Nga Prof. Dr. Fejzulla BERISHA/
1. Çlirimtarët – ndërgjegjja morale dhe ekzistenciale e një kombi
Në historinë botërore të popujve që kanë kaluar përmes pushtimeve, shtypjes koloniale dhe gjenocidit, një element përbashkues qëndron gjithmonë i pandryshuar: roli jetik i çlirimtarëve në ruajtjen dhe rilindjen e dinjitetit kolektiv. Çlirimtarët nuk janë thjesht pjesëtarë të një ushtrie apo të një strukture rezistence; ata janë simboli më i lartë i ndërgjegjes kombëtare, bartësit e vizionit për liri, dhe mbrojtësit e së drejtës për ekzistencë.
Në rastin e Kosovës, çlirimtarët nuk u shfaqën si pjesë e një projekti ideologjik, por si nevojë historike dhe ekzistenciale. Ata lindën nga padrejtësia, reaguan ndaj dhunës sistematike, dhe ngritën armën për të mbrojtur një popull të tërë nga asgjësimi. Ushtria Çlirimtare e Kosovës nuk ishte një strukturë agresive, por një organizëm i domosdoshëm për mbijetesë – që përfaqësonte vetë ndërgjegjen e një populli që nuk kishte më ku të kthehej, përveçse në rezistencë.
2. Padrejtësia institucionale dhe gjyqi ndaj çlirimtarëve – një përmbysje e rendit moral ndërkombëtar
Pas çlirimit dhe shpalljes së pavarësisë, Kosova u vendos përballë një realiteti të ri: nevojës për të ndërtuar një shtet funksional, të drejtë dhe të besueshëm. Në këtë kontekst, themelimi i Dhomave të Specializuara (Gjykata Speciale) u paraqit si një kompromis i dhimbshëm, por i domosdoshëm – me qëllimin për të ruajtur kredibilitetin ndërkombëtar dhe partneritetin me aleatët strategjikë.
Por me kalimin e kohës, u bë e qartë se ky mekanizëm nuk po funksiononte si instrument drejtësie, por si një projekt politik i eksportuar – i ndërtuar mbi një raport të kontestuar, të pa verifikuar dhe të paragjykuar: raportin e Dik Martyt. Ky raport, i cili u përdor si themel për aktakuzat ndaj liderëve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, nuk u bazua në prova të qarta juridike, por në supozime të ndërtuara mbi narrativa propagandistike, të ndikuara politikisht dhe etnikisht.
Dhe për më tepër, vetëm në rastin e Kosovës u aplikua një model i tillë gjyqësor përbrenda sistemit të vet kombëtar dhe nën mbikëqyrje ndërkombëtare të njëanshme. As në Kroaci, as në Bosnjë, as në Irak apo Ukrainë, nuk u krijuan gjykata të veçanta që të targetonin ekskluzivisht njërën palë të konfliktit. Ky është një precedent që jo vetëm që dëmton rendin e drejtësisë ndërkombëtare, por edhe e delegjitimon luftën e popujve për vetëmbrojtje dhe liri.
3. Dënimi i çlirimtarëve – kriminalizimi i lirisë dhe barazimi me agresorin
Duke u vënë në shënjestër liderët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës – të cilët jo vetëm që udhëhoqën rezistencën ndaj një regjimi kriminal, por edhe kontribuan në ndërtimin institucional të Republikës së Kosovës – sistemi ndërkombëtar i drejtësisë ka rënë në një grackë të rrezikshme: atë të barazimit të viktimës me agresorin.
Kjo nuk është vetëm një padrejtësi politike, por një shkelje e rëndë e të drejtave themelore të njeriut dhe një sulm ndaj kujtesës historike të një populli. Lufta e UÇK-së nuk ishte një luftë për hakmarrje, por një luftë për jetë, për mbijetesë dhe për liri. Ajo ishte një përgjigje e pashmangshme ndaj një regjimi që kishte planifikuar shfarosjen sistematike të shqiptarëve të Kosovës. Përpjekja për të delegjitimuar këtë luftë, përmes gjykimesh të njëanshme, është një përpjekje për të shlyer të vërtetën historike dhe për të risjellë një formë të re të kolonializmit juridik.
4. Historia nuk shkruhet në aktakuza – por në gjakun e dëshmorëve dhe në plagët e mbijetuarve
Historia nuk është një dokument i ftohtë gjyqësor. Ajo është një proces i dhimbshëm, i ndërtuar mbi viktimat reale, mbi rrëfimet e të mbijetuarve, mbi dhimbjen e familjeve dhe mbi përkushtimin e atyre që ranë për idealet më të larta njerëzore. Historia e Kosovës është shkruar në trupat e pajetë të fëmijëve të vrarë në Mejë, në djegien e familjeve të tëra në Krushë, në masakrat e Drenicës, në dhunimet sistematike ndaj grave, dhe në shpërnguljen me dhunë të më shumë se 1 milion shqiptarëve.
Është e papranueshme që një pjesë e drejtësisë ndërkombëtare të përpiqet të ngrehë struktura mbi aktakuza, ndërkohë që gjenocidi i dokumentuar i Serbisë ndaj shqiptarëve të Kosovës nuk është trajtuar me seriozitetin dhe urgjencën që meriton. Kur viktima akuzohet dhe agresori amnistohet, atëherë jo vetëm që nuk kemi drejtësi, por kemi një sistem të përmbysur që rrezikon të institucionalizojë padrejtësinë.
5. Dielli do të lindë përsëri – sepse e vërteta nuk vdes
Sado që të përpiqen ta errësojnë të vërtetën, historia do të gjejë mënyrën për ta rikthyer dritën. Dielli për çlirimtarët do të lindë përsëri. Kjo nuk është vetëm një shpresë, por një domosdoshmëri morale dhe historike. Ky diell do të ngrihet kur drejtësia të çlirohet nga agjendat politike, kur tribunat ndërkombëtare t’i japin zë viktimës së vërtetë, dhe kur populli i Kosovës të rikthejë fuqinë e tij për të artikuluar të drejtën në gjuhën e dinjitetit.
E vërteta nuk mund të burgoset. Nuk mund të zhbëhet. Ajo është e rrënjosur thellë në ndërgjegjen e kombit dhe do të mbijetojë përtej çdo padrejtësie, përtej çdo gjykate të njëanshme dhe përtej çdo përpjekjeje për ta heshtur.
Zëri i munguar duhet të rikthehet
Është koha që institucionet shtetërore të Kosovës, elitat politike, diplomatike dhe intelektuale të mos e pranojnë më heshtjen si qëndrim. Heshtja është një akt bashkëfajësie. Heshtja përballë padrejtësisë është një lloj tradhtie ndaj atyre që e dhanë jetën për liri.
Sot, më shumë se kurrë, Kosova ka nevojë për një qëndrim të fuqishëm, të artikuluar dhe të mbështetur në vlera, jo në kompromise të dëmshme. Nderimi për çlirimtarët nuk është thjesht një akt ceremonial – është një detyrë kushtetuese, një borxh historik dhe një kusht i domosdoshëm për të ardhmen tonë si shtet i lirë dhe demokratik.
Vetëm kur të mbrojmë çlirimtarët tanë, do të kemi të drejtë të flasim për liri. Vetëm atëherë dielli do të lindë përsëri – për ta dhe për ne.