Dr. Afrim Shabani/
Mbërritja ime në Shkup, më 20 qershor, kishte një ndjesi të dyfishtë: kthimi në atdhe dhe nisja e një rruge të re drejt majave të maleve. Në aeroport më priste miku im i dashur, profesori i arkitekturës Kujtim Elezi, biri i patriotit të njohur Sulejman Elezi. Aty nisi një udhëtim që do të përshkonte shtigjet e historisë dhe të natyrës shqiptare, nga Kërçova e deri në mbretëreshën e maleve, Maja e Gjeravicës.
Arsyetimi i një udhëtimi të tillë
Kam mbi tre dekada që jetoj në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, por prej pesë vitesh kam bërë një zotim bashkë me familjen: të njohim çdo cep të trojeve shqiptare – malet, fushat, lumenjtë, liqenet, detet, banjat, burimet, qytetet e lashta, kështjella, fortesa dhe fshatrat e harruar. Ky nuk është thjesht turizëm. Është një rikthim tek vetja, një proces i rivendosjes së kujtesës dhe identitetit. Në një botë ku udhëtimet ofrojnë miliona destinacione, unë zgjodha rrugën e maleve shqiptare sepse ato nuk janë vetëm gjeografi, por vetë historia jonë e pashkruar. Po t’i shkelësh, ndien se nuk je thjesht udhëtar, por një vazhdim i një brezi të lashtë që prej Ilirisë e deri sot.
Në prag të nisjes: Ulpiana, Mirusha dhe Rugova
Grupi ynë prej shtatë vetash nga Shoqata e Bjeshkatarëve “Ujëmiri” – Selim Ballazhi, Kujtim Elezi, Bedri Jahoja, Xhelal Saliu, Osman Adili, Riza Imeri dhe unë – nisi rrugën nga Kërçova me ndalesa që vetë kishin peshën e shekujve.
Në Ulpianë, pranë Prishtinës, pamë nga afër një qytet të lashtë dardan, qendër e rëndësishme ekonomike dhe kulturore, që arkeologët vazhdojnë ta zbulojnë shtresë pas shtrese. Zbulimi më i ri i mozaikëve dhe rrënojave të një bazilike të shekullit VI dëshmon për vazhdimësinë e jetës urbane shqiptare edhe në kohët e pushtimeve. Ishte një prekje e gjallë me qytetërimin iliro-dardan.
Nga aty shkuam në Ujëvarat e Mirushës, një varg prej mbi 16 kaskadash që formojnë liqene të vegjël blu si kristali. Këto ujëvara nuk janë vetëm një mrekulli natyrore, por një dëshmi e asaj se sa bujar është ky vend me bukuri të papërsëritshme.
Në Grykën e Rugovës, aty ku Bjeshkët hapen si një portë gjigande, ndaluam për të ndjerë thellësinë e kanionit mbi 25 kilometra, të skalitur nga lumi Lumbardh. Për çdo shqiptar që sheh këtë grykë, mendja shkon tek qëndresa e Rugovës, tek burrëria dhe tradita e kësaj treve.
Lepusha: porta e Trojanit
Në mbrëmje arritëm në Lepushë, ku bujtina malësore na priti me sofrën e mikpritjes dhe zërat e këngës folklorike. Familja që na priti, pasardhës të brezave buzmalit të Trojanit, mbante gjallë zakonet e vjetra, këngët dhe lahutën.
Në orën pesë të mëngjesit nisëm ngjitjen drejt Malit të Trojanit. Shtegu i ngushtë kalonte mes livadheve alpine e pyjeve të dendura. Ajri i pastër, era e barit të freskët dhe tingujt e zogjve e bënin çdo hap të dukej si një kthim në kohë. Kur arritëm majën, qielli u errësua dhe një stuhi shiu e breshëri na pushtoi. Por forca jonë ishte bashkimi – ndaj u përballëm si një trup i vetëm, dhe mbijetuam siç kanë mbijetuar gjithmonë shqiptarët në stuhitë e historisë.
Pas stuhisë, u kthjellua gjithçka. Peizazhi u hap me pamje nga Vermoshi, Kelmendi e deri tek bjeshkët e largëta të Plavës. Një horizont që dëshmon se kufijtë politikë nuk mund të ndajnë një komb që është i lidhur me male, gjak dhe gjuhë.
Vuthaj dhe Majat e Rosit
Të nesërmen shkuam në Vuthaj, në Malësinë e Gucisë. Prej aty nisëm ngjitjen drejt dy majave të Rosit, mbi 2500 metra, që sfidojnë alpinistët me shkëmbinjtë e thepisur. Vuthaj vetë është një fshat i famshëm për krojet e bukura, për Lahutën e Malësisë dhe për figurat patriotike që kanë dalë nga kjo trevë.
Tropoja, Rrasa e Zogut dhe kujtesa e Kosovës
Më tej, udhëtimi na çoi në fshatin Gjeravicë, ku kaluam dy net në një bujtinë që përzinte modernitetin me traditën. Nga aty u ngjitëm në Rrasën e Zogut, një majë që lidh Tropojën me Kosharën. Emri i saj ngjall kujtime për betejat e lavdishme të Kosovës, për gjakun e derdhur në luftën e fundit dhe për lirinë që sot ne e shijojmë. Prej asaj maje, fushat e Kosovës shtrihen poshtë si një libër i hapur ku lexohen plagët dhe fitoret e kombit.
Maja e Gjeravicës – Mbretëresha e Dardanisë
Pastaj erdhi dita e madhe: ngjitja në Majën e Gjeravicës, 2656 metra, maja më e lartë e Kosovës dhe e gjithë Dardanisë historike. Quhet “Mbretëresha e Dardanisë” sepse qëndron mbi të gjitha, duke ruajtur si një rojtar qiellor gjithë hapësirën shqiptare.
Ngjitja ishte e lodhshme, por çdo hap sillte një horizont të ri: liqenet akullnajore, barin e njomë, majat e thepisura që rrethojnë si një kurorë natyrën shqiptare. Në majë, ndjemë një ndjenjë të shenjtë – sikur gjendeshim në altarin më të lartë të kombit. Flamuri ynë i kuq me shqiponjën dykrenare, i valëvitur nga shoqata “Ujëmiri”, dukej si shenja më e pastër e një kombi që jeton e ngrihet lart, pavarësisht gjithçkaje.
Në zbritje, me nismën e Kujtimit, Selimit dhe Bedriut, mblodhëm tetë thasë mbeturina nga shtegu, për ta lënë malin më të pastër sesa e gjetëm. Ishte një gjest i vogël, por me domethënie të madhe: dashuria për atdheun nuk është vetëm fjalë, por vepër.
Prizreni – qyteti i kujtesës kombëtare
Në kthim ndaluam në Prizren, qyteti muze i shqiptarëve. U ulëm buzë lumit, pranë urës së gurit, shijuam ushqimin tradicional, pimë ujë nga krojet e lashta dhe soditëm kalanë që shekujve ka parë ngritjet dhe rrëzimet tona. Prizreni gjithmonë të kujton se shqiptarët nuk janë një popull i vogël, por një popull me një kulturë që përmban qytetërim.
Mbyllja e udhëtimit
Natën vonë arritëm në Kërçovë, të lodhur por të pasuruar shpirtërisht. Ky udhëtim nuk ishte vetëm një ngjitje malesh, por një pelegrinazh kombëtar, një shkollë historie e natyre, një mësim se bashkimi, mikpritja dhe kujtesa na bëjnë të mbijetojmë si komb.
Shoqata “Ujëmiri” dëshmoi se shqiptarët e Kërçovës, të Amerikës, të Kosovës, të Malësisë – të gjithë – jemi një. Dhe si shqiptar e amerikan, ndjej se kjo lidhje mes dy botëve nuk më largon nga atdheu, por më afron më shumë, sepse idealet e Amerikës për liri, drejtësi dhe dinjitet njerëzor janë të njëjtat që kombi ynë ka kërkuar gjithmonë.