NGA NAUM R PRIFTI/
Pas mbarimit të shkollës unike në Ersekë, unë kisha vendosur të shkoja në shkollë profesionale në Tiranë sepse më pëlqente ideja për të pasur një diplomë edhe një profesion, ndërsa shumë nga shokët e klasës sime shkuan në Shkodër për të kryer një kurs tremujor për arsimtarë. Lutjen e kisha dorëzuar në seksionin e arsimit sapo kisha marr dëftesën e lirimit. Javën e parë të gushtit më thërriti në zyrë inspektori i Seksionit të Arsimit dhe me ton miqësor më pyeti nëse prisja ndonjë lajm të mirë.
-Bursa? – e pyeta.
-Po, ke fituar bursë për në Politeknikumin Mjekësor, atje ku kishe kërkuar. Shkresa erdhi dje.Ma tregoi edhe shkresën, që ishte një letër me format të vogël dhe ngjyrë qumështore me tre rreshta të daktilografuara, ku dallohej emri im dhe i Yllit. Përfund njoftohej se konvikti i shkollës i hapte dyert me 25 gusht dhe se viti shkollor fillonte më 1 shtator.
Ëndrra më e madhe e jetës sime adoleshente ishte përmbushur. Do të studioja në Tiranë me bursë shteti, do të bashkohesha me grupin e shokëve të mi që kishin shkuar një vit më parë në Politeknikumin “8 Nëndori’ dhe që rrëfenin histori të mahnitshme nga jeta në kryeqytet. Për një djalë fshati, nga një krahinë e largët malore, vajtja me studime në Tiranë e kapërcente botën reale.
Sa u ktheva në shtëpi atë pasdite i shkrojta një letër babait, i cili kishte shkuar si emigrant në Amerikë qysh para lufte. Babai kishte bërë katër klasë fillore, por e çmonte arsimin aq sa djalin e dyte Pandon nuk e mbajti pas vetes në restorant, si vepronin shumë shqiptarë të tjerë, por e dërgoi në shkollë me paratë e veta. Financimi i jetës studentore dhe shkollimit në Universitet amerikan kërkonte shpenzime të mëdha por babai mendonte se ishte investim që do t’ia lehtësonte jetën djalit dhe do t’i siguronte më shumë të ardhura nga një punë e mirë. Me siguri babai do të gëzohej edhe më shumë për mua sepse unë po shkoja të studioja me bursë shteti dhe të merrje shkollën e mesme falas dhe një profesion për së mbari ishte sukses i madh. Tek shkruaja mendoja sesi do të më uronte babai kur të kthente përgjigje. Ai mbase do thoshte urimet tradicionale si Dalç faqebardhë, Pres të nderosh emrin e familjes apo do më shkruante ndonjë thënie të re që thuhej në Amerikë kur babai i uron djalin sukses.
Babai dërgonte letra çdo muaj, kurse të holla më rrallë. Por ne nuk kishin shpenzime të mëdha. Nevojat vjetore të familjes arrinim t’i mbulonim nga prodhimet tona blegtorale e bujqësore, por për të shitur nuk na tepronte asgjë. Sheqerin, vajgurin, sapunin, kafenë si dhe rrobat e këpucët i blinim me të hollat që dërgonte babai. Sa herë postjeri a ndonjë i afërm sillte letër nga babai, gjyshja e merrte zarfin e para, puthte pullat dhe shkronjat nga dora e djalit të saj, pastaj e fuste në gji, pranë zemrës. Ajo nuk i hapte kurrë letrat se nuk dinte as të shkruante, as të lexonte, prandaj duhet të priste sa të kthehesha unë. Qëkur mbarova klasën e katërt, fillova ta ndihmoja gjyshen për t’i shkruar letra djalit. Ndërsa ajo diktonte, unë shkruaja dhe në fund kërkonte t’ia lexoja nga fillimi.
Gjyshja m’i dorëzonte letrat e tim eti në mënyrë ceremoniale. Pasi më kumtonte lajmin e mirë. “Ka ardhur një letër nga yt atë,” fuste dorën në gji, nxirrte letrën, puthte dy a tri herë pullat me ngjyra dhe më afrohej ngadalë, sikur donte ta zgjaste sa më shume çastin e dorëzimit. Pas leximit e merrte sërish për ta futur në gji. Për të, ato nuk ishin thjesht letra, por kumte të çmuara, që kalonin prej duarve të djalit në atë vend të largët te duart e saj.
Nëse rruga do ishte e hapur, edhe unë do të kisha shkuar pas babait në mërgim, ashtu si dy vëllezërit e mi të mëdhenj sepse kjo qe tradita e meshkujve në fshatin tonë. Sapo arrinin moshën 14 -15 vjeçare merrnin rrugët e kurbetit. Mirëpo pas luftës kufiri u mbyll dhe emigrimi u pre.
Edhe pse larg babai do të lumtërohej që djali i tretë do të kryente shkollën e mesme çka ishte e padëgjuar për një familje muratorësh.Ndërkohë nga bisedat me shokët e mi të kthyer nga Tirana për pushimet verore kisha mësuar për jetën në kryeqytet, kinematë, shëtitjet në bulevard, liridaljet nga konvikti dhe plot kuriozitete të tjera. Për të qenë i përgatitur vajta e porosita te Simo Leksi një valixhe të re prej druri dhe e luta t’i vinte edhe një kyç.
Letra nga babai erdhi në shtëpi në mes të gushtit, vetëm dhjetë ditë para nisjes sime për Tiranë. I lexova rreshtat e para me një frymë. Shprehjet hyrëse stereotipe. ‘E mora letrën dhe u gëzova që mësova mirëgjendjen tuaj, si dhe unë deri sot që po u shkruaj këtë letër, lavdi Zotit gëzoj shëndet të plotë.” Në paragrafin tjetër, ai shkruante se në letër thuhej se djali do të shkojë të studiojë në një shkollë më të lartë në Tiranë. “Shkolla i hap sytë njeriut. Në moshën e tij prindërit tanë na jepnin çekanin dhe na nisnin për në kurbet. Vetëm ai që e ka provuar mërgimin e di sa e dhimbshme është kjo rrugë. Sa për djalin, mendoj se do të jetë më mirë të mos largohet nga shtëpia. I vogël a i madh, ai është mashkulli i vetëm i familjes sonë aty dhe ne shyqyr nuk jemi keq për bukën e gojës…”
Ndjeva se zemra m’u tkurr nga dhimbja e sytë m’u rrëmbushën. Përmes mjegullës së lotëve lexoja arsyetimet e babait, për tre hektarë e ca tokë, për livadhet, për pjesën e mullirit dhe për bagëtitë tona. Nuk di nëse arrita ta mbaroj leximin e letrës. Gjyshja e vuri re pezmatimin tim, mirëpo meqë i perkiste asaj kategorie që çmonte vetëm punët fizike, ishte në një mendje me babain.
-Mire e ka yt atë. Po të ikësh edhe ti, ne gratë mbetemi mos më keq. Kush do t’i sjellë drutë nga pylli, kush do të shijë vrahun, kush do ta bëjë pazarin?
Sigurisht arsyetimi i saj qe i drejtë, sepse prej katër vitesh unë po i kryeja gjithë ato punë dhe me largimin im barra do t’i binte dikujt tjetër por unë nuk doja të mendoja për atë.
-Mjaft e ke atë shkollë që nxurre…- tha gjyshja.
Ra heshtje dhe Nena ime shtroi darkën. Unë rrija në minder duke përtypur hidhërimin tim së bashku me të edhe ëndrrën që u shua pa nisur ende. Të gjitha mendimet e mia për klasën me shokë të rinj e të panjohur, për daljet xhiro kur të kishim liri-dalje, për vajtjet në stadium, në kinema, u tretën aty për aty. Nga lajmërimet në gazetë e dija se Tirana kishte katër kinema dhe në secilën prej tyre mund të shihje nje film të ri. Dija kushedi sa tituj filmash madje edhe përmbajtjen e tyre, sikurse m’i kishte rrëfyer kushëriri im Xhoxhi. Ai m’i tregonte me hollësi, ashtu siç mund të rrëfehet një roman. Historia e shkollimit tim në kryeqytetit kishte përfunduar si një film me mbyllje të padëshiruar. Kisha qenë aq pranë ëndrrës sa mund ta prekja me dorë, kurse papritur u largua, davarit, u shpërbë. Letra e babait kërkonte që unë të mbetesha në fshat duke korrur, duke prashitur, duke shkuar për dru, duke mbajtur bar, kashtë, plehë.Nuk i mbaja sytë askund por i ndieja vështrimet e motrës së vogël mbushur me dashuri e keqardhje. Dëgjova të më ftonin të haja bukë dhe provova dy kafshata. Përtypesha me pahir dhe në gojë më dukej sikur kisha gjëlleshtër. Qe e kotë të rrija në tavolinën e bukës. U ngrita dhe ngjita shkallët me vrap, u futa në dhomë, rashë përmbys në krevat dhe fillova të qaj me fytyrën mbi pëllëmbët e duarve.
Pas pak ndjeva se dera u hap. E mora me mend se Nëna donte të më ngushëllonte, dhe të më merrte me të mirë, po për mua nuk vlenin as fjalët e mira, as keqardhja e saj.
-Mos qaj kështu, – më urdhëroi por vura re se zëri i dridhej dhe e dija sa shpejt mallëngjehej.
Nuk mund të nxirrja asnjë fjalë por edhe nuk kisha cfarë t’i thosha sepse ajo e dinte shkakun. Më vuri dorën mbi kokë, po unë e largova. Nuk pranoja ledhatime se nuk e quaja veten më të vogël.
-Nuk bën të sillesh si fëmijë… ti tani je djalë i rritur. Të qash me ngashërime, sikur të gjeti e keqe e madhe…
Nuk arrija të kuptoja nëse Nëna nuk po gjente fjalët e duhura për të ngacmuar sedrën time apo mendonte se mund të më ndryshonte mendjen duke më folur ashtu. Më vuri dorën në sup që të më kthente e të më shihte fytyrën.Unë nuk kisha asnjë shpresë se Nëna mund t’i kundërvihej babait per çfarëdolloj teme. E rritur në një mjedis patriarkal ajo e quante bashkëshortin Zot, njëlloj si Zotin e Madh. Kur isha kalama, ngatërrohesha për cilin Zot e kishte fjalën kur e dëgjoja të më këshillonte: “Mos bëj zhurmë se po fle Zoti.” E shikoja i habitur se cilin zot nuk duhej zgjuar, ai i ikonave apo babai tim që flinte në dhomë? Pastaj dëgjoja se edhe hallat e tezet, i drejtoheshin me të njëjtin emërtim bashkëshortëve të tyre. Burri dhe Zoti në një moment bëheshin të barabartë në leksikun dhe vetëdijen e tyre.Unë isha marrë me punë bujqësie sidomos katër vitet e fundit të shkollës: korrje, tëharrje, vjelje, prashitje, vaditje, mbartje kungujsh e misrishtash, po pasioni im ishin librat. Lexoja çdo gjë që më binte në dorë. Ndërsa sillja gomarin ngarkuar me bar në oborr të shtëpisë ia lija gjyshes ta shkarkonte dhe vetë shkoja me vrap në dhomë për të vazhduar leximin e romanit “Maska e Zezë apo aventura të tjera që më tërhiqnin aq fort. Gjyshja bërtiste ose vinte pas meje në dhomë e më qortonte: “Ngrehu se kartërat nuk të japin bukë!”
-Për shkollën qan ti? – më pyeste Nëna sikur nuk kishte qenë në dhomë kur u lexua letra e babait.
-Po përse tjetër? Pse më pyet? – i thashë me inat. – Shokët e mi do të venë në shkollë, kurse unë do të mbetem këtu pas bishtit të gomarit dhe të kaut, – i thashë mes ngashërimeve.
Nëna u ngrit dhe shkoi drejt fundit të dhomës, dhe qëndroi pranë një fotografije ku kishin dalë babai, gjyshi dhe gjyshja dhe një fëmijë të vogël në prehër. E pashë se e vështonte sikur nuk e kishte parë asnjëherë më parë. As jeta e saj nuk kishte qenë e lehtë me burrin gjithmonë larg. U kthye nga unë dhe më tha me butësi:
-Të dërgon Nëna në shkollë, mos u merakos.
Nuk mund t’u besoja veshëve dhe më dukej se fjalia kishte dalë nga dëshira ime dhe jo nga goja e saj. Nuk do ishte e mundur të shpërfillte këshillën e bashkëshortit por unë për siguri, e pyeta, pa marr dot frymë nga frika:
-Po babai? E dëgjove se ç’shkruante në letër?
-Le të thotë babai… se mos e di ai në Amerikë si janë punët këtej,..-Gjykimi i saj ishte i thjeshtë, por si gjithmonë i sinqertë dhe jetësor.
-Eja të shkojmë poshtë të hash darkë.
Fytyra ime u cel dhe e ndoqa pas pa i thënë asnjë fjalë. Dhoma u mbush me dritë ashtu si edhe shpirti im, e ndieja veten aq të lumtur, sa nuk dija si ta shprehja. E pyesja veten nëse Nëna vendosi të shkoja në shkollë nga keqardhja për mua, apo se mendonte se shkollimi kishte më rëndësi për mua se qëndrimi në fshat. Sikur të mos e quaja veten të rritur, do të isha ngritur ta përqafoja.