Gjon F. Ivezaj/
Dhimitër Berati përfaqëson një nga figurat më të shquara të kombit shqiptar në fillimet e shekullit XX, një intelektual që ndërthurte dijen me atdhedashurinë, veprimin me vizionin dhe diplomacinë me përkushtimin ndaj çështjes kombëtare. I lindur më 15 tetor 1886 në Korçë, në një familje me prejardhje nga Berati, ai trashëgoi kulturën dhe shpirtin qytetar shqiptar, për të cilin liria nuk ishte thjesht një nocion teorik, por një e drejtë themelore dhe jetike e çdo kombi.
Arsimin fillestar e mori në qytetin e lindjes, ndërsa studimet universitare i kreu në Bukuresht, ku mbaroi Fakultetin e Shkencave Politike dhe Juridike në një prej universiteteve më të njohura të kohës në Ballkan. Gjatë qëndrimit në Rumani u angazhua në jetën patriotike të diasporës shqiptare, duke kontribuar në shoqata kulturore e atdhetare që kishin si synim themelimin e një Shqipërie të lirë, të bashkuar dhe të pavarur.
Në fillim të shekullit XX ishte ndër themeluesit e shoqatës “Dituria” në Bukuresht, e cila u bë qendër intelektuale për promovimin e gjuhës shqipe dhe ideologjisë kombëtare, duke ndikuar në formimin e opinionit publik mbi vetëdijen shtetërore. Ai botoi artikuj në shtypin e diasporës dhe mori pjesë në organizimin e aktiviteteve që synonin afirmimin e së drejtës së shqiptarëve për vetëvendosje.
Më 28 nëntor 1912, në shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë, Dhimitër Berati ishte ndër nënshkruesit e Aktit të Pavarësisë, si përfaqësues i kolonisë shqiptare të Bukureshtit, bashkë me Dhimitër Zografin dhe Dhimitër Mborjen. Me këtë akt, emri i tij u skalit në panteonin e patriotëve të pavdekshëm, duke dëshmuar se ai nuk ishte vetëm mendimtar, por edhe veprimtar i angazhuar për idealin e lirisë.
Pas shpalljes së pavarësisë, u emërua drejtori i parë i gazetës zyrtare të shtetit shqiptar, Përlindja e Shqipërisë, e cila doli për herë të parë më 24 gusht 1913 në Vlorë. Nën drejtimin e tij, gazeta u bë tribunë intelektuale e politike ku mbrohej e drejta e shqiptarëve për vetëqeverisje, liri dhe integritet territorial. Deri më 28 mars 1914, ajo shërbeu si burim i rëndësishëm i mendimit shtetformues shqiptar.
Në periudhën diplomatike, Berati shërbeu si sekretar i delegacionit shqiptar në Konferencën e Paqes në Paris (1919–1920). Ai hartoi memorandume me vlerë historike e juridike për të mbrojtur të drejtën e shqiptarëve për të mbetur një komb i pandarë. Gjatë kësaj kohe botoi veprat Albania and the Albanians (anglisht) dhe La question albanaise (frëngjisht), të cilat u përkthyen në disa gjuhë dhe u përdorën si dokumente referuese në qarqet diplomatike ndërkombëtare.
Nga viti 1924 deri më 1926, shërbeu si konsull i përgjithshëm në Sofje, duke mbrojtur interesat e Shqipërisë në Bullgari dhe duke mbajtur kontakte të vazhdueshme me përfaqësues shqiptarë në Greqi, Jugosllavi dhe Rumani. Më pas, nga 1926 deri më 1934, ishte sekretar në Ministrinë e Punëve të Jashtme, ku përgatiste raporte e dokumente mbi marrëdhëniet diplomatike dhe tregtare.
Në vitin 1935 u emërua Ministër i Ekonomisë Kombëtare në kabinetin e Ahmet Zogut. Në këtë funksion përgatiti raporte mbi tregtinë e jashtme, investimet industriale dhe marrëveshjet ekonomike me Italinë, duke synuar zhvillimin kombëtar dhe jo vartësinë. Aktiviteti i tij në Parlament mbi buxhetin, infrastrukturën, tregtinë dhe arsimin teknik dëshmon vizionin e tij strategjik dhe orientimin evropian.
Gjatë pushtimit italian, Berati mbeti në shërbim administrativ. Në vitet 1941–1942 shërbeu si Sekretar Shteti për Kulturën Popullore në qeverinë e Mustafa Krujës, ku u angazhua në mbrojtjen e trashëgimisë kulturore, hapjen e bibliotekave, organizimin e ekspozitave dhe promovimin e kulturës kombëtare.
Pas ardhjes së regjimit komunist, u vendos në Romë, ku jetoi deri në fund të jetës. Edhe në mërgim, ai vijoi aktivitetin kombëtar nëpërmjet shtypit dhe komunitetit shqiptar. Më 1968 mori pjesë në kremtimin e 500-vjetorit të vdekjes së Skënderbeut në Vatikan, ku mbajti një ligjëratë për rolin e heroit kombëtar dhe shqiptarëve në mbrojtjen e qytetërimit evropian.
Dhimitër Berati u shua më 8 shtator 1970 në Romë, larg atdheut, por me nder të paprekur. Veprat, shkrimet dhe dokumentet e tij ruhen sot në Bibliotekën Kombëtare të Shqipërisë, në Arkivin e Shtetit dhe në fondet historike të gazetave Përlindja e Shqipërisë, Dielli dhe Illyria.
Dhimitër Berati nuk ishte thjesht shkrimtar, gazetar apo funksionar shtetëror. Ai ishte vizionar, themelues i mendimit kombëtar modern dhe idealist i pakompromis për Shqipërinë. Jeta dhe vepra e tij janë dëshmi e rrallë e përkushtimit të mendjes dhe veprës në shërbim të kombit.