Nga Dalip Greca/
Era e ndryshimeve më në fund nisi të fryjë në Shqipërinë e viteve ‘89-90. Takimi i Ramiz Alisë me një grup intelektualësh në gusht 1990, ku u kërkua lejimi i ekonomisë së tregut dhe i sistemit shumëpartiak, u pasua me hapjen e dritës jeshile në shtypin partiak për mendimet ndryshe. Artikulli në dy pjesë i Prof. Ylli Popës “Në kërkim të kohës së humbur” botuar me 28 dhe 29 Prill 1990 në Zërin e Popullit,i pasuar nga artikulli i Dr. Sali Berishës me 17 shtator 1990 me kritika të ashpra për kozmetikën e reformave të Ramiz Alisë, çelën rrugën dhe u dhanë zemër shqiptarëve që të vrisnin frikën dhe të ngrinin zërin për padrejtësitë e sistemit.
Jo pa ndrojë, nisa të provoj guximin e penës. Fillimisht me rezeva, pa i mohuar të gjitha”të mirat” e sistemit, shkrova në gazetën”Bashkimi” një artikull me titull”Bisedë për demokracinë në një odë fshati” ku dhe të mirat dhe kritikat i vija në gojën e fshatarëve.Më pas në një shkrim të dytë e forcova penën dhe denoncova padrejtësitë e sistemit në Darësi, e cila ishte trajtuar gjithmonë me syrin e njerkës dhe ishte lënë në varfëri e mjerim, pa investime sociale, pa të drejta studimi, larg shkollave të mesme etj…Kur nisi shtypi i opozitës pena u bë më e idhët. Pata kurajon që ta ktheja penën edhe nga vetja e kolegët, duke kritikuar veten për rolin që kishim luajtur në zgjatjen e jetës të sistemit me lustrën që i bënim. Një shkrim për “fshatin pa emër” ngjalli shqetësim më të madh se sa e kisha menduar.
Pas publikimit të shkrimit, një mëngjes gjeta poshtë derës së zyrës një zarf të mbyllur që më adresohej me emër. Nuk kishte adresë të dërguesit. Letra ishte e mbushur me akuza dhe në fund kërcënonte”E dimë se fëmijët i ke dërguar në fshat. Nëse vazhdon siç e ke nisë, një ditë do t’i gjesh në fundin e liqenit të Laskaricës”.M’u mbush trupi me djersë dhe ndjeva një këputje të plotë të gjymtyrëve dhe dhimbje në gjoks. Sytë më rridhnin lot. Përse gjithë këto kërcënime? Po me fëmijët ç’kanë?
Në fund të letrës, të shkruar me shkrim të hapur dhe shkronja kapitale, ishte emri i autorëve: Banorët e fshatit Matjan.
Çfarë të bëja? Ku të shkoja? Kë kisha shkelë në kallo me shkrimin e fundit apo ishte ndëshkim për të gjithë? Apo ishte shpagim për qëndrimet e mia të atyre kohëve.
A vinte vërtetë kjo letër nga fshati Matjan? Si familje dhe si fis nuk shkonim keq me fisin e matjanëve. Dikur, në kohën e Mbretërisë, fisi kishte qenë në gjak me matjanët, por pajtesa ishte bërë publikisht tek shkolla e fshatit Gjuzaj në vitet e Luftës së Dytë Boterore. E kishte bërë vetë Hamit Matjani dhe gjyshi ynë, përfaqësues i fisit, pat ndërruar jetë pak javë pas faljes së gjaqeve. Falja kishte funksionuar. Më pas gjithçka ishte normale. Unë me prindërit dhe vëllezërit e motrat kalonim përherë mes fshatit Matjan, ku kalonte rruga për të shkuar në fshatin Shegas, ku kishim gjyshërit dhe dajot. Asgjë nuk na kishte ndodhë.Unë kisha pasë nxënës shumë prej djemëve dhe vajzave nga matjanët dhe i kisha trajtuar në mënyrë të barabartë me nxënësit e tjerë. Shumë prej tyre ishin të shkëlqyer dhe i kisha stimuluar. Edhe sot i kam miq, jo vetëm në fb.
A ishte shkruar vërtetë ajo letër nga matjansit apo ishte ndonjë vepër e parties apo 1200-tshave? Duhej ta verifikoja. Përmes mikut tim H.H, mësova se një nga burrat që i dëgjohej zëri në fshatin e Matjanëve po kurohej në spitalin e qytetit (në fakt matjanët asnjëherë nuk u bënë fshat me emër të veçantë, edhe njëhere kur e propozuam në Këshillin e Ministrave pas renies se sistemit, na e kundërshtuan për shkak të largësisë së pamjaftueshme me Garunjasin, fshatin nga vareshin)….I kërkova mjekut që e kuronte t’më krijonte mundësinë që të bisedoja me G.M. Ai u tregua i gatshëm. Shkova në spital.
G.M iu bë qejfi që po e vizitoja dhe më pyeti për prindërit.E pashë se ishte shumë miqësor dhe brenda vetes e krijova opinionin se ajo fytyrë miqsore nuk kishte asnjë lidhje me shqetësimin tim. Kur po bëhesha gati që të dilja, ai më ndali: Nuk ma the shkakun e vizitës!
-Erdha të shoh, i thashë dhe sërish bëra të ikja.
Por ai ma tërhoqi dorën dhe këmbënguli:-Një hall e ke.
U dorëzova. Nxora letrën nga xhepi i brendshëm i xhaketës dhe ia zgjata ta lexonte.
E pashë se u trondit.
– Ke mbrojtjen time, më tha. Pastaj shtoi: Më jep 24 orë kohë, do të dërgoj njerëz sot në fshat. Përgjigjen do ta marrësh tek doktori. Ose tek H.H. Jam i bindur se duhet të jetë shkruar nga ata që ke shkelë në kallo, por jo nga ne. Ti na ke mbrojtë dhe ne të jemi mirënjohës.
Ika i çliruar disi, por brenda vetes përjetoja ankthin e enigmës. Vendosa që të të bëja dhe një verifikim tjetër.Takova një mbesë të matjanëve dhe i kërkova që të informonte Xhevitin(i ndjerë), të birin e Hamit Matjanit. Natyrisht as ai nuk dinte gjë(Kur erdha në Nju Jork, Xheviti erdhi më takoi tek redaksia e gazetës Illyria dhe dolëm për kafe. Pastaj erdhi me gjithë zonjën dhe djalin tek shtëpia dhe folëm edhe për atë histori. E intervistova dy herë Xhevitin. Pushoftë në paqe!).
Edhe verifikimi i dytë më bindi se letra duhej të ishte shkruar me porosi të partisë. Këtë bindje ma forcoi letra e dytë, që ishte hedhë poshtë derës të apartamentit tim. Ishte mëngjesi i së nesërmes së letrës së parë. Akoma nuk isha çuar nga shtrati, kur dëgjoj një fërfërimë poshtë derës dhe pastaj ca hapa të nxituara nëpër shkallë. U ngrita dhe pashë zarfin. Dola në ballkon dhe hodha sytë poshtë.. Asgjë nuk dukej.. Sikur e kishte përpi dhe’u. Hapa zarfin. Sërish letra ishte e mbushur me kërcënime. Këtë herë ishte përdorë një stilolaps me ngjyrë të kuqe, por shkronjat ishin të njëta, kapitale.
Në fund të letrës shkruhej:Selia jonë është tek varrezat e qytetit!
Kërcënim më të hapur nuk kishte se si bëhej.
Tronditja qe e madhe. Nuk dija ç’të bëja. U përpoqa të mos bëja zhurmë me qëllim që të mos zgjohej ime shoqe. Fëmijët ishin në fshat.U vesha dhe dola. Në kënd të pallatit takova një prej djemve demokratë të lagjes D.K.
– Ç’të ka ndodhur?-më pyeti plot shqetësim.
Nuk e fsheha dot të vërtetën. I dhashë letrën.
– Kjo është e dyta, i thashë me gjysëm zëri.
-Mos u shqetëso më tha pasi e lexoi deri në fund; duan të trembin, por ne jemi këtu. Hidh një gurë tek çatia e shtëpisë time dhe unë për dy minuta i mbledh djemtë…Thjesht më dha zemër.
Këmbët më çuan tek redaksia e gazetës. Isha i pari që hapa zyrën.Të tjerët u vonuan. Pritja po ma shtonte ankthin.Nuk m’u duk shenjë e mirë një vonesë aq e gjatë. Në orën 10 mbërriti shefi. U kollit në korridor dhe pa trokitë hapi derën e zyrës time.
-Eja pak në zyrën time, më tha.
Shkova.
Ai nuk më ftoi të ulesha, por më përcolli urdhërin e pushimit nga puna.
-Përse?-e pyeta me gjysëm zëri.
– Arsyeja është e thjeshtë, tha. Kjo është gazeta e partisë tonë, jo e partisë tënde!
– Unë ende nuk jam në asnjë parti,- kundërshtova.
Ky është vendimi dhe unë kisha për detyrë që ta komunikoja, tha ai dhe kapi telefonin.
– A mund të ma jepni vendimin me shkrim, i thashë me mirësjellje.. Unë dua motivin se do të kërkoj punë tjetër. Kam familjen për të ushqyer.
– Shko merre vendimin tek shoqja sekretare e parë, tha ai.
Ishte e kotë të vazhdoja. Shefi kaq e kishte për detyrë. Shkova dhe kërkova vendimin. Më thanë se nuk ishte zbardhë akoma….dhe nuk u zbardh kurrë… U ktheva si i papunë në shtëpi.
***
Ishin bërë disa ditë që qëndroja i papunë. Ishte mëngjes i zakonshëm. Ecja me hap normal drejt qendrës së qytetit, kur më ndal i shqetësuar miku im B.D. Pa më thënë as mirëmëngjes, më tregon se në qendër të qytetit, tek MAPO, aty ku shpalleshin njoftimet publike, ishte varë një fletë-rrufe kundër meje.
– Janë grumbulluar shumë njerëz dhe po e lexojnë,-më tha. Pastaj më tërhoqi drejt MAPO-s. E ndoqa i bindur, pa e fshehur shqetësimin.
Po mendoja:Prapë me fletë- rrufe këta? Një fletë-rrufe ma kishin vendosë para dy javëve, ku përgënjeshtrohej një artikull imi, publikuar në shtypin qendror, ku kritikoja kryetarin e Komitetit Ekzekutivë dhe të tjerë. Fletë-rrufeja më cilësonte gënjeshtar dhe kritizer. Në fund të fletë- rrrufesë ishin emrat e të gjithë administratës, përfshi kryetarin, zv.kryetarët,sekretarin, shefat e seksioneve. Po kjo e sotmja, ç’të ishte?
Në qytetet e vegjël lajmi përhapet shpejt. E shihja se kisha marrë mbi vete vështrimet e atyre që e kishin lexuar fletë-rrufenë.
-Ja ai në krah të majtë është, po i thoshte një djal i lagjes shokut përbri, kur na kaluan fare afër.
Kur u afruam tek këndi i fletë- rrufeve pamë se ishin grumbulluar kurreshtarë me shumicë, rrëshqita brinajzi për t’u afruar sa më shumë që ta lexoja se çfarë shkruhej.E lexova me një frymë. Akuzohesha se kisha fshehur biografinë dhe kisha mashtruar partinë, duke mos treguar se isha nipi i një komandanti të Ballit.(natyrisht ishte gënjeshtër). Partia më kishte shkolluar dhe unë e kisha tradhëtuar.Më bënin haram gjithçka.Kisha qenë gjarpër që isha futë tinëzisht në oborrin e partisë.
Në fund shkruhej:
Bashkfshatarët e fshatit Gjuzaj.
Kur kisha lexuar dhe rreshtin e fundit, ndjeva një prekje në sup. Kthej kokën. Shoh një djal të gjatë të lagjes. Ai më dhuroi një buzqeshje dhe më shkeli syrin, pastaj zgjati dorën dhe e grisi letrën. Në ikje, ngriti zërin që ta dëgjonin dhe të tjerët:- Po pate problem na lajmëro!
Nuk kisha kohë që t’i përgjigjesha. M’u kujtua D. K dhe djemtë e lagjes Teqe.
Kujtohem që ta pyes B.D, që vazhdonte të rrinte krah meje: – Ti e pe vetë apo ta tregojë kush? Si kalove aq herët në qendër të qytetit?
– Shkova të pi kafen e mëngjesit dhe aty takova berber Metin. Ai më tregoj se e kishte parë që në orën 5 të mëngjesit një polic të gjatë që po e vendoste. Në gjysëm errësirë kishte shquar një polic shtatlartë që po e vendoste. Polici ishte nga fshati Halilaj. Berberi e njihte mirë policin se shpesh e thërrisnin në Degë për të qethur të burgosurit.
Po mendoja: Ç’ne bashkëfshatarët e mi të sillnin atë fletushkë, që në orën pesë të mëngjesit.Pse aq me ngut? Së paku duhej të ishin nisë në 3 të mëngjesit për të arritur aty në orën pesë! Pastaj qetësova veten: Njësoj si letrat nën derë, e njëjta dorë. Histori me paskuine.
Natyrisht që ato historitë e mia me paskuine nu kishin asgjë të përbashkët me novelën e shkrimtarit magjik amerikano-latin Gabriel Garcia Markez. Janë paskuine alla shqiptare. Gjeni shumë prej sosh edhe në portalet shqiptare dhe rrjetet sociale! Zoti na ruajte nga shpirtrat e keqinj!
Nju Jork, dhjetor 2021