Reportazh – Page 74 – Dielli

Gjuha shqipe në diasporë, sukseset dhe sfidat e së ardhmes

August 14, 2023 by s p

Monda Mara/

Mbajtja gjallë e gjuhës shqipe në diasporë dhe se bashku me të e kulturës sonë, çdo ditë e më shumë po bëhet e vështirë. Në vendet e ndryshme ku janë vendosur shqiptarët, rreziku i asimilimit është tepër i madh. Madje disa e kanë përfunduar tashmë këtë proces. Këtu më vjen ndërmend rasti i një studenteje shqiptare, lindur dhe rritur në Itali, të cilën gjatë rrugëtimit të saj të shkollimit për mjekësi në një prej universiteteve italiane, fati e përball me një pedagog që i kërkoi të fliste diçka në gjuhën shqipe, pasi ishte kurioz se si do të tingëllonte ajo. Vajza, e turpëruar, i përgjigjet se nuk dinte shqip. Atëherë, ndoshta për të parën herë, kuptoi se kishte gabuar duke mos ndjekur kurset e gjuhës shqipe në vendin ku jetonte. Dhe për çudi, mbase edhe jo shumë, bëri fajtorë prindërit pse nuk kishin qenë më shumë këmbëngulës në mësimin e gjuhës amtare. Ky është vetëm një rast, dhe për fat të keq si ky ka me qindra të tjerë.

Por përballë një realiteti të tillë, të hidhur dhe të papranueshëm, qëndron një armatë e tërë mësuesish (tashmë pjesë e tyre edhe unë, pas vitesh përvojë pune, si mësimdhënëse në Shqipëri), të cilët i janë përkushtuar mësimit të gjuhës shqipe për brezat e rinj. Tradita, kultura, identiteti, lipsen që t’u përcillen pikërisht këtyre fëmijëve që po rriten në mërgim, për të zgjuar tek ata ndjenjën e atdhedashurisë dhe njohjen e rrënjëve të tyre.

Në datat 30 korrik deri 2 gusht 2023, në Vlorë u mbajt Seminari XVI Mbarëkombëtar i gjuhës dhe kulturës shqiptare në diasporë, në mjediset e universitetin “Ismail Qemali” të këtij qyteti. Qëllimi i këtij shkrimi nuk është të paraqesë rëndësinë e tij, pasi kuptohet se veprimtari të tilla janë kurdoherë frytdhënëse. Kjo përsa i përket aspekteve si : zbatimit të teknikave të mësimdhënies së gjuhës shqipe dhe kulturës shqiptare në mërgim, shkëmbimin e përvojave të ndryshme, vendosjen e urave të lidhjes midis mësuesve me njëri -tjetrin, por edhe me institucionet përgjegjëse, përditësimin me risitë (këtë vit në shtator do të nisë shkolla verore për fëmijet shqiptarë në emigrim, projekt pilot që fillimisht do të përfshijë fëmijët shqiptarë në Greqi), e shumë të tjera si këto.

Do të doja ta përqendroj vëmendjen time pikërisht te ata, misionarët e dijes dhe kulturës sonë në mërgim apo “përhapësit e dritës” siç i quan Luigj Gurakuqi. Pata rastin të takoj mësues kolegë nga Suedia, Gjermania, Danimarka, Turqia, Greqia, Italia, Kosova, Zvicra, Anglia, të mësimit plotësues të gjuhës shqipe dhe kulturës shqiptare në këto shtete. E pra dëshira, përkushtimi, gadishmëria nga ana jonë, nuk mungon kurrsesi dhe këtë gjë e treguam me pjesëmarrjen në këtë seminar. Me gjithë mbështetjen e institucioneve përkatëse të vendit tonë, që për hir të së vërtetës duhet thënë se nuk ka munguar, sidomos nga Qendra e Botimeve për Diasporën, mendoj se nuk duhet të mbetemi më te vullnetarizmi dhe dëshira e mirë jona. Në vende të tilla si Gjermania apo Suedia (në dijeninë time këto të dyja), mësimi i gjuhës shqipe është pjesë e kurrikulës shkollore të tyre. Detyrimisht edhe profesioni i mësuesit të gjuhës shqipe, është i rregulluar në përputhje me sistemin arsimor të vendit përkatës. Për fat të keq kjo gjë nuk ndodh me vendet e tjera. Në optikën time, nëse gradualisht do të heqim dorë nga vullnetarizmi dhe lënien në dorë të rastësisë apo dëshirës së mirë, kjo do çonte në 2 arritje të rëndësishme.

1. Rritje të profesionalizmit.

2. Siguri në vazhdimësinë e këtij misioni, të ardhmen e tij.

Vetë mbajtja e këtij seminari të radhës (i 16-të siç edhe e theksova më lart), është një ogur i mirë në këtë drejtim dhe unë jam e prirur ta besoj këtë gjë.

Në mbyllje thënia e Eqerem Çabejt, njërit prej studiuesve, gjuhëtarëve më të shquar të historisë së shqipes, etnologjisë, kulturës shqiptare, them se do ishte më e denja për këtë rast. “Gjuha pasqyron një kombësi, ajo është pasqyra më e qartë e kësaj kombësie dhe kulturës së saj”.

URIM PËR DOM NDUE GJERGJIN, PËR DOM ALEKSANDËR KOLËN DHE DOM LUSH GJERGJIN – NË 50-VJETORIN E MESHTARISË

August 12, 2023 by s p

–150 vjetë në shërbim të Zotit dhe të Kombit —

Urim nga Frank Shkreli – Nju Jork

A person standing at a podium with a flag behind him

Description automatically generated with medium confidence

Të nderuar Dom Lush, Dom Ndue dhe Dom Aleksandër – ju falënderoj për ftesën për të marrë pjesë në meshën Shejte të Falënderimit me rastin e 50-vjetorit tuaj të madh jubilar, në shërbim të Madhit Zot, grigjës tuaj, dhe Kombit shqiptar. Për fat të keq, nuk do të kam mundësi të jem i pranishëm në këtë ceremoni të rëndësishme për ju personalisht, për Dom Ndoun dhe për Dom Alekandër Kolën – por edhe për Kishën Katolike Shqiptare në Kosovë dhe për mbarë Kombin shqiptar, anë e mbanë trojeve të veta shekullore, por edhe të përhapur anë e mbanë botës.

50-vjetë – një gjysëm shekulli në shërbim të Zotit e të Kombit, me fjalë e me vepra. Me shkrime, publistikë e me botime. Me ndërtime kishash e katedralesh në diasporë përfshir këtu në Amerikë, por sidomos në Dardaninë e vjetër, atje ku ishin hedhur themelet e para të Kishës katolike – me moton për “Për Fe, Atdhe e Përparim! U lumtë për veprimtarinë tuaj gjysëm shekullore – secilit prej jush — në shërbim të popullit tonë të vuajtur shqiptar në trojet e Dardanisë së vjetër, në Kosovën e re. Me urimin tonë nga Malësia e Madhe u them: Zoti ua rritët Pushteden të tre juve, përfaqësues të denjë të Kishës, të Kosovës e të Kombit mbarë, pa dallim feje a krahine. Qoftë me punën tuaj të pazëvendësueshme gjysëm shekullore në Kosovë, qoftë në diasporë, përfshirë komunitetin tonë të dashur shqiptaro-amerikan këtu në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Gjithmonë veprimtaria juaj fetare këtu në Amerikë, në Kosovë dhe kudo tjetër, është, ka qenë dhe mbetet në dobinë shpirtërore të katolikëve shqiptarë, por jo vetëm. Sepse as veprimtaria juaj për Atdhe, traditë e vlerë e pandarë e punës së klerikëve shqiptarë gjatë shekujsh, nuk ka munguar kurrë gjatë rrugëtimit tuaj prej 50-vitesh në shërbim të Zotit dhe Kombit.

Përkundrazi, përballë goditjeve të rënda me të cilat përballen bashkatdhetarët tanë kudo në diasporë, ju përfaqësuesit e Kishës Katolike Shqiptare, me zell të flakët e pa pritesë, kini punuar në vendet e huaja kudo ku ka shqiptarë, përveç fesë — edhe për ruajtjen e pasurisë tonë etnike, identitetit kombëtar, gjuhës dhe kulturës, që kanë lenë trashëgimi të parët tanë – një pasuri kjo që falë punës tuaj na mundëson ta quajmë veten shqiptarë në këtë oqean të madh kombësh – siç e quajmë Amerikën tonë të dashur, që na ka dhënë lirinë dhe mundësitë për një jetë më të mirë dhe më të denjë, si shqiptaro-amerikanë.

Nga Amerika e largët, ju uroj të nderuar meshtarët tanë, këtë 50-vjetor të meshtarisë! Që Zoti i Madh t’u fali jetë e shëndet që të vazhdoni edhe ma gjatë në traditën shekullore të meshtarëve shqiptarë në mbrotje të vlerave Fetare dhe Kombëtare – duke predikuar fisnnikërinë e fesë dhe dashurinë për Atdhe. Vlera këto për të cilat shumë klerikë shqiptarë, për fatin e keq të tyre dhe të Kombit – u detyruan të jepnin edhe jetën në mbrojtje të këtyre vlerave – nga një regjim barbar komunist sllavo-aziatik, i cili ishte përbetuar të zhdukte fenë dhe të shpallte edhe Zotin jasht ligjit, por edhe nga ndjekjet barbare sllavo-serbe kundër klerikëve katolikë shqiptarë në Dardani dhe anë e mbanë trojeve shqiptare. Puna juaj këto 50-vite – së bashku 150-vjeçare – tregoi se sa mizorisht dështoi ai regjim anti-njerzor e anti-fetar i frymëzuar nga ideologjia komuniste sllavo-aziatike. Si një ish-seminarist, unë jam i vetdijshëm i sakrificave dhe mundimeve që kini hasur në rrugën e gjatë të veprimtarisë tuaj fetare e kombëtare, sidomos gjatë komunizmit, por edhe sot. Për këtë, kini falënderimet dhe mirënjohjen e të gjithëve.

Por me ndihmën e Zotit dhe me vullnetin e çelikt tuajin, ju ia dolët. Veprimtaria juaj këto 150-vjetë së bashku, kremtimi 50-vjeçar i meshtarisë për secilin prej jush – nuk mund të kishte ardhur në një moment më të bukur dhe më të rendësishëm historik për Kishën Katolike shqiptare në Kosovë. Por edhe për të gjithë popullin e Republikës së Kosovës dhe për mbarë Kombin shqiptar, pa dallim feje a krahine – e që është lajmi i ditëve të fundit shqiptuar nga goja e vet Papa Françeskut në intervistën me një revistë spanjolle pas vizitës së tij në Portogali javën që kaloi, se me ndihmë të Zotit ai po përgatitet të bëjë një vizitë në Kosovë – një vizitë historike. Kurorzim më të madh e më të bukur të veprimtarisë tuaj — së bashku, prej 150-vjetësh meshtari — nuk do të kishte për ju në këtë 50-vjetor të Meshtarisë, për secilin prej jush që festoni sot më 12 Gusht, 2023 në Kishën e Shën Jozefit në Stubëll të Kosovës!

Falënderoj Zotin që u kam njohur gjatë viteve. Personalisht, u jam mirënjohës për miqësinë dhe për lutjet tuaja duke ju falënderuar edhe njiherë për ftesën për të festuar me ju këtë moment të rëndësishëm për të gjithë ju, pore dhe për besimtarët katolikë dhe mbarë Kosovën.

Njëkohësisht, duke ju paraqitur edhe njëherë urimet e mia më të përzemërta — ashtuqë veprimtaria juaj e shenjtë të vazhdojë — me jetë e shnet — duke frymëzuar si gjithmonë grigjen tuaj në traditën shekullore më të mirë të klerikëve katolikë shqiptarë me binomim: Fe, Atdhe e Përparim!

Bekimet e Zotit dhe lutjet e Shën Nënë Terezës për të gjithë ju dhe për mbarë Kombin shqiptar në trojet e veta shekullore dhe të përhapur anë e mbanë botës! Ad multos Annos!

Përzemërsisht,

Frank Shkreli, Nju Jork

“Bibliotekat e intelektualëve” e Injac Zamputtit dhe…intelektualët pa biblioteka

August 4, 2023 by s p

Frano Kulli/

1) – Injac Zamputti, në librin e tij “Kujtime – njerëz, fakte, ngjarje”, në një syth të rrëfimeve, andej nga faqet e fundit të librit të titulluar “Bibliotekat e intelektualëve” shkruan: Qysh në muejt e parë të mbasluftës (duhet të ketë qenë qershori 1945), Qarkori i Partisë komuniste[në Tiranë] shpërndau nëpër shtëpitë tonë një fletushkë me një listë autorësh dhe me titujt e librave që nuk duhej të mbaheshin në bibliotekat tona shtëpiake. Domosdo, të parat ishin veprat e Fishtës, Koliqit dhe të klerikëve katolikë. Por ajo që më çuditi dhe që më bani të mendohesha qe fakti se, në këtë listë ishte vu edhe emni i im…Kjo listë librash të ndaluem ishte në gjurmët e Kundër-reformës të shekullit XVI kur, në Koncilin e Trentit [Trentos] , u krijue “Indeksi”.
Dhe Zamputti, si rrallë kush tjetër e njihte dhe e dinte mirë se ç’kish qenë ai “Indeksi” i Koncilit të atëherëshm i katër shekujve më parë dhe çka kishte me qenë ky që sapo u shfaq, referuar kohës për të cilën ai flet. Ai edhe e dallon mirë fort nuancën e grihtë në të zezë që e bënte të ndryshëm”indeksin” e ri nga ai i herëshmi. “Indeksi” komunist po krijohej vetëm duke u nisë nga pozita klasore e autorëve…Dhe, natyrisht, që njëri syresh, që do të futej në orbitën e “indeksit” do të ishte me patjetër edhe vetë ai, Zamputti. Me origjinë italiane, nga babai, me shkollim e kulturë të atjeshme, përftuar atje në vitet ’30, dishepull i At Giuseppe (Zef) Valentinit e mësues në Seminarin Papnuer, koleg me Dom Ndre Mjedjen, s’kish si të lihej jashtë rrethit të “indeksit” komunist. Dhe ky veçim për të do t’i mbetet gozhdë në kujtesë për kaq dekada sa ishte numri i shekujve të kaluar, një aso gozhde, në të cilën dikush godet pa u ndalur dhe ajo ngulej pa prâ (ndalur)në gjithë qenien e tij. Një shqetësim në formën e ankthit, që pasi shfaqet në një moment e gjendje të caktuar, të ndjek si sëmundje kronike për gjithë jetën. Çdo ndodhí e gjithçka që ngjet e ka një fillesë. Zanafilla e kësaj të keqeje është “atëhere kur kanë hy këta”, kur rregjimi i ri i mbasluftës, hapte shtigjet e reja të parakalimit të dhunës e shtypjes. Mbi të diturit më së pari…Më mbas, sikurse për ata e për vetë Zamputtin mbikqyrja e vrojtimi sistemik e i pandalshëm i mbylli për të gjatë kohë në korracën e autocensurës së frikëshme. Megjithatë ai dhe nja pak, fare pak të tjerë si Çabej, Gjeçi, Shllaku, Ashta, Leka të cilët, dalldia që erdhi i zuri këtu dhe qëndruan, mbas kalvarit të mundimshëm si të Jezukrishtit ia dolën ta nxjerrin në breg vepren e vet të dobishme sa vetë ashti i kombit e me njetin e shpirtin kulturdashës tua trashëgojnë brezave. Qëndresa e tyre përballë rrebesheve absurde që sillte për ta sistemi i dhunës është fondamenti i artë i trashëgimisë sonë në fushën e dijes.
2)
Libërdashja, si kategori publike e mardhënies së ndërsjelltë të njeriut me dijen, gjithëherë tek ne ka ecë nëpërmjet lëkundjeve e ulje ngritjeve të përsëritura. Në varësi e sipas kurbës e trajtesës së kultivuar që asaj i ka bërë shoqëria, elita e saj… Pak më shumë se një muaj më parë uli qepenat njëra prej librarive të rëndësishme në Tiranë. Një tjetër, që shërbente edhe si agjensi shpërndarje për brenda vendit, ka filluar të paketojë nëpër kuti librat qëndrimgjatë aty, që simbas gjasave është preludi i melodisë krrakrra-itëse të qepen-uljes.Kurse mardhëniet e enteve publike me librin e me leximin, gjithherë kanë lënë për të dëshiruar. Edhe atëhere kur në krye të tyre, Ministrisë së Kulturës kanë qenë shkrimtarë. Dhe s’është kaq paradoksale sa duket, nëse gërmon pak, fare pak më thellë në njohjen e politikave qeverisëse për librin. Sot, sistemi i qarkullimit libror në Shqipëri është me cilësinë më të ulët krahasuar me vendet fqinje me ne. Sikundërse përkujdesja shtetrore për të e pakrahasueshme me asgjë dhe me askënd , kërkund përreth nesh. E le më të të vijë në mendje ndonjë qasje me Europën, për ku gërthasim se duam të shkojmë. Biblioteka Kombëtare e Shqipërisë, sot ekziston më shumë si një ent ku rrogëtohen disa njerëz. E shfytyruar padrejtësisht deri në dhimbje. E denjë për të lidhur aty Gomarin Viskë Babatasi, që Fishta e sjell te Komedia e vet Satirë “Gomari i Babatasit”, në pjesën e dytë të saj “Visku i Babatasit”. Visk Babatasi është një nga të rrallët personazhe me emër të vërtetë në vepër, është person real i jetës sociale dhe politike shqiptare. Asokohe (1922-1928) qe drejtor i Bibliotekës Kombëtare. Ishte sekretar i revistës “Albania” të Konicës,po i përgojuar dendur edhe nga ai. Ishte korçar, antikatolik i shpallur por edhe antigegë, gjithashtu. Kishte shumë humor dhe Fishtës i pëlqente humori i tij. Babatasi e kishte bërë zakon të shkonte në punë me gomar, sjellje kjo që i shkonte fort përshtat humorit të tij. Dhe e lidhte gomarin te dritarja e kryeministrisë, që ishte njëherësh edhe ministri e jashtme. Një ditë, ndërsa po lidhte gomarin në hekurat e dritares, i afrohet roja e i thotë: “Ka urdhnue zoti ministër mos me e lidhë ma gomarin këtu”. Atëherë Babatasi i kthehet e i thotë: “Ka të drejtë, zotëria, dy gomarë në një ministri nuk bën të lidhen”…
Edhe statuquosë së rrënuar të Bibliotekës së sotme Kombëtare i parapriu njëherë djegja e një tjetër herë përmbytja. Ndoshta për ta bërë më të pranuar atë që do të vinte më pas. Ndërsa sipër ambjenteve të saj të stërngushta sa të marrin frymën, aty në qendër të kryeqytetit të Shqipërisë bëjnë karshillek ca zyra të një Instituti Italian. Me një kontratë, nënshkruar para gati tridhjetë vjetësh, me shtetin shqiptar. Sfiduese deri ku s’shkon, që përposë të tjerash është përmbytëse nga fyerja e poshtnimi që i bën librit, puntorëve të librit, përdoruesve të tij, intelektualëve, krejt kulturës sonë kombëtare dhe dijes sonë.
3)
Librat e vjetër hallakatur nëpër trotuare, buzë Lanës kanë ardhë duke u shtuar; vendpushimet e shpeshtuara të tyre janë gjithnjë e më plot. Në bisedat e prejkohëshme ndërmjet dashamirëve të librit ka zënë vend nevoja e lirimit të bibliotekave familjare… Tani, “indeksi komunist” ka pushuar së qeni, se nuk duhet më. Duhet diçka tjetër, po kaq e trishtë si duket, cytja e njerëzisë drej padijes sistemike, pra. Ndoshta. Fundja a nuk mund të sundohen mjaft ma kollaj njerëzit e paditur ?

Kalendar-2 Gusht 1999: Në Kosovën e çliruar shqiptarët festojnë kthimin në shkolla e universitet

August 2, 2023 by s p

-Në vitin e madh 1999 të lirisë së Kosovës, në 2 Gusht para 24 viteve, ndodhi edhe festa e kthimit të gjysëm milion nxënësve, studentëve e mësuesve shqiptarë në shkolla dhe universitet, prej nga ishin dëbuar në fillimin e viteve të 90-ta të shekullit të kaluar/

-Gazeta e rezistencës “Bujku”, kryeredaktor i parë-themelues i së cilës isha, në numrin e 3 Shtatorit 1991 në ballinë në kryetituj shkruante: “Pushteti serb pengoi fillimin e mësimit në shkollat shqipe në Kosovë”, “Serbia mbyll shkollat e shqiptarëve”/

-Edhe në Gjyqin Ndërkombëtar të Hagës, ku kishte përfunduar për krime luftë dhe krime kundër njerëzimit presidenti serb Slobodan Milosheviç – i njohur edhe si “kasapi i Ballkanit”, në Maj të vitit 2002 Presidenti historik i Kosovës, Dr. Ibrahim Rugova, ka folur për okupimin që iu bë Kosovës dhe dhunën e egër të forcave serbe, edhe për dëbimin e shqiptarëve nga puna, mbylljen e shkollave dhe universitetit shqip, mbylljen e Radio Televizionit të Prishtinës në gjuhën shqipe dhe ndalimin e gazetës Rilindja – të vetmes gazetë të përditshme në gjuhën shqipe në Kosovë…/

-Skica që kam shkruar para 32 viteve me titull “Na e morën shkollën…”, botuar në 3 Tetor 1991 në gazetën e rezistencës “Bujku”/

Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë Behlul Jashari

PRISHTINË, 2 Gusht 2023/ Në Kosovën e pas luftës së përfunduar në Qershorin e vitit të lirisë 1999, pikërisht në 2 Gushtin e para 24 viteve, ndodhi edhe festa e kthimit të gjysëm milion nxënësve, studentëve e mësuesve shqiptarë në shkolla dhe universitet, prej nga ishin dëbuar në fillimin e viteve të 90-ta të shekullit të kaluar.

Në raportimin nga Kosova për Agjencinë Shtetërore-Zyrtare të Lajmeve të Shqipërisë – Agjencinë Telegrafike Shqiptare në 2 Gusht 1999 theksoja se nxënësit dhe studentët shqiptarë kthehen përsëri në ndërtesat e tyre shkollore dhe se në ceremoninë në Universitetin e Prishtinës, në sheshin para Fakultetit Filologjik, u zhvillua një koncert festiv në prani të mijëra studentëve dhe qytetarëve, në një ditë kur rikthimi kishte ndodhur edhe në Telekom…

Gazeta e rezistencës “Bujku”, kryeredaktor i parë-themelues i së cilës isha e që ishte pjesë e lëvizjes e luftës për liri e pavarësi, që sfidonte ndalimin e dhunshëm nga pushteti okupues serb të gazetës së vetme të përditshme shqipe në Kosovë Rilindja, në numrin e 3 Shtatorit 1991 në ballinë në kryetitull shkruante se “Pushteti serb pengoi fillimin e mësimit në shkollat shqipe në Kosovë”, ku theksonte: “Për nxënësit dhe arsimtarët shqiptarë shumëkund dyert e shkollave ishin të mbyllura.-Në shkollat e mesme e fillore të Prishtinës e në shkolla të tjera të Kosovës, pos drejtorëve të dhunshëm e inspektorëve jolegjitimë, në mbikëqyrjen e situatës dhe në pengimin e mësimit u angazhuan edhe punëtorë të sigurimit shtetëror dhe milicia serbe”.

“Serbia mbyll shkollat e shqiptarëve”, ishte një nga titujt tjerë të ballinës së gazetës “Bujku”, me mbititull “Federata Ndërkombëtare mbi të Drejtat e Njeriut për Kosovën” e me nëntitull: “Në kuadrin e nënkomisionit të OKB-së kundër diskriminimit dhe për mbrojtjen e minoriteteve në Gjenevë, Federata Ndërkombëtare për të Drejtat e Njeriut u paraqit me një material të dokumentuar për format e ndryshme të diskriminimit që pushteti i Serbisë po i ushtron mbi shqiptarët”.

Në numrin vijues gazeta shkruante: “U ndalua gazeta ‘Bujku’ e 3 shtatorit (viti 1991). U ndalua sepse shkroi se policia serbe nuk lejoi nxënësit shqiptarë të hyjnë në shkolla…”. Kështu flas – lexoj nga gazeta në një dokumentar para 30 viteve, kur në Kosovë, nga 24 Maji deri në 3 Qershor 1993, zhvillohej një grevë e madhe e urisë e gazetarëve dhe shkrimtarëve shqiptarë, në kërkim të lirisë dhe në mbrojtje të fjalës shqipe, Ndërmarrjes Rilindja, në kohë të stuhishme, të rënda të pushtimit e të dhunës së egër nga regjimi okupues serb në Kosovë.

Dita e fillimit të grevës ishte pikërisht një vit pas zgjedhjeve të para pluraliste presidenciale e parlamentare të 24 Majit 1992 në kërkim të vendosjes së pushtetit të Kosovës në Kosovë, kur Dr. Ibrahim Rugova u zgjodh President i parë i Republikës, në zhvillime historike, që pasonin Deklaratën e Pavarësisë të 2 Korrikut e Kushtetutën e 7 Shtatorit 1990, si dhe Referendumin e 26 deri 30 Shtator 1991, në të cilin për Kosovën Shtet Sovran dhe i Pavarur u deklaruan 99,87 për qind e qytetarëve pjesëmarrës masivisht në votim.

Trokëllima e telexit të raportimeve, që nga dita e zgjedhjeve të para e historike pluraliste në Kosovë i bëja nga Prishtina në Tiranë, hapë filmin dokumentar të xhiruar gjatë grevës njëmbëdhjetëditëshe.

Derisa zhvillohet greva e urisë e gazetarëve e shkrimtarëve shqiptarë në Pallatin e Shtypit Rilindja në Prishtinë, flas në dokumentar: “Këtu është zyra e telexit të Rilindjes. Nga ky telex për çdo ditë dërgojmë raporte, informata për Agjencinë Telegrafike Shqiptare, në Tiranë. Ja, në këto momente jemi duke u përpjekur ta marrim lidhjen…Presim… Lidhjet janë tepër të dobëta…”

Lexoj nga lajmi që sapo kisha dërguar në Agjencinë Shtetërore-Zyrtare të Lajmeve të Shqipërisë: “Para mbrëmjes, përfaqësuesi i Misionit të KSBE-së në Kosovë erdhi në Rilindje dhe po bisedon me Këshillin Grevist. Deri tash nuk ka ende asgjë nga ajo që pritej për sot, arritja e marrëveshjes konkrete. Bisedat vazhdojnë, ndërsa vazhdon edhe dita e tetë e grevës së urisë e Adem Demaçit dhe grevistëve të tjerë për mbrojtje të lirisë dhe fjalës shqipe. Qëndrimet serbe që na i prezantoi misionari i KSBE-së janë të papranueshme për Këshillin Grevist dhe për kolektivin e Rilindjes…Tashmë janë vendosur edhe rojet e armatosura civile serbe në portën e Rilindjes…”

KSBE ishte mision evropian, që tash është OSBE. Emri zyrtar i OSBE-së para vitit 1995 ka qenë Konferenca për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (KSBE).

Në atë mbrëmje të 31 Majit 1993, të ditës së tetë të grevës së urisë, dr. Gani Demolli, themelues i shërbimit mjekësor “Nëna” në kohën e dëbimit të dhunshëm të shqiptarëve edhe nga spitalet, derisa po kujdesej për shëndetin e grevistëve duke qëndruar ditë e natë pranë tyre po bënte me kamerën e tij edhe një film dokumentar dëshmi kohe për rezistencën deri në flijim, për lëvizjen gjithëkombëtare për liri e pavarësi.

“Greva e urisë” është titulli i dokumentarit që u bë derisa ajo po zhvillohej në kundërshtim të regjimit të dhunës serbe, i cili pasi ndaloi gazetën tradicionale Rilindja, të vetmen të përditshme shqipe në Kosovë, po ia merrte për ta tjetërsuar e shndëruar në ndërmarrjen fantome “Panorama” të instaluar nga Beogradi edhe gjithë pronën, përfshirë pallatin 18 katësh në qendër të Prishtinës.

“Më 20 Maj 1993 regjimi serb me dekret të posaçëm ‘Rilindjen’ të vetmen Ndërmarrje Gazetare Botuese në gjuhën shqipe e shendërroi në ‘Panorama’”, shkruhet në fillim të filmit dokumentar.

Në dokumentarin e kohëve të kërkimit të lirisë, “Greva e urisë 1993” në Pallatin e Shtypit Rilindja në kryeqytetin e Kosovës, në ekran, shfaqen emrat e disa prej shumë grevistëve, që iu bashkuan Adem Demaçit: Ali Podrimja, Zenun Çelaj, Bardh Hamzaj, Nehat Islami, Shaip Beqiri, Idriz Ulaj, Milazim Krasniqi, Abdullah Konushevci, Bajram Kosumi, Vezir Uka, Shkëlzen Stublla, Halil Matoshi, Blerim Shala, Besim Rexhaj, Gani Gashi, Shpend Vinca, Haqif Mulliqi, Agim Zogaj, Muhamet Ahmeti…Shfaqen pamjet e njerëzve dhe kohëve të rezistencës, të lëvizjes e luftës për Kosovën e lirë e të pavarur.

Në dokumentar për kërkesat e Këshillit Grevist gjatë një konference për shtyp flet kryeredaktori i atëhershëm i revistës letrare “Fjala”, që e botonte Ndërmarrja Rilindja, Milazim Krasniqi. “Ato kërkesa janë në funksion të mbrojtjes së Institucionit të Rilindjes dhe të shtypit të lirë…”, thekson ai.

Ishte kohë okupimi, shqiptarët ishin dëbuar kolektivisht nga puna e nga institucionet, nga universiteti, edhe fëmijtë shqiptarë ishin dëbuar nga shkollat e çerdhet, foshnjoret…

Edhe në atë kohë, poeti Ali Podrimja në grevën e urisë në mbrojtje të fjalës shqipe, kishte një përjetim lirie si ëndërr në barrikadimin në Pallatin e Rilindjes. Në dokumentar shihet e degjohet tek këndon-reciton me buzët shkrumb etje e urie vargjet që sapo i krijonte:

“SHIKIMI NGA DRITARJA

Nëse shkojmë mos na vajtoni

Vetëm na këndoni

Se lirinë e përjtuam nga brenda”.

Në dokumentarin për grevën, në rrëfimin e nisur pranë telexit të raportimeve për Agjencinë Telegrafike Shqiptare, në ambientet e grevës së urisë, them edhe këtë: “Grevistët e urisë në Pallatin e Shtypit, të vetmin kontakt me jashtë Pallatin e kanë shikimin në botë nga këto dritare. Ata janë ngujuar qe tetë ditë këtu, janë barrikaduar këtu, për fjalën e lirë shqipe…”

Në filimin dokumentar shihet: Data 31 Maj 1993, ora e mbrëmjes vonë, rraplloj dyerte mbyllura për shqiptarët nga serbët e armatosur, në shtëpinë tonë, të Rilindjes… Dua t’i hap…

E rezistenca, greva e urisë vazhdonte në Pallatin e Shtypit Rilindja, që nuk mbeti vetëm kështjellë e rezistencës dhe ëndërrave të mëdha: Pas luftës – në liri e pavarsi u bë ndërtesë qeveritare e shtetit të Kosovës…

Para Pallatit të Shtypit Rilindja në Prishtinë, i cili ishte edhe seli raportimesh për Agjencinë Telegrafike Shqiptare që nga fillimi nga zyrat e gazetës së rezistencës “Bujku”, në 23 Maj 2015 u ngrit dhe u përurua shtatorja e themeluesit të shtetit shqiptar, firmëtarit të parë të Deklaratës së Pavarësisë së shpallur në Vlorë para më shumë se 100 viteve, Ismail Qemalit.

Gazeta rezistencës – e vetme e përditshme shqipe në atë kohë në Kosovë, “Bujku”, dilte nga 18 Janari i vitit 1991, dhe si kryeredaktor i parë-themelues i saj nisëm e themeluam edhe bashkëpunimet e para të medias Kosovë-Shqipëri duke marrë e botuar që nga numri i parë informacionet nga Agjencia Telegrafike Shqiptare e pastaj edhe si korrespondent i saj.

Zyra e telexit në Pallatin Rilinda në ambientet e gazetës “Bujku”, prej nga raportoja ditë e natë, u bë edhe si një përfaqësi e parë e Shqipërisë në Kosovë, prej nga bëheshin edhe komunikime tjera Prishtinë-Tiranë…

Edhe në Gjyqin Ndërkombëtar të Hagës, ku kishte përfunduar për krime luftë dhe krime kundër njerëzimit presidenti serb Slobodan Milosheviç – i njohur edhe si “kasapi i Ballkanit”, në Maj të vitit 2002 Presidenti historik i Kosovës, Dr. Ibrahim Rugova, ka folur për okupimin që iu bë Kosovës dhe dhunën e egër të forcave serbe, edhe për dëbimin e shqiptarëve nga puna, mbylljen e shkollave dhe universitetit shqip, mbylljen e Radio Televizionit të Prishtinës në gjuhën shqipe dhe ndalimin e gazetës Rilindja – të vetmes gazetë të përditshme në gjuhën shqipe në Kosovë. Dr. Rugova ka theksuar se pas mbylljes së shkollave fillore, të mesme dhe Universitetit u organizua sistemi i mësimit në shtëpitë private që bota e ka quajtur “sistemi paralel” dhe se kjo ka vazhduar deri në vitin 1999…

“NA E MORËN SHKOLLËN…”

Para 32 viteve, në 2 Tetor 1991, kam shkruar këtë skicë me titull “Na e morën shkollën…”, botuar të nesërmen – në 3 Tetor 1991 në gazetën e rezistencës “Bujku”:

Dy tetor ’91, ora tetë e tridhjetë e pesë, gjashtë, shtatë…minuta. Përjashta shkollës fillore “Hasan Prishtina” në Prishtinë, në rrugë, shumë fëmijë – nxënës, edhe arsimtarë e prindër të fëmijëve shqiptarë. Te dyert e shkollës – policia.

Brenda në shkollë, nga dritaret e mëdha, shihen klasët e zbrazëta, edhe klasë ku mësim ka vetëm – serbisht.

Nxënësve dhe arsimtarëve shqiptarë nuk u lejohet të hyjnë në shkollë. Në sytë e fëmijëve lotët: “Na e morën edhe shkollën…”

Fëmijët serbë e malazez nga dritaret e shkollës i gërgasin fëmijët shqiptarë, ua ngrenë tre gishtërinj, i shajnë…(O zot, a edhe fëmijët i mbushën mizori, si mundet i madhi t’ia jepë të voglit atë mësim të keq?!)

Fëmijët shqiptarë as që shikojnë andej. I shikojnë punët e veta dhe protestojnë qetë, me urti. Nuk ua tremb qetësinë as aeroplani ushtarak plot zhurmë që fluturon mbi qytet, mbi kokat e tyre. Duket se asgjë më nuk u bën përshtypje, nuk i tremb, as ai “zog frikësimi” në hava.

Qëndrojnë, protestojnë, nuk pajtohen kurrësesi t’ua marrin shkollën.

Shkollën me emrin e bukur të tribunit Hasan Prishtina. Ai ua mëson nga përjetësia e librat edhe këtë trimëri të urtisë…

RAPORTIME TË 2 GUSHTIT 1999:

http://www.hri.org/news/balkans/ata/1999/99-08-02.ata.html

[08] Albanian pupils and students return back to their school buildings

PRISHTINE, August 2 (ata) – ATA correspondent in Prishtine, Behlul Jashari reports: Over half a million Albanian pupils, students and teachers of Kosova returned today to school premises from which they were expelled by Serbs 9 years ago.

In the ceremony held on this occasion in the Prishtina University, in the square in front of the Philological Faculty, a festive concert was performed in the presence of thousands of students and citizens. /p.ta/xh/

D’Arc Avenue 23, Tirana, Albania E-Mail:

Albanian Telegraphic Agency

[06] Kosova Telecom resumes operation

PRISHTINE, August 2 (ata) – ATA correspondent in Prishtine Behlul Jashari reports: The Administrator of the United Nations in Kosova Bernard Kouchner inaugurated today the resumption of work in the Telecom, considering this event as very important for the construction of Kosova.

The staff dismissed from the job for the last 10 years returned to work. The international telephone cuts due to the war in Kosova are expected to be recovered soon. /p.ta/xh/

D’Arc Avenue 23, Tirana, Albania E-Mail:

Albanian Telegraphic Agency

Projekte kulturore për artistët e rinj shqiptarë, në Zvicër

August 1, 2023 by s p

Ermira Zyrakja-Lefort, një jetë mes tingujve të pianos, misionare e kulturës shqiptare në botë

Bashkëbisedoi: Eneida Jaçaj

Ermira Zyrakja-Lefort, një grua e hijshme, e kulturuar, mbi madhështinë e saj prej artisteje qëndron një thjeshtësi, që të jep ndjesinë se “Njeriu i Madh” qëndron me këmbë në tokë

dhe është i vërtetë në të gjitha cilësitë, që përbëjnë esencën e qenies së tij.

Duket se arti është i gdhendur si “kurorë dielli” bashkë me Ermirën që në ngjizje, i cili e bën të shkëlqejë në skenë dhe në shpirt. Ermira është nga ato artiste shqiptare të vërteta, profesioniste, që suksesin dhe famën e kanë të merituar prej punës së palodhur dhe talentit të spikatur. Me hijeshinë, buzëqeshjen dhe muzikën e saj, ajo është një femër elektrizuese që ngre në këmbë një publik të tërë, me duartrokitje dhe entuziazëm të pashtershëm. Ermira Zyrakja-Lefort është me profesion pianiste, por për t’ua freskuar kujtesën dhe mallin, ajo është bërë e njohur për herë të parë, me rolin e saj të Vjosanës, në filmin “Eja”, të vitit 1987. Ermira i ka ruajtur ende tiparet e bukura dhe të theksuara, por edhe personalitetin e saj të një vajze serioze, të ëmbël dhe të ndjeshme, ashtu siç janë artistët e vërtetë. Pianistja Ermira jeton prej 30 vitesh në Zvicër, e martuar me z.Francois Lefort, tashmë President i Parlamentit të Republikës së Kantonit të Gjenevës. Ajo ia ka kushtuar gjithë jetën e saj tingujve të pianos, dhe ajo që është për t’u vlerësuar është se Ermira është një misionare e denjë e kulturës shqiptare në botë. Përpos kësaj, ajo ka realizuar projekte dhe kurse për artistët e rinj shqiptarë në Zvicër. Dashuria për profesionin ka bërë që sallat koncertale zvicerane të luajnë me piano e të këndojnë shqip, gjithashtu ka marrë pjesë edhe në shumë koncerte të tjera në botë. Ermira luan me piano muzikë klasike, veprat e kompozitorëve më të njohur botërorë si ato të Bethovenit, Vivaldit, Hajdenit , Mozartit e të tjera. Ajo ka arritur të shfaqë shumë koncerte me muzikë klasike solo, por edhe me artistë të tjerë në shumë shtete si në Francë, Angli, Greqi, Irlandë, Slloveni, Kroaci, ShBA etj. Ermira,që në moshën gjashtëvjeçare ka filluar studimet për piano në Tiranë, për të ecur gjithnjë e sigurt në rrugën e karrierës së saj. Ajo është diplomuar me sukses në Konservatorin Superior të Tiranës, për piano soliste, ku ka ushtruar edhe detyrën e pedagoges dhe pianistes shoqëruese. Në moshën 14-vjeçare ka filluar të ngjitet në shkallët e karrierës me çmimin e fituar në Konkursin Mbarëkombëtar për të Rinj në Radio Televizionin Shqiptar. Ermira është artistja e parë që ka publikuar CD me vepra për piano të kompozitorëve shqiptarë, me titull “E jona muzikë”, projekt ky i vlerësuar mjaft, sidomos në Boston si dhe nga kritika franceze.

-Ju keni shumë vite që jeni larguar nga Shqipëria, ku tashmë jetoni dhe punoni në Zvicër. Sa e vështirë ka qenë për ju të përshtateni në të gjitha aspektet jetësore, e, sidomos, në lëvrimin e fushës së artit?

Unë tashmë kam tashmë tri dekada në Zvicër, ku jam zhvendosur pas studimeve universitare në Konservatorin Superior të Tiranës. Në ato vite kur u largova nga Shqipëria, nuk ishte informacioni që kemi sot për botën, para një udhëtimi ose një zhvendosje profesionale. Vija nga Shqipëria e mbyllur, por me shkolla, pedagogë e studime cilësore arti, tepër profesionalë,(16 vite studime për piano, që nga mosha 6 vjecare). Vështirësia ishte që u ndodha në një vend të mrekullueshëm, të rregullt e të bukur, por që nuk dinin shumë për Shqipërinë dhe shqiptarët në ato vite, as për artin klasik…,pasi ne nuk mund të udhëtonim jasht shtetit, përveç disa grupeve në turne popullorë e folklorikë. Ishte simbolikisht “si një përplasje mbi xham”, kur kuptova gjithë ato mundësi të realitetit artistik që ofrohej në Zvicër, sigurisht me kriteret e duhura profesionale që kërkonin dhe ne nuk kishim pasur mundësi të na njihnin kulturalisht e artistikisht, për arsye të një sistemi që kishte dhe çensurat e veta. Që aty lindi natyrshëm dëshira dhe idea e bashkëprezantimit të artit klasik të huaj, bashkë me artin tonë klasik shqiptar.

Ndjeva në Gjenevën internacionale, mendjehapësinë, politikat, strukturat, edhe kulturore, pa asnjë lloj paragjykimi për origjinën. Pas 3 koncerteve në Gjenevë dhe disa provime pasuniversitare, iu futa punës për njohjen e diplomës, çertifikimin e gjuhës frënge dhe deri te konkursi me 3 faza, postulimin për vend pune. E pra, plus muzikës në një nga Konservatorët e Gjenevës me strukurë profesionale klasike, gjithmonë natyrshëm e bindshëm kam qenë dhe jam aktive për artin shqiptar që atëherë, kur erdha nga Shqipëria në Zvicër dhe që arti i vendit tonë nuk kishte mundësi “të kalonte kufijtë” me historikun dhe vlerat e veta.

Realizova CD me vepra klasike për piano “E jona Muzikë”. CD që tashmë gjendet e përzgjedhur në Bibliotekën e Kongresit Amerikan në Ëashington dhe jam e lumtur për këtë, që arti klasik shqiptar u transmetua si vlerë deri në ato instanca. Drejtuese artistike dhe pianiste e CD “Këngë liturgjike Shqip”, me 22 këngë interpretuar nga artistë shqiptarë e arbëreshë. Bashkë me artistë të talentuar, të nderuar, të mirënjohur shqiptarë, jam një nga pianistet në CD me Arie lirike, të artistes së madhe kombëtare të rilindjes, Lola Gjoka.

-Veprimtaria juaj artistike është me përmasa ndërkombëtare, pasi ju keni marrë pjesë në shumë koncerte artistike në shumë shtete…

Po, sigurisht në Zvicër, por dhe Slloveni, Francë, Irlandë, Angli, Greqi, Danimarkë, Suedi, Itali, Kroaci, Kosovë, SHBA, me prezantime e bashkëprezantime artistike. Me këto citime, po më kujtohet një poezi e bukur e Vllasova Musta me titull: “Çdo njeri e ka një emër”, thënë kjo, për rrugëtimin e secilit, kontributet dhe vlerat që përçon me atë që di të bëjë më mirë dhe që përshëndetet nga vendi i tij, por dhe mes kulturave të tjera jashtë vendit.

-Përveç punës së palodhur, çfarë ju ka dhënë Zvicra që ju jeni kaq e suksesshme? Pasioni juaj është muzika klasike, apo edhe vepra të muzikës klasike shqiptare?

Zvicra jep mundësi realizimesh idesh artistike, me gjetje interesante, me një bosht kulturor edhe të dyanshëm artistik ose multikulturor, që i ofrohet publikut për njohjen kulturore të shumë artistëve që vijnë nga shkollime të ndryshme jashtë Zvicrës; jep mundësinë e respektit dhe vlerësimit artistik, nëpërmjet hapësirave, axhendave koncertale, që ofron dhe shkëmbimin e vlerave artistike pa barriera. Mban një eikulibër mbështetës, midis zhanreve të ndryshme artistike, pa mbivlersuar ose nënvlersuar asnjë nga zhanret.

-Cilat janë ato koncerte apo vepra artistike që ju kanë lënë mbresa dhe gjurmë në gjithë veprimtarinë tuaj artistike?

Sigurisht, koncertet e para në Gjeneve, përballja e parë me një publik jashtë vendit, emocioni njerëzor, por dhe artistik, më shoqëronte gjatë interpretimit me ndjesinë dhe kënaqësinë personale; “Ja ku jam”, (sigurisht në konteksin e kohës, të hapjes së kufijve në Shqipëri dhe fillimeve të mija artistike në Zvicër). Në 1993, në Slloveni, isha shtatzanë dhe në një kamp refugjatësh me nëna e fëmijë larguar nga Kosova, i kam vizituar duke ofruar sado pak momente të bukura me këngë për fëmijë shqip. Duart e vogla shtrënguar nga tmerri që përjetonin, u kthyen në duartrokitje nën meloditë e ritmet e këngëve për fëmijë që këndonim bashkë. Në vijim, mbresat janë të gjitha të dashura, të bukura, të barasvlefshme, që nga idea e koncepti, puna e bërë, atmosfera në studime, e provave në bashkëpunime, rezultatit dhe duartrokitjeve, artikujve vlerësues dhe fotove kujtim.

-Ju keni punuar me fëmijët e diasporës, të cilëve u keni dhënë mësime në rrugën e artit. Çfarë emocionesh përjetoni kur u jepni mësim fëmijëve shqiptarë të diasporës, dhe a mbani kontakte me ta?

Pikërisht, në këte periudhë konfliktesh në Kosovë, ndava një nga ditët e punës në konservator, për të ofruar kurse pianoje dhe këndimi për fëmijë shqiptarë, doja që të largoheshin sadopak nga bota e trazuar e vendlindjes së tyre, vuajtjes së prindërve dhe të afërmve të tyre në Kosovën që ziente për liri, doja të mos humbnin komplet fëmijërinë e tyre, mes traumës dhe ndjesive që krijon lufta. Duke i shpjeguar thjesht dhe me modesti, prindërit ishin mbështetës dhe të entuziasmuar që fëmijët e tyre do bënin muzikë të shkolluar, plus zhanreve të traditës.

Me shumë dashuri kam punuar me këta fëmijë e të rinj, që sot nga ata janë dhe studentë e të dipllomuar për muzikë. Në kontekstin e atyre viteve të para luftës e përgjatë luftës në Kosovë, ishte një sfidë e madhe të insistoje për muzikë klasike e shqiptare në emigracionin e asokohe, prioritetet ishin të tjera për familjet e ardhura nga treva të ndryshme shqiptare. Jam e lumtur për rezultatet dhe artin e kultivuar, që plus atij tradicional, hyri në familjet dhe edukimin e 2-3 gjeneratave tashmë. Këmbëngulja, modestia në takime miqësore bindëse me familjet në diasporë, bënë që me mbështetjen e prindërve, me projekte kursesh e aktivitetesh nga instancat integruese zvicerane, të zhvilloheshin kurse pianoje, këndimi dhe korali me fëmijët e të rinjtë shqiptarë.

-Si ia keni arritur të gjeni mbështetje qoftë nga shteti zviceran, vetë prindërit, të krijoni projekte, kurse për piano dhe jo vetëm, për artistët e vegjël?

Më pas këtë atelie muzike e vazhdova në kuadrin e aktiviteteve të shoqatës Rinia-Kontakt, si projekt i mbështetur dhe nga zyra e integrimit dhe e bashkisë Gjenevë . Pjesëmarrja ishte e madhe, rezultatet po ashtu.Qëllimi im ishte duke ditur kriteret, t’i integroja në 3 konservatorët e Gjenevës. Duke i motivuar rregullisht prindër e nxënës, “Pasioni i sotëm, mund të kthehet në profesionin e ardhshëm”, dhe çdo vit 3-6 fëmijë fitonin audicionet per të vazhduar në konservarorë. Jam e lumtur për rezultatet. Vlerësimi dhe mirënjohja që më emocionon edhe sot, është kur prindërit dhe ish-nxënësit tashmë të rritur, më përshëndesin: “Tungjatjeta, Profesoresh Ermira!”.

-Ju jeni mjaft e apasionuar me kulturën dhe trashëgiminë arbëreshe, ku keni marrë pjesë në shumë projekte artistike. Cila është e veçanta e kësaj kulture dhe çfarë ju frymëzon?

Bëra një projekt kulturor që nga 2017, që e kam për zemër prej vitesh tashmë, me kulturën dhe trashëgiminë muzikore arbëreshe. Që prej vitit 2017, këto evente arbërore-shqiptare, suksesshëm janë prezantuar në Zvicër, Francë, Greqi, Itali, Kalabri…Me grupin, “Vëllezërit Arbëresh” nga Kalabria, drejtuar me shumë pasion nga Mimmo Imbrogno, ky projekt, nga antika arbëreshe, te lirika shqiptare, prezantohet me repertorin dhe artistë cilësorë arbëreshë, si dhe me artistë shqiptarë të shteteve, ku shkojmë në diasporë. Frymëzimi artistik është tek origjinaliteti muzikor i polifonisë së tyre (ata i quajnë vjersha), kompozimet muzikore, sidomos, ato më të hershmet, që sa i dëgjon, mbajnë vulën e shpirtit arbëresh, tekstet e pasura artistikisht, lirikat plot ndjenjë edhe në kompozimet më aktuale, e, që të gjithë elementët bashkë, reflektojnë histori e traditë me dialektin arbëresh plot sharm, ashtu si dhe kostumet unike dhe me art më vete të tyre.

Lindi gjithashtu një ide tjetër bashkpunimi: për kompozime këngësh midis krijuesve poetë shqiptarë dhe kompozime muzikore arbëreshe. Sigurisht, kënaqësi e veçantë prezantimi me shkrimtarin, gazetarin, fotografin e mirënjohur arbëresh bashkohor Mario Calivà, me Monodramën e tij NOSTALGJIA, event literature-piano, që emocionon thellësisht lexuesin dhe spektatorin, shkruar për rrugëtimin historik të largimit dhe gjithë ngjyrave jetësore arbëreshe, sfidave dhe realizimeve, me ndjesitë më të thella shpirtërore të zemrës dhe mendjes. Ilustrohen kulminacionet e këtij krijimi letrar kaq të ndjerë, me muzikë klasike, arbëreshe, shqiptare, dhe fotot aktuale të mrekullueshme, të arbëreshëve me kostumet e “Hora e Abëreshëve” Siçili, me autorsinë e MarioCalivà. Këto 3 prezantime i kemi bërë bashkë në Gjenevë/Trento/Bolzano me veprën “Nostalgjia” e Mario Calivà. Idea që pazgjidhshmërisht vlen mes arbëreshëve dhe shqiptarëve në këto bashkëpunime, ështe historia e emigrimit, ruajtja e identitetit historik-kulturor. Shembulli i tyre është mbresëlënës dhe faktues i vazhdimësisë, që shërben për emigracionin e dekadave të fundit shqiptar, por dhe të ndërgjegjësimit për globalizmin kulturor, që mund të rrezikojë gjuhën dhe kulturën e një kombi. Ashtu si dhe shprehja e G,Mahler që përdor vetë grupi arbëresh “tradita nuk është adhurimi i hirit, por ruajtja e zjarrit”, kjo përbën dhe frymëzimin dhe misionin dhe për gjeneratat tona në diasporë. Pa mbështetjen shpirtërore dhe sponsorizuese të shoqatave shqiptare kudo në diasporë, nuk do realizoheshin eventet arbërore-shqiptare, që kanë entuziasmuar shumë publikun me këto bashkprezantime.

-Si e vlerësoni artin shqiptar në diasporë, promovimin e vlerave kulturore shqiptare, mbajtjen gjallë të gjuhës shqipe, folklorin, zakonet, etj?

Arti shqiptar ka një prezantim gjithnjë e më të gjërë, në çdo zhanër, jo vetëm me traditën, që gjithnje e më shumë duhet më shumë të pasurohet repertori, sidomos në koreografi , por dhe me artin e kultivuar për kanto, instrumental e koreografik, me vepra të kompozitorëve shqiptarë nga më të mirat krijime të tyre…ka prezantime me repertor të tillë, jo vetëm në Zvicër, por në Europë e përtej oqeanit. Ndjek me kënaqësi dhe rikthimin e repertorit të pasur shqiptar në skenat e vendit tonë…ishte një kohë tendenca vetëm për repertorë të huaj, si brenda dhe jashtë vendit nga artistët tanë.

-Si e vlerësoni artin shqiptar në tërësi, në raport me kulturat e tjera?

Arti ynë klasik shqiptar, në raport me kulturat e tjera, është në po atë lartësi, me vlera, cilësi identitare, me melos dhe ritme, emocione e frymëzime tipike tonat, ky art i yni nuk mund të jetë inferior dhe mos kemi ndroje dhe hezitim për ta prezantuar. Bota nuk mat vlerat e kulturës dhe artit, me sa i madh është një komb. Sa më pak të kopjojmë nga kulturat e tjera, aq më shumë vlerësohet origjinaliteti dhe pasuria e kulturës sonë.

-A keni një mesazh apo këshillë për të rinjtë që duan të ndjekin rrugën e artit?

Një gjë është e sigurtë, çdo fëmijë, i ri apo i rritur ka një botë artistike të veten. Kur bëhet art, ose orientohemi të bëhemi artist, ose të ndjekim art, le ta bëjmë atë me dëshirë, dhe të priremi nga arti cilësor. Arti cilësor na rri dhe i rrimë shumë gjatë pranë, ai nuk humbet. Së fundmi, dua të them se, në 30 vjet ka aq shumë përjetime artistike, emocionale, njerzore , vështirë ishte për çfarë t’ju përgjigjem më parë . Të jetosh e zhvillosh pasionin dhe artin tënd në “Shqiptarinë” e diasporës, çdo sfidë, kontribut, arritje, ka “shumë më shumë tinguj, plus tingujve të kujtimeve dhe mallit”.