Gjon F. Ivezaj/
Gazeta “Dielli” është një ndër gurët themeltarë të ndërtesës së identitetit kombëtar shqiptar në mërgatë. E themeluar në Boston më 15 shkurt 1909, ajo nuk ka qenë thjesht një mjet informacioni, por një tribunë e fuqishme për mbrojtjen e çështjes shqiptare, për ruajtjen e gjuhës amtare, për nxitjen e unitetit mbarëkombëtar dhe për përfaqësimin dinjitoz të shqiptarëve në arenën ndërkombëtare.
Themelimi i saj nuk ishte i rastësishëm. Shqiptarët e Amerikës në fillim të shekullit XX — kryesisht patriotë të ardhur nga të gjitha trevat e Shqipërisë Etnike — e kuptuan se përballë rreziqeve të mëdha që i kanoseshin kombit: copëtimi nga shtetet fqinje, ndalimi i gjuhës shqipe dhe mungesa e përfaqësimit diplomatik, ishte e domosdoshme të krijohej një mjet i fuqishëm informimi dhe organizimi. Kështu lindi Dielli, nën kujdesin e shoqatës “Besa-Besë”, e cila pak vite më vonë u bashkua me Federatën Pan-Shqiptare “Vatra”, duke u kthyer në organin e saj zyrtar.
Në krye të saj qëndruan disa nga figurat më të ndritura të mendimit dhe kulturës shqiptare: Fan S. Noli, Faik Konica, Kristo Kirka, Kostandin Chekrezi, Nelo Drizari, Xhevat Kallajxhi dhe shumë të tjerë. Këta burra nuk ishin thjesht dijetarë, por intelektualë me vizion, të cilët luftuan me penë e shpirt për lirinë dhe përparimin e kombit shqiptar.
Fan Noli, themelues i Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare dhe figurë e shquar politike, përdori gazetën Dielli si mjet për përçimin e mesazhit të unitetit kombëtar, për të treguar se shqiptarët janë një popull me gjuhë, kulturë dhe histori të vetën. Gazeta, nën penën e tij dhe të Konica-s, arriti nivele të larta letrare e politike, duke u bërë model për shtypin shqiptar të kohës.
Gjatë gjithë shekullit XX, Dielli u shndërrua në dritaren kryesore kombëtare të mërgatës shqiptare në SHBA. Faqet e saj pasqyruan me saktësi dhe përkushtim ngjarjet madhore të kombit: që nga Shpallja e Pavarësisë më 1912, ku delegatët e Vatrës e mbështetën fuqishëm aktin themelues të shtetit shqiptar, deri te Konferenca e Paqes në Paris më 1919, ku Dielli botoi artikuj e thirrje të fuqishme për mbrojtjen e trojeve shqiptare të rrezikuara nga synimet ekspansioniste të fqinjëve.
Por Dielli nuk u mjaftua me patriotizëm emocional. Shkrimet e saj ishin të thelluara, të dokumentuara dhe të mbështetura në argumente historike, juridike dhe ndërkombëtare. Ajo u bë një gazetë burimore, që dokumentonte në mënyrë të paanshme dhunën, shkeljen e të drejtave dhe padrejtësitë ndaj shqiptarëve në Kosovë, Maqedoni, Çamëri, Mal të Zi dhe kudo tjetër në Ballkan.
Gjatë regjimit komunist në Shqipëri, Dielli nuk u përkul përballë propagandës. Ajo denoncoi me guxim krimet e diktaturës së Enver Hoxhës: përndjekjen e klerikëve, ndalimin e fesë, shtypjen e fjalës së lirë, internimet dhe burgosjet politike. Për shqiptarët në mërgatë, kjo gazetë u kthye në një dritare shprese dhe zëri të lirë, në një urë midis vendlindjes dhe tokës së lirisë — Amerikës.
Për mërgatën, Dielli ishte më shumë se një gazetë: ishte shkollë kombëtare, institucion kulturor, parlament i shpirtit shqiptar në mërgim. Ajo mbajti gjallë kujtesën historike, gjuhën, besimin dhe zakonet e popullit tonë në diasporë.
Dielli u bë gjithashtu një mjet diplomatik i fuqishëm, duke përfaqësuar zërin e shqiptarëve përpara institucioneve amerikane. Artikujt në gjuhën angleze, memorandumet drejtuar Kongresit dhe letrat zyrtare dërguar Presidentëve të SHBA-së e vendosën gazetën si një faktor të njohur dhe të respektuar.
Në dekadat e fundit, Dielli ka vijuar të ndriçojë rrugën e mërgatës shqiptare. Nën drejtimin e publicistëve si Dalip Greca dhe aktualisht Sokol Paja, ajo ka ruajtur frymën e mendimit të lirë, të mbrojtjes së interesave kombëtare dhe të edukimit të brezit të ri me vlerat e kulturës dhe të gjuhës shqipe.
Gazeta ka ndjekur nga afër luftën në Kosovë, ka përkrahur lëvizjet për liri dhe ka dokumentuar betejat për sovranitet në të gjitha trevat shqiptare: Preshevë, Malësi e Madhe, Maqedoni, Çamëri, dhe kudo ku jetojnë shqiptarët. Ajo nuk ka heshtur asnjëherë përballë padrejtësive.
Dielli ka mbetur gjithmonë në mbrojtje të gjuhës shqipe. Ajo u ka dhënë hapësirë shkrimtarëve, studiuesve, klerikëve, artistëve dhe patriotëve për të shprehur lirshëm mendimin e tyre në një gjuhë të pastër, të bukur dhe të dashur për çdo shqiptar.
Sot, në kohën e integrimeve globale, të asimilimit kulturor dhe sfidave të identitetit, Dielli qëndron ende si një dritë e pashuar në horizontin kombëtar. Për çdo shqiptar larg atdheut, kjo gazetë nuk është thjesht një letër me lajme – por flamuri i shpirtit kombëtar që valvitet pa u ndalur. Është libri i përditshëm i kujtesës sonë kolektive. Është testamenti i gjallë i ndërgjegjes shqiptare.
Gazeta Dielli është lavdia e mërgatës shqiptare, dinjiteti i kombit në diasporë, dhe më së shumti — fjala e shqipes në mërgim.
Në nderim të përjetshëm për të gjithë ata që me penë, mendje e shpirt, mbajtën gjallë zërin shqiptar përmes gazetës Dielli — dritës që nuk u shua kurrë.