Nga Rafael Floqi
Photo Copyright©“ Memorie.al
Dita e Veteranëve shënohet çdo vit më 11 nëntor. Kjo datë shënon armëpushimin e nënshkruar në vitin 1918 që i dha fund Luftës së Parë Botërore, në orën 11 të ditës së 11-të të muajit të 11-të. Fillimisht e njohur si Dita e Armëpushimit, ajo u festua për herë të parë në vitin 1919 për të nderuar ata që shërbyen në Luftën e Parë Botërore. Në vitin 1954, pas Luftës së Dytë Botërore dhe Luftës së Koresë, Kongresi i SHBA e ndryshoi emrin në Ditën e Veteranëve për të nderuar të gjithë veteranët ushtarakë amerikanë, jo vetëm ata që shërbyen në Luftën e Parë Botërore.
Dita e Veteranëve është më shumë sesa thjesht një moment për parada, fjalime ose zbritje çmimesh me pakicë. Është një ditë për të reflektuar thellë mbi jetën dhe sakrificat e burrave dhe grave që kanë shërbyer në ushtrinë e Shteteve të Bashkuara. Është një ditë për të nderuar guximin e tyre, përkushtimin e tyre dhe ndjenjën e tyre të thellë të detyrës për të mbrojtur liritë që i kemi të dashura. Por është gjithashtu një kohë për t’u përballur me përgjegjësinë më të gjerë që ne të gjithë ndajmë – si shoqëri ashtu edhe si qytetarë – për të siguruar që sakrificat e bëra nga veteranët të mos pranohen vetëm me fjalë, por të kenë mbështetje të prekshme në veprimet tona.
Dita e Veteranëve është një kohë që kombi të ndalojë, reflektojë dhe nderojë burrat dhe gratë që kanë shërbyer në ushtrinë amerikane. Por ndërsa mblidhemi për të treguar respektin tonë, duhet të kujtojmë se shërbimi ushtarak në Amerikë nuk është vetëm historia e një grupi apo një tradite – është një histori e thurur nga prejardhje, kultura dhe përvoja të ndryshme të të gjithë amerikanëve. Midis këtyre grupeve, shqiptarët amerikanë shquhen për kontributet e tyre të qëndrueshme në forcat e armatosura, si dhe për sfidat unike me të cilat përballen si veteranë. Përfshirë edhe 3 heronjtë shqiptarë: marinsi i parë nga Shqipëria që u vra në Irak Ervin Dervishi, dhe marinsi shqiptar nga Lezha Gentian Marku, dhe marinsi, Nicholas O. Cherava.
Për shumë prej nesh, Dita e Veteranëve është një festë që qëndron në kryqëzimin e reflektimit personal dhe kujtesës kolektive. Ndërsa ndalojmë për të nderuar ata që kanë shërbyer, na kujtohen realitetet komplekse dhe shpesh të dhimbshme të luftës, heroizmi që kërkohet përballë rrezikut të madh dhe ndikimet afatgjata që shërbimi ushtarak mund të ketë në jetën e individëve dhe familjeve. Veteranët tanë përfaqësojnë më të mirën prej nesh – ata që kanë dalë vullnetarë, ndonjëherë me kosto të madhe personale, për të mbrojtur vlerat e demokracisë, lirisë dhe drejtësisë.
Historia e shqiptaro-amerikanëve në ushtrinë amerikane është e pasur dhe e gjatë, e shtrirë në breza dhe konflikte të shumta. Emigrantët shqiptarë kanë qenë prej kohësh krenarë për shërbimin e tyre dhe shumë që erdhën në Amerikë si refugjatë ose duke kërkuar mundësi iu bashkuan ushtrisë, duke e parë atë si një mënyrë për të provuar besnikërinë e tyre ndaj shtëpisë së tyre të re. Gjatë të dy Luftërave Botërore, Luftës së Koresë dhe Luftës së Vietnamit, si dhe konflikteve më të fundit në Lindjen e Mesme, shqiptarët amerikanë i janë përgjigjur thirrjes së detyrës me dallueshmëri.
Ish ushtarakëve amerikanë me origjinë shqiptare, të cilët gjatë Luftës së Dytë Botërore, u inkuadruan në radhët e Forcave të Armatosura të Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe luftuan në frontet e Paqësorit (kundër Japonisë) dhe në atë të Evropës (kundër Gjermanisë). Nuk ka një statistikë të saktë, por besohet se numri i emigrantëve shqiptarë, të rreshtuar në ushtrinë amerikane gjatë periudhës së Luftës së Dytë Botërore, ishte relativisht i lartë. Madje një ndër eksponentët më të njohur të Shërbimit Informativ të SHBA-së, gjatë viteve 1939 – 1945 (OSS), i quajtur Thomas Stephan (Thoma Stefani) u atashua në Shtabin e Përgjithshëm të UNCSH .
Fotoja në fjalë është bërë disa vite pas përfundimit të luftës, ku tashmë ish-ushtarakët shqiptaro-amerikanë do të gëzonin edhe statusin e “Veteranit të Luftës së Dytë Botërore”. Nga e majta në të djathtë, Angelo Andoni, George Ratska, James Kosmo, George Chani, Louis Kosmo, Nick Toska, William Kosmo, Steve Peters, dhe James Kristo. Ulur, Dr. Andrea Elia, Paul Apostoli, Al Tromara, Peter Chani, John Chicos, dhe Peter Lucas.
Në fakt, shqiptarët amerikanë kanë qenë pjesë e disa prej momenteve më të rëndësishme në historinë ushtarake të SHBA-së. Një shembull i spikatur është shërbimi i kolonel Elez Biberaj, një oficer i dekoruar i Ushtrisë Shqiptaro-Amerikane që shërbeu si në Luftën e Koresë ashtu edhe në atë të Vietnamit një gazetar e drejtues e Zërit të Amerikës. Karriera e tij nuk ishte vetëm një dëshmi e guximit dhe aftësisë së tij personale, por e përkushtimit më të gjerë të shqiptarëve amerikanë për të mbrojtur vlerat e lirisë dhe demokracisë. Një shembull domethënës është Ronald Nasson.
Me 25 Janar 2024 Komuniteti Shqiptaro-Amerikan vajton humbjen e Ronald Nasson, një figurë e respektuar dhe kryetar i Shoqatës së Veteranëve Shqiptaro-Amerikanë, i cili ndërroi jetë në moshën 91-vjeçare. I lindur më 8 gusht 1932, në Jamaica Plain nga emigrantët shqiptarë Andrew Nasson dhe Natalie Apostoli, Ronald Nasson u rrit nën ndikimin e kulturës dhe patriotizmit shqiptar. Prindërit e tij, të cilët mbërritën në SHBA në vitin 1915, u bënë shtetas amerikanë deri në vitin 1920. Edhe pse shërbeu në ushtrinë amerikane dhe ndoqi arsimin e lartë, Nasson ruajti një lidhje të thellë me trashëgiminë shqiptare. Nasson u rekrutua në Ushtrinë Amerikane në vitin 1950, i shtyrë nga një ndjenjë detyre dhe patriotizmi. Më vonë shërbeu në Luftën e Koresë si marins, një përvojë që i la atij një respekt të thellë për shokët e tij ushtarë, por edhe kujtime të frikshme nga lufta.
Pas kthimit në SHBA, Nasson u përkushtua për të mbështetur veteranët e tij, duke u bashkuar me Shoqatën e Veteranëve Shqiptaro-Amerikanë në vitin 1946 dhe më pas duke e udhëhequr si kryetar. Ai luajti një rol kyç në ruajtjen e trashëgimisë së veteranëve shqiptaro-amerikanë dhe në forcimin e komunitetit mes tyre.
Nasson gjithashtu luajti një rol të rëndësishëm në përkujtimin e kontributeve të ushtarëve shqiptaro-amerikanë gjatë Luftës së Dytë Botërore në Shqipëri. Ai ishte forca lëvizëse pas themelimit të një memoriali në Korçë, që nderon 26 amerikanët me prejardhje shqiptare që shërbyen në Shqipëri gjatë luftës. Kjo iniciativë u realizua në vitin 2014 me një ceremoni shtetërore të mbajtur me pjesëmarrjen e figurave të shquara, përfshirë edhe vetë Nassonin.
Veteranë të tjerë shqiptaro-amerikanë kanë shërbyer me dallueshmëri në njësitë ushtarake elitare si Forcat e Marinës së SHBA-së dhe Army Rangers. Shumë shqiptaro-amerikanë shërbyen gjithashtu në role më pak të publikuara, duke filluar nga Garda Kombëtare e Ushtrisë Amerikane te rezervat, duke kontribuar në mënyra që shpesh janë më pak të dukshme, por po aq të vlefshme. Shërbimi i tyre është shënuar nga një ndjenjë e thellë patriotizmi, shpesh e nxitur nga një histori vështirësish ose zhvendosjeje në vendin e tyre – një histori që, për shumë, përfshin arratisjen nga shtypja ose lufta në Ballkan.
Megjithatë, si të gjithë veteranët, edhe shqiptaro-amerikanët përballen me sfidat afatgjata të përshtatjes me jetën pas shërbimit ushtarak. Kalimi nga lufta në jetën civile mund të jetë veçanërisht i vështirë për ata që kanë shërbyer në zonat e konfliktit ose familjet e të cilëve janë zhvendosur nga dhuna. Për këta veteranë, ndjenja e detyrës ndaj vendit ndonjëherë mund të ndihet në kundërshtim me traumën që mbartin me vete. Megjithatë, si të gjithë ata që shërbejnë, veteranët shqiptaro-amerikanë janë elastik, duke gjetur forcë në komunitet dhe ndjenjën e përbashkët të shërbimit që vjen me shërbimin ushtarak.
Por ndërsa i nderojmë këta veteranë në Ditën e Veteranëve, duhet të pyesim veten: a po bëjmë mjaftueshëm për të siguruar që ata të marrin mbështetjen që meritojnë? Për shqiptarët amerikanë dhe për veteranët e çdo prejardhjeje, ekziston një nevojë urgjente për kujdes të aksesueshëm të shëndetit mendor, mbështetje për riintegrimin e familjes dhe shtigje drejt punësimit të qëndrueshëm pas shërbimit. Shumë shpesh, veteranët – veçanërisht ata nga komunitetet pakicë – e gjejnë veten duke luftuar për të lundruar në një sistem që është i pafinancuar ose i pajisur keq për të përmbushur nevojat e tyre. Për shumë veteranë, kjo shkëputje nga shërbimet ushtarake në të cilat u mbështetën gjatë shërbimit të tyre mund të jetë një nga aspektet më të vështira të kalimit në jetën civile.
Veteranët shqiptaro-amerikanë, si të gjithë veteranët, meritojnë më shumë se një njohje njëditore. Ata meritojnë politika që shtrihen përtej retorikës dhe shkojnë në thelbin e sigurimit që veteranët nga të gjitha prejardhjet – qofshin ata emigrantë të gjeneratës së parë apo amerikanë të gjeneratës së katërt – të kenë burimet dhe mundësitë që u nevojiten për të lulëzuar pas shërbimit. Ne u detyrohemi atyre jo vetëm të njohim sakrificën e tyre, por të sigurojmë që ata të mbështeten siç duhet në jetën e tyre pas shërbimit.
Për më tepër, Dita e Veteranëve shërben si një kujtesë për kontributet e vazhdueshme të veteranëve për shoqërinë tonë. Shumë veteranë shqiptaro-amerikanë kanë vazhduar t’i shërbejnë komuniteteve të tyre në mënyra të tjera, duke përfshirë shërbimin publik, sipërmarrjen ose si avokatë të kolegëve veteranë. Kjo ndjenjë e vazhdueshme e shërbimit është një trashëgimi që të gjithë duhet ta nderojmë, jo vetëm duke vlerësuar kontributet e tyre në të kaluarën, por duke mbështetur përpjekjet e tyre në të ardhmen si qytetarë.