Federata Pan-Shqiptare e Amerikës Vatra dhe gazeta Dielli shprehin ngushëllimet më të dhimbshme për ndarjen nga jeta të një shqiptari të madh me kontribute të jashtëzakonshme kombëtare, i paharruari At Antonio Bellusci. Një mik i madh i Vatrës, Diellit e shqiptarëve të Amerikës.

Klerik, misionar dhe atdhetar i shquar i shqiptarizmës.

I përjetshëm në zemrat e çdo shqiptari.

Nderim përherë jetës dhe veprës së tij.

Lusim Zotin për shpirtin e tij.

Me dhimbje

Kryetari i Vatrës

Dr. Elmi Berisha

Sot bota bota Arbëreshe humbi Diogjenin e saj,

Shqipërët Sokratin e kohëve moderne,

Arvanitasit Maratonomakun,

Bota ekliaziatike njeriun e lirisë, Paqes, vëllazërisë!

Sot, më datë 19 Qershor rreth orës 20 u ngjit drejt qiellit shpirti kollosit, të Arbërisë, At Antoni Bellusci që prej kohësh vuante nga një sëmundje e rëndë.

Ky bir sa i njerëzisë aq edhe i Perëndisë, nënshtetas Italjan, qytetar dhe bir i Kosovës, Shqipërisë, vëllai i gjithë shqiptarëve në të gjitha konteinentet ia kushtoi tërë jetën e tij, edhe energjinë e fundit botës Arbërore!

At Antonio Bellusci Lindi në Frasnitë, qytezë arbëreshe më 15 Shtator 1934.

Përfundon Studimet Universitare në Filozofi pranë Kolegjit greko- bizantin në Romë.

Shugurohet Prift në 1962.

AT Belleusci ishte studiues, hulumtues i botës arbëreshe dhe asaj arvanitase.

Profesor Doktor Bellusci, është autor i 25 veprave shkencore mbi kulturën, etnografinë arbëreshe.

Hulumues për rreth 40 vjet tek arvanitasit e Greqisë, të cilat i ka përmbledhur në dy vepra .

Është Autor i listës së 920 fshatrave arvanitas me toponimet e tyre origjinale, ku janë rregjistruar dhe incizuar më tepr se 3000 persona.

Mik i ngushtë i Arisidh Kollja, Vagjel LLjapi, Jorgo Miha e shumë arvanitas të tjerë, që ruajtën dhe ruajnë identitetin e tyre arbëror.

I vetmi pjesëmarrës arbëresh në Kuvendin Ilir më 1972.

Themelues i revistës “Vatra jonë” 1963

Themelues i revistës Internacionale “Lidhja”, 1980

Themelues i Qendrës albanologjike, 1980

Themelues i Bibliotekës A. Bellusci 1960.

Hapi shkollën e parë për Fëmijët shqiptarë në diasporë pranë bibliotekës së tij në vitin 1994

Mbrojtësi i Çështjes së Kosovës, duke qenë i pari që në 1989, kur Kosova dikutohej ende për Shkelje të të Drejtave të Njeriut, Ai hodhi tezën Kosova Republikë!

Ishte i pari që në vitet 1998-1999 luftën ndaj Kosovës e konsideroi një gjenocid, dhe i dedikoi po në këtë vit artikuj por edhe kopertinën e Revistës së tij “Lidhja” kësaj tragjedie bërë popullit kosovar.

Puna dhe veprimtaria e tij është nderuar me:

Medalje Presidenciale nga Presidentja e Kososovës Vjosa Osmani

Medalja Naim Frashëri me urdhër të Presidentit Të Republikës së Shqipërisë

Medalja Lidhja e Prezërenit nga Presidenti Ibraim Rrugova

Medalja e Nënë Terezës

At Bellusci ishte i vetmi Antar Nderi i Lobit Lidhja shqiptare- amerikane Amerikan themeluar nga Ish senatori amerikan arbëreshi Dioguardi për çështje e Kosovës.

At Bellusci në thjeshtësinë e dashurinë e e tij punoi për ruajtjen e gjuhës, kulturës tek arbëreshët e Italisë, tek arbëreshët, zgjoi ndjenjat arbërore të arvanitasve përforcoi dhe rriti ndërgjegjen kombëtare tek shqiptarët e Shqipërisë,Kosovës, Maqedonisë, Malit të Zi si edhe Diasporës shqiptare kudo që ndodhen shqiptarë që mos të harrojnë gjuhën shqipe.

Çdo gjë që rrethonte botën arbërore At Bellusci është atje, i pa lodhur, energjik si një gurrë e pashtershme për kombin arbëror.

I dashur Papas Bellusci. Me siguri për të gjithë shqiptarët do të jesh i pa harruar, për mua do të jetë akoma shumë e dhimbshme, sespe nuk do të dëgjoj më atë Zë aq i butë, aq kërkues, e mbi të gjitha prindëror që më shoqëroi për 34 vjet, dhe aq liri né kryerjen e gjérave.

I përjetshëm në zemrat tona!

Me shumë dhimbje, e dashuri

Ornela Radovicka

Astrit Lulushi/

Më 14 prill 1865, John Wilkes Booth vrau Presidentin e SHBA Abraham Lincoln në Teatrin e Fordit, një ngjarje që do ta gdhendte përgjithmonë presidentin e 16-të në histori. Ky akt ndodhi vetëm disa ditë pas përfundimit të Luftës Civile Amerikane, një epokë kaotike për vendin. Është interesante se në kohën e vrasjes së tij, Lincoln kishte disa sende të çuditshme në xhepat e tij.

Vrasja e Abraham Lincoln mbetet një nga ngjarjet më kritike në historinë amerikane. Presidenti kohët e fundit e kishte udhëtuar në të gjithë kombin nëpër Luftën Civile, një kohë me vështirësi të pashoqe. Ai ishte shumë i dashur, veçanërisht nga komuniteti afrikano-amerikan për rolin e tij të madh në heqjen e skllavërisë.

Ndërsa ndoqi Teatrin e Fordit në Uashington, DC me gruan e tij Mary për të parë një shfaqje, Lincoln, i zhytur në shfaqje, nuk ishte në dijeni të afrimit të vrasësit të tij, John Wilkes Booth. Booth, një figurë relativisht e njohur në atë kohë falë karrierës së tij të suksesshme skenike, arriti të hynte në lozhën e presidentit.

Duke kapur momentin, Booth iu afrua Linkolnit nga pas, duke e kapur atë në befasi dhe qëlloi një goditje të vetme në pjesën e pasme të kokës së presidentit me një pistoletë Derringer të kalibrit 44. Më pas, vrasësi bëri një arratisje dramatike, duke u larguar nga teatri dhe duke ikur me kalë. Të nesërmen në mëngjes, Lincoln u shpall i vdekur, duke shënuar fundin tragjik të një prej presidentëve më të nderuar të Amerikës në moshën 56-vjeçare.

Ndërsa vrasja e Lincoln pati pasoja të thella për historinë amerikane, një detaj intrigues, por i zakonshëm qëndron në përmbajtjen e xhepave të presidentit në atë kohë.

Presidenti amerikan Abraham Lincoln kishte një sërë sendesh në xhepat e tij natën kur u vra.

Ai kishte një thikë të vogël xhepi, dy palë syze dhe një ore xhepi; mbante gjithashtu një portofol lëkure dhe një shami prej liri me shkronja të kuqe “A. Lincoln”. Çuditërisht, një nga palët e syzeve tregonte dëshmi të një riparimi të vogël të bërë nga vetë presidenti.

Përtej sendeve të zakonshme, Lincoln posedonte një koleksion të copëzave të gazetave që përmbanin lavdërime për veten e tij. Megjithatë, ndoshta sendi më intrigues atë natë, ishte një kartëmonedhë 5,00 dollarësh e Konfederatës që u gjet në portofolin e tij.

Prania e monedhës armike ngre pyetje se pse presidenti do të mbante një artikull të tillë. Ndërsa përgjigja e saktë nuk dihet, studiuesit në Bibliotekën e Kongresit propozojnë një teori.

Clark Evans, në Divizionin e Librave të Rralla dhe Koleksioneve të veçanta, sugjeron, “Ne nuk e dimë me siguri qind për qind, por vetëm disa ditë më parë, Richmond kishte rënë dhe Lincoln në fakt udhëtoi për në Richmond dhe kjo ka të ngjarë që zyryarët e qytetit t’i kenë dhënë kartmonedhën si një suvenir.”

Ruajtja e jashtëzakonshme e pasurive të mbajtura nga Lincoln natën e vrasjes së tij është e jashtëzakonshme. Pas vdekjes së tij, sendet iu besuan djalit të tij të madh, Robertit, dhe mbetën në posedim të familjes për shtatë dekadat e ardhshme. Aktualisht, këto artefakte të paçmueshme mund të shihen në Bibliotekën e Kongresit.

Photo: biography.com

+THEOFANI

i Filomilisë dhe i Peshkopatës Ortodokse Shqiptare të Amerikave

Kryepeshkopi +KRISTOFOR KISI u lind me emrin e dhënë nga prindërit e tij me të cilin edhe u pagëzua, si SOTIR KISI, në lagjen “Kala” të Beratit në vitin 1881.

Që nga fëmijëria dhe deri rininë e tij të hershme, i riu Sotir Kisi kishte dy pasione në jetën e tij, Fenë (e Krishterë Ortodokse) dhe Shkencat e Natyrës (Kiminë).

Duke ndjekur pasionin e tij, ai shkon në Londër ku studion dhe diplomohet për Shkencat Natyrore, në Degën e Kimisë të Universitetit të famshëm të Oksfordit (Oxford University) në Kryeqytetin Britanik.

Mbas mbarimit të studimeve të larta në Angli ai udhëton drejt Kryeqytetit të Perandorisë Otomane, Stambollit (Kostandinopoja) ku regjistrohet për Studimet e Larta Fetare (të Krishtera Ortodokse) në Institutin e Lartë të Teologjisë Ortodokse që gjendet në ishullin e bukur dhe piktoresk të Halkit, që ndodhet 90 minuta larg me vapor nga Stambolli, ku edhe diplomohet në vitin 1908 në moshën 27 vjeçare. Tema që mbrojti diplomën ishte “Mbi prejardhjen e jetës monakale”.

Me përfundimin e studimeve teologjike më 1908 u kthye në atdhe dhe filloi punë në gjimnazin e Jovan Bangës në Korçë. Para Luftës Ballkanike ai u kthye përsëri në Stamboll (Kostandinopojë) dhe në vitin 1916 u dorëzua në gradën priftërore. Ai ishte kryefamulltar në Makrohor. Më vonë u hirotonis Peshkop i Sinadës, post të cilin e mbajti deri në vitin 1923, pasardhësi i të cilit sot është po një Peshkop me origjinë shqiptare, në personin e Hirësisë së Tij +Andon Vrame, i zgjedhur nga Sinodi i Shenjtë i Patriarkanës Ekumenike dhe i dorëzuar si Peshkop nga Kryepeshkopi +Elpidofor i Amerikës më 20 prill 2024, në Nju Jork, ku mora pjesë edhe vetë unë përkrah Kryepeshkopit.

Pikërisht në atë vit, duke parë përpjekjet e otodoksëve shqiptarë për autoqefali, Imzot +Kristofori me kërkesën këmbëngulëse të Qeverisë Shqiptare të asaj kohe dhe popullit ortodoks shqiptar, u kthye në Shqipëri, ku mori në drejtim Mitropolinë e Beratit duke marrë titullin si “Mitropolit i Beratit, Vlorës dhe Kaninës”.

Më 21 nëntor 1923 Imzot Mitropolit +Kristofor Kisi së bashku me Eksarkun e Patriarkanës Ekumenike, Imzot Mitropolitin +Ierothe Jahon, dorëzuan në Gradën Peshkopale At Theofan Nolin në Kishën e “Shën Gjergjit” në Korçë.

Në vitin 1929, Mitropoliti +Kristofor Kisi u tërhoq në manastir duke mos marrë pjesë në veprimet antikanonike, që po kryheshin në Kishën Ortodokse Shqiptare

Më 1934 Imzot +Kristofori zuri vendin e “Mitropolitit të Korçës” dhe në vitin 1937 u zgjodh Kryepeshkop i Tiranës dhe i Gjithë Shqipërisë dhe Kryetar i Sinodit të Shenjtë të Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë, duke qëndruar në krye të saj për 12 vite, deri në vitin 1949.

Në vitin 1942 Kryepeshkopi +Kristofor u thirr prej mëkëmbësit të Mbretit Viktor Emanuelit III, Jakomonit dhe iu bë presion, që në vendet vakante të dorëzoheshin Peshkopë unitë dhe të bëhej konvertimi i popullsisë ortodokse të Shqipërisë në uniate.

Kryepeshkopi +Kristofor i detyruar nga kushtet e vështira që po kalonte Kisha Ortodokse nën sundimin fashist në fillim pranoi, por ndërkohë u mundua që ta shtynte çështjen për më vonë. Ai thirri teologun Irine Banushi dhe i propozoi që të dorëzohej në Gradën Peshkopale, e cila u zhvillua në muajin shkurt 1942, në Manastirin e Hirshëm të Shën Naumit, që asokohe ishte nën juridiksionin administrativ të Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë, duke shmangur kështu një rrezik të madh për Kishën e Shqipërisë.

Më 1948 Kryepeshkopin +Kristofor e internuan, ku vuajti dënime të rënda dhe jetoi një jetë çnjerëzore.

Pasi ishte liruar nga regjimi komunist i Tiranës, ai ishte lejuar të kthehej dhe të jetonte në Rezidencën Kryepeshkopale në “Shën Prokop”.

Më datën 14 qershor 1958 mbërrin nga Amerika një person, identiteti i të cilit nuk dihet ende deri më sot, i cili kishte ardhur si i dërguar i Fan Nolit me një letër të këtij të fundit drejtuar Enver Hoxhës, ku Fan Noli i lutej diktatorit komunist që meqenëse ata të dy ishin tashmë në një moshë të thyer dhe duke pasur parasysh miqësinë e tyre të vjetër, t’i jepte leje për t’u larguar nga Shqipëria, për të kaluar vitet e fundit të jetës së tyre së bashku në Amerikë.

Personit ndërlidhës të Fan Nolit i’u tha se do ta pyesnin ish Kryepeshkopin nëse ai do ta pranonte këtë propozim të Fan Nolit. Kështu, mbasditen e datës 17 qershor 1958, personi në fjalë, i cili rrinte në Hotel “Dajti”, i shoqëruar nga zyrtarë të Qeverisë Komuniste (Sigurimi i Shtetit), shkuan kinse për t’u takuar personalisht me ish Kryepeshkopin +Kristofor Kisi, për ta pyetur personalisht.

Kur arritën në derën e Rezidencës së tij dhe trokitën, asnjë përgjigje nuk erdhi nga brenda saj. Për “rastësi” aty pranë kaloi një “qytetar”, të cilin e pyetën nëse e kishte parë gjë ish Kryepeshkopin duke bërë shëtitjen e mëngjesit në atë ditë rreth kodrave të liqenit, ashtu siç edhe e kishte si rutinë të përditshme, kurse “kalimtari i rastit” i’u përgjigj se nuk e kishte parë prej disa ditësh sepse kishte qenë disi i sëmurë dhe pa qejf. Atëherë vendosën të shpërthejnë derën me forcë dhe kur hynë brenda gjetën trupin e pajetë të ish Kryepeshkopit +Kristofor Kisi të shtrirë në tokë në katin e parë të Rezidencës ku ai kishte një laborator kimie personal për të ushtruar pasionin e tij si kimist, pranë një tavoline të madhe ku kishte mjetet dhe enët që përdorte për eksperimente kimike.

U thirr menjëherë autoambulanca, e cila e transportoi në Spitalin Qendror (Nr. 1) të Tiranës ku edhe u deklarua i vdekur.

Në vaskën e madhe të laboratorit u gjetën mbetje acidi dhe lëndësh toksike.

Vdekja e tij në rrethana misterioze dhe të dyshimta në Rezidencën Kryepeshkopale pranë Kishës së “Shën Prokopit” në kodrat e Shën Prokopit, që sot njihen si “Kodrat e Liqenit Artificial të Tiranës”, u mbajt në fshehtësi dhe nuk u bë asnjë publikim zyrtar në shtypin e kontrolluar dhe të censuruar të asaj kohe.

Fakt është se kjo ndodhi mbas refuzimit të disa hershëm që Fan Noli i kishte bërë ftesës së përsëritur të Enver Hoxhës dhe qeverisë së tij për t’u kthyer përgjithmonë në atdhe.

Në një nga letërkëmbimet e shumta midis Kisit dhe Nolit, ky i fundit e pyeste: “Fortlumturi, më kanë kërkuar kaq herë që të kthehem në Shqipëri, ç’të bëj të vij? Si thua ti?” Në letrën e përgjigjes, Kisi i shkruante Nolit “…. bëj atë që ke bërë deri më tani!”

Siç duket kjo fjali ka qenë fatale për Prelatin dhe Shkencëtarin e shquar dhe antikomunistin e paepur Imzot +Kristofor Kisin, Kryebariun e Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë, i cili e kishte dorëzuar Fan Nolin si Peshkop më 21 nëntor 1923 në Korçë, por edhe ai që mori TOMOS-in (Dekretin) e Autoqefalisë, i cili nuk pranoi që të mohonte kryqin për lavdinë tokësore, që i ofroi regjimi komunist, prandaj edhe e helmuan.

Varrimi i Kryepeshkopit +Kristofor Kisi u bë më datën 18 qershor 1958. Arkivoli që mbante trupin e tij u vendos në mesin e Kishës Katedrale të “Ungjillëzimit” në Tiranë.

Ceremonia e përmortshme u kryesua nga Fortlumturia e Tij, +Paisi (Vodica), me pjesëmarrjen e Peshkopit Ndihmës +Sofronit, Arhimandrit Dhanil Çulit, Stavrofor Thoma Popës, Ikonom Marko Papajanit, Saqellar Petro Doçit, Kryedhjakonit Sotir Kanxherit, etj.

Në prani të të afërmve dhe besimtarëve të shumtë që kishin mbushur kishën, foli Sekretari i Sinodit të Shenjtë, Niko Çane, i cili theksoi virtytet e të ndjerit. Ndër të tjera ai përmendi ndershmërinë, urtësinë dhe kulturën e gjerë të Kryepeshkopit +Kristofor Kisi.

Fortlumturia e Tij, Kryepeshkopi +Kristofor Kisi bëri tratativa me Vatikanin për të krijuar një presion diplomatik balancues, si kundërpeshë ndaj shtysës së Patriarkanës Ekumenike, për të pastruar Kishën Ortodokse të Shqipërisë nga rryma e majtë e Fan Nolit me influencën e Kishës Ruse dhe paraardhësit të tij Kryepeshkopit +Visarion Xhuvanit me rrymën e tij të influencuar nga nacionalistët shqiptarë, Kisi edhe pse erdhi si një kompromis për të mirën e Shqipërisë dhe Kishës së saj Ortodokse Autoqefale, kurrë nuk i ndërpreu kontaktet me dy paraardhësit e tij, që i kishte jo vetëm miq të sinqertë, por edhe këshilltarë të ngushtë deri në fund, në momentin e persekutimit makabër dhe të vdekjes së tij tragjike.

Por përveç historisë së tij, ai la një trashëgimi të paçmuar shkencore dhe kulturore, laboratorin dhe bibliotekën e tij shumë të pasur, që u bënë themeli i Fakultetit të Shkencave të Natyrës të Universitetit të Tiranës.

Ky fakt kurrë nuk u bë publik dhe as një salle laboratorike nuk i’u vu emri i Profesor +Kristofor Kisit.

Besimtarët Ortodoksë Shqiptarë besojnë dhe shpresojnë se nuk do të jetë e largët dita që ky Prelat i shquar dhe Martir i Kishës, të ngrihet në Panteonin e shenjtorëve shqiptarë, të cilët nuk janë të paktë dhe që presin ti shtohen kalendarit të shenjtorëve të Krishterë Ortodoksë.

I përjetshëm qoftë kujtimi i tij dhe qoftë shenjtërimi i tij sa më i afërt.

Dr. Skënder Murtezani/

Vatra Queens – NY u mblodh pas një thirrje komunitetit shqiptar në NY e më gjërë për ti thënë edhe njëherë faleminderit Forcave Ajrore dhe më vonë edhe Tokësore dhe Detare të SHBA-së dhe NATO-s në këtë muaj të 25 vjetorit të fitores kundër të keqes që i erdhi Ballkanit nga një person mentalisht jo stabil Sllobodan Millosheviç të cilin u munduan qarqet më të errëta shoveniste serbe ta përdorin për qëllimet e tyre ekspansioniste. Për fat të keq duke përdor diferencat në komb në fe apo në pikëpamjet e ndryshme kulturore dhe historike. Edhe pse që në fillim të janarit ideja ka qenë që takimin ta hap kryetari i respektuar i Federatës Vatra z.Elmi Berisha, neve përsëri na nderoi pjesëmarrja e sekretarit të Vatrës Dr.Pashko Camaj dhe editorit tonë të respektuar z.Sokol Paja. Folësi jonë kryesor erdhi që nga Bostoni e na kishte përgatitur një video origjinale dhe një histori të ndodhive që u paraprinë bombardimeve. Unë edhe njëherë falenderova grupin e Senatorëve dhe Kongresmenëve Amerikanë që kontribuan që të fillojë fushata ajrore e bombardimeve mbi Serbi, nën lidershipin e presidentit Clinton. Ata janë Presidenti i sotëm Biden, Sen. Bob Dole, Sen. McCain, Ms Madeline Albright, Ambasadori Richardson dhe diplomati pa portfol por me shumë peshë z. William Walker.

Si parim presidenti Clinton e mori rezolutën 1160 e cila mori forcën ekzekutuese më 31 mars 1998 me të cilën i shtrohej embargo në armatim tërë territorit të Serbisë, Malit të Zi, kuptohet dhe Kosovës si pjesë e Serbisë asokohe, i ndalohej Serbisë përdorimi i pa matur i fuqisë ushtarake. Në fjalimet e tij presidenti Clinton bindi tërë komunitetin e civilizuar botëror, por mori edhe përkrahje politike edhe nga Rusia e atëhershme se mos intervenimi do të ishte një vepër e pamoralshme e botës së lirë. Prandaj unë edhe vendosa të citoj një pjesë të fjalimit të presidentit Clinton në adresimin e tij popullit Amerikan, në fund të fushatës ajrore. Presidenti Clinton është një hero i gjallë, një diplomat që e vë jetën e njeriut përpara çdo lloj politike të ditës. Ai është shembull i rrallë i një politikani vizionar që nuk bie pre e politikave të korruptuara dhe të përfaqësuara nga shumë politikanë që kanë moralin në fund të agjendës së tyre.

Text of President Bill Clinton’s Address to the Nation:

“My fellow Americans, tonight, for the first time in 79 days, the skies over Yugoslavia are silent. The Serb army and police are withdrawing from Kosovo. The 1 million men, women and children driven from their land are preparing to return home. The demands of an outraged and united international community have been met. I can report to the American people that we have achieved a victory for a safer world, for our democratic values, and for a stronger America. Our pilots have returned to base. The airstrikes have been suspended. Aggression against an innocent people has been contained and is being turned back. When I ordered our armed forces into combat, we had three clear goals: to enable the Kosovar people, the victims of some of the most vicious atrocities in Europe since the Second World War, to return to their homes with safety and self-government; to require Serbian forces responsible for those atrocities to leave Kosovo; and to deploy an international security force, with NATO at its core, to protect all the people of that troubled land, Serbs and Albanians alike. Those goals will be achieved. Unnecessary conflict has been brought to a just and honorable conclusion. The result will be security and dignity for the people of Kosovo, achieved by an alliance that stood together in purpose and resolve, assisted by the diplomatic efforts of Russia. This victory brings a new hope that when a people are singled out for destruction because of their heritage and religious faith and we can do something about it, the world will not look the other way. I want to express my profound gratitude to the men and women of our armed forces and those of our allies. Day after day, night after night, they flew, risking their lives to attack their targets and to avoid civilian casualties when they were fired upon from populated areas. J , 6/15/24, 7:58 AM Clinton Announces The End Of The War In Kosovo – AustralianPolitics.comhttps://australianpolitics.com/…/clinton-announces-end…/ 1/5 I’m also grateful to the American people for standing against the awful ethnic cleansing, for sending generous assistance to the refugees and for opening your hearts and your homes to the innocent victims who came here. I want to speak with you for a few moments tonight about why we fought, what we achieved and what we have to do now to advance the peace and, together with the people of the Balkans, forge a future of freedom, progress and harmony. We should remember that the violence we responded to in Kosovo was the culmination of a 10- year campaign by Slobodan Milosevic, the leader of Serbia, to exploit ethnic and religious difference in order to impose his will on the lines of the former Yugoslavia. That’s what he tried to do in Croatia and Bosnia and now in Kosovo. The world saw the terrifying consequences: five hundred villages burned; men of all ages separated from their loved ones to be shot and buried in mass graves; women raped; children made to watch their parents die; a whole people forced to abandon in hours communities their families had spent generations building. For these atrocities, Mr. Milosevic and his top aides have been indicted by the International War Crimes Tribunal for war crimes and crimes against humanity. I will never forget the Kosovar refugees I recently met…”

Nga Frank Shkreli

Aleksandër Xhuvani është cilësuar në një shkrim të revistës Shejzat (IV-1960), me rastin e 80-vjetorit të kalimit të tij në amshim, si arsimtari më i vjetër i Shqipërisë, më i vjetri emër, përfaqësues i një brezi arsimtarësh të Kombit. Në atë shkrim kushtuar veteranit të arsimit shqip thuhet se emri i Xhuvanit është i lidhur ngusht me historinë e arsimimit shqip, që nga nëntori i vitit 1909, madje edhe para se të bëhej Shqipëria e pavarur — kur hapi dyertë për herë të parë Shkolla Normale e Elbasanit. Fillimisht, Xhuvani zhvilloi aty veprimtarinë e tij nën udhëheqjen e Luigj Gurakuqit dhe pastaj për 20-vjetë si drejtues dhe mësimdhënës i shqipes dhe pedagogjisë. Aleksandër Xhuvani ka dhënë gjithashtu një kontribut të vyer edhe në fushën e publicistikës së kohës me artikuj e subjekte të fushave të ndryshme, botuar, fillimisht, në revistën “Albania” të Konicës dhe në revista të tjera të kohës, brenda dhe jashtë Atdheut. Ka bashkpunuar edhe në inspektoriatin e lartë të arsimit gjatë viteve 1940-44, që do të thotë se edhe ai duhet të ketë influencuar përhapjen e mësimit të gjuhës shqipe në trojet shqiptare, në bashkpunim me Ministrin e atëhershëm të Arsimit të Shqupërisë, Ernest Koliqin me shokë.  

Por, në përpjekjet e mia, tashti në pension, për të mësuar sa më shumë mbi personalitetet historike shqiptare që kanë lenë gjurmë në historinë kombëtare, isha duke lexuar për Aleksandër Xhuvanin — pë të cilin dija pak ose aspak, duke qenë jashtë atdheut për më shumë se një gjysëm shekulli.  Kështu, hasa në një fjalim që Aleksandër Xhuvani kishte mbajtur  me rastin e shkuarjes në amshim të At Gjergj Fishtë, mbajtur në ceremoninë e varrimit në Shkodër, një fjalim ndër më prekësit që kam lexuar dhe që tregon jo vetëm se ç’mendonte Aleksandër Xhuvani për veprën e At Gjergj Fishtës, por fjalët e tija pasqyrojnë edhe faktin se kush ishte vërtetë Xhuvani vet dhe cilat ishin mendimet e tija për të ardhmen e Kombit dhe për vlerat e kontributet e personaliteteve më të shquara të Kombit, siç është At Gjergj Fishta: të zhdukura, të përjashtuara dhe të distancuara e të anashkaluara. Veprat e tyre të shkelura e të harruara e të përbuzura plot urrejtje, zyrtarisht, nga regjimi komunist për pothuaj gjysëm shekulli, por edhe sot nga “Shqipëria demokratike”, gjoja “post-komuniste”!  Frank Shkreli: At Gjergj Fishta dhe Akademia e Shkencave e Shqipërisë një hap përpara, dy mbrapa | Gazeta Telegraf

Për fat të keq, ujku mund të ketë ndërruar qimen por jo veset…Profesor Arshi Pipa: “Fishta u sakrifikua pikërisht si përfaqësuesi madhor i vlerave kombëtare”. Profesor Pipa është shprehur, se ajo që e dallon patriotizmin e At Gjergj Fishtës nga të tjerët është, “Karakteri militant, luftarak, i patriotizmit”, të tij. Të tjerët, sipas Arshi Pipës, më shumë kanë mbrojtur, ndërsa Fishta ka mbrojtur dhe ka sulmuar. “Ai ka sulmuar të gjithë ata persona ose shtete të vogla, ose fuqi të mëdha, të Lindjes e të Perëndimit, të Krishtit ose të Muhametit, që kanë synuar robërimin, pushtimin, copëtimin e Shqipërisë. Ata që kanë cënuar tagrin e popullit shqiptar, ata që kanë fyer dinjitetin dhe krenarinë kombëtare”, ka shkruar Profesor Arshi Pipa për patriotizmin e Fishtës. Ndoshta është naïve, e pamundur dhe e pa shpresë që të presim nga ata që ende sot mbrojnë trashëgiminë e regjimit të Enver Hoxhës në Shqipëri — pikërisht, nga këta të cilët kanë cënuar tagrin e popullit shqiptar dhe fyejnë dinjitetin dhe krenarinë kombëtare që të nderojnë At Gjergj Fishtën Fishtës, megjithëse “nji far i math dritëdhanës që ka ndriçue mendjen e djelmënisë s’onë, si nji Ungjill shkëndimath morali, ka zbutë e ka edukue zemrën e saj”, siç është shprehur për Fishtën, Aleksandër Xhuvani, arsimtari më i vjetër i brezave, Aleksandër Xhuvani.   

Ky fjalim i Aleksandër Xhuvanit, më duket mua, se hynë ndër fjalimet më klasike për nga rëndësia dhe për nga frymëzimi, ndoshta jo për këtë brezin e indoktrinuar me ideologjinë sllavo-komuniste. Por, sigurisht, për brezin aktual dhe për brezat e ardhëshëm të shqiptarëve që do e dashurojnë Atdheun siç e dashuronte Fishta dhe të respektojnë atë siç e respektonte dhe e nderonte Aleksandër Xhuvani dhe shumë të tjerë, bashk-kohas të tij. 

                            At Gjergj Fishta                 Aleksandër Xhuvani

“Nuk jam unë, o burra, i premë sot që të mund të thuri imne për veprën lavdimadhe të At Fishtës. Âsht historija që ka për të zbukurue faqet e saj me emnin zâmath të tij; âsht letërsija e jonë që do të mburret për veprat e tij grat-plota e të pavdekshëme; janë Zanat e malevet t’ona, që ai ua përcillte vallet me lahutën e tij, që kanë me këndue me katrime kumbim-randa deri te froni i Empirit, veprën e kangatorit zâ-ambël të tyne; âsht djelmënija shqiptare që ka për t’u-ushqye e për t’u-vaditë me manën hyjnore të tij; së mramit âsht Shqipnija mbarë, Gegë e Toskë, malsi e qyteta, që do të kujtojnë, deri sa të ndrisë e diellit rrota, emnin e njenit prej bijvet të mëdhej të saj, që e deshi, e lavdoi dhe e nderoi për gjithë jetën.”

(Aleksandër Xhuvani në Varrimin e At Gjergj Fishtës – Elbasani)  — Ja gjykoni vet fjalimin e plotë të Aleksandër Xhuvanit mbajtur në ceremoninë e varrimit të At Gjergj Fishtës në Shkodër, 31 Dhjtor, 1940:

“Zotnij të ndershëm: 

Si vetëtimë u-perhap an’e kand të Shqipnisë lajmi i idhët i vdekjes së poetit t’onë kombëtar At Fishtës dhe e mahnitun mbetet sot mbarë bota shqiptare, tue kujtue emnin zâmadh t’auktorit të Lahutës së Malcisë, që ka këndue, si dikur Omeri, burrnin’e besën e fisit t’onë, që ka ndezë zemrat e Shqiptarëvet, si dikur Tirteu i vjetërsisë.  

E me të drejtë i kanë thanë Fishtës Tirteu i Shqipnisë, se sikurse ai me elegjit’ e tij ndezi zemrat e Spartanëvet për luftë, njashtû edhe epopeja e Lahutës, odet edhe elegjit’e Mrizit të Zanavet e të poezivet të tjera kanë mbjellë në zemër të djelmnisë s’onë dashunin e pamasë për truellin e të parëvet dhe për gjuhën amtare.   

Nji këto dy ideale, atdhedashtënija dhe ruejtja e gjuhës si dritën e synit, lavrimi e përparimi i saj kanë qenë polat, rreth së cilëvet shtrihej gjithë vepra e çmueshme e Fishtës. E s’ka kush tjetër veç neve arsimtarëvet që kemi pasë e kemi ndëpër duer edhe ua kemi mësue nxanësvet poezit’e tij, që e çmon mâ mirë veprën zâmadhe të Fishtës, e cila si nji far i math dritëdhanës ka ndriçue mendjen e djelmënisë s’onë, si nji Ungjill shkëndimath morali ka zbutë e ka edukue zemrën e saj.    

Nuk ka qenë pra Fishta për ne vetëm nji poet kombëtar epik, lirik, dramatik e satirik, por edhe nji edukator i rinisë s’onë. Nuk kanë mësue e shijue nxanësit e shkollavet t’ona vetëm artin e tij poetik, bukurin’e harmonin’e vargut, rrjedhshmnin’e dlirsin’e stilit e të gjuhës së tij, që âsht nji thesar i pashterun frazeologjije e leksikologjije të kulluet, por kanë thithë prej veprës së tij, si nji nektar të hyjnueshëm të bletës attike, idealet mâ të nalta të njerëzimit: urtinë, burrninë, besën, drejtësinë e dashuninë për të mirën, të bukurit, të drejtën e të vërtetën. 

Nuk jam unë, o burra, i premë sot që të mund të thuri imne për veprën lavdimadhe të At Fishtës. Âsht historija që ka për të zbukurue faqet e saj me emnin zâmath të tij; âsht letërsija e jonë që do të mburret për veprat e tij grat-plota e të pavdekshëme; janë Zanat e malevet t’ona, që ai ua përcillte vallet me lahutën e tij, që kanë me këndue me katrime kumbim-randa deri te froni i Empirit, veprën e kangatorit zâ-ambël të tyne; âsht djelmënija shqiptare që ka për t’u-ushqye e për t’u-vaditë me manën hyjnore të tij; së mramit âsht Shqipnija mbarë, Gegë e Toskë, malsi e qyteta, që do të kujtojnë, deri sa të ndrisë e diellit rrota, emnin e njenit prej bijvet të mëdhej të saj, që e deshi, e lavdoi dhe e nderoi për gjithë jetën.  

Na të gjithë lavdimtarë të veprës së tij, shokë e nxanës të tij, të pikëlluem e të mallëngjyem thellë, kah kujtojmë veprat e tij, fjalët e ambëla e plot atdhedashtëni e këshillat e tij, le t’i lutemi Fuqimadhit Perëndi, që t’i caktojë pranë fronit nji vend të meritueshëm, si në këtë dhe, prej kah të vijojë me i lutë për lumnin e Shqipnisë.”

(Shkodër, 31 dhjetor 1940, Aleksandër Xhuvani).                   Nga ceremonia e varrimit të françeskanit shqiptar dhe poetit të Kombit, At Gjergj Fishta, 31, Dhjetor, 1940 – Ditën kur ka mbajtur fjalimin e më sipërm, Aleksandër Xhuvani. 

Ka kohë që e them, gjatë kësaj periudhe të stërgjatur të ashtuquajturit “tranzion” në vendnumro, prej më shumë se tre dekadash nga shembja e Murit të Berlinit, se kështjella e vlerave kombëtare të shqiptarëve është e tronditur në themel nga trashëgimia e diktaturës komuniste. Si rrjedhim i farës së atij regjimi në nivelet më të larta vendimarrse të shtetit e të kulturës shqiptare, çdo ditë jemi dëshmitarë disfatash kombëtare, sa që sot më shumë se kurrë, Kombi shqiptar ka nevojë për mësuesin e madh të dashurisë pë Zotin dhe për Kombin: At Gjergj Fishtën, që Aleksandër Xhuvani e kishte cilësuar, “nji far i math dritëdhanës që ka ndriçue mendjen e djelmënisë s’onë”, sipas Xhuvanit.

Xhuvani kishte të drejtë në parashikimin e tij. Ja një pjesëtar i asaj “djelmënie” shqiptare të kësaj breznie të pas shembjes së komunizmit ndërkombëtar që na jep shpresë – shpresojmë të ndriçuar nga mendja dhe zemra prej veprave dhe kontributeve historike të At Gjergj Fishtës — Edison Selmani, student i talentuar i artit dhe skulpturës në Akademinë e Arteve në Tiranë.  Ai ka përzgjedhur të realizojë, pikërisht, shtatoren e Gjergj Fishtës, si temë diplome, që është në përfundim e sipër dhe që sipas portalit të skulptorit të ri shqiptar, pritet që shtatorja e At Gjergj Fishtës të inaugurohet së shpejti në Akademinë e Arteve në Tiranë.

Frank Shkreli

                         Foto nga studio e punës e skulptorit Edison Selmani 

   At Gjergj Fishta – As varri nuk i dihet, as eshtrat nuk iu gjetën,

                                     por Lahuta nuk heshti!

“Rrnosh e kjosh, prá moj Shqypní!

Rrnosh e kjosh gjithmonë si vera.

E me dije e me Lirí

për jetë t’ jetës, të rrnoftë tý ndera.”

At Gjergj Fishta

“Edhè hâna do ta dijë,

edhè dielli do t’két pá,

se për qark ksaj rrokullije,

si Shqypnija ‘i vend nuk ká!”

At Gjergj Fishta