Sokol Paja/

New York, 22 Mars 2025 – Këshilli Shqiptaro Amerikan, OJQ – For New Life Kosovo dhe Këshilli Koordinues i Asociacionit të Shoqatave të Familjarëve të të Zhdukurve të Kosovës hapën në Monroe University, Ekspozitën Fotografike të Krimeve Serbe në Kosovë (1998-1999). Me pjesëmarrjen e patriotëve të shquar të mërgatës së Amerikës, aktivistëve e atdhetarëve, ekspozita me fotografi origjinale, shumë prej tyre u prezantuan për publikun herë të parë, nxjerrë në pah 26 vjetorin e gjenocidit serb në Kosovë dhe drejtësinë e munguar për shqiptarët e masakruar.

Kjo ekspozitë është një homazh, nderim e përkujtim për viktimat, masakrat dhe gjenocidin e tmerrshëm serb gjatë luftës në Kosovë 1998-1999.

Shqiptarët e Amerikës apeluan për drejtësi, për të kujtuar dhe kurrë për të mos harruar: 13.950 të vrarët, 20.000 gratë dhunuara si dhe 1.620 persona ende të pagjetur si pasojë e gjenocidit serb mbi shqiptarët në Kosovë. Nën prezantimin profesional të publicistit Luz Thaçi në fjalën e parë të ceremonisë zonja Kumrije Karaqica apeloi për shqiptarët e Amerikës që të bëhet presion nga bashkësia ndërkombëtare mbi Serbinë për gjetjen e personave të zhdukur nga krimi dhe gjenocidi serb në Kosovë. Z.Haxhi Dauti deklaroi se Këshilli Shqiptaro Amerikan do ta ngrejë zërin në Uashington për çështjen e Kosovës dhe nderoi me Certifikatë Mirënjohje z Ramë Manaj. Ambasadori Ervin Bushati në fjalën e tij theksoi se vuajtja e qëndresa e shqiptarëve të Kosovës ishte bazë themeli për lirinë e Kosovës. Ai shprehu mirënjohjen për Shtetet e Bashkuara të Amerikës që ndalën agresionin dhe gjenocidin serb në Kosovë.

Ambasadori Blerim Reka në fjalën e tij renditi në mënyrë historike dhe kronologjike etapat e gjenocidit serb në Kosovë, krimet e tmerrshme mbi shqiptarët dhe dëbimin e 1 milion shqiptarëve nga Kosova ku edhe pas 26 viteve mbas gjenocidit, ende Serbia nuk është ndëshkuar për gjenocidin dhe drejtësia ndërkombëtare nuk ka dhënë drejtësi për organizatorët dhe orkestruesit e krimeve serbe, tha ndër të tjera ambasadori Reka. Z.Mark Gjonaj deklaroi se Serbia në Kosovë nuk ushtroi vetëm një genocid por një fushatë spastrimi etnik për të cilën Serbia jo vetëm që nuk u ndëshkua kurrë por kriminelët në Serbi u nderuan si heronj. Z. Gjonaj theksoi gjithashtu se po punohet që të ndërtohet një muze në New York për të përkujtuar krimet serbe në Kosovë.

Z.Ramë Manaj theksoi se kjo ekspozitë fragmentare ekspozon trishtimin dhe tmerret, dhimbjen dhe dramat që la pas gjenocidi serb në Kosovë dhe mbi të gjitha Fotoekspozita është një thirrje për drejtësi. Kjo sakrificë e dhimbje njerëzore tregon çmimin e lirisë së Kosovës, tha ndër të tjera z.Manaj. Publicisti Luz Thaçi në fjalën e tij ekspozoi raportin mes Serbisë kriminale dhe Kosovës paqedashëse dhe theksoi se është detyrë institucionale e institucioneve shtetërore të Kosovës për të kërkuar drejtësi dhe ekspozuar masakrat e mizoritë shtetërore serbe mbi shqiptarët në Kosovë. Z.Thaçi apeloi që institucionet në Shqipëri dhe Kosovë të padisin Serbinë për gjenocidin dhe krimet e kryera në Kosovë.

Zonja Xhemile Morina shpjegoi për të pranishmit historinë e fotografive të ekspozitë duke na njohur me përmbajtjen historike dhe dramatike të çdo momenti tragjik të ekspozuar për pjesëmarrësit. Z. Ramë Manaj në emër te Asociacionit të Shoqatatave të zhdukurve nga lufta në Kosovë të viteve 1998-99, në shenjë nderimi për angazhimin në këtë fushatë nderoi me mirënjohje: z.Ted Goldstein, z.Mark Gjonaj, z.Haxhi Dauti, z.Haxhi Berisha dhe z.Ramadan Gashi. Përveç se në New York dhe Philadelphia, fotoekspozita për të përkujtuar shqiptarët e masakruar nga gjenocidi serb, më herët ka pasur sukses në: Bruksel, Zagreb, Bursa (Turqi), Londër, Gjenevë, Vjenë, Linz, dhe Hagë.

#Fjala e Lirisë në Gjuhën Shqipe

Sot përulemi me nderim përpara një dite që ndryshoi historinë tonë kombëtare. Më 22 mars 1908, Fan Noli mbajti meshën e parë në gjuhën shqipe, duke i dhënë popullit të tij një altar ku gjuha e nënës u kthye në fjalë të shenjtë. Në një botë ku identiteti ynë kërcënohej nga asimilimi, ai ngriti zërin për ta mbrojtur, duke e bërë këtë ditë një moment të pavdekshëm në kujtesën tonë kombëtare. Kjo meshë nuk ishte thjesht një rit fetar, por një akt guximi dhe vetëdije kombëtare. Për herë të parë, një gjuhë e ndaluar u shndërrua në fjalë të shenjtë, duke u dhënë shqiptarëve në mërgim një shtëpi shpirtërore ku feja dhe kombi flisnin të njëjtën gjuhë.

#Kisha e Shën Gjergjit – Shtëpia Shpirtërore e Shqiptarisë

Në këtë ditë të shënuar, kujtojmë gjithashtu themelimin e Kishës së Shën Gjergjit në Boston—një vatër ku feja dhe kombi u bënë një. Aty shqiptarët gjetën jo vetëm një vend adhurimi, por edhe një strehë për gjuhën, kulturën dhe shpresat e tyre. Fan Noli nuk ngriti thjesht një kishë, por një simbol të unitetit dhe vetëdijes kombëtare. Aty u mblodhën patriotë, intelektualë dhe vizionarë që hodhën themelet e një lëvizjeje që do të ndryshonte fatin e Shqipërisë. Sot, përkujtojmë sakrificën e atyre që mbajtën gjallë këtë dritë, një dritë që ende ndriçon rrugën tonë kombëtare.

#Trashëgimia e Fan Nolit – Një Amanet i Shenjtë

Më 22 mars, kujtojmë Fan Nolin jo vetëm si një prift, por si një profet të kombit, një udhëheqës që la pas një amanet të shenjtë: ruajtjen e gjuhës, besimit dhe identitetit shqiptar. Mesha e tij nuk ishte vetëm një akt fetar, por një betim për një Shqipëri të lirë e të fortë. Ai jo vetëm që përktheu liturgjinë në shqip, por edhe udhëhoqi politikisht dhe kulturorisht shqiptarët. Fjala e tij nuk ishte vetëm predikim fetar, por edhe një thirrje për liri, identitet dhe dinjitet kombëtar—një trashëgimi që ende sot frymëzon breza të tërë shqiptarësh në Boston e kudo ku ka shqiptarë!

Sot, ndërsa përkujtojmë këtë moment historik, le të rikujtojmë fjalët e tij: “Ne nuk po krijojmë një kishë të re, por po kthejmë kishën tek populli i saj.” Le të jetë ky kujtim një thirrje për të mbajtur gjallë shpirtin shqiptar, kudo ku jemi!

Arian Galdini/

Mehdi Frashëri, një nga personalitetet më të shquara të Shqipërisë në shekullin XX, shquhet si mendimtar, politikan dhe veprimtar me një vizion të thellë për shqiptarizmin dhe kombin shqiptar. Ai ishte një udhëheqës politik, publicist dhe diplomat, që gjithnjë mbrojti idenë e kombit si një organizëm moral dhe shpirtëror, të bazuar mbi vlerat më të mira të qytetërimit dhe traditës shqiptare. Me veprat dhe mendimet e tij, Frashëri krijoi një urë midis traditës së Rilindjes Kombëtare dhe nevojave të një shteti modern shqiptar.
Mehdi Frashëri i përket asaj plejade të mendimtarëve shqiptarë që e shihnin kombin si një entitet organik, ku tradita, gjuha dhe morali janë shtyllat mbi të cilat ndërtohet një shoqëri e fortë. Në veprat e tij, si “Shqiptarët dhe bota” dhe shkrimet e shumta publicistike, ai thekson rëndësinë e njohjes së thellë së historisë kombëtare dhe të lidhjes shpirtërore mes shqiptarëve. Një nga idetë më të rëndësishme të Mehdi Frashërit është nevoja për një identitet të përbashkët kombëtar, të bazuar jo vetëm në gjuhën dhe kulturën, por edhe në një moral të lartë kolektiv. Ai shkruan: “Një komb që nuk njeh vetveten dhe nuk kupton vlerat e tij është një komb që ndodhet gjithnjë në mëshirën e të tjerëve.”
Kjo qasje e Frashërit është e lidhur ngushtë me Neoshqiptariz min, i cili kërkon të rigjallërojë shqiptarizmin duke e përballur atë me sfidat e modernitetit dhe globalizmit. Një nga kontributet më të mëdha të Mehdi Frashërit ishte vizioni i tij për shtetin shqiptar si një instrument për zhvillimin dhe ndriçimin e kombit. Ai besonte se shteti duhet të bazohej mbi parimet e drejtësisë, meritokracisë dhe respektit për dinjitetin e individit. Në shkrimet e tij, Mehdi Frashëri kritikon ashpër korrupsionin dhe keqqeverisjen, duke i konsideruar ato si pengesa kryesore për progresin kombëtar.

Në këtë kontekst, ai shkruan: “Një shtet që nuk përfaqëson vlerat e kombit të tij nuk është gjë tjetër veçse një shfaqje e rreme që dëmton shpirtin dhe të ardhmen e një populli.” Idetë e tij për shtetndërtimin dhe drejtësinë sociale mbeten thelbësore për doktrinën e Neoshqiptarizmit, e cila synon të krijojë një shtet shqiptar që reflekton dhe mbron identitetin dhe interesat kombëtare. Doktrina e Neoshqiptarizmit, e cila synon një rishikim të vlerave kombëtare në kontekstin modern, gjen në mendimin e Mehdi Frashërit një burim frymëzimi të jashtëzakonshëm. Disa nga elementët kryesorë të këtij bashkëveprimi janë:

1. Kombëtarizmi i bazuar në kulturë dhe traditë

Mehdi Frashëri e pa shqiptarizmin si një sintezë të traditës dhe përparimit. Për të, moderniteti nuk duhej të shërbente për të zhbërë kulturën kombëtare, por për ta përsosur atë. Ky parim është një nga shtyllat e Neoshqiptarizmit.

2. Roli i elitave intelektuale

Ai besonte se elitat intelektuale duhet të jenë udhërrëfyesit e një kombi, duke udhëhequr jo vetëm politikisht, por edhe moralisht dhe kulturalisht. Në këtë aspekt, Frashëri është një pararendës i doktrinës së Neoshqiptarizmit, e cila thekson rëndësinë e eduki
mit dhe ndriçimit si elementë qendrorë të ringjalljes kombëtare. 3. Lufta kundër dekadencës dhe konflikteve të brendshme
Mehdi Frashëri e kritikonte ashpër përçarjen dhe mungesën e unitetit midis shqiptarëve. Për të, një komb nuk mund të përparojë nëse ndasitë e brendshme mbizotërojnë mbi interesin kombëtar.
Në veprën e tij, Mehdi Frashëri e trajton shqiptarizmin jo thjesht si një ideologji politike, por si një mision moral dhe shpirtëror. Ai thekson rëndësinë e rregullimit të shpirtit dhe ndërgjegjes kombëtare, duke argumentuar se pa një moral të fortë, asnjë komb nuk mund të përparojë.

Në këtë frymë, ai shkruan:

“Shqiptarizmi nuk është një flamur që valëvitet në erë; është një thirrje për shpirtin dhe zemrën e çdo shqiptari.” Kjo qasje është një burim frymëzimi për Neoshqiptarizmin, i cili synon të rindërtojë identitetin kombëtar shqiptar mbi bazat e moralit, kulturës dhe drejtësisë. Idetë e Mehdi Frashërit mbeten jashtëzakonisht të rëndësishme për të kuptuar sfidat dhe mundësitë me të cilat përballet Shqipëria sot. Në një botë ku globalizmi dhe presionet e jashtme shpesh kërcënojnë identitetin kombëtar, mendimi i Frashërit ofron një udhërrëfyes të vyer për mbrojtjen dhe zhvillimin e vlerave kombëtare. Mehdi Frashëri mbetet një nga mendimtarët më të mëdhenj të shqiptarizmit, duke ofruar një vizion të qartë dhe frymëzues për kombin shqiptar. Trashëgimia e tij intelektuale dhe politike është një burim i pashtershëm për doktrinën e Neoshqiptarizmit, e cila kërkon të ndërtojë një Shqipëri moderne dhe të fortë mbi bazat e traditës, kulturës dhe moralit. Në frymën e Mehdi Frashërit, Neoshqiptarizmi nuk është vetëm një rikthim te vlerat e së kaluarës, por edhe një përpjekje për të krijuar një të ardhme më të ndritur dhe më të drejtë për kombin shqiptar.

Prof. Shefkije Islamaj/

Konica, gjuha dhe atdheu

Faik Konica është përfaqësues i veçantë i kulturës, i gjuhës dhe i historisë kombëtare. Me punën e tij të zellshme e këmbëngulëse në të gjitha fushat e veprimtarisë së tij shoqërore, kulturore e letrare, ai zë vend nderi. Vend nderi zënë edhe admirimi e dashuria e tij për Shqipërinë, për kulturën, për historinë e për gjuhën shqipe. Shqipërinë do ta dojë me ”pasion e xhelozi”, me të mirat e me të këqijat; kulturën, historinë e gjuhën e saj do ta dojë me “mendje e zemër.” Këtë e dëshmon më së bindshmi puna që do ta bëjë ai gjatë në të mirë të të gjitha këtyre. Gjuha do të jetë, prandaj, njëra ndër preokupimet parësore të tij. Kontributi i tij do të shtrihet në shumë drejtime në fushën e albanologjisë, dhe me të drejtë në historinë e re të gjuhësisë shqiptare ai do ta ketë vendin e merituar.

Faik Konica i dinte mirë detyrimet morale e kombëtare të intelektualit të nivelit të tij. E dinte mirë se detyrim moral e kombëtar është edhe qëndrimi ndaj gjuhës amtare, prandaj, në shkrimet e tij, shqipja, me natyrshmërinë, qartësinë, zhdërvjelltësinë, epshmërinë, ritmin e sidomos me pastërtinë, do të arrijë shkallë të lartë të dëshmimit si gjuhë kulture e një qytetërimi të zhvilluar, që s’mbetet anash gjuhëve të tjera të kohës, gjuhë që do të arrijë nderimin e adhurimin e secilit lexues të shkrimeve të tij edhe sot. Qëndrimin e tij ndaj gjuhës amtare e dëshmon edhe ky mendim, njëri ndër shumë mendimet e tij antologjike për gjuhën shqipe:

“E ashpër, e vrazhdë, si populli i fuqishëm që e flet, por edhe plot shije e hijeshi, si frutat dhe lulet e malit ku flitet, gjuha shqipe – ndonëse e varfëruar nga një palëvrim shumë herë shekullor –është e aftë të shprehë, me një ndjenjë të mrekullueshme, nuancat, konceptimet më të holla e të mprehta të mendimit njerëzor. “

Faik Konica, “Albania”1, 1897

Puna e tij e madhe në fushëveprimtarinë e në fushëkrijimtarinë kulturore zbardh edhe personalitetin e tij gjuhësor dhe është dëshmi e një ndërgjegjeje artistike të formuar me kohë, që vitet me dramat e rrjedhën e tyre arritën t’i japin forcë e përsosmëri. Përvoja e gjatë krijuese dhe njohja e thellë dhe e gjithanshme e jetës shoqërore e letrare shqiptare do të përvijohen qartë e me porosi në gjuhën e tij të dallueshme dhe gjedhe frymëzuese për shqipfolësit e shqipdashësit.

Ç’është e vërteta, rilindësit patën sendërtuar një gjuhë letrare të kohës, gjuhë në të cilën Konica gjeti pararendësen e gjuhës së tij të zhvilluar dukshëm më tej, të zonjën e të denjën për të ndihmuar zhvillimin e mendimit politik e shoqëror, kritik e letrar, një gjuhë që do të ketë aftësi të peshojë e të shprehë thellë edhe shqetësimet e brengat, edhe gëzimet e dëshirat e popullit në një kohë tepër të rëndësishme për shqiptarët. Prandaj, shkrimet e tij, në dukjen e parë, kanë pamjen e një ditari intim lirik dhe të një kronike të jetës shqiptare, ku ai haptas, sinqerisht e me vërtetësi, ka regjistruar, jo vetëm, çdo shqetësim e trazim të brendshëm të tij e të popullit të tij, po ka paraqitur edhe ngjarje e momente të rëndësishme të kohës, duke mbështjellë me fjalën e tij të ngrohtë e të gjallë, të ashpër e të valë jehonën e fuqishme që zgjojnë ”të ngjarat” (siç do të thoshte ai) në brendinë e tij, provokimet e përhershme që i kanë shkaktuar atij dhe atdheut.

Ai e dinte mirë se idealet më të mëdha që vënë në lëvizje një komb, një popull, duhet të shtrohen në mënyrë të tillë që të kuptohen prej tij. Duke e ditur këtë, Konica do të bëhet zotërues i përsosur i gjuhës, lëvrues e krijues i rrallë. Nëpërmjet gjuhës së tij, ai do të paraqesë e do të përfaqësojë denjësisht atdheun e tij në një kohë plot trazime e ngjarje me jehonë.

Shqipja në dorën mjeshtërore të Konicës

Konicën do ta kenë zemëruar (e ai zemërohej lehtë, shpesh, siç na del në shkrimet e tij) fjalët që u thanë nga disa (armiq – do të thotë ai) me rastin e botimit të së përkohshmes së tij Albania: ”Albania do të mbetet në mes të udhës si gjithë punët kombiare të Shqipërisë: gjuha shqipe s’ka kurrë për të vajtur përpara: është plakë tepër e s’ka këmbë për të ecur, as dhëmbë për të ngrënë…” (Faik Konica, Vepra, Tiranë, 1993, f.92). Konica do të dëshmojë të kundërtën. Do të dëshmojë se ai ishte i zoti të nxirrte një revistë me autoritet të lartë si Albania plot dymbëdhjetë vjet, që ishte më shumë se revistë e suksesshme, një kronikë e saktë e jetës kulturore, letrare e shoqërore me interes, jo vetëm për kohën; do të dëshmojë dijen e mundësitë e tij, erudicionin e mendjemprehtësinë e pashoqe për çështje e probleme nga më të ndryshmet; do të dëshmojë se shqipja me lashtësinë e saj, edhe pse me këmbë të këputura nga trungu i parë, edhe pse e rrahur nga rrebeshe të pamëshirshme nëpër mote, jo vetëm se s’është plakë, jo vetëm se ka dhëmbë për të ngrënë, po ajo qëndron e fortë në këmbët e veta rrënjore, përtyp lehtë brumin e vet të pasur gjuhësor, të pasuruar nëpër mote e breza pararendësish, dhe se, që në krye të herës, qe e mbeti për nderim, jo vetëm nga shqipfolësit, po edhe nga dashamirës e studiues të huaj.

Shquhet, prandaj, përkushtimi dhe këmbëngulësia në punën e tij në shumë fusha të gjuhësisë: do të merret me shumë kompetencë me probleme të përgjithshme e të veçanta të gjuhës, me çështjen e njësimit të dy dialekteve (“për standardizim e njëjtërim” do të thotë Konica), me çështjen e alfabetit, me probleme të drejtshkrimit, me histori të gjuhës, me gramatikë, me terminologji e, sidomos, me pastërtinë e gjuhës, ndonëse ndihmesa e tij më e madhe qëndron në zhvillimin, në pasurimin, në përsosjen e gjuhës, në gdhendjen e mendimit shqip e në skalitjen e fjalës shqipe.

“Kurioz i madh, i shqetësuar, i pagjumë, një kalorës i albanologjisë dhe i procesit konvergues i gjuhës letrare shqipe.” (Jehona, 5-6, Shkup, 1992, f. 92), do ta vlerësojë një studiues i tij. I tillë është Konica edhe në gjuhën e shkrimeve të tij. Ashtu siç diti “të depërtonte e të kridhej në hapësirat e të gjitha qytetërimeve, në epoka dhe dukuri kulturore e artistike nga më të ndryshmet” (Faik Konica, Vepra, f. 14), ashtu diti të depërtojë e të kridhet në fshehtësitë e në mrekullitë e fjalës shqipe (në një shkrim të tij për poezinë antologjike Fyelli i bariut të Çajupit, Konica, mes tjerash, do të shkruajë: “Ae njihni nonjë vjershë me hije fushore, me erë gjethesh më të fortë se kjo.” (Faik Konica, Vepra, f. 30).

Duke e njohur mirë shqipen, Konica ai krijoi dhe futi në përdorim, kuptohet në masë të ndryshme, gati të gjitha gjedhet e mjetet që zotëronte shqipja asokohe. Sigurisht se koha i shoshiti e i shmangu mjaft nga ato dhe jo të gjitha formimet e tij mbetën, megjithëse ato ishin e janë, plotësisht, të kuptueshme dhe, në mos për tjetër, për kohën e vet dhe në vendin e përdorur qenë të shpjegueshme e të pranueshme. Shumë krijime gjuhësore të tij edhe sot e gjithë ditën janë pasuri e vlefshme e shqipes.

Në procesin e krijimit të fjalëve të reja, mjeshtëria e vërtetë e Konicës u dëshmua në njohjen e në shfrytëzimin e mundësive të mëdha shprehëse të shqipes, në zotësinë e tij të rrallë për të veçuar, përzgjedhur, gërshetuar e për të bashkuar mjete të panumërta të fjalësit të shqipes e të ndërtimit gramatikor të saj, për të zgjedhur e për të spikatur mjete të veçanta stilistike e gjuhësore, për të hetuar e për të përdorur me vend frazeologjinë popullore e për të gjetur shprehësinë e lartë artistike deri të tingujve, të formave e të shprehjeve (mënyra të pafundme lidhjesh e gërshetimesh), të ruajtura me xhelozi nëpër mote.

Veçori të përgjithshme të gjuhës

Duke i lexuar shkrimet e tij, që nga poezitë, shkrimet eseistike, kritikat, tregimet, prozat më të gjata e përkthimet, hetojmë se Konica u drejtohet njësoj të gjitha shtresave leksikore të shqipes. Kur themi kështu, kemi parasysh faktin se elementet leksikore shqipe, që edhe sot e gjithë ditën përbëjnë bazën e gjuhës letrare, përbëjnë edhe pjesën kryesore të fondit leksikor që përdori Konica në shkrimet e tij. Një vend të papërfillshëm në fjalësin e tij e përbëjnë dialektizmat dhe fjalët e huaja, të përdorura në pajtim me nevojat reale të gjuhës në kohën e tij. Ajo që bie në sy shpejt, që në takimin e parë me gjuhën e Konicës, është fondi i hetueshëm i neologjizmave të krijuar me invencion gjuhësor, supozojmë nga vetë autori, apo edhe nga pararendësit, paraqet, pa dyshim, një begati të ndjeshme në këtë drejtim, duke dëshmuar kështu njohje të thellë gjuhësore të ligjeve brenda e jashtëgjuhësore (kujto fjal (kujto fjalëkrijimet e tij edukator, i famshëm, hapësirë etj.).

Shumica e krijimeve të tij nga lënda e shqipes u përshtat aq mirë, duke u bërë të zakonshme në përdorim, ndërsa një numër tjetër me vlera të caktuara gjuhësore e kuptimore pret të aktivizohet e të bëhet pronë e përhershme e shqipes së sotme. Të tilla janë, sidomos, një numër krijimesh të fushës së mendësisë. Ka edhe raste të ndërtimeve kalkore. Edhe pse Konica nuk qe purist i skajshëm, ai u angazhua për një gjuhë relativisht të pastër. Këtë e provon edhe vepra e tij Ese për gjuhët natyrore dhe artificiale (Jehona, f.180), e cila, për fat të keq, mbeti e panjohur deri vonë. Në këtë vepër shquajmë shkrimin Ç’është pastërtia e gjuhës, ku Konica merret me shtrembërimet e gjuhës nga huazimet leksikore, pa të cilat natyrisht nuk mund të kalojë asnjë gjuhë. Ai insiston në parimet e së bukurës absolute të fjalëve burimore.

Njohjen e thellë gjuhësore dhe pasurinë e madhe leksikore të veprës së tij e dëshmon mirë përdorimi me vend i fjalës shqipe, ndërtimi i fjalisë, fjalitë e shkurtra e periudhat e gjata e të sakta, ndërtimet frazeologjike. Ai shfrytëzoi mirë edhe thesarin popullor. Edhe në këtë aspekt vepra e tij ofron lëndë të pasur për studim. Mblodhi me kujdes fjalë të rralla e të vjetra dhe kishte një respekt të denjë për mbledhësit e folklorit.

Në penën e Konicës gjuha shqipe, në të shumtën e herës, ka funksion artistik. Fjala shqipe rrallë ku lëviz lehtë e bukur si në fjalinë e tij plot jetë e gjallëri. Lakonizmi është tipar dallues gjuhësor i tij. Besoj se e dëshmon këtë mirë edhe ky tekst që mbahet mend: ”S’di ç’të mungon, s’di ç’të duhet. Një trishtim ta mbulon fytyrën, e pikësëpari herë-herë, pastaj më dendur e më në fund shpesh, e pothuaj kudo e kurdo, kujtimi i prindërve, i miqve, e i shokëve, kujtimi i dheut ku u lindën, ku u rritën, ku qajtën si foshnjat e ku lozën djem, kujtimi i atyre maleve larg të cilëve nuk rron mirë një shqiptar.”(Faik Konica, Vepra, f. 68)

I natyrshëm e spontan në shkrimet e tij të rrjedhshme, i rreptë në bukurinë e ashpër të fjalës, i mprehtë në përfundimet mendore dhe i ndjeshëm në botën e tij të karakterizuar prej kundërshtish, Konica na del i papërsëritshëm edhe në përdorimin e vlerave të shumta gjuhësore që ofron shqipja: në krijimtarinë individuale gjuhësore.

Risitë gjuhësore – tipar dallues i gjuhës së Konicës

Konica krijoi fjalë të reja ose kuptime të reja mbi bazën e fjalëve të njohura si në shembujt vijues: ç’kombëzim e i ç’kombëzuar, ç’përfundje, i ç’sojësuar, ç’pengoj, të thekurit (rrezitja), oborrësi, vjershëri, zakonësi (etikë), pemuri, vjetëri, shëndoshësi, masëri, mendësi, e pritmja (e ardhmja); krijoi përdorime të veçanta fjalësh e togfjalëshash, si: këngë ngushëllore, jetë grarishte, besë e rrënjuar, miqësi e qëruar, ushtri mundëtore; krijoi njësi leksikore e gramatikore, si: qeptor (rrobaqepës), përshëndosh, trimoshe, pafletar, ç’morrit, kryepunëra, vogëlira, mirësira, ditëra, gjuhëra, lakmira, gojëbuall, barkrrumbull, etj.; përdori ndërtime e figura të ndryshme gjuhësore e letrare, p.sh.: mendjehollë e zemërqëruar e fjalëkripur – thotë Konica për Naimin, festë hiroshe për Ditën e Verës, “Yjtë shpojnë qiellin e pikëlojnë dritë”, mustaqe majetatpjetë, mushkë xanxare etj.; krijoi formime kompozitore shumë prodhuese të tipit: vdekjesjellës, vetëvrarë, veskeq, mendjepalarë, moskujtim (harrim), kartënxirës (shkrues i pazotë), të mirëbërat, keqthënie e të tjera. Këto krijime e rikrijime në numër shumë, përmbajnë edhe informacion të duhur letrar.

Shqipja në penën e vyeshme të Konicës, ka dëshmuar se ka mundësi të mëdha për fjalëkrijime të këtilla. Një krijim të tillë, një prirje të tillë e hetojmë, sidomos, te pasardhësit e tij të denjë punën me gjuhën, si Ismail Kadare. Dritëro Agolli, Rexhep Qosja e shumë të tjerë.

Në fushën e krijimtarisë gjuhësore të Konicës dallojmë tipa të ndryshëm të fjalëkrijimit, krijime njëfjalëshe, ndërtime tipike kompozitore, për të cilat besojmë dhe shpresojmë se do të bëhen studime të duhura e të veçanta nga gjuhëtarët e stilistët, ashtu si përgjithësisht për shumë probleme e çështje që ngre më vete vepra komplekse e Konicës. Ajo meriton një vëmendje të tillë, sepse me fuqinë e vet sfidoi kohë e sisteme.

(Shkrim shënjues i lexuar në sesionin shkencor kushtuar 120 vjetorit të lindjes së Faik Konicës, mbajtur në Institutin Albanologjik, në Prishtinë më 28 prill 1995 dhe botuar në librin “Faik Konica, jeta dhe vepra”, IA, Prishtinë 1996 dhe më pas në librin tim “Kultura gjuhësore dhe përdorimi estetik i gjuhës”, Toena, Tiranë, 2002.