*Kumtesa e kryetarit të Vatrës Dr. Elmi Berisha në Konferencën Shkencore: “DIASPORA SHQIPTARE DHE ÇËSHTJA E KOSOVËS 1912-2008” zhvilluar te

Amfiteatri i Institutit të Historisë “Ali Hadri” – Prishtinë.

Konferenca Shkencore u organizua nga: Instituti i Historisë – Tiranë, Instituti i Historisë “Ali Hadri” – Prishtinë, Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Instituti i Historisë, Instituti i Trashëgimisë Shpirtërore e Kulturore të Shqiptarëve – Shkup.

Dr. Elmi Berisha*

Abstrakti

Federata Panshqiptare e Amerikës “VATRA”, e themeluar në vitin 1912 nga patriotë shqiptarë në SHBA, ka pasur një rol kyç në promovimin dhe mbrojtjen e interesave kombëtare shqiptare, me theks të veçantë në çështjen e Kosovës. Kjo kumtesë shqyrton kontributin e VATRËS në tri periudha kryesore: para vitit 1990, gjatë përpjekjeve të popullit të Kosovës për liri e pavarësi dhe luftës çlirimtare 1990-1999 dhe pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës në vitin 2008. Përmes analizës së burimeve arkivore, dokumenteve historike dhe artikujve në gazetën “Dielli”, kumtesa evidenton rolin lobues, sensibilizues dhe diplomatik të VATRËS në mbrojtjen e të drejtave të shqiptarëve të Kosovës. Me lidhjet e saj të fuqishme me institucionet amerikane dhe komunitetin shqiptar në diasporë, VATRA ka ndikuar ndjeshëm në krijimin e opinionit ndërkombëtar dhe në përkrahjen e SHBA-së ndaj pavarësisë së Kosovës. Kumtesa ofron gjithashtu reflektime për rolin që mund të luajë VATRA edhe në të ardhmen, në sfidat e konsolidimit të shtetit të Kosovës dhe në ruajtjen e unitetit kombëtar.

1. Hyrje

Çështja e Kosovës ka qenë një ndër sfidat më të ndërlikuara të historisë moderne shqiptare, veçanërisht gjatë shekullit XX dhe fillim-shekullit XXI. Në këtë kontekst, diaspora shqiptare, dhe më konkretisht Federata Panshqiptare e Amerikës “Vatra”, ka luajtur një rol të rëndësishëm në artikulimin, ndërkombëtarizimin dhe mbrojtjen e të drejtave të popullit të Kosovës. E themeluar në vitin 1912 në SHBA nga personalitete të shquara të Rilindjes Kombëtare Shqiptare si Fan Noli e Faik Konica, “Vatra” që në fillimet e saj u shndërrua në një strukturë përfaqësuese dhe avokuese për çështjet kombëtare shqiptare në arenën ndërkombëtare, veçanërisht në hapësirat e politikës amerikane dhe evropiane.

Kontributi i “Vatrës” në mbrojtje të Kosovës ka qenë i shumëdimensional: politik, diplomatik, mediatik, humanitar dhe lobues. Në periudha të ndryshme historike, nga Lufta e Dytë Botërore, represioni jugosllav, Lëvizja paqësore e viteve ‘90, deri te lufta e vitit 1998-1999 dhe shpallja e pavarësisë në vitin 2008, “Vatra” ka qenë një zë i fuqishëm në sensibilizimin e opinionit publik amerikan dhe në ndërgjegjësimin e institucioneve shtetërore amerikane mbi padrejtësitë historike që i janë bërë popullit të Kosovës. Përmes lobimeve intensive në Kongresin dhe Senatin amerikan, organizimit të peticioneve, takimeve me diplomatë, shkrimeve në media, përkrahjes së liderëve të LDK-së dhe të UÇK-së, “Vatra” ndikoi që Kosova të fitonte përkrahjen e SHBA-së në momentet më vendimtare.

Kjo kumtesë ka për qëllim të analizojë dhe dokumentojë me burime arkivore, shtyp të kohës dhe intervista me përfaqësues të diasporës, rolin që “Vatra” ka luajtur në përkrahje të çështjes së Kosovës, si një komponentë esenciale e lobimit shqiptar në SHBA. Kjo analizë është gjithashtu një kontribut në pasurimin e historiografisë së Kosovës dhe një reflektim mbi rëndësinë strategjike të diasporës në betejat politike kombëtare.

2. Metodologjia

Për të ndriçuar dhe argumentuar kontributin e Federatës Panshqiptare të Amerikës “VATRA” në mbështetje të çështjes së Kosovës, kjo kumtesë është ndërtuar mbi një qasje të kombinuar kërkimore, duke ndërthurur analiza historike, studime dokumentare, intervista dhe shqyrtim të shtypit të kohës. Qëllimi metodologjik është të përfshijë një analizë sa më gjithëpërfshirëse dhe të saktë të veprimtarisë së kësaj organizate në raport me zhvillimet politike dhe historike të Kosovës, veçanërisht nga fundi i shekullit XX deri në shpalljen e pavarësisë në vitin 2008.

Një komponent i rëndësishëm është edhe metoda e intervistës gjysmë të strukturuar me figura kyçe të diasporës shqiptare në SHBA, ish-përfaqësues të Vatrës apo njohës të mirë të aktivitetit të saj, për të dokumentuar kujtimet dhe vlerësimet e tyre mbi ndikimin që ka pasur kjo organizatë në raport me Kosovën.

3. Përmbledhje analitike dhe diskutimi

Objektivi është që të argumentohet roli i Vatrës jo vetëm si organizatë lobuese, por edhe si një zë politik me peshë morale dhe historike në përfaqësimin e interesave shqiptare në SHBA.

Përmbledhja analitike e kësaj kumtese dëshmon qartësisht se Federata Panshqiptare e Amerikës “VATRA” ka luajtur një rol të rëndësishëm dhe të shumëanshëm në përkrahje të çështjes së Kosovës, veçanërisht gjatë dekadës së fundit të shekullit XX dhe në procesin drejt shpalljes së pavarësisë. Përmes analizës së dokumenteve, shtypit dhe dëshmive të pjesëtarëve të diasporës, vërehen disa drejtime të veçanta të veprimtarisë së saj.

Së pari, “VATRA” ka funksionuar si një zë i organizuar lobimi politik në SHBA, duke sensibilizuar opinionin publik amerikan dhe institucionet politike për represionin ndaj shqiptarëve të Kosovës nga regjimi serb. Ajo ka organizuar peticione, konferenca për shtyp, letradhënie dhe vizita në Kongresin Amerikan, duke luajtur një rol të rëndësishëm në krijimin e një atmosfere proaktive në favor të intervenimit ndërkombëtar humanitar.

Së dyti, nëpërmjet gazetës “Dielli”, “VATRA” ka ndikuar në formësimin e opinionit politik të mërgatës shqiptare në Amerikë, duke ndërtuar një narrativë të unifikuar për të drejtën e popullit të Kosovës për vetëvendosje. Kjo platformë ka shërbyer për koordinimin e qëndrimeve me organizatat e tjera shqiptare, por edhe për krijimin e një presioni moral ndaj institucioneve amerikane.

Së treti, është dëshmuar roli i saj si urë lidhëse me institucionet shtetërore të Shqipërisë dhe më pas të Kosovës, duke mbajtur një qasje gjithëkombëtare në trajtimin e çështjes kombëtare shqiptare në përgjithësi dhe asaj të Kosovës në veçanti.

Diskutimi analitik mbi këto rezultate nxjerr në pah faktin se ndikimi i “VATRA”-s nuk ishte i vetëm dhe i izoluar, por pjesë e një ekosistemi më të gjerë të përpjekjeve të diasporës shqiptare për të ndërkombëtarizuar çështjen e Kosovës. Megjithatë, simbolika historike, legjitimiteti moral dhe përvoja lobuese e “VATRA”-s i dhanë asaj një peshë të veçantë në përçimin e kërkesave të shqiptarëve drejt qendrave vendimmarrëse në SHBA.

3.1. Kontributi pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës (2008 – në vazhdim)

• VATRA ka vazhduar të jetë zë aktiv për fuqizimin e shtetit të Kosovës në planin ndërkombëtar.

• Ka organizuar panele, konferenca dhe takime me diplomatë amerikanë për të nxitur njohjen e mëtejshme ndërkombëtare të Kosovës.

• Mban kontakte me përfaqësues të institucioneve të Kosovës për të ofruar mbështetje politike, intelektuale, profesionale dhe diplomatike.

3.2. Rëndësia historike dhe aktuale e VATRËS

• VATRA përfaqëson një trashëgimi të gjallë të diasporës shqiptare.

• Është një urë lidhëse ndërmjet kombit shqiptar dhe aleatit më të rëndësishëm – SHBA-së.

• Roli i saj vazhdon të jetë i rëndësishëm në betejat diplomatike dhe kulturore për afirmimin e Kosovës në botë.

4. Përfundime dhe Rekomandime

Analiza e kontributit të Federatës Panshqiptare të Amerikës “VATRA” për çështjen e Kosovës dëshmon qartë se kjo organizatë e vjetër dhe e respektuar shqiptare luajti një rol kyç në ndërkombëtarizimin e kauzës së popullit të Kosovës, veçanërisht gjatë viteve 1989–1999. Nëpërmjet një veprimtarie të vazhdueshme diplomatike, mediatike, dhe organizative, “VATRA” arriti të mobilizojë opinionin publik amerikan dhe faktorë të rëndësishëm politik në mbështetje të aspiratave për liri dhe pavarësi të shqiptarëve të Kosovës.

Një nga përfundimet kryesore të kësaj analize studimore është se “VATRA” veproi si një ndër aktorët më të organizuar të diasporës shqiptare në SHBA, duke përçuar me koherencë dhe integritet moral qëndrimet e shqiptarëve të Kosovës në nivelin më të lartë të diplomacisë amerikane. Një tjetër përfundim i rëndësishëm është se “VATRA”, përkundër distancës gjeografike, nuk ishte thjesht një zë i diasporës, por një institucion kombëtar me vizion dhe përkushtim për çështjen shqiptare në tërësi.

Në këtë kontekst, kumtesa rekomandon që:

1. Të ruhet dhe të digjitalizohet arkivi i “VATRA”-s dhe i gazetës “Dielli”, pasi përbën një pasuri historike të jashtëzakonshme për studimin e marrëdhënieve shqiptaro-amerikane dhe të kontributit të diasporës.

2. Institucionet akademike në Shqipëri dhe Kosovë të thellojnë bashkëpunimin me “VATRA”, duke zhvilluar projekte të përbashkëta kërkimore, konferenca, dhe ekspozita historike që promovojnë kontributin e saj ndër vite.

3. Të forcohet roli i diasporës shqiptare si partner strategjik në çështjet kombëtare, duke e integruar atë në proceset e hartimit të politikave dhe strategjive kombëtare në të dy shtetet shqiptare.

4. Të përfshihet historia e VATRA-s në programet arsimore dhe universitare, për të rritur vetëdijen e brezave të rinj për rolin jetik që kjo organizatë ka pasur në momentet më të rëndësishme të historisë shqiptare.

Në përmbyllje, kontributi i “VATRA”-s për çështjen e Kosovës është një dëshmi e fuqishme e potencialit të diasporës për të ndikuar në fatin e kombit dhe e nevojës për një marrëdhënie institucionale më të fortë mes atdheut dhe mërgatës.

5. Referencat

1. Federata Panshqiptare VATRA (arkiva zyrtare): www.vatra.org .

2. Gazeta “Dielli” (artikuj historikë, 1981–2023)

3. Krasniqi, M. (2012). Diaspora dhe shteti shqiptar. Tiranë: Botime Dudaj.

4. Shatri, H. (2009). Kosova në opinionin amerikan gjatë shek. XX. Prishtinë: Akademia e Shkencave dhe e Arteve të Kosovës.

5. Zëri i Amerikës (VOA) – raportime për aktivitetet e diasporës shqiptare në SHBA

6. Puto, A., & Biberaj, E. (2007). Lidhjet shqiptaro-amerikane dhe roli i diasporës. Tirana Times.

7. Arkivi i Ministrisë së Jashtme të Shqipërisë – dokumente të bashkëpunimit me VATRËN.

8. Blumi, Isa. 2003. Reinstating the Ottomans: Alternative Balkan Modernities, 1800–1912. New York: Palgrave Macmillan.

9. Duka, Valentina. 2007. Historia e Shqipërisë, 1912–2000. Tiranë: Kristalina KH.

10. Federata Panshqiptare VATRA. 1999. “Deklarata dhe Reagime për Kosovën.” Gazeta Dielli, Janar–Dhjetor 1999. Arkivi Historik i VATRA-s, New York.

11. Fischer, Bernd J. 2007. Albania at War, 1939–1945. London: Hurst & Company.

12. Gashi, Shkëlzen. 2011. Kosova në Arkivat e Amerikës: Politika e Jashtme e SHBA-së ndaj Kosovës (1989–1999). Prishtinë: KDI.

13. Judah, Tim. 2002. Kosovo: War and Revenge. 2nd ed. New Haven: Yale University Press.

14. Kola, Paulin. 2003. The Search for Greater Albania. London: Hurst & Co.

15. Krasniqi, Afrim. 2013. “Roli i Diasporës në Pavarësinë e Kosovës.” Revista Politike, 10(2): 45–66.

16. Puto, Arben, dhe Kristo Frashëri. 2008. Historia e Diplomacisë Shqiptare 1912–1939. Tiranë: Toena.

17. Skendi, Stavro. 1967. The Albanian National Awakening 1878–1912. Princeton: Princeton University Press.

18. Todi, Arben. 2017. Diaspora Shqiptare në SHBA dhe Çështja Kombëtare. Tiranë: UET Press.

19. Vickers, Miranda. 1998. Between Serb and Albanian: A History of Kosovo. New York: Columbia University Press.

20. Ypi, Besa. 2020. “Diaspora shqiptare dhe ndikimi në politikën amerikane për Kosovën (1990–1999).” Studime Historike, 2(1): 77–91.

Dr. Dorian Koçi

175 vjetori i lindjes së Sami Frashërit

Në historinë e shqiptarëve, pak figura arrijnë të sintetizojnë në mënyrë kaq të thellë përpjekjen për identitet kombëtar, përparim kulturor dhe ndërhyrje reformuese në një perandori të vjetër siç bëri Sami Frashëri. I lindur në një periferi të Ballkanit, por me një horizont që përfshinte krejt hapësirën mesdhetare dhe orientale, Samiu u bë një arkitekt i ideve që kapërcyen kufijtë etnikë dhe kohorë, duke ndikuar në mënyrë të pazëvendësueshme jo vetëm procesin e ndërgjegjësimit kombëtar shqiptar, por edhe zhvillimet e modernizmit osman.

Lindja e një mendimtari në kohë të trazuara

Kur Sami Frashëri erdhi në jetë, Perandoria Osmane ishte në një fazë krizash të shumanshme: goditje nga fuqitë europiane, lëvizje nacionaliste brenda dhe rënie e thellë institucionale. Ballkani ishte një vatër e këtyre transformimeve, dhe pikërisht në këtë qendër tensioni u formua vetëdija politike dhe kulturore e Samiut. Ai e kuptoi herët se shqiptarët, nëse donin të mbijetonin në këtë vorbull të ndryshimeve, duhej të organizoheshin si një trup i vetëm, i lidhur jo me fe apo fis, por me gjuhë, kulturë dhe qëllim historik të përbashkët.

Gjuha si akt politik

Një nga prurjet më origjinale të mendimit të tij ishte pikërisht roli që i dha gjuhës. Në një kohë kur shumica e popujve të Ballkanit nisën të artikulonin identitetin e tyre përmes simboleve fetare, Sami Frashëri vendosi gjuhën në themel të përkatësisë kombëtare. Ai nuk e trajtoi shqipen thjesht si një mjet komunikimi, por si një hapësirë të ndërgjegjes kolektive, ku fshiheshin kujtimet, zakonet, ndjenjat dhe vetë shpirti i një populli.

Për këtë arsye, përpjekjet e tij për standardizimin e alfabetit, për hartimin e teksteve arsimore dhe për shtypin në gjuhën shqipe nuk ishin veprime teknike, por akte themeluese të një kulture shtetformuese. Ai e dinte mirë që një komb pa shkollë në gjuhën e vet, pa fjalor dhe pa shtyp, mbetej i pafuqishëm përballë të tjerëve.

Kombi si krijesë kulturore dhe politike

Ajo që e veçon Sami Frashërin nga shumë rilindës të kohës së tij është aftësia për ta konceptuar kombin jo si një dhuratë të së kaluarës, por si një projekt që duhet ndërtuar. Për të, shqiptarët nuk ishin një komb sepse kishin të njëjtën gjuhë, por sepse mund të bëheshin një komb përmes vetëdijes, arsimit dhe organizimit politik.

Kjo ide e tij i parapriu koncepteve moderne të kombformimit në Europën Qendrore, ku shteti i të drejtës dhe qytetaria përbëjnë themelin e unitetit. Samiu e kishte të qartë se në një truall me kaq shumë ndarje fetare, vetëm një identitet laik dhe gjithëpërfshirës mund të garantonte bashkimin e shqiptarëve.

Reformator në trupin e një perandorie të vjetër

Një nga paradokset më të mëdha të figurës së Samiut është se, ndonëse ideolog i një kombi të ri, ai punoi për një pjesë të madhe të jetës së tij brenda strukturave të Perandorisë Osmane. Kjo nuk ishte një kontradiktë, por një zgjedhje strategjike. Samiu e kuptonte se ndikimi duhej ushtruar nga brenda, me gjuhën dhe format institucionale të kohës.

Si zyrtar, mendimtar dhe përkthyes në Stamboll, ai ndikoi drejtpërdrejt në proceset e modernizimit osman. Një nga përpjekjet më të mëdha të tij ishte reformimi i gjuhës turke, duke propozuar përdorimin e alfabetit latin dhe thjeshtimin e strukturës leksikore. Përmes veprës së tij enciklopedike dhe shkrimeve didaktike, ai u bë një mesues i qytetërimit, që sillte dijet europiane në një perandori që përpëlitej në krizën e orientimit historik.

Një mendimtar europian i lindur në Lindje

Sami Frashëri nuk u kthye kurrë në një ithtar të ideve nacionaliste shoviniste, siç ndodhi me shumë figura të tjera në Ballkan. Ai përqafoi një model intelektuali europian, që e sheh kombin si një formë organizimi demokratik, dhe jo si një përjashtim të tjerëve. Për të, Europa nuk ishte një model i gatshëm për t’u kopjuar, por një univers vlerash që duhej përthithur në mënyrë kritike: liria, arsimi, barazia para ligjit dhe drejtësia sociale.

Në këtë kontekst, Samiu krijoi një frymë që i parapriu shumë zhvillimeve që ndodhën më vonë në Shqipëri: laicizmit të shtetit, arsimimit të femrës, krijimit të institucioneve kulturore kombëtare dhe afirmimit të të drejtave qytetare.

Aktualiteti i një vizioni të papërfunduar

Figura e Sami Frashërit nuk është thjesht pjesë e së kaluarës. Mendimi i tij mbetet aktual sepse pyetjet që ai ngriti janë ende të hapura: Çfarë do të thotë të jesh shqiptar përtej gjuhës dhe prejardhjes? A mund të ndërtohet një shtet modern mbi themelet e arsimit dhe dijes? Si mund të jetojmë në një hapësirë ku Lindja dhe Perëndimi bashkëjetojnë, pa rënë në nënshtrim ndaj asnjërës? Pikërisht këto janë temat që bëjnë Sami Frashërin një figurë themeluese por jo të mbyllur, një frymë që vazhdon të mbajë gjallë ambicien për një komb të ndërtuar mbi dijen, qytetarinë dhe vizionin.

Shoqata e Bashkësisë Shqiptaro-Kanadeze /

Dita e parë e eventit WTTT ishte një sukses i jashtëzakonshëm! Pati një pjesëmarrje të mrekullueshme në stendën tonë dhe u gëzuam pa masë që pamë kaq shumë njerëz duke shijuar një copëz nga kultura shqiptare.

Një falënderim i madh për @europeanpatisserie për biskotat e shijshme që të gjithë i shijuan — ishin ëmbëlsira perfekte për të nisur ditën!

Byreku dhe tullumbat nga @oldmillcafe_ ishin një sukses i vërtetë, ashtu si edhe bakllavaja e shijshme nga Alida Kouroupis.

Stacioni i degustimit të vajit të ullirit nga @triple.e_ ishte një nga të preferuarit e vizitorëve.

Një falënderim i madh për @dex_importing që sollën produkte autentike shqiptare — brusketat, trahananë dhe ullinjtë — një moment i veçantë që prezantoi shije unike për vizitorët tanë!

Një tjetër falënderim i madh për Amalfi Foods për vajin e ullirit plot shije, specat e mbushur me gjizë, ullinjtë e zinj dhe ullinjtë e gjelbër të mbushur — një shtesë e shijshme që i bëri të gjithë të riktheheshin për më shumë!

Një falënderim i madh për Nertila Nastimin për demonstrimin e saj të mrekullueshëm se si hapet peta — ishte një përvojë unike dhe shumë tërheqëse për vizitorët tanë.

Faleminderit Chiara Zenelaj, Kamila Elmazi dhe Alesia Osmenaj që veshën veshje tradicionale shqiptare dhe pozuan me gjithë dashamirësit që kërkuan një foto .

Një përshëndetje për Enxhi Prushin që u ofrua vullnetarisht dhe na ndihmoi gjatë gjithë ditës me energjinë e saj pozitive.

Faleminderit @balloons_by_anna për sfondin e bukur me balona që i dha një atmosferë festive stendës sonë, dhe faleminderit @ivamema_ për dizajnin e sfondit tonë të printuar që paraqiti bukur atraksionet kryesore të Shqipërisë dhe Kosovës.

Një falënderim i veçantë për Linditën, anëtare e bordit, për përgatitjen e kabuni-së tradicionale — ishte një ëmbëlsirë e mrekullueshme që solli ngrohtësi dhe nostalgji në tryezë.

Një falënderim nga zemra për anëtarët e bordit tonë për pjesëmarrjen aktive dhe ndihmën që dita të shkonte sa më mbarë pas kuintave.

Jemi gjithashtu jashtëzakonisht mirënjohës për Ambasadën e Shqipërisë dhe Ambasadën e Kosovës që e pasuruan stendën tonë dhe i shtuan vlerë.

Dita e 2-të e Panairit WTTT — Një Përmbyllje e Mrekullueshme!

Dita e fundit e eventit WTTT ishte një sukses i jashtëzakonshëm! Pika kulmore e ditës ishte pa dyshim performanca e mrekullueshme e grupit të vallëzimit Fluturimi i Shqipes, nën drejtimin e koreografes Denajda Dhrimaj, e cila është gjithashtu anëtare e bordit të SH.B.SH.K.

Performanca përfundoi me një moment të veçantë kur valltarët ftuan publikun të bashkoheshin në një rreth për të vallëzuar së bashku. Ishte një çast i paharrueshëm bashkimi.

Na gëzoi gjithashtu pjesëmarrja e disa ekspozuesve të rinj në stendën tonë kulturore, si Ulliri Olive Oil, e cila solli një shije të pasur e autentike të Shqipërisë në çdo pikë vaj. Po ashtu, Imer Hoti solli sallamet e tij artizanale që ishin një ndër më të preferuarat e ditës!

Një falënderim i veçantë për anëtaren e bordit Nora Marku, e cila moderonte performancën e valles dhe mbajti publikun të angazhuar me fakte interesante rreth kulturës shqiptare gjatë ndërrimeve të kostumeve.

Falënderime të përzemërta për Pasqyra Shqiptare, që kapi këto momente të çmuara në film — puna juaj na ndihmon t’i rikujtojmë dhe ndajmë këto kujtime me komunitetin tonë më të gjerë.

Një falënderim i veçantë shkon për vullnetarët tanë të ditës, Rina Tusha dhe Rinor Tusha, për ndihmën dhe energjinë e tyre na ndihmuan që gjithçka të funksiononte siç duhet.

Dhe mbi të gjitha, një falënderim të përzemërt për çdo anëtar të bordit që kontribuoi me punë, përkushtim dhe bashkëpunim në të dyja ditët e eventit. Pa ju, asgjë nuk do të ishte e mundur!

Ndërsa përmbyllim këtë event të paharrueshëm, ndihemi të mbushur me krenari dhe mirënjohje. Faleminderit të gjithëve që na vizituat, morët pjesë dhe na mbështetët.

Shpresojmë që komuniteti ynë të vazhdojë të bashkohet me ne në evente të ardhshme, teksa vazhdojmë të festojmë dhe të ndajmë kulturën tonë me botën.

Sokol Paja/

Grupi artistik “Fluturimi i Shqipes” në Toronto nën drejtimin e koreografes Denajda Dhrimaj përbën një krenari dhe arritje komunitare e kulturore në mërgatën shqiptare të Kanadasë në përpjekje për të ruajtur kulturën dhe trashëgiminë identitare shqiptare në diasporë. Trashëgimia kombëtare merr vlerë jo vetëm kur ruhet por sidomos kur transmetohet te brezat e rinj. Përpjekjet e emigracionit shqiptar për gjuhë shqipe, traditë e kulturë kombëtare janë të shenjta dhe meritojnë nderim e vlerësim prej shtetit dhe komunitetit. Argëtimi e muzika është një ndër faktorët kryesorë që bashkon, promovon dhe gëzon shqiptarët e diasporës. Nën drejtimin e koreografes Denajda Dhrimaj performancat dhe talenti i fëmijëve të grupit artistik “Fluturimi i Shqipes”, tashmë ka krijuar një traditë të çmuar artistike dhe vazhdimësi kulturore.

Koreografja Denajda Dhrimaj shprehet për gazetën “Dielli” të Vatrës se grupi artistik “Fluturimi i Shqipes” është themeluar në vitin tetor 2010 nga dëshira patriotike për të pasur një grup folklorik në Toronto që të merrte pjesë në festat e komunitetit, ngjarjet artistike e kulturore me qëllim për të ruajtur e trashëguar vlerat e vallet tona tradicionale kombëtare. Pjesëmarrja e fëmijëve në grupin artistik, tregon artistja Denajda Dhrimaj, ka qenë nga moshat e vogla deri në studentë universitarë të cilat kanë mësuar vallet e bukura shqiptare të krahinave të ndryshme të shtetit e kombit tonë. Momentalisht janë nxënës nga grup-moshat 6 – 22 vjeç dhe mësimi zhvillohet një herë në javë në Oakville të Ontarios.

Ky grup artistik ka qenë një mundësi, një krenari e frymëzim për shumë të rinj shqiptarë në mërgatën e Kanadasë që kanë dëshirë, pasion dhe dashuri për traditën shqiptare, muzikën e vallen e bukur kombëtare. Koreografja Denajda Dhrimaj shprehet se si grup kemi marrë pjesë në festat e komunitetit shqiptar duke përformuar në Toronto, Oakville, Hamilton si dhe nëpër aktivitete të fëmijëve me komunitete të ndryshme. Ideja e veprimtarisë artistike dhe komunitare është që të kemi një group ku fëmijët jo vetëm të mësojnë vallet shqiptare por edhe të argëtohen e të forcohen si një komunitet shqiptar i bashkuar. Kush më mirë se arti e kultura i bashkon njerëzit, shpjegon koreografja Denajda Dhrimaj e cila tregon se mundohemi të informojmë komunitetin që të sjellin fëmijët për të ruajtur e vazhduar trashëgiminë tonë të shkëlqyer artistike. Puna kulturore e artistike e grupit të valleve e ka rritur ndjenjën e patriotizmit te fëmijët, kënaqësinë dhe lumturinë e tyre dhe të prindërve teksa është një ndjesi e veçantë kur sheh fëmijët tek mësojnë kulturën tonë, aq më tepër kur këta fëmijë lindin e rriten larg atdheut.

Koreografja Denajda Dhrimaj ka mbaruar shkollen “Jordan Misja” për balerinë klasike dhe deri në vitin 1999, ka qenë soliste e Operas dhe Baletit në Tiranë. Ka vazhduar dhe shkollen e lartë për koreografe por e ndërpreu me ardhjen në Kanada. Kur ishte ne Shqipëri, ka marrë pjesë në shumë festivale folklorike me grupin e valleve të Ansamblit Shtetit ku përfaqësonin Shqipërinë. Në vitin 1999 ka ardhur në Kanada si kërcimtare dhe jeton e vepron që nga ajo kohë. Ka qenë aktive për vite me radhë duke kontribuar në ngjarjet kulturore të komunitetit ndërsa talentin, pasionin dhe energjinë po ua transmeton brezave të rinj. Në vitin 2011 ka qenë koreografja e spektaklit “Mis Albania” që u mbajt në Oakville, Ontario. Nga viti 2017 deri 2024 ka qenë mesuesja/koreografe e grupit të valleve të Komunitetit Katolik në Toronto ku falënderon Don Giovani & Don Ambrozi që e krijuan grupin valleve të Kishës dhe i dhanë mundësinë të ishte mësuesja e grupit. Kontributi i koreografes Denajda Dhrimaj për komunitetin shqiptar dhe kulturën shqiptare është një garanci për vazhdimësinë dhe ruajtjen e traditës kombëtare në mërgatën e Kanadasë.

Trupa e Baletit Kombëtar të Kosovës vizituan Federatën Pan-Shqiptare të Amerikës Vatra. Ata u pritën nga vatrani legjendar me 45 vite kontribute në Vatër e komunitet z.Marjan Cubi, këshilltari për art e kulturë në Vatër z.Nazim Salihu dhe anëtari i kryesisë z.Ilir Cubi. Zyrtarët e Vatrës falënderuan artistët e shkëlqyer të Baletit të Kosovës për vizitën dhe performancat e shkëlqyera duke përfaqësuar denjësisht shtetin e kombin tonë. Ata u shpjeguan miqve historinë e jashtëzakonshme të Federatës Vatra, gazetës Dielli dhe kënaqësinë për mbështetje e bashkëpunim në të ardhmen në shërbim të mbështetjes së artit e kulturës kombëtare.

Sinan Kajtazi, drejtor i Baletit Kombëtar të Kosovës shprehu vlerësime për vizitën në Vatër, tregoi sukseset dhe përformancat e shkëlqyera të artistëve dhe shprehu gatishmërinë për bashkëpunime të përbashkëta në të ardhmen.

Në vitin 2023, Baleti Kombëtar i Kosovës lidhi një marrëveshje bashkëpunimi me koreografen italo-amerikane Chiara Ajkun, drejtoreshë e kompanisë prestigjioze Ajkun Ballet Theatre me seli në New York. Kjo kompani gëzon reputacion të lartë jo vetëm në SHBA, por edhe në skenën ndërkombëtare të baletit.

Si rezultat i këtij bashkëpunimi, në maj të vitit 2024, Baleti Kombëtar i Kosovës shënoi një moment historik në rrugëtimin e tij ndërkombëtar, duke performuar për herë të parë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës në historinë e tij 53-vjeçare. Premiera ndërkombëtare u realizua me shfaqjen “Tango Nights”, e cila u dha më 31 maj 2024 në teatrin St. Jean në Manhattan, New York. Për tri netë radhazi, publiku njujorkez pati mundësinë të ndjekë nga afër mjeshtërinë e trupës së BKK-së dhe fluturimin e balerinëve kosovarë në një nga skenat më të njohura të qytetit.

Shfaqja “Tango Nights” u prezantua gjithashtu edhe në Prishtinë, në shtator të po atij viti, ku u prit me interes të jashtëzakonshëm nga publiku vendor.

Rikthimi i balerinëve të Baletit Kombëtar të Kosovës në New York me të njëjtën shfaqje vjen si vazhdimësi e këtij bashkëpunimi me Ajkun Ballet Theatre, duke krijuar një urë të qëndrueshme kulturore ndërmjet dy institucioneve dhe duke i dhënë një mundësi të re publikut amerikan që nuk pati rastin ta ndjekë shfaqjen vitin e kaluar.

Baleti Kombëtar i Kosovës, i themeluar në vitin 1972, është institucioni kryesor i vallëzimit profesional në vend. I krijuar brenda kuadrit të Teatrit Kombëtar të Kosovës në Prishtinë, ai lindi me vizionin për të zhvilluar një traditë kombëtare baleti që pasqyron standardet ndërkombëtare dhe identitetin e pasur kulturor të Kosovës.

Gjatë viteve të para, kompania u zhvillua me mbështetjen e artistëve vendorë dhe ndërkombëtarë. Megjithatë, sfidat politike dhe institucionale—veçanërisht gjatë viteve 1990—nuk e ndalën këtë trupë të jetë simbol i rezistencës artistike dhe vazhdimësisë kulturore. Në vitin 2001, pas luftës në Kosovë, Baleti u riorganizua si institucion i pavarur nën përkujdesjen e Ministrisë së Kulturës, Rinisë dhe Sportit të Republikës së Kosovës.

Që atëherë, Baleti Kombëtar i Kosovës është shndërruar në një ansambël dinamik dhe inovativ, me një repertor të larmishëm që përfshin vepra klasike dhe bashkëkohore. Ai është kthyer në një platformë të rëndësishme për koreografë, valltarë dhe kompozitorë vendorë dhe ndërkombëtarë, duke nxitur shkëmbimin krijues dhe zhvillimin artistik.

Gjatë dy dekadave të fundit, Baleti ka përfaqësuar denjësisht Kosovën në skena ndërkombëtare të rëndësishme, duke performuar në:

Evropë: Cyrih (Zvicër), Paris (Francë), Berlin (Gjermani), Helsinki (Finlandë), Lisbonë (Portugali), Graz (Austri), Ankara (Turqi), Kalabri (Itali), si dhe në Shqipëri, Maqedoninë e Veriut dhe Mal të Zi.

Azi: Cheonan (Koreja e Jugut), Osaka (Japoni).

Amerikë e Veriut: New York (SHBA).

Këto prezantime jo vetëm që kanë shfaqur cilësinë artistike të trupës, por gjithashtu kanë luajtur një rol të rëndësishëm në promovimin e diplomacisë kulturore të Kosovës në botë.

Me një trupë të talentuar valltarësh profesionistë, një repertor gjithnjë në zhvillim, dhe një vizion të orientuar drejt ekselencës, bashkëpunimit dhe inovacionit, Baleti Kombëtar i Kosovës vazhdon ta pasurojë jetën kulturore të vendit—duke nderuar trashëgiminë, dhe njëkohësisht duke hedhur hapa të sigurt drejt së ardhmes.

Kjo paraqitje shënon një kapitull të ri në historinë e Baletit Kombëtar të Kosovës — një histori që është ndërtuar mbi mundin dhe përkushtimin e brezave të tërë balerinësh, të cilët, me përkushtim dhe pasion, e kanë ngritur këtë institucion në nivelin që gëzon sot: të respektuar në Kosovë, në rajon, në Evropë dhe tashmë edhe përtej kontinentit, në SHBA dhe në Azinë e largët.

Balerinët e Baletit Kombëtar të Kosovës mbi supet e tyre nuk mbajnë vetëm peshën e rolit artistik – ata bartin edhe peshën e historisë së vendit prej nga vijnë, të Kosovës. Çdo hap i tyre në skenë, çdo frymëmarrje, në çdo cep të botës ku ata performojnë, përçon artin që është ngushtësisht i lidhur me historinë, identitetin dhe shpirtin e vendit tonë.