Nga Keze Kozeta Zylo/

Ka qenë ëndërr e kahershme jona si TV dhe e shkollave shqipe “Alba Life” të sillnim një grup lab nga Shqipëria dhe kjo për arsyen e thjeshtë se deri më sot nuk ka qenë i ftuar ndonjë grup lab në Diasporë.  Natyrisht nuk është e lehtë për angazhime të tille se marrin shumë energji, kohë, pasi dihet se si koha fluturon në Amerikë, por kur këto grupe sjellin histori, kulturë, traditë kombëtare sidomos për brezin e ri, ja vlen.  Grupi “Thesaret Labe” erdhi si shqiponjë nga Atdheu ynë Shqipëria dhe u mirëpritën me duartrokitje kudo ku shkuan.  Kështu në Shkollat Shqipe “Alba Life” në Brooklyn dhe në Bronx ata u mirëpritën me plot dashuri nga mësueset Fatlinda Gashi, Rozeta Daci, Kade Lajqi, Mehrije Shala, Helena Ujkaj, gjithë nxënësit dhe prindërit.  Interpretimet e tyre brilante labe magjepsën publikun duke filluar me këngën për Kosovën martire me vargjet si: 

Tungjatjeta moj Kosovë,

Vjen nga motër Labëria, 

Të bekoi Zoti me dorë,

Kemi një gjak të dyja.

Polifonia popullore shqiptare është në listën e “Kryeveprave të trashëgimisë gojore të njerëzimit” mbrojtur nga UNESCO.  Me të drejtë Dr. Valbona Zylo Watkins në darkën e shtruar në shtëpinë tonë me grupin lab iu tha se për gjeneratat tona, fëmijët tanë, nxënësit e shkollave shqipe është shumë frymëzuese takimi me ju sepse ata i shikojnë direkt kostumet e traditës dhe dëgjojnë nga afër këngën e mahnitshme labe.  

“Thesaret Labe”  me anëtarë të grupit si: Viktor Aliu, Drejtor artistik dhe solist, Pëllumb Alia, poet dhe solist, Margarita Shehaj, solist, Adnand Aliu solist, Gëzim Aliu solist, Valter Aliu solist, Zylyftar Alia iso morën pjesë si të ftuar special në Festivalin e 31-t shqiptar të organizuar nga Qendra “Nënë Terezë” pranë Kishes “Zoja e Shkodrës” Harstedale, NY.  Ishte një festival madhështor me skena dhe mjedise lluksoze në Purchase University.

Grupe, artistë të ndryshëm nga gjithë Amerika si dhe nxënësit e Shkollave Shqipe “Alba Life” ne NY, Ambasador i Kombit interpretuan denjësisht në Festivalin e 31-t që iu kushtua 115 Vjetorit të Kongresit të Manastirit organizuar nga Qendra “Nënë Tereza” pranë Kishës “Zoja e Shkodrës”.  

Dukej si një bekim nga Kisha “Zoja e Shkodrës” ky institucion i shenjtë atdhetar!

Thesaret Labe ishin të ftuar në aktivitetin e mirëorganizuar me plot shqiptarë nga Shoqata Shqiptaro-Amerikane “Skënderbej” inc. ku në nderim të Ditës Flamurit u organizua promovimi i dy librave “Scanderbeg” dhe “Iskander Soldier of the Cross” me autor Halit Daci ushtarak shqiptar në pension. Në fund të performancës së tyre z. Mark Qehaja në emër të Bordit të Shoqatës “Skënderbej” vlerësoi me pllakën e mirënjohjes grupin “Thesaret Labe” me këtë motivacion: Në mirënjohje të kulturës, këngës labe dhe traditave folklorike të historisë kombëtare shqiptare. Kjo çertificatë jepet në Ditën e Flamurit dhe të promovimit të librave për Skënderbeun nga Bordi i Drejtorëve të Shoqatës Shqiptaro Amerikane “Skënderbej” Inc.

Çfarë krenarie dhe emocioni kemi përjetuar gjithashtu në mjediset e nje medie prestigjioze si CTV, Staten Island, New York ku ishin të ftuar grupi lab në studio nga TV “Alba Life” me themelues dhe producent Qemal Zylo.  Në këtë mbrëmje elegante, profesionale ishin të ftuar z. Amir Suka me bashkëshorten e tij simpatike Lumin.  Z. Suka është drejtor i programit të TV “Alba Life”, i vlerësuar me katër çmime “Emmy” drejtori i kompanisë së mirenjohur “Alba Pro”, tri mësueset e dashura nga Staten Island si Entela Muda, Elona Shkreta dhe Anxhela Alushaj. Çmimi i dhënë nga TV dhe Shkollat Shqipe “Alba Life” u dha në një Institucion të rëndësishëm në media në Staten Island. Në këtë aktivitet elegant erdhi dhe përshëndeti patrioti dhe atdhetari i shquar Demë Balidemaj i cili gjithmonë ka mbështetur Diasporën dhe kauzën shqiptare. 

Z. Viktor Aliu dhe gjithë anëtarët e grupit shprehën mirënjohjen e pakufishme për pritjen madhështore që i është bërë grupit lab në Diasporën Shqiptare Amerikane në New York dhe për këtë ndihemi shumë krenar.  Ne vazhdoi z. Aliu kemi 80 këngë në repertorin tonë dhe këto i performojnë si brenda Shqipërisë ashtu dhe jashtë saj.  Ne kemi qenë të ftuar në të gjitha komunat e Kosovës, ja pas Nju Jorkut do të vemi në komunën e Skënderaj.  Po të më çash zemren time gjysma e saj është Kosovë.   

Z. Qemal Zylo Themelues dhe President i vlerësoi me pllakë mirënjohjeje Thesaret Labe me këtë motivacion:

TV dhe Shkollat Shqipe “Alba Life” Ambasador i Kombit, NY

iu jep Pllakë Mirënjohjeje Grupit “Thesaret Labe” Shqipëri, me anëtarë:

Viktor Aliu, Pëllumb Alia, Margarita Shehaj, Adnand Aliu, Gëzim Aliu, Valter Aliu, Zylyftar Alia.

Në mirënjohje të performancave të këngëve labe mbrojtur nga UNESCO në Festivalin e 31-t Shqiptar në Amerikë nga Kisha “Zoja e Shkodrës”, në Shkollat Shqipe “Alba Life” dhe në Ditën e Flamurit, NY.

Kjo çertificatë jepet në Staten Island Television, në studion e TV Alba Life.

Në fund të pranishmit trokëllitën gotën e verës me njeri tjetrin si vëllezër dhe motra shqiptare, sepse muzika është gjuha e shpirtit që sjellë paqe dhe carmatos luftrat.

Pas TV familja Zylo sipas zakonit i mirëpriti për darkë Thesaret Labe ku shpenzuam një kohë cilësore së bashku me shqiponjat e Labërisë së Tepelenës. 

Natyrshëm ndamë gëzimin e këngës së bashku dhe kjo është dashuri dhe respekt për traditën kombëtare, pasi aty thellë gjejmë shpirtin tonë.   

“Thesaret Labe” me këngë në buzë në TV, Shkollat Shqipe “Alba Life” dhe nëpër Diasporë, New York intepretuan “Polifoninë popullore shqiptare” që është në listën e “Kryeveprave të trashëgimisë gojore të njerëzimit”.

15 Nëntor,

Staten Island, New York

Valentina Bozhiqi mësuese e gjuhës shqipe në Athinë, Greqi, rrëfen ekskluzivisht për gazetën “Dielli”, Organ i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës VATRA, New York, ruajtjen e identitetit kombëtar, historisë, gjuhës, kulturës dhe traditës shqiptare në Athinë, Greqi, nëpërmjet mësimit të gjuhës e kulturës shqipe dhe aktiviteteve patriotiko-kulturore. Me mësuesen Valentina Bozhiqi  bisedoi Editori i “Diellit” Sokol Paja.

ORGANIZIMI I MËSIMIT SHQIP NË PALINI DHE SINTAGMA NË ATHINË

Mësimi vullnetar i gjuhës shqipe ku kam dhënë dhe jap mësim ka ecurinë e vet të vështirë, por  dhe të bukur që i’a vlen ta kujtoj. Fillimisht me grupe të vogla, në ambjente familjare, nga viti 2020-2021 e kam zhvilluar në  shkollë dhe atë familjar. Për shkak se ishin vite të vështira fillimisht të sigurimit të jejeve të  qëndrimit të emigrantëve kishte interes të madh nga prindërit mësimi i gjuhës shqipe. E para për të mos humbur kohë fëmijët në rast rikthimi dhe e dyta ajo e lidhjeve shpirtërore e  mbajtjes gjallë të gjuhës sonë. Punoja me abetare e tekste të siguruara nga Shqipëria, i bëja  fotokopje, sepse kisha mungesë librash, kërkoja çdo mundësi, gjeta një librari “Vatra” në qendër të Athinës  me libra artistikë dhe plotësues apo kaseta audio vizive për fëmijë, gjithçka  e re për gjuhën e kam në bibliotekën time, e blija. Tani për tani punoj me kurset “Kostadin Kristoforidhi 1&2”, në Palini me dy klasa të niveleve të  ndryshme moshore, dhe në Sintagma, Athinë me një klasë. Mësimi zhvillohet në praninë fizike, në klasë. Gjithashtu jap dhe online me kursin “Dituria” me nxënës të rritur, pasuniversitarë e  të punësuar. Çdo e Shtunë i përkushtohet mësimit të gjuhës shqipe. Mësimdhënia është dy orëshe për çdo klasë. Ka lodhje e sakrificë për mua për km që bëj, por, është kënaqësi kur shoh ata fëmijë që më  presin tek dera me sytë që u shkëlqejnë dhe atë përqafimin e sinqertë, është jetë. 

KURRIKULA MËSIMORE DHE AKTIVITETET EDUKATIVE

Tani falë bashkëpunimit të Ministrisë së Arsimit dhe QB të Diasporës na sigurohet gjithë  materiali gjuhësor i nevojshëm falas. Unë punoj me tekstet “Të mësojmë gjuhën amëtare dhe kulturën Shqiptare 1,2,3”. Gjithashtu “Gjuha Shqipe dhe Kultura Shqiptare”, niveli i 1. Ndërsa me të rriturit mbi 18 vjeç dhe  pasuniversitarë, që kanë interes jo vetëm ta mësojnë por, dhe ta mbrojnë atë, kam bërë një  punë individuale duke e përmbledhur gjithë materialin gjuhësor të teksteve shkollore  shtetërore shqiptare 5,6,7,8,9 e shoqëruar me shembuj krijues të përshtatur, e të lehta për tu  kuptuar. Mësimdhënia është shkencë dhe art. Prandaj përveç dhënies së njohurive gjuhësore punës së  pavarur, i jap dhe hapësirë bisedës së lirë për çdo temë që ngjall interes. Kjo ndihmon jo vetëm  në pasurimin leksikor por, dhe në rrjedhshmërinë e shprehjes së mendimit dhe ndjenjave. Parimi im është punë e bashkëpunim, të gjithë kemi nevojë për idetë apo ndihmën e njëri tjetrit. Sidomos ne mësuesit në diasporë, për komunitetin dhe me komunitetin shqiptar.

Unë në dy kurset jam ndihmuar nga Shoqata “Elbasani në emigracion në Greqi” dhe Unioni i  SHSHG për sigurimin e ambjenteve private shkollore. Ne si mësues kemi si objektiv të  formojmë dhe edukojmë fëmijë të denjë për tu integruar sa më mirë si qytetarë me dy kultura. Jemi të vetëdijshëm se prindërit shqiptarë sakrifikojnë dhe investojnë shumë për fëmijët, për  shkollimin, veshjen, ushqimin, aktivitetet jashtë shkollore, sportive, artistike, kurset e gjuhëve  të huaja etj, dhe, mirë bëjnë por mos harrojmë një gjë, sepse çdo gjë fillon nga A-ja dhe për  ne shqiptarët ajo është gjuha jonë shqipe. Çdo ndjenjë gëzimi ose trishtimi shprehet me zemër  e kuptimplotë në gjuhën e nënës.  Shumë mirë të integrohemi dhe për këtë jemi të aftë, na e njohin e të tjerët, por, mos  mburremi duke veshur dhe u krekosur me petkun e tjetrit, me gjuhën dhe kulturën e tjetrit. Kudo ku të vesh e të shkosh të pyesin nga je? Origjina dhe prindërit janë dy bashkëshoqërueset  e ekzistencës tonë, ato nuk i zgjedhim as duhet t’i mohojmë. Nuk është mirë të flasim me njëri  – tjetrin në gjuhë të huaj kur s’është nevoja, mos shesim emër, nënë e babë, vendin e bukur  amë, gjuhën tonë por ta mësojmë e trashëgojmë atë, të jemi krenarë se kemi histori të lashtë,  vend të bukur, njerëz punëtorë e dinamikë, s’jemi baritorë. Historinë e vuajtur duhet ta  kthejmë në shpresë, atëherë duhet më shumë, të formuar dhe me identitet. Gjuha jonë  identitet ynë jo vetëm të mban lidhjet biologjike me të parët tanë, me vendin amë që të pret  krahëhapur pa kushte, ashtu si nëna fëmijën, por, ndihmon në çdo gjuhë tjetër. 

MËSIMI I GJUHËS SHQIPE SI FORMË E RUAJTJES SË IDENTITETIT KOMBËTAR TË SHQIPTARËVE NË GREQI

Objektivi i punës sime është gjuha shqipe dhe kultura shqiptare. Në orët mësimore përveç  njohurive gjuhësore njoh nxënësit dhe me traditat dhe kulturën tonë. Ne në Greqi jemi një komunitet i organizuar dhe me traditë në festat kombëtare. Gëzojmë e  festojmë së bashku dhe uroj të vazhdoj. Festat në shkolla por, dhe pjesëmarrja nëpër këto aktivitete e fëmijëve është një mënyrë e  bukur dhe e lehtë që të njihen me veshjet, traditat, vallet dhe këngët e ndryshme plot  emocion, të përjetojnë këto momente e t’i duan e t’i trashëgojnë ato. 

MËSIMI I GJUHËS SHQIPE NË GREQI, HISTORIKU

Mësimi i gjuhës shqipe në Greqi ka fillimet e hershme me mësues që kanë sakrifikuar jo pak  duke qenë dhe emigrant. Nevoja për një mbrojtje ligjore të mësuesve çoi në krijimin e Lidhjes  së mësuesve shqiptarë në Greqi (LMSHG). Fillimisht ekzistonte një frymë mbytëse apo presioni  psikologjik kur dëgjonin se mësohej apo komunikohej shqip. Kjo nuk ndodhte besoj me gjuhët  e emigrantëve të tjerë .Kur flitej rusisht, rumanisht, pakistanishte ose arabishte nuk shikonim  atë reagim që bënin ku dëgjonin të flitej shqip. Megjithëse shumë gjëra kanë ndryshuar prapë 

jemi shumë larg të themi se jemi si emigrantët apo qytetarët e tjerë që jetojnë në vendet e  Bashkimit Europian. Ka shumë vështirësi apo pengesa, qëllimi dihet asimilimi. Jemi komuniteti  më i madh i huaj, forcë e rëndësishme e ekonomisë dhe të aftë profesionalisht këtu, dhe me  një kontigjent nxënësish të konsiderueshëm në shkolla, do të ishte e drejtë me vend të  vendosej gjuha shqipe me zgjedhje. Do të bëhet?! Vështirë tani për tani, por më vonë do të jetë shumë vonë sepse asimilimi bën  punën e vet, mësuesit vullnetarë sot janë aktivë në gjithë Greqinë, por nesër dhe ata nuk jenë  më si më parë. Dëshirojmë një bashkërendim të energjive e përpjekjeve të shtetit amë, komunitetit tonë,  LMSHG dhe institucioneve shtetërore greke që të krijojnë hapësirat e nevojshme për gjuhën  tonë. Duhet dhe ne si prindër të duam veten, të afrojmë fëmijët nëpër shkolla të gjuhës sonë, t’a  komunikojmë sa më shumë në familje apo me njëri-tjetrin gjuhën. 

MËSIMDHËNIE PËRMES TEKNOLOGJISË, VËSHTIRËSITË NË MËSIMDHËNIE ME FËMIJËT ME DY GJUHËSI

Pandemia na dha mundësinë që të punojmë dhe në kushte të tjera, pra në distancë. Sigurisht  që mësimdhënia në klasë është më e lehtë, si në përcjelljen e njohurive apo në kontrollin e  tyre sidomos me fëmijët e vegjël. Mësimi online jo se nuk është frytdhënës por ngurtësia e  ekranit, apo renditja kohore e çdo folësi, luatjet e internetit, përqëndrimi apo nevoja  individuale në çdo moment, janë disa nga vështirësitë e nxënësve. Megjithëse po shkojmë  fatkeqësisht drejt teknologjizimit (dixhitalizimit) total, në mësimdhënie do të dëshiroja të  ruhet kontakti tradicional sidomos me fëmijët që kanë nevojë për stimulim apo ndihmë  individuale. Jam përdoruese e dy metodave, dixhitale dhe asaj tradicionale. Mësimdhënia në fëmijët në diasporë me dy kultura ka vështirësinë, bukurinë dhe veçorinë e  saj. Vështirësi kam vetëm me fëmijët që fillojnë njëkohësisht dy gjuhët, sepse akoma nuk kanë  konsoliduar njërën pastaj të njihen me tjetrën. Por, për nxënësit të cilët kanë një nivel gjuhësor  mësimi i shqipes ka lehtësinë e vet, mësohet e krahasuar dhe e integruar në lëndë të tjera. Vështirësi mund të quhet vetëm artikulimi i disa tingujve të veçantë që kemi duke krahasuar  me gjuhën tjetër, por për fëmijët që e flasin e komunikojnë në familje këto vështirësi nuk  ekzistojnë. Qëllimi i mësimdhënies së gjuhës për mua nuk është vendosja e një note, e cila do të çojë në  ushqimin e disa ndjenjave jo të këndshme për njëri-tjetrin (fëmijët e vegjël), por ta mësojnë e  shkruajnë bukur atë.

EFEKTI QË KA PASUR TE FËMIJËT NË RRITJEN E NDJENJËS PATRIOTIKE MËSIMI I GJUHËS SHQIPE

Duke njohur gjuhën, kulturën dhe traditat ata janë më të kompletuar, apo të vetëdijshëm të  dallojnë çfarë është shqiptare, cilat janë ato karakteristika e tipare që na dallojnë na bëjnë  krenar. Njihen me historinë, heronjtë tanë, ndihmën tonë në qytetërimin europian dje dhe aftësitë  për tu rimëkëmbur apo përshtatur në çdo kulturë tjetër. 

KUSH ËSHTË MËSUESE VALENTINA BOZHIQI?

Atëherë, shkurt për lexuesin lidhur me jetën time. Filloj me karrierën shkollore e profesionale. 

Studimet e mesme në Gjimnazin “Themistokli Germenji”, Korçë, me rezultate maksimale, po  kështu dhe studimet e larta në Institutin Pedagogjik “Aleksandër Xhuvani”, Elbasan (Sot  Universiteti Elbasan). Kam një përvojë pune si mësuese prej disa vitesh në një shkollë ushtrimore atëherë “Abdyl  Myzyri”, Elbasan. Viti 1997, viti i mbrapshtë, na detyroi të emigronim si shumë të tjerë në  Greqi. Kisha një familje të re me dy vajza të vogla, të cilat akoma nuk kishin filluar hapat e para  në shkollë. E përkushtuar si dje dhe sot për familjen, krahas punës së vështirë për të mbijetuar,  për të qenë sa më afër në ecurinë e tyre shkollore, mbrojta gjuhën greke. Sot jam e lumtur për  gjithçka dhashë tek to, sepse janë të kompletuara nga formimi i intelektual e profesional dhe  edukimi por dhe njohëse e përdoruese të sakta të gjuhës shqipe. Kam marrë pjesë në shumë seminare kualifikuese pedagogjike të organizuara nga LMSHG dhe  online nga Ministria e Arsimit, si dhe seminare ekonomike këtu në Greqi. Njëkohësisht vazhdoj dhe studimet në Universitetin e Pireut për: Procedimet financiare dhe  ato bankare. Nga viti 1998 jam anëtare e Lidhjes së Mësuesve SHqiptarë në Greqi, me një aktivitet herë në  ulje e herë në ngritje në mësimin vullnetar të gjuhës shqipe. Kam punuar me fëmijët e mi si nënë e mësuese, me fëmijët e të afërmëve të mi, në lagje e më  tej në Athinë, me grupe nxënësish të interesuar në ambjente familjare, ku disa prej të cilëve  janë të ri atdhesuar pa humbur as një vit shkollor dhe të sukseshëm. Nga 2020 e sot punoj intesivisht me më shumë nxënës, në klasa dhe online. Kur je emigrant, çdo arritje e ke vetëm në sajë të përpjekjeve tënde, pa mbështetje,  përkundrazi ke detyrime më shumë se çdo qytetar vendas, por jemi përpjekur me korrektësi,  dinjitet dhe shumë punë të jetojmë si duhet si njerëz jo të pasur por të lumtur e të qetë.

Idriz Lamaj/

Në veren e vitit 1977 u mbushen 115 vjet qekur poeti dhe shkrimtari i njohur maqedon, Grigor Perliçev, kurorëzoi veprimtarinë e tij letrare me një poemë të shkelqyer historike prej afër 3800 vargjesh.  Poema mban titullin “Skenderbeu” dhe ka ngel e panjohur deri me 1950, kur dorëshkrimi i saj, origjinal në gjuhën greqisht, iu dorëzue Bibliotekës Shtetërore “Vasil Kollarov” në Sofje të Bullarisë.

Edhe pas zbulimit të këtij dorëshkrimi me rëndësi të veçantë, kaloi një kohë e gjatë derisa i hyri punës serioze, shkrimtari i njohur bullgar, Hristo Konov, i cili bëri përkthimin e parë të kësaj vepre në gjuhën bullgare. Më vonë, vepra në vetvete zgjoi kureshtje për përkthim edhe te studiuesit e kritikës letrare maqedone, në republikën e Maqedonisë në Jugosllavi.

Me këte vepër të rrjedhshme poetike, e cila provon qendresën heroike dhe  rritjen historike të Kombit shqiptar me Skenderbeun në krye, Grigor Perliçev mori pjesë në konkursin për poemën më të mirë në gjuhën greqisht, me 1862.

Por, “…plot nëntdhjetë vjet mbeti i panjohur fati i kësaj poeme, e plotë një shekull brendësia e sajë…”, shkruen paraqitësi dhe përkthyesi i poemës në bullgarishtë, Hristo Konov. 

Një shkrimtar tjetër bullgar, kritiku dhe letrari i njohur Aleksander Milev, njohës i thellë i jetës dhe veprave të Perliçevit, në një koment që i bëri poemës “O Armatollos”, e cila fitoi çmimin e parë në një konkurs letrar me 1860, lenë për të kuptur se poema “Skenderbeu” nuk e fitoi çmimin në konkursin e vitit 1962 për arsye politike. Poema “O Armatollos”, njëra prej veperave poetike më të përsosura letrare të Perliçevit, bënë fjalë për Serdarin e njohur maqedonas, Kapidanin Kuzman, të cilin e vranë kaçakët e Gegërisë.

Dy kritik dhe përkthyes të njohur maqedon, Gregori Stalev dhe Mihail Petrusevski (ky i fundit thonë se ka bë një përkthim dinjitoz të poemës “Skanderbeu” në gjuhën maqedone), shkojnë edhe më larg.

Të dytë mendojnë se poemen “Skenderbeu”, poeti e paraqiti në konkurs në një kohë jo të favorshme, sepse në atë kohë,  kleri shovenist i Kishës greke “…bënte propagandën e deshprimit për helenizimin e të gjithë Ballkanit…”. Prandej, një vepër e tillë si kjo (është fjala për poemen “Skenderbeu”, IL.), jo që ishte e pamundur të fitonte çmimin e merituar, por “ishte e pamundur të shihte dritën e botimit”. (Shih: Greogri Stalev, Grigor Perliçev “Serdarot”, Misla, Skopje 1973, kapitujtë, “Perliçev vo svoeto vreme” , dhe “Makedonija vo vremeto na Perliçev”). 

Sidoqoftë, zbërthimi i kësaj çështje kërkon një studim të veçantë shkencor. Sepse, bullgaro-maqedonët që janë marrë me komentimin e kësaj vepre kanë bërë edhe “punën” e tyre politike. Asnjëri nuk na thotë: Çfarë e shtyri Perliçevin të merret me botën shqiptare? Në çfarë rrethanash është shkruar poema “Skenderbeu”? Si dhe nga e njofti Perliçevi popullin shqiptar dhe pse kishte aq dashuri e respekt për Skenderbeun?

Fundi i fundit, kjo dihet nga të gjithë: Grigor Perliçev lindi me 1831, u rritë, jetoi dhe vdiq (me 1893) në qytetin e Ohrit të Shqipërisë Etnike, ku masa dërmuese e atij qyteti ishin  shqiptar.

Tani, le të shohim në vija të përmbledhta përmbajtjen madhështore të poemës në fjalë. Që në fillim, ashtu si këngtarët në këngët tona  popullore kreshnike, poeti i tërhjek vrejtjen lexuesit, të përcjell me vemendje secilen lëvizje të ngjarjeve, të cilat zhdërvillen si vargoj, njëra pas tjetrës.

Ky poet gjeni, i paisur me mësimet e poetëve mjeshtër të klasicizmit bizantin, nuk e len lexuesin pezull, përkundrazi, në vargun e dytë, në fillim të poemës e cila është afër 3800 vargjesh thotë:

“Po bëhem gadi t’iu kendoj për t’famshmin Skenderbeg”.

Dhe, kështu e fillon këngën e tij me një hyrje të gjatë. Kjo hyrje e gjatë, e gjall dhe e gërzhitshme, pasohet me këngën e parë e cila përputhet historikisht me jetën dhe gjendjen e heroit tonë – me levizjet energjike të Skenderbeut, me vendosmerinë e shqiptarve –“zmiata luta” – shlliga të idhta, dhe me trimrin e kapidanëve, aleat të Krytrimit të Krujës.

Nga një herë, ndjenjatë shpirtërore të poetit dhe relacioni i njohjes së tij me realitetin historik, duket se zbutin e vargun poetik:

“Filloje ti këngën e muzës gojëmbel, virgjiresh”,

por papritmbas, aty përaty e urdhëron muzën  nevrikisht:

“Këndoj ata trima që tashi kanë me u përlesh”.

Me elemente homerike, me vargje të rrjedhshme 15 rrokshe, pa i dhënë rëndësi rimës, poeti na sjell në ball të 20 mijë ushtarëve turq Ballaban Pashën, para mureve vigane të Kështjellës së Krujës.

Por, sa arrinë ushtria turke, akoma pa u vendosur nëpër çadratë plisverdha, komandanti i tyre, satrapi renegat Ballaban Pasha, e nis korierin e tij, Eminin,  për në Kështjell të Krujës, me i dërgue Skenderbeut dhuratat dhe me marrë hetime mbi pozitën strategjike të fortifikatës legjendare të Krujës. 

Mbrenda mureve të  Kështjellës, Emini pritetë bujarishtë nga sherbyesitë. Ai mbetet i mahnitur nga pritja e shqiptarëve në një lloj ceremonie fetare ku ishte edhe Skenderbeu me  shokët dhe miqët e tij. Pas ceremonisë, Prijsi Shqiptar (kryeheroi i poemës), me anën e Dimkos i dërgon Ballaban Pashës “dhuratat” e veta: Drapnin, kazmën dhe umin e parmendës jetike, që t’i sjell në mend  rrjedhen e gjakut të tij. 

Nga qendrimi i Skenderbeut, Ballaban Pasha tërbohet prej inatit. Në mënyrën më mizore, duke e ngulur në hu, e mbyt  Dimkon e shkret, megjithëse këshilltari plak i Ballabanit u përpoq t’ia mbronte jetën duke i thënë: “Është turp dhe falimentim politik me e vra të dërguarin e Skenderbeut në besë”. Këtë krim të pandërgjegjshëm e mbështeti edhe Jakubi, krahu i djathtë i tij. Ai me fjalë fyese hidhet kundër këshilltarit të mençur osmanli. Në atë ndërkohë ia beh në kamp të ushtrisë turke perç-gjati Sinan, i cili përngjet në një gogol të llahtarshëm. Atë e kishte dërguar Sulltani si pararoje kundër Krujës. Sinani i tregon Ballabanit për masakrimin e tmerrshëm të ushtrisë së tij, në ndeshjen e përgjakshme me shqiptarët, ku kishte pësuar disfatën e plotë. Sinanit në fushën e betejës i kishte mbet edhe i vëllai. 

Me një fines prej poeti mjeshtër, Përliçevi përshkruan fatkeqsinë e ushtrisë turke, tronditjen dramatike të shpirtit të Sinanit dhe zemrimin e pakufi e të çmendur të Ballabanit. Ballabani vendos qysh në agim të sulmoj me të gjitha forcat e veta Krujen e Skenderbeut. 

Sipas poemës, muzgu i mbrëmjes bjenë përtokë, ushtria turke është në dieni të plotë që të nesërmen porsa të shkrep dielli, të gjithë si një trup i vetëm do të hidhen mbi muret e trasha të Kryeqytetit të Arbëris. Megjithëse duket një farë shqetësimi në fytyratë e tyre të zbehta si gëlqere, shihet edhe një lloj optimizmi për “fitoren e sigurtë”. Numëri i madh i ushtrisë dhe oficerët trima me Ballabanin në krye i japinë zemër dhe shpresë edhe ushtarit më frikacak. 

Në tjetrën anë,  mbrenda Kështjellës të Krujës të rrethuar me mure dhe hendek, mbretëron qetësia, nuk shihet asnjë shqetësim. Skenderbeu ka shtruar një darkë madhështore, me mish të pjekur në hell dhe verë të kuqe, për aleatet e vet. Në darkë është i pranishëm edhe Emini i  cili përpiqet me i mbush mendjen Skenderbeut dhe kapidanëve të tjerë për vendosmërinë dhe suprioritetin  e ushtrisë turke.

Sipas versionit të poetit, ende pa mbaruar darka, njëri prej besnikëve të Skenderbeut, tregon publikisht për vrasjen e shemtuar të Dimkos nga Ballabani. Eminit i dridhet zemra, i zgurdullohen sytë dhe i zbehet fytyra e i bëhet myk. Ai frikohet prej hakmarrjes, por Skenderbeut as që i shkon në mend  një gjë e till. Përliçevi, poeti i Ohrit, tamam si të ishte vet arbëror, i drejtohet Eminit të frikësuar për vdekje:

“Çlirohu dhe uli t’rrahurat e zemrës Emin i pahshëm, 

Dhe qetësohu lirisht si t’ishe në shtëpinë tënde.

Se ti je në tryezë dhe n’bukë të shqiptarëve të ndershëm,

Të cilët për besë e nderë s’largohen kurrë prej vdekje”.

Domethënë, hakmarrja nuk vjenë në vështrim. Eminit i bënë përshtypje të thellë shpirtmadhësia e shqiptarëve, gjakftohësia e komandantit të tyre dhe maturia e çdo bisede. Ai vendos të mbetet bashk me shqiptarët në Kështjell të Krujës por iu lutet që mos t’a detyrojnë të lyejnë duert e tij me gjakun e vëllzërve të vet.

Egërsohet nata nga të ftohtit, përveç stuhisë gjëmojnë malet e larta të Krujës kreshnike. Ballabanin, që ishte shtri për një sy gjum, e mbulon një djerës e ftohët, e kaplon një ankth i çuditëshëm, një ënderr e keqe i paralajmëron ndeshjen e afërtë dhe kobin e zi.  Gëdhin mengjezi i bardh, rrezet e diellit fillojn me përbi lagështirën e natës, Ballaban Pasha përgaditet për sulm. Ushtria e tij e veshur me çelik është regjimentuar, burizanët e ushtrisë lajmërojnë gadishmërinë.

Ndërkaq, Skenderbeu me shpatë ngjesh dhe pelerinë krahëve, pasi përshendet të shoqen dhe të birin; shaluar mbi gjog të mejdanit, si një shkëmb i gjall, vëhet në ball të ushtrisë shqiptare. Për të dy anët e krahëve të tij janë rreshtuar trimat në zë si Andre Topia, Lek dhe Pal Dukagjini, Tanushi, plaku – Komnen Arianit dhe tok me ‘ta Despoti i Malit të Zi, Cernojeviqi, tmerri i turqëve, i cili kishte lidhur fatin e Principatës të vet me të famëshmin Skenderbe. 

Të dy ushtritë qendrojnë ball përball me njëra-tjetrën. Ushtria shqiptare numerikisht më e vogël, ec me hapa të matur dhe të ngadalshëm drejtë armikut.  Ushtria e madhe turke nxiton hapat drejtë kundërshtarit. Të dy palët zbatojnë përpikërishtë urdhërat e gjeneralëve të tyre.

Por, sa afrohen  në një afërsi që dallon trimi – trimin, del Jakubi nga turma e ushtrisë turke, dhe me një zë të çjerr i kërkon mejdan Skenderbeut. 

Të shpejtë si dy rrufe prej qielli, Tanushi shqiptar dhe Crnojeviqi malazez, i çveshin shpatat për t’i dal në mejdan Jakubit, por Skenderbeu, më i shpejt se rrufeja, goditë me thember të hekurtë gjogun e mejdanit, vërsulet si shigjeta, dhe brënda një afati të shkurtë i qeron hesapet me Jakubin; me një të rën shpate, Ai e hedh për tokë  krahun dhe  kokën e  trimit anadollak – krahun dhe kokën e Jakubit. 

Fillon përleshja e përgjakshme. Ball përball, gjokës përgjokës,  çelik për çelik ndeshen burratë. Ballabani i tërbuar për vrasjen e Jakubit, hiqet me dal në dyluftim me Skenderbeun por nuk e lejon këshilltari plak, sepse vrasja eventuale e tij do të  demoralizonte ushtrinë turke. Nga të dy palët vritën një mori trimash, fusha e mejdanit mbushet me kufoma të këltitura në gjak. Fati luftarak kalon nga njëra anë në tjetrën. Skenderbeu pasi shtrin përdhe edhe Halilin si herkul, duke pre koka armiqësh për të dy anët, si tigër i tërbuar hynë në zemër  të  ushtrisë të armikut.

Ballabani që ruhet prej Skenderbeut, një çast gjëndet para tij. Duke shpresuar se mund t’i shpetonte nga tehu i shpatës, ai nis me ikë, por Skenderbeu me shpjetësi vetëtime kap një gur të madh dhe e qellon. Kështu, i turpruar, aspak trimërisht, humb jetën satrapi mizor Balllaban Pasha. 

Me vrasjen e tij vendoset fitorja e shqiptarëve. Ushtria turke shpartallohet keq, merret nëpër këmbë të ushtrisë shqiptare dhe korret literalisht nga shpatatë e tyre. Përleshjen e hatashme dhe disfaten fatale të turqëve, poeti e përshkruan hollësishtë në disa faqe të librit. Ai e përfundon poemën duke iu lutë Zotit që të mëshirojë ndaj fatit të robëve të luftës dhe i nderpren luftimet.

Në këtë mënyrë përfundojnë edhe  vepratë pavdekshme të Homerit e të Virgjilit. Në veprën e  Perliçevit, figura e Skenderbeut ngritet në olimpin e heronjëve më të mëdhenjë. Heroi i jonë vëhet në ball të njerëzve më të virtytshëm dhe më të drejtë, njëkohësisht edhe në vargun e trimave më të njohur në ç’do kohë.

Duke lexuar “Skenderbeun” e Përliçevt, lexuesit i kujtohen heronjët e Iliadës të Homerit dhe të Këngëve të Rolandit. Ai harron se është duke lexuar për ndeshjen e përgjakshme te  Bedemet e Krujës, dhe i fluturon mendja te ndeshjet e tmershme fyt-përfyt rreth mureve të Trojës dhe të Saragosës; apo, te ndeshjet vigane të Lekës Madh me Darin e Persisë.

Epokën e Skenderbeut, të mbushur me lufta të shumta heroike, e nderoi çdo shekull me vepra historike dhe letrare.

Në qoftë se krahasojmë, si është lartësuar figura e Skenderbeut nga autorë të ndryshëm, duhet shfletuar e komentuar edhe poema e Grigor Perliçevit. Kur të bëjmë krahasimin, padyshim vijmë në përfundim se vepra e tij radhitet në vargun e veprave më të njohura poetike që u janë kushtuar figurave të shquera legjendare Europiane. 

Kjo vepër iu bën jehonë ngjarjeve historike të asaj kohe, dhe për më tepër,  vesh famën e Skenderbeut, siç thotë kritiku letrar bullgar – Konov,  me petkun e simbolit të ethnicitetit arbëror.

BOTUAR 45 VJET MË PARË NË GAZETËN DIELLI, 15 SHKURT – 16 MARS, 1978

Prof.Muhamed Mufaku/

Në kuadër të ndërmarrjeve kapitale të shtëpisë botuese “LogosA”, këtë verë u botua kompleti i veprave të Tahir Kolgjinit (1903-1988) në tetë vëllime që përfshijnë veprat e tij gjuhësore e historike, si dhe korrespodencën e tij të pasur me figurat e kohës, si dhe një vëllim i pasur me dokumente të organeve të Sigurimit që përcjellin aktivitetin e tij në mërgim. Vërtet, emri i Tahir Kolgjinit, që u lidh me Kosovën prej vitit 1941 deri më 1944, përmendej me rezervë në Universitetin e Prishtinës si emigrant në Turqi, derisa kolegu akademik Feti Mehdiu e theu frikën dhe u takua disa herë me Tahir Kolgjinin në Turqi dhe na solli me 1978 librin e tij “Esad pashë Toptani dhe akuzat q’i bahen” që na ofroi një version tjetër të kësaj figure që u trajtua ndryshe në historiografinë zyrtare.

Ndonëse me vonesë, tani kemi në dorë të gjitha veprat letrare e historike të Tahir Kolgjinit, si dhe burime të pasura qoftë private ose shtetërore të kohës (organet e Sigurimit) që na ndihmojnë që të njohim më ndryshe Tahir Kolgjinin si nacionalist i kohës që luftoi për bashkimin kombëtar, e si intelektual i kohës që dëshmohet jo vetëm me veprat e tij gjuhësore/historike, por edhe me korrespodencën e tij me figura të kohës si Mustafa Kruja e të tjerë. Vërtet, vëllimi i 7-të që përmban korrespodencën e tij që përfshin nja 530 faqe, ka një vlerë të veçantë, sepse na sjell shumë risi pasi që atje kishte hapësirë të shprehej më ndryshe, më lirë e më me guxim ndaj temave, ngjarjeve e figurave të kohës. Gati dy të tretat e këtij vëllimi përfshijnë korrespodencën e tij me politikanin dhe intelektualin e kohës Mustafa Kruja (1887-1958), i cili veç me botimin e veprave të tij (Tiranë 2014) u pa se ç’njeri ishte. Në këtë korrespodencë shihej niveli i tyre, ngase secili fliste disa gjuhë dhe merrej me disa disiplina shkencore, duke diskutuar tema të ndryshme. Gati një e treta e këtij vëllimi përmban korrespodencën e tyre në gjuhën osmane, që del tani për herë të parë në gjuhën shqipe me përshtatje profesionale. Megjithatë, për një botim tjetër do të ishte mirë të botohen këtu edhe letrat që i kanë akademik Feti Mehdiu në Prishtinë dhe Eqrem Kryeziu në Prizren me dorën e Tahir Kolgjinit në saje të lidhjeve që kishin mes vete. Në këtë vëllim shihet interesimi i vazhdueshëm i Tahir Kolgjinit për Kosovën e për gjendjen e shqiptarëve pas vitit 1945, ndaj do të ishte me interes të botohen këto letra të i kanë F. Mediu dhe E. Kryeziu.

Naga Luma në Kosovë>

Tahir Kolgjini u lind më 1903 në Lusën të Lumës, ku kreu mësimet fillestare në vendlindje, kurse më 1913 kaloi me familje në Stamboll, ku mbeti për ta vazhduar shkollën fillore e pastaj Medresenë e Lartë (Dar al-Hilafa al-Alija) gjatë 1915-1924. Kjo medrese dallohej me program të pasur gjuhësor (turqisht, arabisht e persisht), disiplina të ndryshme fetare, historike e juridike, kështu me diplomë të kësaj medreseje u punësua gjatë viteve 1924-1928 si mësues e si imam e më vonë në gjyq, kurse më 1939, prefekt i Kukësit. Viti 1941 sjell risi me shkatërrimin e Jugosllavisë dhe emërimin e tij prefekt të Prizrenit, kur merr pjesë në formimin e Lidhjes së Dytë të Prizrenit më 1943, kurse në fillim të vitit 1944 emërohet drejtor i përgjithshëm i Policisë në Shqipëri e më në fund në gusht 1944 emërohet prefekt i Shkodrës. Atje mbeti deri në nëntor të vitit 1944, kur largohet me kapedanin e Mirditës, Gjon Mark Gjoni, për në Vjenë e më pas në Itali si refugjat politik deri më 1948. Më 1946 merr pjesë në formimin e Bllokut Kombëtar Independent në Romë, i cili do të dallohej me qasje më pozitive me Grupin Kosovar në krye me Xhafer Devën. Kushtet në kampet e refugjatëve në Itali, ku strehoheshin politikanët dhe ushtarakët shqiptarë antikomunistë, ishin shumë të rënda, ndaj filluan të shpërndaheshin në shtete të ndryshme në Perëndim (SHBA, Kanada etj.) dhe në Lindje (Turqi, Siri dhe Egjipt). Në këtë kontekst, T. Kolgjini bën disa përpjekje dhe në fund shkon në Turqi më 1948 dhe vendoset atje me shumë bashkatdhetarë deri në vdekje, më 1988.

Nga imami potencial në intelektual aktiv

Për aktivitetin e tij si intelektual në katër dekada të jetës në mërgim (1948-1988) dëshmojnë veprat gjuhësore-historike që dolën tani në këtë komplet. Megjithatë, vëllimi i 7-të që përmbledh korrespodencën e tij të pasur ndriçon shumë detaje në lidhje me personalitetin e tij, përkatësisht me vështirësitë e jetesës në Turqi për shkak të gjendjes në vend gjatë asaj kohe, por që nuk e largonin fare nga angazhimi i tij për çështjen kombëtare, siç del qartë në veprat e tij dhe në shumë letra me figura të kohës, ku shprehet më lirshëm për çështje të ndjeshme që kanë të bëjnë me formimin e tij dhe me qëndrimet e tij ndaj çështjeve të ndryshme që qarkullonin në mërgim gjatë asaj kohe. Do të ndalemi vetëm në disa shembuj.

Në letrën e parë të shkruar në Romë më 2 mars 1948, drejtuar politikanit dhe intelektualit shqiptar Mustafa Kruja me qëndrim atëkohë në Aleksanderi, Tahir Kolgjini shpreh hallin e tij ose dilemën për vendin e preferuar për qëndrim pasi kushtet në kampet e refugjatëve në Romë ishin të vështira. Ndonëse kishte paraqitur kërkesën në Ambasadën e Turqisë në Romë për vizë emigrimi për në Tuqi, ai preferonte të kalonte në Kajro që u bë atëherë qendër e opozitës antikomuniste në krye me Mbretin Zog, që gëzonte shumë përkrahje të mbretit me orgjinë shqiptare Faruku I. Duke ditur mirë arabishten dhe turqishten, ai shprehte dëshirën për të shkuar në Kajro ku mund të punonte diçka dhe të jetë në atë vend që vlonte atëherë me aktivitete për bashkimin e opozitës antikomuniste.

Në këtë kontekst, partia e legalitetit, Blloku Kombëtar Independent ishte më e hapur për fatin e Kosovës në krahasim me Ballin Kombëtar, i cili u përqendrua më shumë në Shqipërinë e vitit 1913, ndaj Tahir Kolgjini shprehet me simpati ndaj Xhafer Devës që përfaqësonte interesat e Kosovës me “Grupin Kosovar” duke insistuar që Kosova të jetë pjesë e çdo zgjidhjeje të çështjes kombëtare. Këtë simpati ndaj Xhafer Devës e shpreh T. Kolgjini në një letër drejtuar Mustafa Krujes më 5 maj 1948, duke thënë: “Ne jemi ma afër tij, edhe për parimet, edhe kah mendimet e këndvështrimet”.

Vetë Tahir Kolgjini, i cili ishte i lidhur me Kosovën në periudhën kohore 1941-1944, pasi që kalon në Turqi më 1948 e deri në vdekje tregon kujdes të posaçëm ndaj Kosovës në saje të burimeve të ndryshme që kishte në Turqi. Në shumë letra i tregon M. Krujës dhe në detaje përshkruan gjendjen e shqiptarëve pas 1945-s. Gëzohet shumë për konsolidimin e shqiptarëve në Kosovë, për përhapjen e arsimit dhe për perspektivën e shqiptarëve atje, saqë shumë familje serbe filluan të shpërnguleshin për në Serbi duke pranuar realitetin e ri në Kosovë. Mirëpo më 1955-1956 në korrespodenca del tani një pamje tjetër e Kosovës, me presione e tortura serbe për të frenuar optimizmin që e kishte deri atëherë T.Kolgjini. Megjithatë, përsëri i kthehet optimizmi duke përmendur numrin e nxënësve në Kosovë dhe numrin e studentëve shqiptarë që studionin në Sarajevë, Beograd e Zagreb, që do të kontribuonin më vonë në zhvillimin e Kosovës.

Në lidhje me Kosovën, në një letër drejtuar M. Krujes më 30 gusht 1950, ai tregon për Kongresin Mysliman Shqiptar që e organizoi në Prizren më 1943. Ai me këtë rast i tregon motivimin për mbajtjen e këtij kongresi duke sqaruar se ai beson në laicizëm (e përdor këtu në frëngjisht) që do të përkthente kështu: “As qeveria të mos lidhet mbas fesë dhe as feja mbas qeverisë. Kjo ka rendësi për një njeri të formuar si klerik mysliman në Stamboll, por mbi të gjitha ruante frymën kombëtare, ndaj shprehej aq herët me këto pikëpamje në mesin e klerikëve myslimanë në Kosovë, të cilët ishin të mbyllur prej zhvillimeve në Shqipëri gjatë viteve 1920 deri më 1941”.

Në korrespodenca të viteve 1952-1953 kemi disa letra intime me M. Krujën që kanë të bëjnë me iniciativë që dështoi në fund, por që do të mund të ndryshonte shumë jetën dhe aktivitetin e Tahir Kolgjinit. Kështu, në letrën e datës 15 gusht 1952, ai i tregon për një ftesë që e kishte marrë nga Komuniteti Mysliman Shqiptar në qytetin amerikan Philadelphia për të mbajtur xhaminë e re që u themelua atëherë. Vërtetë, T. Kolgjini kishte kryer në Stamboll Medresenë e Lartë gjatë 1915-1924 që e lejonte të punonte si imam e vaiz, një profesion që ushtronte për më shumë se dy vjet në Lumë gjatë 1925-1927. Mirëpo Komuniteti iu drejtua atëherë imam Vehbi Ismailit në Detroit për ndihmë, pasi që vetë kishte ardhur nga Kajroja më 1949, për ta lehtësuar ardhjen e Tahir Kolgjinit me familje në SHBA. T. Kolgjini pranoi me dëshirë këtë ofertë, pasi që ai përfaqësonte atë qëndrim që përkon me parimin bazë amerikan (sekularizmin) dhe pasi që SHBA-ja bëhej atëherë bazë e rëndësishme e opozitës shqiptare antikomuniste.

Mirëpo imam Vehbi Ismaili kërkoi atëherë një certifikatë që dëshmonte punën e tij si imam për dy vjet. Kjo u arrit lehtë pasi që Kolgjini punonte atëherë si iman nën juridiksionin e myftiut të Shkodrës, Salih Myftija, i cili gjendej atëherë në Aleksandri afër M. Krujës. Kështu, S.Muftija ia dërgoi T. Kolgjinit certifikatën e kërkuar, por më vonë doli se autoritetet amerikane kërkonin se certifikata për ushtrimin e profesionit të imamit të përfshijë kohën gjatë paraqitjes për vizë. Kështu, Tahir Kolgjini kishte dy opsione: të merrej përsëri me këtë profesion (imam) nja dy vjet në Turqi, ose të heqë dorë. Ai preferoi opsionin e dytë, përkundër faktit se në Turqi nuk e kishte lehtë të jetonte e të punonte. Mirëpo koha tregoi se Philedelphia e humbi një imam të mirë, por shqiptaria fitoi një intelektual aktiv duke marrë parasysh veprat e tij gjuhësore-kombëtare që tani po dalin të gjitha në këtë komplet.