

-Arsimi dhe shëndetësia kaluan në duart e autoriteteve vendore.

-Filloi procesi i identifikimit të viktimave dhe hapja e varrezave masive në Kosovë dhe Serbi (si Batajnica, Petrovo Selo dhe Rudnica).

VII.Trashëgimia e 12 qershorit

Dita e çlirimit nuk është vetëm një moment historik, por një simbol i triumfit të vlerave njerëzore ndaj dhunës dhe gjenocidit. Ajo përfaqëson fitoren e drejtësisë, dinjitetit dhe të drejtës për të jetuar të lirë.

Trashëgimia e saj na kujton përherë:

-Të nderojmë sakrificën e dëshmorëve.

-Të ruajmë me përkushtim lirinë e fituar me gjak.

-Të ndërtojmë një shtet demokratik, të drejtë dhe gjithëpërfshirës.

Në këtë përvjetor, Kosova përkulet me respekt para të rënëve, para bashkëpunimit ndërkombëtar që mundësoi lirinë, dhe para idealit që mbajti gjallë një popull në dekada robërie – lirinë që kurrë nuk duhet shpërdoruar.