Astrit Lulushi/

Parathënie

“Jeta është e lehtë symbyllur”

“…nëse s’bëhet për të gjithë, ai s’është Atdhe”

Në fjalët paraqitëse për librin e Astrit Lulushit, prozatori dhe studuesi shumë-planesh Dashnor Kokonozi citon shprehjen e Horace Gril, “Shko në Perëndim, rritu bashkë me vendin.”

Pas librit “Ndjenjë realiteti”, lexuesi do të shtonte “shko në Perëndim, rritu dhe provo të kthehesh ndryshe në vend-Lindje.” Astrit Lulushi më në fund e “vizitoi” Atdheun, pas 35 vitesh.

Dhèrat e huaj për këdo kanë shërbyer “bankë-provë” për njeriun si qytetar të botës. Historia shqiptare është inspiruar e ri-dimensionuar gjithnjë prej mërgatës, prej individëve që kanë mbajtur ngritur antenat për zërin e botës.

Njerëzit e mëdhenj të kulturës shqip (prej Buzukut, Budit, Bogdanit e Rilindësit, natyrshmëri që rezistoi edhe me shkollimet evropianë në vitet ’30) kanë ardhur prej të kulturuarve e arsimuarve shpirtërisht ndryshe prej countrymen-ve që edhe kur u dërguan për studime në Perëndim (Francë) nuk arritën të njohin as veten.

Si Shtëpi e mbyllur, lyer me të kuqe, Shqipërisë iu desh ta kishte një aradhë mendjesh të hapura, të mos mbetej “as Lindje as Perëndim”, gjer edhe kur shpalli muze një “Shtëpi me Gjethe”!

Me “dhera të huaj” kuptojmë ikjen prej mjedisit aty, ndjerjen ngushtë në një gjuhë të lexuari, daljen prej rrethit vicioz të mendimit uniform, gjer tek ideja se edhe planeti vetë është realitet për tu braktisur si imazh i izoluar.

Dherat e huaj nisin të rikthejnë mesazhin që pritej për aftësitë e shqiptarit verifikuar në botë, pas mbylljes totale. Me status e banim të ri, mes faktorësh të tjerë, merr tjetër dukje e thelb tjetër, që kurrë s’do kishte mundur të çelte e shfaqte fruta në vendlindje, nëse do kish mbijetuar.

Astrit Lulushi kthehet nëpërmjet librash, atje nga ku iu desh “të ikte natën” ujërash të ftohtë. Pa e pasur kurrë ndërmend Kthimin si revansh të Ikjes, “historia” s’do t’i interesonte më si E Shkuar, nëse s’do kishte lidhje me Të Sotmen që inspiron të mbetet E Nesërme në dhèun/dhimbje lindore.

Nëse perifrazojmë një frazë të tij, në krye të librave të Astrit Lulushit do të shkonte mbishkrimi: “Nëse s’ke dëshirë të dish e të mendosh ndryshe, nëse s’je gati për të ndryshuar, s’ke pse e shfleton këtë libër”.

Shqipëria e kohës “me qeveri pa pëlqimin e të qeverisurve” shihte si të dyshimtë çdo të huaj, shpallte armik çdo shqiptar që mendonte për andej matanë dhe padyshim që jetonte jashtë. Tanimë dhimbja ka marrë trajtë tjetër: Shqipëria e sotme endè s’është gati si Atdhè Real për tërë qytetarët e saj. Edhe pas dekadash lirie formale, i gëzohemi etjes së qytetarëve për tu larguar nga vendi.

Për dikë që ka ikur dhe bën të kthehet ndryshe, heshtja është e pamundur: “Menjëherë pas rënies së diktaturës, të gjithë u bënë ‘të djathtë’, askush nuk fliste a të gjithë heshtnin për filmat, këngët, pikturat, skulpturat, librat, gjithë ky art i detyruar, i realizuar pa frymëzim gjatë periudhës së errët; bustet e pikturat u mbyllën bodrumeve, ndërsa emrin e diktatorit askush nuk guxonte, të paktën moralisht, t’ia zinte në gojë për të mirë…!”

Ajo kohë, që më në fund u quajt diktaturë nga thuajse të gjithë, për të cilën deklarojmë se ka rënë pa kthim, duket se ka humbur vetëm kreun e dikurshëm. Ne të tjerët jemi thuajse po ata. Ia vlen të na kujtojnë për këtë…

“…Kohët kanë ndryshuar pak, mendësia edhe më pak…Vështirë të quhet lajthitje kur lihet jashtë qoftë edhe një figurë…që ka lënë emër të nderuar nëpër botë, që ka punuar e është flijuar vetë e me familje për kulturën shqipe. Është fjala për eruditin e diasporës, profesor Isuf Luzajn (1913-2000)”.

Ngrirjen e vëmendjes tek idolët e vjetër, te ngjarjet e kujtimet e kohës pa ngjarje, te humania e kohës pa humanizëm, te letërsia pa njeriun si qenie njerëzore, A. Lulushi e vëren si veçori të periudhës pa diktaturë:

“Njerëz të lindur në kafaz, e kanë vështirë të dallojnë ndryshimin…Kjo sjell këmbënguljen e tyre për të vlerësuar pikërisht ata që ulin kokat se ndjejnë turp kur kujtojnë punët e tyre të dikurshme, sot të ripunuara…”

Të justifikohesh se këto punë “duan kohë”, s’e ‘gjërat kanë radhën e tyre”, do të thotë se diçka tjetër ka përparësi për ty (paraja, pushteti, vetja?!) Lulushi e sheh të nevojshme artikulimin e pyetjeve të tilla, të cilat e kanë përgjigjen vetiu. Në sistem lirie, përgjegjësia merr përmasë individuale.

Pse s’po bëhemi dot? Është pyetje që e themi të gjithë. Do duhej që sekush të përgjigjet për veten e tij. Por ne merremi me shqiptarin vetëm kur vërejmë se nuk është bërë endè qytetar; merremi me deputetin, politikanin apo shtetarin, kur provojmë se ai s’është dot i tillë. Shpallemi “pro” apo “kundër” tij, kur ai shkon e hedh gurë te zyrat e shtetit. Shkrimtari, gazetari, intelektuali, prononcohen vetëm kur shpjegimi bëhet absurd, zgjidhja kërkohet për “nyjen gordiane”.

Zyra nuk është prona jote, i nderuar pushtetar, është vendi i punës ku je deleguar për të shërbyer për një periudhë.

Gazeta, s’është thjesht e drejta dhe mundësia për të folur, por edhe provë e qytetarisë, mundësia për ta pohuar atë dhe atdhetarizmin. Titulli intelektual s’është nxitimi për të marrë dekorata apo çmime, gara mes rivalësh, beteja si sedërllinj ballkanik, por përgjegjësia për të ndërtuar një atdhe për të gjithë…

“S’mund të bëhen pronarë të gjithë, shprehet Lulushi, por askush s’duhet të jetë i shtypur apo skllav, botë pa dhimbje s’mund të ketë, pa vuajtje të panevojshme po. Tragjedi gjithmonë do të ketë për sa kohë-jeta s’është e përjetshme, por mjerimi mund të zhduket, padrejtësi do ketë por tirani s’duhet; intoleranca do zërë vend në mendjet e disave, por mirësjellja a mirësia është veti njerëzore, prandaj është e mundur që një ditë të mbizotërojë jetën e përditshme, por jo pa arsyen, fuqinë e mendjes…Dhe arsyeja, jo rastësisht, është individuale…”

Duket sikur të gjithë e dimë se pas verbërive partiake s’shkohet, por pas tyre shkojmë!

E dimë se prej tranzicionit fitojnë vetëm fragmente afër partive, por s’pyesim: përse lulëzon militantizmi?

Këto të gjitha dihen, por shtypi merret me viktimat si viktima, jo si krijesa të tërë kësaj shoqërie që i largohet të vërtetave. Të gjithë mjaftohen të përfitojnë diçka sot, pa le t’i dalë flaka lagjes, por jo shtëpisë sime…

“Shumë njerëz, përfshi ata që ende kanë plagët e diktaturës – se askush s’është përpjekur t’ua mjekoj, dhe të tjerë që e ndjejnë veten fyer a poshtëruar prej saj – se askush s’ka kërkuar ndjesë publike, mendojnë se demokracia ku ata jetojnë nuk i bind të paktën për një gjë…Si rregull, njeriu gëzon të drejtën e pronës, por kjo pronë është zaptuar ose i është dhënë një personi tjetër me arsyetimin se aty ka punuar a jetuar, në kohën kur pronari i vërtetë…dergjej burgjeve a baltrave të internimit…”

Autori nuk e fshehë anshmërinë: edhe pse e la atdheun dikur, asnjëherë s’ka ikur prej tij; nëse s’bëhet për të gjithë, ai s’është Atdhè; nëse s’ka vend për qytetarin, shqiptari do marrë udhët e botës, që sigurisht s’janë të lehta, dhe që sërish tek udhët e vendlindjes do kthehet në shpirt…

“Me gëzim festohet çdo përvjetor i rrëzimit të shtatores së diktatorit, vëren Lulushi, por që një tiran vërtetë të bjerë, njerëzit duhet të sigurohen që piedestali brenda vetes së tyre të jetë shkatërruar…Më keq akoma, kur statusi i të favorizuarve duket i përcaktuar: “kush ishte është…”

Kriteri i këqyrjes së fjalëve dhe veprimeve vjen vetiu: “Kush kufizon fjalën sot, gjuhën njerëzve do t’ua priste, nesër. Kush s’pranon mendimin ndryshe ndryshon vetëm në kohë, nga ata që i quanin opozitarët tradhtarë…”

Njerëzit pa kulturën e nevojshme s’janë në gjendje të dallojnë. “Jeta është e lehtë me sy mbyllur”, këndonte John Lennon, na kujton “Ndjesi realiteti”. Po të mundim, le të ndjejmë…

Astrit Lulushi vështron përtej dukjes: “Kush përpiqet të mësojë, përqeshet a përçmohet, shoqëria ka krijuar zgjidhje të shpejta, rrugë të shkurtra si televizioni, kompjuteri e interneti… Ka njerëz që ngjiten në Pushtet se besojnë se tjetri ka nevojë vetëm për aq informacion sa të shpjegojë a mbeshtesë pikëpamjen e tyre…

Janë një varg personash, e personazhesh në shënimet e Astrit Lulushit, shqiptarë e të huaj, që shfaqen e zhvendosen bashkë me kohën e tyre, kultura shqiptare thirret në paraqitjet e saj sa më dinjitoze, pandashëm nga fjala si kumt, letërsia si fisnikërim. Mes realitetit si privim dhe dhimbje për autorë apo figura publike shqiptarësh në vendin e tyre,

Librat e Astrit Lulushit janë një varg shkrimesh, esesh, shqyrtimesh, analizash ku autori shfaqet si njohës i thellë, por edhe para-thënës i ç’mund të ndodhë, nëse nuk ndodh ç’dëshirojmë. Nëse për lexuesin autori i ka plotësuar mungesat e dikurshme in propria persona, çfarë vazhdon të sjellë pohon të anasjellën. Gjithkujt i mungon diçka, gjithkund mungon diçka, sikur thotë me këtë lloj kthimi në vendlindje. Le të ndihim veten edhe tek tjetri…

Faruk Myrtaj, Toronto, Canada

Shani Pnishi/

Shtëpia Shqiptare në Hamilton të dielën, me thirrjen e Konsullatës së Përgjithshme të Kosovës në Toronto, bashkoi shumicën e shoqatave aktive të komunitetit tonë në Ontario, përfshirë këtu edhe aktivistë të devotshëm që kanë kontribuar dhe vazhdojnë ta japin ndihmën e tyre në forma të ndryshme. Të pranishëm në mbledhje ishin përfaqësues nga: Shoqata e Bashkësisë Shqiptaro- Kanadeze e Torontos, Shoqata Shqiptare e Hamiltonit, Shoqata Shqiptaro- Kanadeze “Iliria” e Londonit, Rrjeti i Bizneseve Shqiptare në Kanada, Shoqata Shqiptaro- Kanadeze “Bashkimi Kombëtar” nga Kitcheneri, RH Scholarship nga Toronto, Xhamia Shqiptare e Torontos dhe Shoqata e Studentëve Shqiptarë në York University në Toronto. Në mbledhje u diskutuan çështje të rëndësishme të komunitetit tonë, dhe u pajtuan që të rritet bashkëpunimi i shoqatave me organizime të përbashkëta. Gjithashtu pati pajtueshmëri që të punohet më shumë për integrimin e profesionistëve në shoqërinë politike kanadeze, dhe përfshirjen e rinisë dhe studentëve nëpër organizatat e diasporës sonë në Ontario.

Në një postim në Facebook, Konsullata e Kosovës në Toronto shkruan: “Tema kryesore e diskutimit ishte se si ta ngrisim organizimin e mërgatës sonë në një nivel më të mirë, në një nivel tjetër që do të hapte rrugë edhe perspektiva të reja për mërgatën tonë. Të gjithë të pranishmit pa përjashtim u pajtuan që punët që janë bërë deri tash kanë qenë një kontribut i çmuar për të gjithë, por dinamikat dhe ndryshimet e përgjithshme shtrojnë nevojën e dinamizmit dhe përshtatjes edhe të mërgatës sonë”. Në njoftim thuhet se “të pranishëm ishin: kryetarja e Shoqatës Shqiptare në Toronto Irena Breznica dhe nënkryetari Rexi Ferati, kryetari i Shoqatës Shqiptare në Hamilton Fatmir Laçi dhe ish-kryetarët Shani Pnishi dhe Refki Sertolli, Vigan Shabani, kryetar i Shoqatës Shqiptare “Iliria” në London me përfaqësues të tjerë nga Londoni, Naser Berisha, kryetar i Rrjetit të Bizneseve Shqiptare në Kanada, Lejdi Ago përfaqësues i Shoqatës Shqiptare në Kitchener, përfaqësuesit e Xhamisë Shqiptare në Toronto Ardian Rushiti dhe Gazmend Mehija. Ndërsa nga Misioni Katolik Shqiptar në Toronto e përshëndesin takim edhe pse fizikisht nuk ishte e mundur që të jenë prezent. Intelektualë dhe veprimtarë si Teuta Ajdini- Haxhillari, Xhemi Agaj, studentët nga disa universitete të ndryshme e shumë e shumë të pranishëm të tjerë të cilët i falënderojmë me gjithë zemër për pranin dhe kontributin e tyre”.

Mbledhja e radhës do të mbahet në janar të vitit 2024.

Dita e katërt e “Javës së Kulturës Hungareze”, përtej eventeve të planifikuara në qytetin e Korçës, u karakterizua dhe nga dy evente të rëndësishme dhe substanciale në Tiranë. Paradite u mbajt një simpozium i dedikuar, ndërsa në mbrëmje erdhi një performancë e jashtëzakonshme e Korit Hungarez.

Në Qendrën Kombëtare të Librit dhe Leximit në Tiranë u mbajt “Petofi në botë dhe thatësia kulturore e sotme”, nën moderimin e mjeshtërisë së fjalës së gazetarit dhe poetit të njohur Aleksandër Çipa.

Referues në simpozium ishin mjaft figura të dalluara: Erion Kristo, gazetar, pedagog dhe përkthyes me mjaft përvojë; Manjola Lumani, gjuhëtare me perspektiva të thella mbi ndërveprimin kulturor të gjuhës; Kleo Lati, shkrimtar dhe përkthyes i mjaft librave, veprat e të cilit përshkojnë kufijtë kulturorë; dhe Behar Gjoka, një nga kritikët dhe studiuesit letrar bashkëkohor më produktiv, analizat e të cilit pasurojnë dialogun letrar.

Pika qendrore e këtij diskutimi ishtë trashëgimia me ndikim e poetit kombëtar të Hungarisë, Sándor Petőfi, dhe shtresëzimet e rëndësishme të romantizmit, rrymës së cilës i përkonte shkrimtari i madh. Folësit u fokusuan në elemente të ndryshme të influencës së Petőfit, që nga konteksti historik dhe ai letrar, te veçoritë stilistikore dhe gjuhësore të autorit, deri te impakti i tij parë në realitetin më të gjerë letrar të shekullit të XIX. Takimi u çel me një fjalë hapëse të Adam Lovassy, të Ngarkuarit me Punë nga Ambasadës e Hungarisë, dhe u përmbyll me fjalën e diplomates Mira Hoxha, ish-Ambasadore e Shqipërisë në Hungari.

Në Liceun Artistik në Tiranë, erdhi Kori Hungarez BujArt, nën drejtimin brilant të mjeshtrit Bujar Alliu, me një përzgjedhje mikse nga repertori hungarez dhe shqiptar. Drejtimi i Alliut ishte jashtëzakonisht frymëzues, duke shfaqur aftësinë e tij në harmonizimin e traditave të ndryshme muzikore dhe në realizimin e një përvojë dëgjimore kohezive që nderoi të dyja kulturat.

Duke iu shtuar performancave të shkëlqyera të natës, flautistja Jonela Golemi zbukuroi skenën me kryevepra të përzgjedhura nga Zoltan Kodaly dhe Bela Bartok. Golemi, e njohur për përsosmërinë e saj teknike dhe interpretimet emocionuese, solli në jetë kompozimet e ndërlikuara, duke ofruar një interpretim sublim që lidh trashëgiminë muzikore me dhuntinë e saj artistike. Njëkohësisht, baritoni i mirënjohur shqiptar Sokol Hidersha, me zërin e tij të pasur dhe komandues, u thellohet në repertorin shqiptar. Performanca e tij pasqyroi thellësinë dhe vrullin e perlave muzikore të Shqipërisë. Soliste në piano në këtë performancë ishte artistja e mirënjohur ndërkombëtarisht Almira Emiri. Talenti i saj pianistik jo vetëm plotësoi gamën e performancave, por edhe i lartësoi ato, duke siguruar një përvojë gjithëpërfshirëse për audiencën.

Surprizë e mbrëmjes ishte dhe celebrimi i 150-vjetorit të Budapestit me fragmente të zgjedhura chanson të interpretuara nga talenti i ri hungarez Laszlo Horvath. Pjesëmarrja e Horvath-it ishtë një nderim i përshtatshëm për këtë moment historik të rëndësishëm.

Java e Kulturës Hungareze” mbërriti në ditën e saj të katërt në qytetin historik të Korçës, ku shënoi jo thjesht një vazhdim, por një kulm të një karvani kulturor që ka përcuar deri më sot programacionin e pasur nëpër Tiranë, Vlorë dhe Pogradec. Në aktin e saj të katërt, Korça u bë skena ku rrahjet kulturore të Hungarisë pulsuan përmes një sërë ngjarjesh të kuruara me kujdes.

Qyteti, i mbështjellë në përqafimin e historisë dhe trashëgimisë kulturore, u paraqit me ekspozitën “Petőfi: Rreth botës”, kushtuar poetit kombëtar të Hungarisë, i cili këtë vit ka 200-vjetorin e lindjes. Petőfi, një maestro i fjalëve, festohet larg atdheut të tij, teksa vepra e tij jehon në salla, prek shpirtrat dhe lidh kombet përmes gjuhës universale të poezisë.

Njëkohësisht, në Korçë erdhi ekspozita “Freedom of Love”, një sonet vizual nga Anna Konya, artistja hungareze e cila ka zgjedhur Shqipërinë për të jetuar prej vitesh tashmë. Arti i saj abstrakt, një odë e dashurisë së saj për Shqipërinë, është një vallëzim ngjyrash dhe formash, duke krijuar një simfoni harmonike me emocionet dhe perceptimet e vetë shikuesve.

Pjesë e vizitës së “Javës së Kulturës Hungareze” në Korçë nuk mund të mos ishte trupa teatrore, e drejtuar nga dyshja e shquar Pëllumb dhe Xhulieta Kulla, e cila solli në jetë rrëfimin e dashur të “Djemtë e rrugës së Palit” të Ferenc Molnár. Interpretimi i tyre është një ri-imagjinim mjeshtëror, duke e shndërruar prozën në një tablo të gjallë, që kap thelbin e rinisë dhe miqësisë.

Së fundmi, Korça ishte dhe destinacioni i fundit i turit në Shqipëri të ansamblit të valleve popullore “Szinvavölgyi”. Ky grup fantastik mishëroi frymën e gjallë të vallëzimeve hungareze me përzgjedhjen “Vallet Petőfi”. Performanca e tyre është e para e këtij lloji që zbukuroi skenat e Shqipërisë, duke ndezur ajrin me bollëkun e trashëgimisë kulturore të atdheut të tyre. Padyshim ata do largohen nga Shqipëria me një kujtim të bukur nga vendi ynë, ndërkohë që artdashësit shqiptarë patën mundësi të shijonin performancën e tyre unike në qytete të ndryshme përgjatë kësaj jave.

Festimet e ditës së kulturës hungareze në Korçë, të mbajtura në Qendrën e Kulturës së qytetit, ofruan një pasaportë falas për një eksperiencë ku u festua dhe shijua mirëfilli shpirti hungarez. Kjo ngjarje e mrekullueshme ishte gjithaq një mozaik i shprehjes artistike, thurur nga fijet e dy kombeve, dhe një dëshmi e bukurisë dhe unitetit të shkëmbimit kulturor.

Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave/

Kjo datë hapi një faqe të re në historinë e qendresës shekullore antiosmane. Zoti i Arbërisë, ashtu siç Gjergj Kastrioti e nënshkroi veten, la fushëbetejën e Nishit, për t’iu drejtuar Krujës në krye të 300 kalorësve.

Me të mbërritur, u bë sundimtar i Krujës, duke ringjallur Principatën e Kastriotëve. “Lirinë nuk jua solla unë po e gjeta këtu në mes tuaj”, citohet (“Historia e Skëndebeut” nga Marin Barleti) të ketë thënë heroi ynë kombëtar duke iu drejtuar turmës entuziaste, më 28 nëntor 1443, kur për herë të parë në histori, në Krujë u ngrit flamuri kuq e zi.

Që prej këtij viti e gjersa u shua, qëndroi i pathyeshëm në krye të Shqipërisë në luftën 25-vjeçare kundër osmanëve. Emri i tij na përfaqëson denjësisht në rrafshin e historiografisë botërore, si një figurë kyçe që i lidh shqiptarët me Perëndimin, botën e qytetëruar europiane.

#ArkivatFrymëzojnë

#ArkivatKujtojnë

#GjergjKastriotiSkënderbeu

#FototekaAQSH

Nderon edhe Presidenti Begaj!

Agron Prebibaj

Në Iballë të Pukës u festua 120 vjetori i shkollës së parë shqipe (laike) kjo shkolla e parë në veri, por edhe njëra nga katër shkollat shqipe në Shqipëri.

Organizatorët, – intelektualët e burrat nga Iballa, e ngritën festën e shkollës në altarin e diturisë kombëtare, hapja e muzeut, dhe simpoziumi “120 vjet shkollë shqipe në Iballë”, pasimi dhe promovimi që vjen nga elita e cila nderon elitën, ndërsa festa me këngë e valle ndezi harenë pukjane e miqëve nga gjithë Shqiptaria.

Presidenti Sh.t.z.Bajram Begaj nderoi dhe e ndoçi nga afer këtë 120 vjetor, i cili vlerësoi shkollën Iballë si djep diturie e njëra ndër shkollat e para shqipe.

Në këtë festë të arsimit shqiptar mori pjesë politikani kosovarë Ramush Haradinaj, kryebashkiaku i F. Arrës Hil Curri, e plotë zyrtarë e përsonalitete të tjera.

Simpoziumi shkencor organizuar nga Kol Dedaj, i një niveli të lartë shkëncor, nën kumtesat e përshëndetjet e përsonaliteteve Prof.Dr Rexhep Uka, Prof.Dr.Neritan Ceka, Dr.Mark Palnikaj, publicisti Preç Zogaj, konsulli i nderit të Austrisë Gjergj Liçejza, Prof.Pashk Leka, Dr.Nezir Bata, studiuesi Gjelosh Nikolla, prosori Gëzim Dema, etj, duke e përmbyllur studiuesi (organizatori) ing. Kol Dedaj me kumtesën ” Iballa, vater dije e atdhetarie”!

Kishte me dhjetra mesazhe nga diaspora të cilat ngohën këtë 120 vjetor arsimi shkolle shqipe, ndërsa unë do veçoj mesazhin e Dr.Sokol Farroku nga Amerika: “Aty mbarova shkollën e mesme, dhe jam krenar se nga ajo shkollë sot kemi elitarë, profesorë, akademikë, artistë, sportistë dhe intelektualë të të gjitha fushave. Zoti e bekoftë shkollën shqipe e arsimimin shqiptar! Iballa-Pukë, pasuri e shkollës shqipe!