Prof.Dr. Sylë Ukshini/

Duhet pranuar se shumë dokumente primare dhe sekondare të proveniencës austro-hungareze përmbysin vlerësimet e deritashme të historiografisë shqiptare për Kuvendin e Ferizaj të vitit 1908 si dhe zhvillimet e tjera para dhe pas kësaj ngjarjeje të madhe, e cila në fund merr karakter agresiv antiosman, për shkak të rolit të agjitatorëve serbë në mesin e liderëve shqiptarë të këtij Kuvendi. Në anën tjetër, studiuesit shqiptarë, duke dashur të mohojnë në tërësi rolin dhe ndikimin e faktorit të jashtëm, në rend të parë të Austro-Hungarisë brenda lëvizjes kombëtare shqiptare, mbitheksojnë karakterin e kërkesave të tubimit të Ferizajt

Ballkani Perëndimor, përkatësisht pjesa evropiane e Perandorisë Osmane, në fillim të shekullit të njëzetë ishte një arenë e aktiviteteve të shumta politike dhe ushtarake të shteteve rajonale dhe evropiane, organizatave, grupeve të shumta etno-konfesionale, të cilat konkurronin për kontroll dhe hegjemoni politike, ekonomike dhe ushtarake. Ndërveprimi midis këtyre faktorëve dhe popullsive të këtij rajoni rezultoi me relacionin xhonturk, një përpjekje e kotë për ta shpëtuar shtetin osman nga shpërbërja. Në këtë periudhë, Vilajeti i Kosovës ishte qendër e trazirave të mëdha antiosmane, si politike, ashtu edhe ushtarake.

Ky shkrim përqendrohet kryesisht në zhvillimet politike në Vilajetin osman të Kosovës, përkatësisht në Kuvendin e Ferizajt (1908), i cili përkoi me në ngjarje tjetër politike të rëndësishme në Perandorinë Osmane, me Revolucionin e Turqve të Rinj, një lëvizje kjo revolucionare kundër regjimit autoritar të sulltanit osman Abdylhamitit II, e cila kulmoi me krijimin e një qeverie kushtetuese. Dobësimi i autoritetit qendror osman lejoi që aktorët rajonalë të pohonin autonominë. Por entuziazmi i shqiptarëve për regjimin xhonturk ishte jetëshkurtër. Në tërë Vilajetin e Kosovës u krijua një mosbesim ndaj turqve të rinj.

Punimi, që mbështetet kryesisht në burimet e proveniencës austro-hungareze, provon të nxjerrë në pah qëllimet e Kuvendit të Ferizajt sipas burimeve. Për më tepër, theksi do të vihet në prapaskenat e këtij Kuvendi shqiptar, i cili ishte po ashtu rrjedhojë e ndikimeve gjeopolitike rajonale, por gjithashtu do të jepet një qasje më e nuancuar e aktiviteteve të shtetit osman nën Komitetin Bashkim dhe Përparim, si dhe aktiviteteve të fuqive të jashtme të fiqve të mëdha.

Prapaskenat e ngjarjes së 3 korrikut të 1908-s

Pas ardhjes në pushtet, xhonturqit prezantuan programe që promovuan modernizimin e Perandorisë Osmane dhe një frymë të re të nacionalizmit turk. Më 3 korrik 1908, major Ahmet Njazi Beu i Korpusit të Tretë udhëhoqi një revoltë kundër autoriteteve provinciale në Resnjë të Maqedonisë, ku shqiptarët ishin mjaft të pranishëm. Kur xhonturqit e filluan kryengritjen në përmasa të mëdha në korpusin e Armatës së Tretë, në fillim të korrikut të vitit 1908, ata i shfrytëzuan të gjitha lidhjet dhe kontaktet e tyre me krerët e shqiptarëve të Kosovës. Sipas Noel Malcomit, pothuajse i vetmi interes që i bashkonte xhonturqit dhe shqiptarët në këtë periudhë ishte përpjekja kundër ndërhyrjes së shteteve të huaja në territorin e Perandorisë Osmane. Në fakt, në Kosovë prej kohësh agjitatorët serbë po përhapnin informacione se gjoja Austro-Hungaria kishte synim të pushtonte Kosovën, në mënyrë të minoheshin përpjekjet e Austro-Hungaria për krijimin e një shteti etnik shqiptar në Ballkan.

Komplotistët e tjerë ndoqën shpejt shembullin e oficerëve të Armatës së Tretë dhe rebelimi u përhap me shpejtësi në të gjithë shtetin osman, përkatësisht edhe në Vilajetin e Kosovës dhe në Ferizaj (Ferizbeg), ku në një tubim të shqiptarëve pati një ndikim dhe rol të rëndësishëm në këtë lëvizje reformatore. Kësisoj, Kuvendi i Ferizajt tregon se edhe shqiptarët ishin pjesë e lëvizjes së xhonturqve dhe mbështetën në mënyrë aktive revolucionin në terren, por që problemet u shfaqën me disa nacionalistë para revolucionit, dhe mbi të gjitha, pas tij kur shqiptarët mbajtën anën e partizanëve të decentralizimit, dhe kështu kundër politikës së centralizimit dhe turqizimit të Perandorisë të kryer nga Komiteti i Bashkimit dhe Përparimit.

Në pamundësi për të shuar kryengritjen, sulltan Abdylhamiti lëshoi pe para presionit të këshillit të turqve të rinj (xhonturqve nga Selaniku) dhe më 23 korrik 1908 shpalli kthimin në fuqi të Kushtetutës së 1876 dhe rithirrjen e parlamentit. Pas kësaj nuk e la pa u premtuar udhëheqësve të kryengritjes, Njazi Beut dhe Enver Beut, gradat e gjeneralit nëse tërhiqen nga lufta e mëtejshme.

Në fillim pas fitoreve së xhonturqve, në territoret shqiptare u themeluan një numër klubesh shqiptare, shtypshkronjat filluan të botonin në shqip dhe u hapën një duzinë shkollash shqipe, të cilat deri atëherë kishin qenë të ndaluara nga qeveria e Sulltan Abdylhamitit, e cila qeveri ishte “aq e mbushur me përbuzje, në përgjithësi, për arnautët.” Shteti osman në fakt kishte frikë se duke ua njohur shqiptarëve – shumica e të cilëve ishin myslimanë – të drejtat kombëtare, atëherë të gjithë popujt e tjerë myslimanë, të cilët ishin pjesë e perandorisë, por që nuk ishin të kombësisë turke do të ngrinin kërkesa të ngjashme.

Megjithëse kthimi i Kushtetutës së vjetër shkaktoi optimizëm në Vilajetin e Kosovës, si kudo në shtetin osman, shumë shpejt marrëdhëniet ndërmjet qeveritarëve të rinj dhe shqiptarëve u përkeqësuan në mënyrë rapide, pasi xhonturqit shumë shpejt hoqën dorë nga premtimet fillestare.

Punimi synon të shtjellojë sfondin e ngjarjeve të brendshme dhe ndërkombëtare, të cilat interferojnë drejtpërdrejt në këtë ngjarje në pjesën evropiane të Perandorisë Osmane, ku ndërthureshin interesat e vendeve ballkanike dhe të fuqive të mëdha evropiane. Deri më tani në diskursin e historiografisë shqiptare kjo ngjarje ka vazhduar të trajtohet në mënyrë të njëtrajtshme, ka munguar një shqyrtim i gjithanshëm i kësaj ngjarje të rëndësishme të historisë së popullit shqiptar. Si pasojë e kësaj, punimet e deritashme në Tiranë dhe në Prishtinë është hedhur pak dritë mbi sfondin e kësaj ngjarjeje, ndikimet e faktorëve të brendshëm dhe të jashtëm, për të vlerësuar me paanshmëri karakterin e vërtetë politik të Kuvendit të Ferizajt.

Nyja rreth planit austro-hungarez për hekurudhën

Në këtë mënyrë, Kuvendi i Ferizaj i vitit 1908, gjithsesi ngjarje e madhe e kohës në planin politik e diplomatik, e cila me vendimet e veta do të ndikonte në zhvillimet e brendshme shqiptare, për t´ua hapur rrugën ngjarjeve të tjera në Kosovë, kryengritjeve antiosmane të viteve 1910, 1911 dhe 1912, të cilat asnjëherë nuk u kurorëzuan me përmbushjen e idealeve të tyre.

Pavarësisht se në diskursin e historiografinë shqiptare vazhdon të mbretërojë mendimi se kjo ngjarje ishte mirë e organizuar dhe kishte thjeshtë karakter kombëtar, dokumentet e proveniencës austro-hungareze vërtetojnë të kundërtën, se kjo ngjarje ishte e instrumentalizuar në rend të parë nga qarqet osmane dhe deri diku edhe ato serbe, të cilat ishin fort të interesuar për t´i dhënë asaj karakterin e një revolte me karakter austro-hungareze me qëllim që të minohej ndikimi austro-hungarez në Vilajetin e Kosovës dhe në përgjithësi në hapësirat të tjera shqiptare.

Natyrisht ky rivalitet në territoret shqiptare ndërmjet Austro-Hungarisë dhe Serbisë shtrihej edhe në nivel të institucioneve shpirtërore (fetare) dhe arsimore. Në këtë front, Vjena zyrtare ishte e interesuar për zhvillimin e arsimit në Shqipërinë Veriore dhe në Vilajetin e Kosovës, me qëllim që të pengonte ekspansionin sllav në territoret e vilajeteve osmane të Kosovës, Manastirit dhe rajone të tjera të Ballkanit.

Në gjithë këtë zhvillim, Kuvendi i Ferizajt, nga historiografia kryesisht është trajtuar sipas klisheve dhe stereotipave ideologjikë të idealizimit me patetikë folklorike ekzagjerimit të karakterit kombëtar të kësaj ngjarjeje, fajësimit të tjerëve, veçmas të Perandorisë Austro-Hungareze dhe të kërkimit me çdo kusht të prapaskenave dhe të armiqve, edhe aty ku nuk mund të kishte. Mbi të gjitha, mungon qasja kritike ndaj sjelljes së shqiptarëve, të cilët në këtë kohë dhe më pas nuk ishin në nivel të zhvillimeve të kohës.

Andaj, në përputhje me këtë, duhet hapur rrugën vlerësimit objektiv të Kuvendit të Ferizajt, duke e trajtuar nga pikëpamja e atyre proceseve që ndodhnin në cepin jugor të Evropës, për t´i bartur ato në një sfond dinamik gjeostrategjik, në të cilin edhe më tutje përvijohen thuajse interesa të njëjta të ndeshjes së sferave të interesit midis Perëndimit dhe Rusinë. Për të qartësuar më mirë karakterin e Kuvendit të Ferizajt, duhet parë kontekstin evropian dhe rivalitetin midis Fuqive të Mëdha projektit hekurudhor Jeni Pazar.

Pra, në rend të parë, Kuvendi i Ferizaj më 1908 përkon me planet austro-hungareze për ndërtimin e hekurudhës nga Sanxhaku në Mitrovicë – Ferizaj – Shkup, e cila nga diplomacia vjeneze shihej si linjë strategjike për shtrirjen e ndikimit të saj në rajonin e Ballkanit Jugor dhe depërtimit në portin e Selanikut, respektivisht si linjë për amortizimin e influencës ruse në Evropën Juglindore.

Prandaj, ishte e natyrshme se një ngjarje e tillë në Kosovë do të zinte vend të gjerë në raportet e konsujve austro-hungarezë, që ndodheshin asokohe në Prizren, Shkup dhe Mitrovicë. Pra, në qendër të këtij punimi është prezantimi i qëndrimin dhe analizimi i raporteve të konsujve austro-hungarezë, të cilët direkt apo indirekt edhe përfaqësonin linjën politikës të Vjenës zyrtare. Duhet pranuar se shumë dokumente primare dhe sekondare të proveniencës austro-hungareze përmbysin vlerësimet e deritashme të historiografisë shqiptare për Kuvendin e Ferizaj, si dhe zhvillimet tjera para dhe pas kësaj ngjarjeje të madhe, e cila në fund merr karakter agresiv anti-osman, për shkak të rolit të agjitatorëve serbë në mesin e liderëve shqiptarë të këtij kuvendi.

Në anën tjetër, studiuesit shqiptarë, duke dashur të mohojnë në tërësi rolin dhe ndikimin e faktorit të jashtëm, në rend të parë të Austro-Hungarisë brenda lëvizjes kombëtare shqiptare, mbitheksojnë karakterin e kërkesave të tubimit të Ferizajt. Shumica e historianëve shqiptarë, nën shembullin e historianëve të rajonit, këtë ngjarje nuk e kanë trajtuar me objektivitetin e duhur shkencor dhe në përgjithësi i janë përmbajtur traditës së historiografisë komuniste. Për këtë arsye, nga ana metodike, studimet shqiptare, në pjesë të madhe, në gjendjen e viteve të epokës komuniste, duke mos marrë parasysh sa duhet shkencën ndërkombëtare.

Përplasja e interesave midis Austro-Hungarisë dhe Rusisë

Historiografia shqiptare deri më tani ka ofruar vetëm në pamje dhe vetëm një lloj interpretimi edhe rreth Kuvendit të Ferizajt, i cili ndodhi vetëm katër vjet para shpërthimit të Luftës së Parë Ballkanike, që sipas disa studiuesve evropianë ishte kapitulli i parë i kësaj lufte botërore. Dhe, nëse është kështu, atëherë duhet thënë se Ballkani dhe zhvillimet në këto hapësira, pra edhe në Vilajetin e Kosovës, ishin të ndërthura me interesat e fuqive të mëdha evropiane, Francës, Britanisë së Madhe, Gjermanisë, Rusisë, Italisë dhe Austro-Hungarisë, ose thënë ndryshe një grup shtetesh që i ngjasonte Grupit aktual të Kontaktit të viteve 1990-ta, ku vendin e Austro-Hungarisë e tashmë e ka zënë SHBA-ja, e cila sot praninë ushtarake në Kosovë e ka të vendosur pikërisht në hapësirën ku një shekull më parë mbi bazën e Marrëveshjes së Mürzstegut ishte paraparë të vendosej misioni i oficerëve nga Austro-Hungaria (shih hartën), në pjesën lindore të Vilajetit të Kosovës përkatësisht në kufirin Kosovë-Serbi dhe Maqedoni.

Sipas nenit 25 të Traktatit të Berlinit, Austro-Hungaria pushtoi provincat e Bosnjë-Hercegovinës. Zyrtarisht, ishte një okupim i përkohshëm me sulltanin që ishte sovrani suprem. Në sanxhak u vendos edhe një garnizon austriak, të cilin edhe Austro-Hungaria e konsideronte si një territor austriak të ardhshëm. Austro-Hungaria nuk kishte asnjë koloni dhe e vetmja mënyrë për të fituar territore të tjera ishte zgjerimi në Ballkan. Inkurajimi i saj i aktiviteteve ruse në Lindjen e Largët kishte si synim kryesor neutralizimin e Rusisë në Ballkan, gjë që do të lejonte një gamë të plotë të veprimeve austriake. Përfundimisht, në shkurt 1908, Marrëveshja e Mürzsteg u braktis.

Një shkrmitar mund ta lexosh për efekte argëtimi, por kjo nuk është rruga e duhur pët ta njohur atë. Edhe njohja me shkrimtarin Besnik Mustafaj sikur e kushtëzon lexuesin të jetë më aktiv në procesin receptiv, sepse duke e njohur tërësoren e një shkrimtari, ne mund të valorizojmë edhe cilësinë e tij. Dhe cilësia e shkrimtarit Besnik Mustafaj është rrjedhojë e një letërsie të kultivuar në një laborator që është tepër aktiv në kërkim të hapësirave të pashkelura fabulash e motivesh, që vetëm një shkrimtar me senin e zhvilluar artsitik arrin t’i përpunoj në vepra të arrira letrare. Besnik Mustafajn duhet ta njohim edhe më tepër, për të depërtuar në thellësinë dhe gjerësinë e leximit hemanuetik të veprës së tij, sprovë kjo që shkon përtej kësaj qasjeje modeste times.

Nga Emin AZEMI

Në pamundësi të një paraqitjeje tërësore të gjithë krijimtarisë letrare të Besnik Mustafajt dhe duke mos pasur synim që të jepet ndonjë përshkrim telegrafik i gjithë kalendarit botues të tij, po zgjedh megjithatë të shtroj për diskutim disa teza që ndërlidhen me dy,tre aspekte më tipike të opusit krijues të shkrimtarit  Besnik Mustafa dhe të profilit të tij intelektual e qytetar. 

I ardhur në letrat shqipe si një individualitet që u krijua në një kontekst të caktuar letrar e shoqëror, fillimisht si poet në vitin 1978 me vëllimin poetik – “Buzëqeshje të gëzuara”, pastaj edhe si prozator e eseist, Besnik Mustafaj la gjurmë të pakontestueshme të formimit estetik në prodhimtarinë e tij letrare, por edhe në klimën krijuese së cilës ai i takonte. Grafikoni i formimit të këtij individualiteti ka ndjekur një kurbë që shkonte përtej milieut social, kulturor e shoqëror të ambienti që e rrethenonte paraprakisht adoleshentin Besnik Mustafaj, i cili derisa ishte në vendlindje e tij, në Bajram Curr, kishte arritur t’i lexoj gjithë librat e bibliotekës së shkollës, qytetit madje edhe të t’jatit dhe pastaj të riun Besnik Mustafaj, në kryeqytet, në Tiranë, me një ardhje shumë të hershme si poet në letrat shqipe. Nëse i hedhim një sy më përimtues këtij grafikoni nëpër të cilin lëvizi formimi i individualitetit krijues e njerëzor i Besnik Mustafajt, do të vërejmë një atipizëm që e shoqëronte këtë formim, duke qenë gjithmonë jashtë shablloneve që i diktonte koha. Për ta ilustruar këtë po përmendim vetëm prirjen e tij shumë të hershme qysh në moshën fëmijënore për të lexuar letërsi për të rritur, siç ishte, bie fjala përvoja me leximin e romaneve “Lufta dhe Paqja” të Tolstoit, apo “Madam Bovari” të Gustav Floberit. Për rëndësinë e këtij të fundit Besniku kishte kuptuar vetëm atëherë kur e kishte lexuar për here të dytë në original gjatë studimeve.  

Nisur nga kurreshtja e një vëzhguesi që ka ndjekur deri diku vazhdimësinë e punës së tij, kam vërejtur se një cilësi që e ka Besnik Mustafaj, nuk ndërlidhet gjithmonë vetëm me të bërit letërsi, por edhe me ofrimin e një modeli të të bërit qytetari në jetën tonë kulturore e shoqërore.
Ai pati oferta qysh i ri të merr poste shtetërore, por refuzoi me bindjen se nuk do ti qëndronte si duhet shtofi i një zyrtari të lartë. Ai madje edhe në fillimet e demoktacisë nuk u tundua nga ofertat që iu bënë nga udhëheqja e atëhersheme e dalë pas zgjedhjeve të para të lira e demokratike.  

Për Besnik Mustafajn, diplomacia, ose marrëdhëniet ndërkombëtare,megjithatë  ishte vokacioni më kreativ që nuk do ta detyronte të shndërrohej në një aparatçik shtetëror, por edhe një valvulë që i linte frymëmarrje të lirë për tu marrë me krijimtari letrare. 

I lidhur fillimisht me ambientin e vendlindjes, të cilin e kishte braktisur shumë herët, shkrimtari Besnik Mustafaj e përdori këtë ambienet si përpunim letrar në laboratorin e tij krijues, duke i transformuar disa topose dhe  arketipe në minzanskena fabulative, qoftë në romane, apo novela, “Dëmtuar gjatë rrugës”, “Autoportret me teleksop”,  apo edhe në ese, siç janë dy librat e tij me këtë zhanër “Midis krimeve dhe mirazheve” dhe “Bishti i Kometës”.   

I bashkëshoqëruar me gjithë këtë bagazh që ia impononte profili i dyzuar, herë si politikan, e herë si shkrimtar,në grafikonin e formimit si krijues ndërvepruan disa rrethana që në vetvete përbënin atë atipiken që e përmendëm më lartë.

Atipikja e parë, ndërlidhet me kohën kur ai doli autor me një vëllim poetik, qysh si student, atëherë kur bashkmoshanikët e tij nuk e kishin statusin që gëzonte ai në ambentin e atëhershëm letrar. Ky status mbase do t’i siguroj atij parakushte që të zhvillohet si një habitat socio-kulturor në kryeqytet, një privilegj ky që nuk e kishte kushdo nga gjenerata e tij.

Atipikja e dytë –  ai filloi të shkruaj prozë, i pari nga brezi i tij që ishin gjithë poet. Për këtë ndoshta duhet faleminderuar Ismail Kadarenë, i cili gjatë një shëtitjeje me Besnikun e kishte qortuar se pse askush nga brezi i tij nuk po merrej me prozë. Sepse, sipas Kadaresë, vetëm në prozë sprovohet pjekuria krijuese, gjuhësore e estetike e autorëve.  

Atipikja e tretë – Besniku është ndër politikanët e parë që politikën e braktisi për hir të letërisë. Ky divorc i letërisë nga politika, nuk nënkuptonte që ai të kalonte nga kolltuku I një burokrati në një vëzhgues pasiv të zhvillimeve politike në vend. Përkundrazi ai vazhdoi të kontribuojë me opinione e debate mbi politikën, por pa qenë pjesë e pushteteve, sepse, sipas arysetimeve që ka dhënë Besniku,inercioni i pushtetarit shkon duke marrë përmasat e një makine që lëviz sipas vullneteve që ti diktion dikush tjetër. Me fjalë të tjera pushteti ka disa manire të autodestruktivitetit njerëzor, dhe për rrjedhojë edhe një barrë më e madhe përgjegjësie për punët që jo gjithmonë janë në koherencë me pastëretinë etike të atij që është në pushtet apo afër pushtetit. 

Në mendësinë e Besnik Mustafajt, në vendet në tranzicion është heroizëm i madh të besosh në dobitë e shkrimit, aq më tepër kur autoriteti i shkrimtarit matet me aftësinë për të ndikuar te lexuesit në pasurimin e vetëdijes së tij letrare.

Duke qenë midis politikës dhe letërsisë, Besnik Mustafaj këtë status nuk e çoi kot, por pikërisht atë e ngriti në një referencë krijuese ku do të buronin disa prej dilemave të tij, që përms verprave konkrete sikur marrin përgjigjen e duhur.  Kështu, bie fjala, te libri “Bushti I Kometës”, jo vetëm që triumfon letërsia kundrejt politikës, por Besnik Mustafaj shndërrohet në një gurë peshoreje në sytë e publikut se nga duhet të lëviz ndërgjegja e shkrimtarit kur ai ndodhet para tundimeve të politikës dhe të pushtetit. Por edhe te romani “Autoportret me teleskop” shprehet më së miri divorci i letërsisë me politikën, vepër kjo që është një produkt i pastër letrar, që vjen pas një heshtje të caktuar krijuese, por që gjithë këtë heshtje ai sikur e justifikon me këtë libër, i cili për shumëçka është unik në mbarë letërsinë moderne shqipe. Madje në këtë roman, autori ka operuar mirë me një gjetje që i shkon më së miri metodës së tij krijuese duke e përdorur politikën si mundësi që ia jep narratorit për të krijuar një personazh (homonim) letrar. Por edhe te libri  “366 rrëfenja për të ndjellur gjumin” një prozë kjo krejt e veçantë, ndryshe nga të tjerat, Besnik Mustafaj është vet shkrimtari dhe  Besnik Mustafaj personazhi.

Duke iu rikthyer edhe një herë librit “Bishti i kometës” ia vlen të thuhen edhe dy –tri fjalë për rëndësinë e këtij libri në kuptimin më esencial që ndërlidhen me laboratoin e tij krijues dhe sidomos me aftësinë e shkrimtarit për të transferuar gjendje të ndryshme social-psikologjike e shpirtërore nga njëra epokë shoqërore te tjera dhe transformimi në rrugë e sipër i këndvështrimit të autorit për probleme të caktuara, përfshi edhe  lirinë e shprehjes. Në këtë libër, Besnik Mustafaj ndër të tjera flet edhe për dy vizita që i kishte bërë në Paris, njërën në kohën e diktaturës, në vitet  e fundit të saj, dhe tjetrën në kohën e  demokracisë. Përjetimet nga këto dy vizita janë të ndryshme, sepse përshtypjet e vizitës së parë, ai i mban për vete, nuk kishte si t’i manifestonte publikisht, për shkak të rrethanave ekzistuese, ndërkohë që për vizitën e dytë e realizuar pas rënies së diktaturës ai shprehet hapur dhe mezi pret t’iu rrëfejë njerëzve mbi atë që kishte parë në Paris.Pra është i njejti Paris, por nuk është i njejti Besnik, sepse bëhet fjalë për dy epoka ku individi në aspektin sociologjik është prodhim i atyre epokave. Për rrjedhojë edhe shprehja e përjetimeve është e varur nga raporti i individit me lirinë, ndonëse këtu kemi të bëjmë me një çështje shumë fundamentale që lidhet me vet shkrimtarin dhe me aftësinë e tij për të prodhuar vlera letrare atëherë kur biejnë kufizimet si produkt i rrethanave jashtëletrare. Libri “Bishti i kometës”, ndonëse ka për autor një shkrimtar që ishte sprovuar me këto rrethana në kohën e diktarurës, ai megjithatë sikur e  manifeston prirjen për të arsytuar talentin e tij në një  shoqëri të lirë. Vetëm shkrimtarët e patalentuar për mosuksesin e tyre fajësojnë pushtetet e shtetet.  

Kur flasin për Besnik Mustafajn që një kohë ishte marrë me politikë dhe pastaj iu kishte kthyer me kohë të plotë letërsisë, gazetarët dhe njerëzit e mediave përgjithësisht këtë e kanë bërë me një kapërcim shumë të shpejt të vëmendjes nga njëra fushë te tjera, pa u thelluar në specifikat dhe efektet që prodhonte në publik një figurë me profil të dyzuar.

Kur e botoi në Paris, në vitin 1993,  librin “Gjinkallat e vapës”, Besnik Mustafaj, duke qenë ambasador në Francë, në një komunikim me një gazetar francez, kishte adresuar një porosi publike për presidentin e atëhershëm francez Fransua Miteran, në prag të një vizite të Millosheviqit në Francë. Duke dalur jashtë këmishës së ambasadorit, Besniku e porosiste Miteranin me fjalët: Nuk mundet asnjëherë ta bëjë Millosheviqin njeri të paqes, pa i kërkuar llogari për luftën,që kishte bërë në ish Jugosllavi.

Një diskurs i tillë publik që nuk i shkonte fare ambasadorit, paketohej si produkt që vinte nga vokacioni i shkrimtarit dhe këtë në njëfarë mënyre ia kishte konfirmuar edhe vet Miterani në një pritje, teksa i kishte thënë Besnikut: Sa mirë e ke laujtur lojën me ato dy kapelat, duke aluduar në profilin e dyzuar shkrimtar/diplomat që e kishte ai. 

Besnikun sot nuk po e pyesim sa vjet i ka, por e dijmë se vitin e kaluar ka kremtuar dy festa: 65 vjetorin e lindjes dhe 45 vjetorin e karrierës letrare. Në këtë përvjetror ai erdhi me një dhuratë për lexuesit. Romani “Fati i marrë” quhej kjo dhuratë që brenda kopertinave mbarte një subjekt shumështresor ku ndërthureshin faktet historike me fiksionin letrar, dhe në horiziontet e largëta të imagjinatës krijuese nxirte krye një Shqipëri që nuk ekziston. Shtrati i këtij romani zinte fill në vitin e largët 1878, në kohën e Kongresit të Berlinit, kur në në Angli kryeministlr ishte  Benxhamin Dizrael. Ky i fundit ishte njëri prej personanezheve historik të romanit, bashkë me Skënderbeun, Janosh Huniadin e ndonjë tjetër. Ai kishte shkruar  një roman për Skenderbeun me titull “Naltësimi i Iskenderit” me subjekt të ngritur mbi një histori dashurie të Skënderbeut me të bijen e Janosh Huniadit, i cili i shërbyer Besnik Mustafajt për të thurrur fabulën e tij në formë palimsesti. 

Alegoria e romanit “Fati i marrë”, që ka zanafillë te një libër tjerër me novela  “Historia si një mushkë”, konkretisht te novela me titull “Ura si vend i punëve të dreqit”, është ndërtuar mbi një përrallë ku shkrimtari përfytyron se Shqipëria e kishte fituar pavarësinë që në vitin 1878, që më vonë do të jetë bashkëthemeluese e BE-së dhe NATO-s, se është një demokraci superfunksionale dhe është një vend me prosperitet dhe begati ekonomike më të madhe se Zvicra.

Në këtë roman ka pak personazhe, por ka shumë histori brenda dhe kjo e bën atë t’i nënshtrohet një procesi receptiv në dy rrafshe, sepse subjekti i romanit ngrihet mbi një imagjinatë, por ka fakte historike dhe logjikën e vërtetësisë së gjërave. Duke e gërshetuar imagjinatën me një sfond  personazhesh real dhe me ngjarje historike,që kishin ndodhur, autori në këtë roman sikur e ndjek një qasje që bazohet në thënien e  Gabriel Garsia  Markezit sipas të cilit: “Frymëzimi është vetëm ardhja e subjektit”, me çka pajtohet edhe Besnik Mustafaj, duke ia shtuar kësaj edhe punën e shkrimtarit.
Përpjekja e Mustafajt për të kuptuar dhe shpjeguar pasojat që ka pasur historia mbi fatin dhe dramën e individit shqiptar, në fakt është një parapërgatitje për të kuptuar më mirë lidhsmërinë e shqiptarit me vendin e tij, me identitetin e tij, por edhe me kontekstin kohor e politik në të cilin është ndodhur. 

Në këtë dipotri duhet shikuar edhe librin “Një roman i pamundur”,në të cilin procedeu  narrativ ngrihet mbi dy tragjedi në dy skaje të shek. 20. Në thelb të fabulës janë dy fëmijë që përjetojnë dy masakra të ndryeshme, në kohë e rrethana të ndryshme. Por njëri nuk shpëton, kurse tjetri i mbijeton masakrës e që bëhet shkas që të dyja historitë të përmblidhen në këtë vepër. Romani nis të tregoj për fatin e një shqiptari të lindur në çerekun e fundit të shek. 19 dhe të pushkatuar natën nga serbët bashkë me të birin 12 vjeç. Historia e këtij të fundit ishte bërë subjekt i një kënge, që autori Besnik Mustafaj e kishte dëgjuar shpesh kur kishte qenë fëmijë dhe ishte i vetmi moment, deri sa këndohej kënga, kur e gjithë shtëpia duhej të kishte një heshtje absolute. Sigurisht që Besniku si fëmijë nuk ka mundur ta kuptoj rëndësinë e këngës, por më vonë e ka kuptuar se subjekti i kësaj kënge mund të shndërrohej në një fabulë shkrimi aq më tepër që teksti i këngës për Shok Soklin është një nga tekstet më dramatike  që mund të ketë kënga shqipe. Njëherësh te kjo këngë shohim edhe një skenë ku po luhej një ngjarje tragjike. Aty janë gjithë burra me duar të lidhur prapa që ecin të kërcënuar nga kundakët e pushkëve dhe një fëmijë 12-13 vjeç, të cilin e kanë marrë me veti dhe është i vetmi që nuk e dinte ku po shkonin dhe kjo shprehet më së miri përmes vargjeve të rapsodit popullor: 

Tan po shkojnë tuj hallalu
Shok Sokoli shkon tuj knu

Fëmija i padjallëzuar e shihte se po hapen disa gropa, mirëpo nuk e dinte se ato ishin varre, andaj edhe babai i drejtohet:

Hajde bir me m’ndihmue

T’nxifsha kangën që je tu e knue

Tek dikur fëmija me instinktin e pafajësisë e kupton se diçka nuk është në rregull dhe e pyet babin:

Ç’janë këto vorre tu i pune?

Njuk janë vorre bab tuj punue

Por janë llogore për me luftue

I përgjgjet babi dhe me këtë don me zgjue brenda t’birit një sens burrnie e kurajoje.

Ishte lufta  në Kosovë  e fundit tël viteve nëntëdhjeta ato që e kthyen Besnik Mustafajn te një sinopsis i një proze të rinisë që nuk po bëhej dot roman. Por, kishte mjaftuar leximi i një artikulli në maj të vitit 1999, që trajtonte fatin e një 10 vjeçari me emrin Prenk Ceka nga Gjakova, i cili i kishte shpëtuar maskarës me 21 kufoma, për t’iu rikthyer edhe njëherë ribërjes së këtij projekti. Imazhi i këtij fëmije në gazetë, e kishte kthyer shkrimtarin Besnik Mustafaj te kënga e Shok Sokolit, te një tragjedi tjetër e ndodhur 90 vjet më parë.

Sipas Besnik Mustafajt ky libër dëshmon se mungesa e urrejtjes nacionaliste në letërsinë shqipe i atribuohet viktimave të cilat edhe në vuajtje kishin ruajtur brenda vetes një dozë të madhe të humanizmit. Kjo shpërfaqet edhe në rastin e fëmijës së shpëtuar nga masakra, ku në mesin e të vrarëve ndodhej edhe motra e tij dyvjeçare. Por, ai nuk ishte mësuar të mendoj keq, dhe me insinktin e humanizmit kërkonte një  dritë pozitive edhe te xhelatët teksa deklaronte: “Po ta kishin ditur serbët se motra e kishte atë ditë ditëlindjen, nuk do ta kishin vrarë”.  

Në praktinkën krijuese të Besnik Mustafajt nuk ka ndonjë metodologji strikte të të shkruarit, për arsye se jo gjithmonël një subjekt i nisur në formë proze përfundon brenda një kohe të caktuar, pasi që veprat i shkruan  në kohë të ndryshme. Vetëm dy romanet e fundit “Fati i marrë” dhe “366 rrëfenja për të ndjellur gjumin” janë romane që janë filluar dhe mbaruar pa u ndërprerë. “366 rrëfenja për të ndjellur gjumin” është një roman i shtrirë mbi dy botë, është një fabulë që ndërtohet mbi periudhën e errët të pandemisë Covid-19, me personazhe të marrë nga realiteti dhe të tjerë që janë produkt i imagjinatës. Në fakt romani më tepër bën fjalë për shtetrrethimin, me tanke dhe ushtarë të armatosur, për ankthin dhe ringjallen e frikërave të vjetra, se sa për pandeminë. Duke u nisur nga fakti se  frika shpesh ka prodhuar letërsi të jashtëzakonshme, Besnik Mustafaj me romani  e tij sikur bën përpjekje për të na bindur se si frika ndikon në imagjinatën e njeriut, në sjellje e tij, në në gjuhën e tij. Në disa qasje kritike ky roman  madje është krahasuar me “Fermën e kafshëve” të Gjorgj Orvelit.

Një shkrmitar mund ta lexosh për efekte argëtimi, por kjo nuk është rruga e duhur pët ta njohur atë. Edhe njohja me shkrimtarin Besnik Mustafaj sikur e kushtëzon lexuesin të jetë më aktiv në procesin receptiv, sepse duke e njohur tërësoren e një shkrimtari, ne mund të valorizojmë edhe cilësinë e tij. Dhe cilësia e shkrimtarit Besnik Mustafaj është rrjedhojë e një letërsie të kultivuar në një laborator që është tepër aktiv në kërkim të hapësirave të pashkelura fabulash e motivesh, që vetëm një shkrimtar me senin e zhvilluar artsitik arrin t’i përpunoj në vepra të arrira letrare. Besnik Mustafajn duhet ta njohim edhe më tepër, për të depërtuar në thellësinë dhe gjerësinë e leximit hemanuetik të veprës së tij, sprovë kjo që shkon përtej kësaj qasjeje modeste times.

Dr.Ruki Kondaj “Ambasador i Kombit” veprimtare e çështjes kombëtare në mërgatën shqiptare të Kanadasë rrëfen ekskluzivisht për gazetën “Dielli”, Organ i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës VATRA, New York, ruajtjen e identitetit kombëtar, kulturës dhe traditës shqiptare në Kanada, angazhimin e saj të palëkundur ndaj kauzës shqiptare, aktivitetet e mërgatës në Toronto, çështjen çame, Antonio Belluschin, “Diellin”, “Vatrën”, diasporën, lobimin dhe avokatinë e saj për trashëgiminë e shkëlqyer kulturore shqiptare me qëllimin e përjetshëm: Promovimi i vlerave kombëtare shqiptare në Kanada e diasporë. Me Dr.Ruki Kondaj bisedoi Editori i “Diellit” Sokol Paja.

SHQIPTARËT E KANADASË PËRKUJTUAN 80 VJETORIN E GJENOCIDIT GREK MBI SHQIPTARËT E ÇAMERISË

Së pari faleminderit për intervistën për gazeten më të madhe dhe më jetë gjatë shqiptare sa vetë shteti shqiptar ‘Dielli”. Mes shumë aktivitetesh që organizohen në Toronto e kudo në Kanada ishte dhe aktiviteti më I fundit që unë mora pjesë me një kontribut modest, aktiviteti për 80 vjetorin e genocidit ndaj çamerisë organizuar nga Sofra Shqiptare në Kanada nën drejtimin e muzikantit Gojard Kodra dhe Shtepia e Artit Ama nën drejtimin e Anisa Kamberaj me regjizor aktorin e mirënjohur me origjinë çame Artan Sejko. E mbështeta këtë inisiativë që në ditën e parë sepse është e para herë që po bëhet në Kanada, një koncert i tillë për çamerinë, e dyta unë mbështes çdo aktivitet me karakter kombëtar. Në një kohë një mujore disa artistë nga komuniteti dhe nga Shqipëria e Kosova performuan live në një koncert të mirë organziuar, qershija mbi tortë ishin bilbilat e çamërisë ardhur enkas për këtë event Hysni Alushi dhe Enkelejda Arifi. Shumë artistë nga komuniteti u angazhuan në këtë koncert vullnetarisht si zonja Mimoza Lengo, Merita Kadiri , Afrim Ferataj, Shkëlqim Tafaj, Gjosho Cuni, Ismet Hysa, Xhanko Mustafaj, fëmijët e të rinte e Marlee Got Talent (MGT) nën drejtimin e Ina Xoxes me valle e recitime, fëmijet e Misionit Katolik Shqiptar nën drejtimin e Don Prend Kolës me recitime po ashtu , grupit polifonik i sapo krijuar dhe prezantimit nga dy të rinjve te talentuar Adela Logli dhe Gert Bizi.
Surpriza e mbrëmjes ishte grupi polifonik sepse Gojardi e kishte mirëmenduar dhe polifoninë përveç të tjerave , për këtë ju drejtova Hazbi Bellaj, rapsod i cili e bëri këtë këngë dhe në kushte të disfavorshme familjare dhe vetëm një ditë para mundëm të organizoheshim ku natyrisht për polifoni duhet grupi të cilin e realizuam duke bërë pjesë të dy këngëtarët e çamërisë dhe një grup të rinjsh si Geraldo, Gezimi, Valteri, Xhezmiu dhe Dritani që na i sugjeroi drejtuesi i Albanian Youth në Toronto Valentin Çela. Me shumë dëshirë këndova si marrëse për herë të parë në publik sepse të them të drejtën kam kenduar në rini me shumë deshirë e pasion këngën labe, në shkollë të mesme në Vlorë ishim të organizuar në kompleksin e vajzave me Asamblin Labëria dhe që athere nuk kisha kënduar më në publik dhe keshtu të gjithë sëbashku u bëmë pjesë e një koncerti që do ngelet gjatë në kujtesën e gjithësecilit e sidomos të familjeve të hershme çame në sallë si familja e Nuri Nouch ku ishte prezent zonja e tij Ismet Nouch me djalin Agako Nouch dhe vajzën Shane, familja e Gani Mezanit me zonjën Viola Kaloutsi, dhe familjet e reja, familja e Artan Sejkos me zonjën Anila Toka, familja e Elxhanit me zonjën e tij Dhurata e plot të tjerë që të falin se nuk jua di emrat. Viola një grua, nënë dhe bijë çame në fjalën e saj rreth ngjarjes tronditëse dhe viktimave të genocidit përloti njerzit në sallë, plot emocione pati gjatë gjithe kohës. Do ishte e pamundur ardhja e dy artistëve nga Shqipëria e Kosova pa sponsorat kryesore që bënë të mundur ardhjen e tyre si Sami Ademi, Gani Mezani, Edlira Çini, Agako Nouch , Ismet Mirena, dhe të tjerë që ndihmuan me sallën, skenën etj. Si gjithmonë ne kemi TV Pasqyra Shqiptare me producentin Ilir Lena që pasqyron çdo aktivitet në komunitet dhe padyshim dhe këtë për çamërinë. Në fjalën time përveç të tjerash përmenda rolin e shtetit e jo vetëm shqiptar por edhe ai grek për vullnetin politik në zgjidhjen e çeshtjes çame sepse shumë idnividë e shoqata janë të angazhuar në mbrojtjen e çeshtjes çame, por duhen ata që marrin vendime ti zgjidhin sipas konventave ndërkombëtare. Meraku i Ismailit Qemalit para vdekjes për Çamerine eshte akoma nje plagë e pashëruar dhe vetëm kur të vihet drejtësia në vend athere do të prehen të qetë viktimat e genocidit.

ANTONIO BELLUSCHI, DE RADA I KOHËVE MODERNE…

Antonio Belluschi ishte një shqiptar i madh, rilindasi I fundit, De Rada i kohëve moderne, prift, studjues, gazetar arbëresh (i vetmi i rregjistruar në urdhërin e gazetarëve në 1989, athere kur ai botoi gazetën Notizie dhe 4 vjet më parë kishte krijuar Lidhjen arbëreshe), atdhetar i madh që fliste me aq dashuri për trojet shqiptare, për Shqipëri e Kosovë, për gjuhën shqipe dhe për heroin tonë kombëtar, GJ.K.Skënderbeu. E kam njohur pikërisht 12 vjt më parë më 28 prill 2012, në 100 vjetor të Vatrës në Amerikë ku isha e ftuar nga Dr.Gjon Buçaj. Më pas më ftoi në 100 vjetorin e Pavarësisë së Shqipërisë ku At Antonio me arbëreshët organizuan me 11, 12 Maj të vitit 2013 në Frasnitë (Fraschineto), Itali ku merrnin pjesë personalitete nga gjithë bota shqiptare midis tyre Dom Lush Gjergji, Dom Ndue Gjergji, aktivisti i hershëm i Vatrës Zoti Sabit Bytiçi me zonjën e tij Hatixhe Bytiçi, një albanolog nga Prishtina që se kujtoj emrin etj. Ishte një kohë që mblidheshim të gjithë bashkë tek shtëpia e tij si një familje e vogël po me përfaqesues nga gjithe trevat shqiptare. Për 12 vite e kam vizituar shpesh edhe pse jam larg sepse atje shikoja zemrën e indetitetit tonë kombëtar shqiptar. Nga At Antonion unë njoha shumë arbëreshë të tjerë si mikja ime e shtrenjtë zonja Lucia Martino, Mjeshtre e madhe dhe grupin Vorrea, Peshkopin e nderuar Donato Olivieri, Antonio Chiaramonte, Angelo Catapano (kryebashkiak), Francescho Frega, Tomaso Bellusci, Prof.Agostino Giordano i Jetes Arbereshe, Tomaso Ferrari, Franco Calima, Maria Ferrarin, Flavia Agostino etj. Si atdhetar i madh në një takim me shqiptaret e Amerikës më 1992 ai ka thirrur Kosova Republikë (në You tube) , ai ka shkruar për Kosovën në Gazetën Notizie që më 1984, por ai guxoi të vijë në Shqipëri më 25 Nëntor 1972 në Kongresin e drejtëshkrimit të gjuhës shqipe edhe pse nuk u lejua të vinte ai gjeti mundësinë me makinë të tij dhe ishte i vetmi arbëresh që mori pjesë. Antonio Belluschi kishte ngritur mbi gërmadhat e shtëpisë së tij të vjetër Bibloteken Antonio Bellusci me mbi 10 000 libra që janë një pasuri kombëtare e vizituar nga mijëra shqiptare nga gjithë bota duke dokumentuar me shumë kujdes cdo shkrim të secilit. Për tu kujdesur per bibloteken Bellusci dhe Qendren Albanologjike Antonio Bellusci ai vete ka caktuar drejtoreshën Ornela Radovicka e cila punon me shumë pasion për çeshjen arbëreshe. Zonja Radovicka botoi së fundi biografine e tij në Gazetën Dielli, por dhe në shume gazeta të tjera. Sa here At Antonio me motren e tij zonjën Rina me ftonin të drekonim bashkë më këndonin këngën e Skenderbeut, i kam videot e tyre si kujtim shumë i bukur, kishin si traditë në çdo gjë që bënin këndonin këngën e Skënderbeut. E takova dhe për herë të fundit me 16 Maj të ketij viti edhe pse ishte i sëmurë nuk pushonte se foluri per gjuhën arbërishte dhe frikën e asimilimit nga brezi i ri se duhet ta mbajne gjallë, thoshte ata nuk flasin arbërisht. Them se jam shumë me fat që e kam njohur At Antonio Belluscin që është figura më e ndritur jo vetem arbëreshe, por e kombit shqiptar, emri i tij do kujtohet gjatë se ka lënë pas një vepër të madhe për gjithe brezat që do vijnë.Arbëreshet e thërrisnin zoti se për ata ai ishte zot!

DIASPORA SHQIPTARE NË CANADA E AMERIKË DHE PËRFSHIRJEN NË PROCESET LUBUESE PËR ÇËSHTJEN KOMBËTARE…

Kur flasim për diasporën shqiptare gjithmonë mendojmë për kurbetin, emigrimin apo ndonjëherë e përdorim edhe termin mërgata shqiptare. Të flasim rreth historisë së saj ne e dimë se ajo ka ekzistuar edhe para shumë shekujsh në periudha të ndryshme kohore duke veçuar shpërnguljen e shqiptarëve në Itali pas vdekjes së Skenderbeu-t që ne e quajmë komuniteti “arbëresh” ku rrënjët dhe organizimi i komunitetit përmes shoqatave të ndryshme ruhet edhe sot. Mërgata shqiptare ishte promotori i Lëvizjes Kombëtare, së pari i Rilindjes sonë Kombëtare, e pastaj edhe i Pavarësisë së Shqipërisë së sotme zyrtare, i proceseve demokratike në Shqiperi dhe i Pavaresisë së Kosovës përmes proçeve lobuese pranë strukturave të larta vendimarrëse. Mërgata jonë e fillim shekulli të kaluar janë në themelet e zhvillimeve kulturore dhe politike të kombit tonë, atëherë kur fatet e tij ishin në rrezik të ekzistencës. Pa rolin e Mërgatës shqiptare në botë, e kryesisht të mërgatës shqiptare në SHBA, sot fatet e kombit tonë do të ishin krejt ndryshe.
Valët e emigrimit në SHBA:
– Shqiptari i parë i dokumentuar që ka emigruar në Shtetet e Bashkuara ishte Kolë Kristofori (anglisht: Nicholas Christopher), i cili zbarkoj në Boston në fillim të viteve 1880-të dhe mbahet mend si pioner i grupit etnik shqiptar në SHBA. Kjo ishte deri në vitet 1900, megjithatë një numër i madh i shqiptarëve arritën në Bregun Lindor të SHBA-së: pjesa më e madhe e tyre ishin të rinjë të pamartuar nga jugu i Shqipërisë . Shumica e valës së parë të emigrantëve, rreth 10,000, kishin për qëllim të vendosen përgjithmonë në SHBA, dhe u kthyen përsëri në Shqipëri mbas Loftës së parë botërore. Pikërisht në këtë kohë, një grup tjetër i emigrantëve nga Shqipëria shkuan në SHBA. Ky grupi i ri u vendosën dhe u martuan me shtetin e tyre të ri. Numri i shqiptarëve që kanë raportuar se gjuha shqipe është gjuhë amtare e tyre në vitin 1920 ishte rreth 6,000.
Pas Luftës së dytë botërore shqiptarët që emigruan në SHBA ishin kryesisht emigrantë politike dhe në vitin 1970 kjo shifër u rrit në rreth 17,000. Pas fjalës Dëbimit të çamëve nga Çamëria edhe trojet shqiptare që sot janë Greqi në periudhën e Luftës së Dytë Botërore, një numër i madh prej tyre emigruan në Shtetet e Bashkuara menjëherë pas dëbimit të tyre, duke pohuar se qeveria komuniste në Shqipëri i ka diskriminuar dhe persekutuar ata. Ata arritën të ruajnë traditat dhe gjuhën e tyre,dhe krijuan në 1973 Shoqatën e të Drejtatve të njeriut Çamëria e cila më vonë u bashkuan dhe u bë Organizata Shqiptaro Amerikane Çamërina e cila ka për qëllim për të mbrojtur të drejtat e tyre . Familjet që kishin braktisur gjuhën e tyre amtare, vlerësohet se ishte rreth 70.000 shtetas të SHBA-ve me prejardhje shqiptar jetonin në SHBA në vitin 1980.
Në 1990 shumë shqiptarë nga Shqipëria, Mali i Zi, Serbia, Republika e Maqedonisë, emigruan në Shtetet e Bashkuara si refugjatë të luftës. Një tjetër komunitet Shqiptaro-Amerikan (Shqiptarë të Kosovës) në Riverside, Kaliforni / San Bernardino rajoni i Kaliforni-së përfshin shqiptarët nga Kosova të cilët hynin në Shtetet e Bashkuara në March Joint Air Reserve Base në Riverside.
Disa italiano-amerikanë të cili shkuan në SHBA gjatë fillim të shekullit të 20-të janë me prejardhjen nga shekulli 15-të i refugjatëve shqiptarë në Italinë jugore dhe që flisnin dialektin arkaik tosk të quajtur Arbëresh. Zona e Greater New Orleans ka një komunitet të madh të arbëreshëve, me preardhje prej emigrantëve sicilian të shekullit të 19 . Një rol të veçantë në lidhjen shpirtërore dhe politike të shqiptarëve në gadishullin Ilirik me Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ka luajtur radio“Zëri i Amerikës” në gjuhën shqipe, që nga themelimin e deri me sot.
Valët e emigrimit në Kanada:
-Shqiptarët e parë mërguan në Kanada në fillimin e shekulli 20, për shkak të kushteve jo të favorshme në vendet e tyre. Megjithatë, pas Luftës së Dytë Botërore shumë pak shqiptarë mërguan në Kanada, e shumica prej tyre ishin nga ish-Jugosllavia. Nurmi më i madh i shqiptarëve që mërguan u vendosën në Montreal ose Toronto, por gjithashtu disa punëtorë shqiptarë jetonin në Calgary dhe Ontario.athuhet që emigranti I parë në Kanada ka qenë Jim Bukuroshi në vitin 1908 dhe hyrja e tij ka ardhë nga Amerika për Montreal. Pavarësisht këtij migrimi, në vitin 1986, numri i shqiptarëve të regjistruar ishte vetëm nën 1,500. Megjithatë, në vitin 1991, këto shifra pothuajse u dyfishuan. Numri i shqiptarëve në Kanada arriti kulmin në fund të viteve 1990, pasi ata i ikën krizës ekonomike dhe politike në Shqipëri dhe Jugosllavi. Më vonë, në fillim të shekullit 21, një luftë e re shkaktoi një valë të dytë të mërgimit të shqiptarëve në Kanada. Ky konflikt i armatosur ishte një përplasje mes Ushtrisë çlirimtare të shqiptarëve dhe ushtrisë e policisë serbe, i cili bëri që shumë shqiptarë të ishin të detyruar ta lëshojnë Kosovën si refugjatë, ndërsa shumë prej tyre mërguan në Kanada. Kështu, në vitin 1999, Qeveria e Kanadasë themeloj një program për të lejuar qëndrimin e 7,000 refugjatëve shqiptarë nga Kosova. I njëjtë si me profesionistë nga vende të tjera, ka pasur një fluks të madh të profesionistëve të rinj shqiptarë që mërgojnë në Kanada për një jetë më të mirë. Të gjithë emigrantët kanë dhënë shumë për demokratizimin e Shqipërisë, pavarësinë e Kosovës, të drejtat e shqiptarëve në trojet e tyre etnike, si dhe lidhjet me kombin dhe shtetin ku kanë zgjedhur të jetojnë.

ROLI I SHOQATAVE, ORGANIZATAVE E KOMUNITETEVE FETARE NË KOMUNITETIN SHQIPTAR NË TORONTO…

Diaspora shqiptare ka luajtur gjithmonë një rol të rëndësishëm në zhvillimet socio-ekonomike tek shqiptarët ku rolin kryesor e kanë luajtur dërgimi i remitencave në krijimin e mundësive tjera të zhvillimeve shoqërore dhe ekonomike. Organizimi i komunitetit shqiptarë përmes shoqatave të ndryshme kulturore ka luajtur një rol të rëndësishëm sidomos gjatë viteve 90-ta në kohën kur Kosova ka pasur më së shumti nevojë nga mbështetja e diasporës shqiptare dhe kjo ka treguar shumë suksese deri në çlirimin e Kosovës. Edhe pas luftës shoqatat kanë mbajtur organizimet e tyre dhe këtu mund të veçohen edhe shkollat shqipe si dhe aktivitetet tjera në ruajtjen e vlerave tona kombëtare. Ishte Gusht i vitit 1989 që si nevojë për mbështetje për Kosoven u krijua Shoqata e Bashkësisë Shqiptaro Kanadaze nga një grup nismëtaresh dhe në 1990 u Insitucionalizua, kanë kaluar më shumë se 33 vite dhe kjo shoqatë mban një mision shumë të rëndësishëm për vlerat kombëtare. Në Kanada veprojnë e punojnë shumë shoqata si ato me antarësi edhe ato profesionale që nga Toronto e deri në Vankuver. Nga një updatim I vitit të kaluar në kohen e festimeve të mujait të trashëgimisë në parlament të Kanadasë janë aktive 25 Shoqata në Kanada, 13 organizorë eventesh në Ontario, një TV shqip, Pasqyra Shqiptare, tre portale online, 3 komunitete fetare, 4-5 klasa shqipe, vitet e fundit ka një rënje nga mosplotësimi i numrit te nxënësve, kanë qenë 7 klasa në vitin 2013-2014. Gjithë secili ka misione të promovimit të vlerave kombëtare dhe ato profesionale sepse të gjitha bashkë risin vlerat kombëtare.Për ngjarje me karakter kombëtar të gjithe jemi bashkë dhe kjo flet për ndjenjen e lartë kombëtare. Mërgata shqiptare është në themelet e çdo vlere të lartë kombëtare që kemi sot, si në gjuhë, kulturë, arte, politikë dhe shtet-formim.

INICIATORE, DREJTUESE DHE LOBISTE NË APROVIM TË LIGJIT TË TRASHËGIMISË SHQIPTARE NË ONTARIO E KANADA…

Unë kam ardhur në Kanada jo herët dhe jo në moshë të re si të gjithë shqiptarët për një jetë më të mirë dhe kam ardhur në kulmin e karierës time profesionale, sa po kisha mbaruar doktoraturën dhe librin mbi tezen e doktoratures për të filluar çdo gjë nga e para, ashtu siç u bë. Më mungonte Shqipëria dhe i vura mision vetes të promovoj vlerat më të mira kombëtare , kështu u angazhova me Shoqatën Shqiptaro Kanadeze më e vjetra në Kanada e themeluar në 1990 në fillim në bord ( 2008-2010), pastaj në drejtim nga viti 2010-2015 se zgjedhjet për kryetare janë me dy mandate, nga viti 2015 jam Presidente Nderi. Në mandatim tim të dytë në Prill të 2013 shkuam me dy bashkëpunëtorët e mi të Shoqatës Xhemi dhe Ramazani në një aktivitet turk për promovimin e turizmit të tyre, na pelqu si experiencë deshëm ta bëjmë dhe ne. Në 2013 ishte aprovuiar ligji për të njohur si ditë të trashegimisë shqiptare 29 Shtatorin, une sapo e kisha lexuar dhe shkoj tek Ministri i Ekonomisë zoti Brad Duguid për tu konsultuar se si mund të bëhej në menyrë institucionale dhe në Ontario. Ai vetë nuk mund ta merrte përsipër se ishte minister, po me pyeti se kë mendon dhe une i thashe per Laura Albanesen, deputete në zonën e zyrës së shoqatës, por jo nga kjo me shumë se nga mbiemri Albanese që e kisha ftuar dhe në 100 vjetor të pavaresisë mendohet me origjinë arbëreshe dhe kandidaturë e dytë ishte deputeti I ri ukrainsas Yvan Baker. Duke u qartesuar për rrugën që duhej ndjekur ngritëm grupin e punës në bord me përfaqësues të shoqatës dhe jashtë saj si Prof.Kristian Bukuroshi, Murat Hashani, Iljaz loku, Ramazan Këllezi, Xhemi Aagaj, Prof,Saimir Lolja, producenti i Pasqyra TV, Ilir Lena dhe behej updatim çdo dy vjet që bëheshin zgjedhjet duke shtuar kryetarët e zgjedhur si Aida Bejte, Ramazan Këllezi, Bujar Zejnullahu, Andi Demçe, aktualisht Irene Breznica dhe nën kryetarët e SHBSHK, aktualisht Rex Ferati. Lançimin e pare e bëmë me Ministrin Duguid në Parlament të ON edhe për tu njohur si inisiativë në Nëntor të 2014 dhe një vit më vonë deputetja Laura Albanese bëri propozimin e saj në Nëntor 2015 dhe perfundoi pas disa seancave në 5 dhjetor 2016 me miratim të përfaqësuesit të mbretëreshës ne 8 dhjetor 2016, por tashmë I drejtuar nga Dr.Shafic Kadri një politikan karizmatik. Në çdo séancë parlamentare kishim të prezantuara bukur jo vetëm simbolet kombëtare, vallet me veshtjet e bukjura popullore nga grupi i valleve, Shqiponjat e vogla drejtuar nga koreografi Ramazan Këllezi, përformancat e artistëve tanë me emër në komunitet si Jani Papadhimitri, Rudin Lengo, Bujar Asllani, Shkëlqim Tafaj, Granit Kamberi, Anila Toka, Tringa Rexhepi, Ana Golja, Qazim Kallushi, Entdela Galanxhi, por edhe ata me fame ndërkombëtare si Diva Inva Mula dhe artistja me e re me banim në Francë ylli Erza Muqolli, libra, sende shumë vjeçare, ushqime tradicionale të orfruara nga Albaniancatering and event, Old Mills Pastry and Deli, Torta me simbole kombëtare nga European Pattiserie, por edhe plot njerez veshur me kostume e plisa në kokë, madje në 2015 ju dhuruam plisa të gjithë deputeteve e ministrave që ishin pjesë e eventit. Me fillimin e procesit në 2014 u lancua dhe Albanian Heritage Night në Air Canada center iniciuar nga ish kryetari Bujar Zejnullahu dhe me grupin e valleve Shqiponjat e vogla qě patën një jehone tejet të madhe kudo në diasporë. Cdo Aktivitet është pasqyruar bukur nga Pasqyra Tv dhe me fotgrafi nga fotografët e përhershëm të mujait të Trashëgimisë LGH photography Genti Hali dhe Gazmend Kondaj, vitin e kaluar nga Flamur IIjazi. Vendosjen e plisave e bëmë dhe një vit më parë në Parlament të Kanadasë ku me 1 Nëntor u prezantua ligji në nivel federal nga deputeti ukrainas Yvan Baker i cili mbahet mend nga gjithe shqiptarët për shprehjen e tij në mbyllje të prezantimit ; – Jam krenar që jam shqiptar. U zgjodh muaji Nëntor, muaji i festës së pavaresisë kombëtare dhe i clirimit të vendit nga okupatoret nazifashistë, por edhe të themelimit të SHBSHK më 4 Nëntor 1990 për të kujtuar me respekt trashëgiminë kombëtare shqiptare, tashmë pjesë e trashëgimisë së ontarios, kur të gjitha vlerat materiale e shpirtërore bëhen një së bashku me njerëzit që ato i krijuan dhe i ruajtën për t’ua përcjellë brezave tane si dëshmi e identitetit tone kulturor kombëtar edhe këtu në Kanada. Çdo njeri është më i përmbushur dhe i integruar në shoqeri kur e njeh dhe e shpreh identitetin e tij kulturor.

FEDERATA “VATRA” E GAZETA “DIELLI” ISNTITUCIONE QË KANË BËRË EMËR E HISTORI…

Nuk mund ta quaj vlerësim, por mendim apo opinion timin për kohën që e njoh më nga afër Vatrën e Diellin dhe bëj 12 vjet nga ardhja ime në 100 vjetor të Vatrës më 28 Prill të vitit 2012 me ftesë nga kryetari i asaj kohe Dr.Gjon Buçaj dhe më pas nga gjithë drejtuesit në vite dhe Dr.Elmi Berisha kryetari aktual në 110 vjetor të Vatres, kam pasë ftesë në eventet kryesore si përvjetorë të Vatrës etj. Unë për Vatrën kam shijen dhe nostalgjinë e Vatrës së Nolit e Konicës me gjithë bashkëpunëtoret e tyre që punuan si një qeveri në mëgrim për të mbrojtur çështjen shqiptare dhe atë shije e kam mbajtur, pavaresisht si kanë rrjedhur ngjarjet në vitet më pas. Këtë gjë them edhe për Diellin, gazetën shqiptare më afat gjatë sa vetë shteti shqiptar drejtuar për shume vite nga gazetari i mirënjohur Dalip Greca e tani nga ju. Zoti Paja. Thjesht respekt për Vatrën e Vatranët dhe Diellin, sepse Vatra është një isntitucion që ka bërë emër e histori dhe duhet shumë punë, bashkim, bashkëpunim institucional për ta mbajtur lart këtë emër të madh.

KUSH ËSHTË DR.RUKI KONDAJ DR.SC, MSC, RA ?

Dr. Ruki Kondaj (Ambasadore Kombi) është Presidente Nderi e Shoqatës së Bashkësisë Shqiptaro Kanadeze (SHBSHK) që nga viti 2015 dhe Kryetare e Grupit të Trashëgimisë pranë kësaj shoqate që nga 2014 e në vazhdim. Gjatë periudhës 2010-2015, ka qënë presidente e SHBSHK. Dr. Kondaj mban gradën shkencore Dr.Sc. në shkencat farmaceutike nga Universiteti i Tiranës, Master Ndërkombëtar MIHMEP për Politika, Menaxhim dhe Ekonomi shëndetësore nga Universiteti Bocconi, Milano, Itali dhe një diplomë kanadeze RA me “Distinction” për Çështjet Rregullatore të Farmaceutikës, nga Instituti i Teknologjisë Farmaceutike në Toronto, Kanada (TIPT). Ka mbaruar Fakultetin e Mjekësisë, dega Farmaci në vitin 1981 dhe ka punuar në shumë sektorë si në sektorin farmaceutik ashtu dhe atë shëndetësor, në industri farmaceutike, Institut të Sigurimeve Shëndetësore, në Këshill të Ministrave si Kordinatore për Shendetesinë, kohë që përkon me krizën Kosovare ku ka drejtuar tryezën e shëndetësisë bashkë me ndërkombëtarët dhe në Ministri të Shëndetësisë si Sekretare e Përgjithshme.
Dr. Kondaj për tre vjet ka qenë Këshilltare Publike e Ministrisë së Shëndetësisë në Ontario pranë kolegjit të Dietologjisë, konsulente për krizën siriane, menaxhere projektesh dhe autore publikimesh si libër, artikuj shkencore etj. në fushën e shëndetësisë dhe farmaceutikës, anëtare e disa shoqatave profesionale dhe bordeve shkencore.
Për kontributin e saj të çmuar për komunitetin shqiptar, për Kanadanë dhe për kontribut ndaj vendit të saj është nderuar nga Guvernatori i Përgjithshëm i Kanadasë me Medalje Diamanti të Kurorës Mbretërore “Queen Elisabeth II Diamond Jubilee Award” në kuadër të 60 vjetorit të qeverisjes së mbretëreshës Elisabet II që përkon me 100 vjetorin e pavaresisë së Shqipërisë në Nëntor 2012. Në muajin Nëntor 2016, në kuader të Samitit të parë të Diasporës mbajtur në Shqipëri nderohet me Trofeun “Shqiponja e Artë” duke forcuar qëndrimin e saj si një figure e dalluar në promovimin dhe ruajtjen e trashëgimisë shqiptare. Në Samitin e dytë të Diasporës mbajtur në Mars 2019, nderohet me titullin “Ambasadore Kombi”.
Dr. Kondaj është iniciatore, drejtuese dhe lobuese e Muajit të Tashëgimisë Shqiptare në Ontario, Kanada pranë SHBSHK, kaluar si ligj në Parlamentin e Ontarios më 5 Dhjetor 2016 dhe mori miratimin e Përfaqesuesit të Mbretëreshës në Ontario më 8 Dhjetor 2016, ku muaji Nëntor u shpall Muaji i Trashëgimisë Shqiptare në Ontario. Dr. Kondaj e vazhdoi proçesin e Ligjit të trashëgimisë shqiptare dhe në nivel federal ku më 1 Nëntor të vitit 2023 u prezantua në Parlamentin e Kanadasë! Angazhimi i saj i palëkundur ndaj kauzës shqiptare tregohet më tej përmes rolit të saj të spikatur si lobiste dhe një avokate e pasionuar për trashëgiminë shqiptare. Misioni i saj: Promovimi i vlerave kombëtare shqiptare në Kanada e diasporë.

GAZETA PANORAMA:
Zjarr dhe molotov para kryeministrisë dhe bashkisë/ Mesazhet e Berishës dhe thirrja për qeveri teknike! Çfarë ndodhi në 3 orë protestë të opozitës

Ka zgjatur rreth tre orë protesta e opozitës para kryeministrisë, ku kryefjala ishte qeveria teknike dhe lirimi i Sali Berishës nga arresti shtëpiak.

Fillimisht qytetarët u grumbulluan para selisë blu, ku më pas së bashku me deputetë dhe drejtues të PD i janë drejtuar bulevardit Dëshmorët e Kombit dhe kryeministrisë.

Fjalimet nisën me regjisorin Edmond Budina, për të vazhduar me disa qytetarë të tjerë. Më pas protestuesve iu drejtuar me një fjalim Presidenti i Partisë së Lirisë, Ilir Meta, i cili hodhi akuza ndaj Edi Ramës, por edhe drejtësisë.

“Të gjithë duhet ta dinë, se Edi Rama financohet në Uashington dhe Bruksel nga armiqtë më të egër, për ti ngulur thika Kosovës, që nga Ballkani i hapur dhe cdo gjë tjetër. Ai nuk bën gabime rastësisht. Mos harroni çfarë tha në Kuvendin e Kosovës, së Shqipëria dhe Kosova do kishin një president të ardhshëm”, tha Meta.

Ai kritikoi edhe këshilltarët e djathtë, që  nuk kanë marrë pjesë në protestën e thirrur nga opozita para kryeministrisë.

“Turp për ata që përtojnë të vijnë këtu për të përmbysur regjimin më kriminal dhe më antikombëtar që ka njohur kjo tokë. Turp për të gjitha ata këshilltare opozitar që nuk janë me Tedi Blushin, me Klevis Balliun përballë kryehajdutit të Tiranës. Turp për ata që nuk janë përball hajdutëve në bashki. Turp për ata opozitar që kanë hallin e autoritetit të SPAK-ut”, u shpreh Presidenti i PL.

Më pas fjalën e mori kreu i PD, Sali Berisha, por në këtë moment qytetarët hodhën molotov drejt kryeministrisë.

Sali Berisha bëri thirrje për qeveri teknike dhe zgjedhje të lira dhe të ndershme pa Edi Ramën kryeministër.

“Sot në emër të Partisë Demokratike, në emër të frontit të gjerë opozitar, në emër të çdo shqiptari që ka mbi trup edhe shpirt plagët e Rilindjes dhe në emër të flamurit kuq e zi, unë sot i jap këtë paralajmërim Edi Ramës: Prano qeverinë teknike, si kushti i të gjitha kushteve për zgjedhje të barabarta, dhe të shkojmë në zgjedhje të përgjithshme”, tha Berisha.

Pas përfundimit të fjalimit të Sali Berishës protestuesit u zhvendosën edhe para bashkisë së Tiranës, ku edhe aty hodhën molotov.

Më pas protestuesit iu drejtuan Parlamentit, ku brohorisnin “Parlamenti i krimit”. Më pas protesta u mbyll aty ku startoi, në selinë e Partisë Demokratike.

Nga Frank Shkreli /

                        

                                                        “A ka send mâ të mrekullueshëm në kët botë   

                                                          se me i sjellë qytetnimin nji kombi zhytë  

                                                                           n’ errsín e padijes?  

  

Bashkia Shkodër në bashkëpunim me revistën “Shêjzat” njoftuan lajmin për aktin e dhurimit të bibliotekës së shkrimtarit të mirënjohur, Ernest Koliqi, nga ana e revistës “Shêjzat”, Bibliotekës “Marin Barleti”, të qytetit të Shkodrës.  Dhurimi i Bibliotekës “Ernest Koliqi” Bibliotekës “Marin Barleti” në Shkodër u cilësua si një akt bashkpunimi midis Bashkisë  Shkodër me revistën “Shêjzat” – për transferimin e një koleksioni prej nja 1500 tituj librash, gazetash e ekstraktesh të ndryshme në bibliotekën publike të Shkodrës, “Marin Barleti”.   

  

Sipas lajmeve, biblioteka personale e Ernest Koliqit iu dhurua bibliotekës publike të qytetit të Shkodrës me nismën e studiuesit të njohur Ardian Ndreca.  Thuhet se bëhet fjalë për rreth 1500 tituj librash dhe koleksione gazetash, të cilat, sipas profesor Ndrecës, dëshmojnë për personalitetin e Koliqit si mësues, poet, romancier, eseist, përkthyes, gazetar, dramaturg, por edhe botues, ndër më të njohurat revista ishte “Shëjzat”.   

  

Duhet uruar dhe përgëzuar studiuesi Ardian Ndreca që ka bërë të mundur — siç u shpreh ai vet për mediat, me këtë rast — që të shpëtojë aq sa ka mundur nga bibliotekja origjinale e Koliqit, të cilëën unë e mbaj mend si shumë të pasur.  “Në mënyrë krejtsisht të rastësishme mbërrijta që të shpëtoj këtë pjesë të bibliotekës”, u shpreh ai për median vendore dhe kombëtare, duke shtuar:  

“Ka shumë dekada në të cilat jam përpjekë që kjo bibliotekë e Koliqit e cila dihej se ekzistonte në Itali, duhej të kthehej në Shqipëri por për shkaqe të ndryshme ishte e pamundur me e bë këtë gjë.  Personi që i zotëronte deri para pak vitesh, vdiq dhe në mënyrë krejtsisht të rastësishme mbërrijta që të shpëtoj këtë pjesë të bibliotekës, me idenë që sa më shpejt me e kthye në Shkodër dhe me ia dhenë një institucioni shtetëror, pra një institucioni që përfaqëson të gjithë qytetin dhe është publik i hapur për të gjithë. Si njësi, janë gjithsejt nja 1500 libra, ekstrakte, artikuj, ku bajnë pjesë edhe një koleksion gazetash tepër të rralla të fund viteve 1800 e në fillim të 1900-ave. Libra dhe materiale të botuara në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, në Itali në vende të ndryshme dhe në vende të Ballkanit, të cilat i mungojnë deri më sot fondit të bibliotekës si dhe asaj kombëtare. Ashtu siç ka ndodhë me Arshi Pipën, para disa vitesh kur vet Pipa ia dhuroi qytetit të Shkodrës bibliotekën e tij. Kjo gjë ndodhi edhe me bibliotekën e Ernest Koliqit. Shpresojmë që një gjë e tillë të verifikohet edhe nga autorë të tjerë shkodranë që kanë jetuar në mërgim…”, ka shpjeguar Profesor Ardian Ndreca.   

  

Ky është një zhvillim tepër i rëndësishëm për Shkodrën, për Shqipërinë dhe për mbarë Kombin. Jam i bindur se ai shikon nga lartë me kënaqësi për arritjen e bibliotekës së tij, sado të pjesëshme, nga Roma në Shkodër, në dispozicion të lexuesve shqiptarë, jo vetëm në Shkodër e Shqipëri, por nga të gjitha trojet ku flitet shqip — siç e kishte prëcaktuar ai vet në një shkrim se kjo bibliotekë, është për të gjithë ata: “Që kanë për gjuhë amtare shqipen – ku ma shumë e ku ma pak – frymzohen nga shpirti i zakoneve arbnore e që sot ndahet në tri pjesë: banorët e shtetit shqiptar, vëllëznit tanë nën Jugosllavi dhe bashkatdhetarët e diasporës. Në idealin tonë, që kurrë s’ka për t’u shkimun, këto tri degë përbajnë nji tanësi gangullore, cilido që të jetë zhvillimi shoqnuer i veçantë i tyne.” Ernest Koliqi, Bota e re e shqiptare – Shëjzat II, 5-6, 1958.  

  

Edhe Adrian Ndreca, në hapjen e pavionit të veçant të bibliotekës kushtuar Koliqit, theksoi gjithashtu se biblioteka “Koliqi” është një vlerë shumë e çmuar për Shkodrën dhe më gjerë. Një “kthim simbolik” e quajti ai transferimin e bibliotekës së Ernest Koliqitn ë Shkodër, duke shtuar se Koliqi, së pari, i përket lexuesve, mbarë lexuesve shqiptarë, ashtu si i përket edhe qytetit të tij – Shkodrës.  Koliqi, shtoi studiues Ndreca, ka se çka t’u mësojë lexuesve, duke shpresuar që ky rikthim të jetë edhe tek leximi i veprave të Koliqit, u shpreh ai për median.  

  

Të pranishëm në këtë ceremoni ishin edhe Kryetari i Bashkisë Shkodër, Benet Beci dhe Ministri i Shtetit Elisa Spiropali.  Uroj dhe shpresoj që hapja e sallës “Koliqi” në Bibliotekën publike të Shkodrës, të jetë fillimi i një procesi zyrtar, sa më të shpejt, që figura e këtij shkrimtari të madh të Kombit, të hiqet nga lista e zezë komuniste dhe të vlerësohet nga letrarë, historianë, akademikë dhe shkencëtarë jo-komunistë — për kontributet e vërteta të tija – ashtu siç janë ato.   

Ky është një akt që duhet të duartrokitet dhe të mirëpritet nga të gjithë dashamirësit e Ernest Koliqit, adhuruesit e trashëgimisë së tij letrare dhe atdhetare, por edhe të librave shqipe, në mbarë hapësirën kombëtare. Ernest Koliqi, siç dihet, ishte i ndaluar dhe i përjashtuar nga regjimi komunist i Enver Hoxhës dhe për fat të keq edhe gjatë këtyre 30-viteve të ashtuquajtur “post-komunizëm”, Ernest Koliqi vazhdon të jetë, zyrtarisht, i përjashtuar, i kritikuar dhe i denigruar nga qarqe të caktuara politike dhe jo-politike — zyrtare dhe jo-zyrtare — në Shqipëri.   

  

Mundësimi i transferimit të bibliotekës së Ernest Koliqi (megjithse jo e plotë nga koha që e mbajë unë mend nga vizita ime në të, në vitin 1970), është megjithëate një hap i duhur, i mirëseardhur, megjithëse tepër i vonuar.  Ernest Koliqi, “shkoi” pardje në Shkodër, siç e cilësuan disa media transferimin e bibliotekës së tij të përgjysmuar në bibliotekën e Shkodrës, por ende nuk mund të thuhet se ai është pranuar në “shtëpinë” e vet.  Ka ardhur koha që Ernest Koliqit t’i hapen portat e “shtëpisë” së tij – Shqipërisë dhe të shqiptarisë në përgjithësi, që i deshi aq shumë – për të cilat jetoi, veproi dhe i mbrojti interesat kombëtare deri në frymën e fundit të jetës së tij. Biblioteka e Ernest Koliqit në Shkodër vetëm do t’i sjell qytetërim, Shqipërisë, Shkodrës dhe Kombit shqiptar — të zhytur për një gjysëm shekulli në errësirën e indoktrinimit të ideologjisë aziatike sllavo-komuniste.  “A ka send má të mrekullueshëm në këtë botë se me i sjellë qytetnim nji kombi, zhytë n’errsín e padijes.”  

  

Frank Shkreli  

  

Në përkujtim të Ernest Koliqit me rastin e Dhurimit të Bibliotekës “Ernest Koliqi”, Bibliotekës “Marin Barleti”, Bashkia Shkodër –  

   

“A ka send mâ të mrekullueshëm në kët botë se me i sjellë qytetnimin nji kombi zhytë n’ errsín e padijes?  

-Ai që kalon nëpër popull tue hjedhë farën për nji jetë mâ të mirë,  

ai që e ndriçon me nji dritë mâ të bukur tokën qi na ushqen,  

ai që bân me ngadhnjye agimet në muzgun e pacaktuem të shpirtnave;  

shkurt: kush i difton popullit nji udhë të re qytetnije të vërtetë,  

âsht i denjë me qênë i nderuem si gjymsë perendije.”  

Marrë nga novela “Gjaku” – Ernest Koliqi  

   

                                                                                                          

Profesor Ardian Ndreca me Kryetarin e Bashkisë Shkodër, Benet Beci  

  

    Ndër të pranishëm edhe Dom Nikë Ukgjini — Foto nga ceremonia marrë nga portali i Bibliotekës “Marin Barleti” -Shkodër  

          

  

               [Text Wrapping Break]  

Një foto që po qarkullon në rrjetët sociale – ku dallohet Ernest Koliqi me  shkrimtarët Asdrenin dhe Poradecin, ndër të tjerë –   

në Kafe të Madhe, Shkodër, 1936  

  

  

  

Shkodra në rininë e Ernest Koliqit – foto nga Biblioteka Marin Barleti