Nga Kristina Nano
Kandidate për Doktoraturë, JMU, SHBA/
Në çdo demokraci të zhvilluar, zgjedhjet konsiderohen si një mekanizëm i rinovimit dhe përparimit.
Ato duhet të jenë momenti ku shoqëria zgjedh mes alternativave të ndryshme për të ndërtuar një të ardhme më të mirë.
Por në Shqipëri, fushatat elektorale nuk janë hapësira e ideve të reja, programeve vizionare dhe alternativave ndryshe; përkundrazi, ato janë një ritual i riciklimit, një qark i mbyllur i së shkuarës, ku gara zhvillohet mes figurave të njëjta dhe modeleve të dështuara të qeverisjes.
Në zgjedhjet e 11 majit 2025, Edi Rama kërkon mandatin e katërt, duke premtuar integrimin në Bashkimin Evropian si premtimin final të qeverisjes së tij.
Sali Berisha kërkon rikthimin e tretë, duke pretenduar se tashmë ka përvojën e duhur për të qeverisur “më mirë” se herët e tjera. Ndërsa aktorët e tjerë politikë, qofshin të rinj apo të vjetër, kërkojnë “shansin e parë” në një sistem të dominuar nga figura që kanë sunduar skenën politike shqiptare për 30 vitet e fundit.
Një analizë e thjeshtë e këtyre fakteve na vë përballë një pyetje thelbësore: A mund të ndërtohet e ardhmja mbi një të shkuar të konsumuar?
A mund të ketë vizion një politikë e mbërthyer në figura që kanë udhëhequr për dekada dhe që e shohin të ardhmen vetëm përmes perspektivës së dominimit të tyre të vazhdueshëm?
Këto zgjedhje nuk po ofrojnë alternativa reale, por një garë mes të shkuarave.
Shqipëria ka nevojë për një lidership vizionar, një udhëheqje që nuk kërkon pushtetin si një qëllim në vetvete, por si një mjet për të realizuar një projekt madhor kombëtar.
Në filozofinë politike dhe teorinë e lidershipit, një lider i vërtetë nuk matet me kohën që ka kaluar në pushtet, por me transformimin që ka sjellë në shoqëri.
Max Weber, në analizën e tij mbi autoritetin dhe legjitimitetin, dallon tre lloje të autoritetit: tradicional, karizmatik dhe racional-ligjor (Weber, “Politics as a Vocation”, 1919).
Në Shqipëri, kriza e lidershipit vjen nga një kombinim i keq i karizmës së vjetëruar dhe autoritetit tradicional të liderëve që i kanë kaluar dekadat në politikë, pa u zëvendësuar nga një klasë e re e aftë për të sjellë racionalitet dhe inovacion në qeverisje.
Teoria e “qarkullimit të elitave” e Vilfredo Pareto argumenton se përparimi shoqëror vjen përmes ndryshimit të elitave politike dhe ekonomike.
Në Shqipëri, ky qarkullim ka dështuar sepse elitat e vjetra janë bërë të pazëvendësueshme, duke krijuar një oligarki politike.
Edi Rama dhe Sali Berisha nuk janë më thjesht liderë, por institucione të një sistemi që riciklon vetveten.
Asnjëri prej tyre nuk po kërkon të ndërtojë një vizion të ri për vendin por të dy po kërkojnë legjitimimin e së kaluarës së tyre, jo ndërtimin e së ardhmes.
Joseph Schumpeter, në teorinë e tij të “shkatërrimit krijues”, argumenton se çdo ekonomi dhe çdo sistem politik duhet të lejojë hyrjen e ideve të reja dhe largimin e atyre të vjetruara (Schumpeter, “Capitalism, Socialism and Democracy”, 1942).
Shqipëria, përkundrazi, nuk ka ndërtuar asnjë mekanizëm institucional që të lejojë qarkullimin e elitave.
Kur të njëjtët liderë dominojnë politikën për më shumë se 30 vjet, shkatërrimi krijues zëvendësohet me një cikël degradues të stagnimit.
Lidershipi vizionar nuk është thjesht një çështje e ndryshimit të figurave, por mbi të gjitha një çështje morali, drejtimi dhe inovacioni në qeverisje.
James MacGregor Burns, në teorinë e tij mbi lidershipin transformues, thotë se liderët e mëdhenj janë ata që “ngrejnë aspiratat morale të shoqërisë dhe krijojnë kushte për ndryshime afatgjata” (Burns, “Leadership”, 1978).
Liderët e sotëm të Shqipërisë nuk e bëjnë këtë.
Ata nuk ofrojnë një projekt kombëtar, nuk promovojnë virtytet e përbashkëta dhe nuk përpiqen të krijojnë një identitet të fortë demokratik e zhvillimor për vendin.
Një fushatë elektorale nuk është thjesht një betejë për vota, por një hapësirë ku lidershipi duhet të tregojë vizionin e tij për të ardhmen.
Në Shqipëri, fushatat janë kthyer në akte marketingu dhe teatër politik, ku premtimet nuk bazohen në politika të realizueshme, por në propagandë.
Platoni, në “Republika”, na mëson se shteti duhet të udhëhiqet nga njerëz me virtyt dhe dituri, jo nga ata që thjesht e zotërojnë artin e manipulimit (Plato, “Republic”, 375 BC).
Në këtë kontekst, Edi Rama dhe Sali Berisha nuk janë liderë transformues, por mjeshtër të mbijetesës politike.
Ata nuk propozojnë një Shqipëri të re, ata propozojnë vazhdimin e dominimit të tyre mbi Shqipërinë.
Shqipëria nuk ka më nevojë për politikanë që premtojnë “t’ia marrin dorën qeverisjes”, por për liderë që kanë një vizion të qartë për 50 vitet e ardhshme të vendit.
Nëse demokracia është një sistem që lejon përmirësimin e vazhdueshëm, atëherë zgjedhjet duhet të jenë momente ndryshimi dhe rinovimi.
Por në Shqipëri, zgjedhjet janë shndërruar në procesin ritual të ripërsëritjes së të njëjtave figura dhe të njëjtave ide të dështuara.
Jean-Jacques Rousseau, në “Kontratën Sociale”, thotë se “një komb është i lirë vetëm kur ai ka mundësinë të zgjedhë të ardhmen e tij pa u kushtëzuar nga e kaluara” (Rousseau, “The Social Contract”, 1762).
Shqipëria sot nuk është e lirë në këtë kuptim pasi e shkuara vazhdon të dominojë të tashmen dhe të shantazhojë të ardhmen.
Përse Shqipëria nuk ka një fushatë zgjedhore ku garojnë ide të reja?
Përse nuk kemi alternativa të formuluara mbi bazën e programeve reale të zhvillimit?
Përse liderët e rinj nuk arrijnë të dalin përpara dhe të sfidojnë sistemin e riciklimit të së vjetrës?
Përgjigja është e thjeshtë, sepse politika shqiptare nuk është krijuar për të prodhuar liderë vizionarë, por për të ruajtur status quo-në.
Zgjedhjet e 11 majit 2025 janë një tjetër dëshmi e krizës së lidershipit në Shqipëri.
Nuk mund të ketë progres të vërtetë për sa kohë që të shkuarat e konsumuara vazhdojnë të dominojnë skenën politike.
Nëse Shqipëria dëshiron një të ardhme të ndritur, duhet të çlirohet nga riciklimi dhe të përqafojë lidershipin vizionar, moral dhe transformues.
Dhe kjo nuk është vetëm detyrë e politikanëve, por e çdo qytetari shqiptar.