Si Donald Trump po përpiqet të ringjallë diplomacinë fetare në një rajon të përçarë
Analizë nga Rafael Floqi
Në Sharm el-Sheikh, më 13 tetor 2025, Presidenti Donald Trump shpalli me ton solemn “agimin historik të një Lindjeje të Mesme të re”. Pas dy vjetësh luftë shkatërruese midis Izraelit dhe Hamasit, administrata e tij arriti të ndërmjetësojë një armëpushim të plotë, që përfshin lirimin e pengjeve, hapjen e kufijve dhe një plan rindërtimi për Gazën. Në një rajon ku konflikti duket i përjetshëm, Trump kërkon të imponojë një moment të ri – një Paqe të Abrahamit II – që shkon përtej marrëveshjeve të normalizimit të vitit 2020 dhe synon një arkitekturë të re rajonale.
Nga “Abraham Accords” tek një “pakt lindor” më gjithëpërfshirës
Në qendër të strategjisë së Trump qëndron koncepti i “Paqes së Abrahamit” – një vizion që e merr emrin nga patriarku biblik Abraham, figura themelore e përbashkët e judaizmit, krishterimit dhe islamit. Për Trump, kjo nuk është vetëm metaforë fetare; është një instrument politik për të ndërtuar urë besimi midis popujve të ndarë nga historia, feja dhe konfliktet e shekullit XX.
Në vitin 2020, Marrëveshjet e Abrahamit sollën normalizimin e marrëdhënieve midis Izraelit dhe Emirateve të Bashkuara Arabe, Bahreinit, Marokut dhe Sudanit. Por projekti i vitit 2025 është më ambicioz: për herë të parë, përfshin vetë Gazën dhe kërkon të krijojë një mekanizëm të përhershëm sigurie dhe bashkëpunimi që lidh Izraelin me shtetet kryesore myslimane – Egjiptin, Turqinë dhe Katarin – nën garancinë e SHBA-së.
Në Sharm el-Sheikh, përballë dhjetëra liderëve botërorë, Trump deklaroi:
“Ne kemi një mundësi unike në jetë për të lënë pas armiqësitë e vjetra dhe urrejtjet e hidhura. Kjo është Lindja e Mesme që Abraham do të kishte dashur – ku bijtë e tij më në fund jetojnë në paqe.”
Një diplomaci e re transaksionale
Strategjia e Trump në Lindjen e Mesme dallon nga ajo e çdo administrate tjetër amerikane: ajo është transaksionale, jo ideologjike. Në vend të përpjekjeve për “demokratizim”, Trump fokusohet në marrëveshje të prekshme – tregti, energji, siguri, investime. Për të, paqja është produkt i interesave, jo i idealizmit.
Në samitin e Sharm el-Sheikh, ai arriti të nënshkruajë me Egjiptin, Turqinë dhe Katarin një dokument për “Gazhën e së ardhmes”, që përfshin tre shtylla: Rindërtim ekonomik, përmes një fondi ndërkombëtar prej 30 miliardë dollarësh, ku kontribuojnë vendet arabe dhe korporatat perëndimore; Administrim civil ndërkombëtar, nën mbikëqyrjen e një komisioni të OKB-së dhe ligjvënësve palestinezë të moderuar; Siguri rajonale, me monitorim nga një mision shumëkombësh që përfshin 200 trupa amerikane dhe personel nga BE-ja, Egjipti e Turqia.
Kjo qasje pragmatike – për disa cinike – tregon se Trump po përpiqet të ndërtojë një Pax Americana të versionit të tij, ku SHBA nuk është më “garant moral”, por menaxher strategjik i paqes dhe stabilitetit.
Një rajon i lodhur nga lufta
Lufta Izrael–Hamas, që zgjati mbi 24 muaj, shkatërroi infrastrukturën e Gazës dhe vrau dhjetëra mijëra njerëz. Në shumë mënyra, ajo i dha fund iluzioneve se konflikti mund të kontrollohej me masa të pjesshme. Deri në verën e vitit 2025, përplasjet kishin përfshirë edhe kufirin me Libanin, duke e futur në lojë edhe Hezbollahun – aleatin më të fortë të Iranit.
Në këtë klimë, armëpushimi i 13 tetorit është më shumë se një ndalesë e luftës; është një përpjekje për të riformatuar vetë sistemin politik të Gazës. Trump e ka bërë të qartë se Hamas duhet të çarmatosej dhe të zëvendësohet nga një autoritet lokal i mbështetur nga vendet arabe dhe SHBA. “Është koha që populli palestinez të ndërtojë, jo të shkatërrojë,” tha ai në Knesset.
Në fjalimin e tij, Trump mori edhe një hap simbolik që tronditi opinionin publik: kërkoi që Presidenti i Izraelit të fali Benjamin Netanyahun, i cili përballet me akuza për korrupsion. “Ai është një nga udhëheqësit më të mëdhenj të kohës sonë të luftës,” tha Trump. Përkrahësit e tij e panë këtë si një akt lojaliteti ndaj aleatëve, kritikët si ndërhyrje e papërshtatshme në drejtësinë izraelite.
Irani dhe boshti i rezistencës: hije mbi paqen
Për Iranin, marrëveshja e re është një sfidë strategjike. Ajo e izolon regjimin e Teheranit nga fqinjët arabë dhe rrezikon ta lërë jashtë çdo formule të ardhshme rajonale. Pas bombardimeve të kufizuara që SHBA kreu në mars 2025 ndaj tri objekteve bërthamore iraniane, marrëdhëniet midis dy vendeve janë në pikën më të ulët që nga viti 1988.
Teherani ka reaguar me deklarata të ashpra, duke paralajmëruar se “pa drejtësi për palestinezët, paqja nuk do të zgjasë”. Ndërkohë, Hezbollahu në Liban dhe milicitë pro-iraniane në Irak e Siri kanë kërcënuar me “rezistencë të vazhdueshme”. Por me ekonominë iraniane të rrënuar dhe me ndikimin e Rusisë të dobësuar pas luftës në Ukrainë, Teherani ka pak hapësirë për veprim.
Në thelb, “Paqja e Abrahamit II” është edhe një strategji e fshehtë për rrethimin diplomatik të Iranit – një përpjekje për ta izoluar gjeopolitikisht përmes normalizimit midis Izraelit dhe vendeve myslimane që më parë ishin në anën e tij.
Arabia Saudite dhe Turqia: dy shtylla rivale të hegjemonisë rajonale
Një faktor kyç në suksesin e planit është qëndrimi i Arabia Saudite. Edhe pse nuk ishte pjesë formale e nënshkrimit në Sharm el-Sheikh, burime të diplomacisë amerikane thonë se Riadi e ka mbështetur procesin në heshtje. Princi i kurorës Mohammed bin Salman e sheh këtë si një mënyrë për të ruajtur ndikimin saudit në botën sunite dhe për të siguruar investime amerikane në projektet e tij të “Vision 2030”.
Në anën tjetër, Turqia e Erdoganit po përpiqet të ripozicionohet si ndërmjetëse. Pas viteve tensione me Izraelin, Ankara është rikthyer në diplomacinë rajonale me një qëndrim më realist. Nënshkrimi i Erdoganit në dokumentin e Sharm el-Sheikh ishte një nga momentet më të rëndësishme të samitit. Për herë të parë, Turqia dhe Izraeli u gjendën në të njëjtën tryezë nën ndërmjetësimin e SHBA-së dhe Egjiptit.
Evropa dhe sfida e rendit të ri
Ndërsa Lindja e Mesme po hyn në një fazë të re, Evropa mbetet e ndarë. Franca dhe Gjermania e kanë përshëndetur armëpushimin, por kërkojnë që ai të shoqërohet me “garanci të qarta për shtetin palestinez”. Bashkimi Evropian e sheh “Paqen e Abrahamit II” si mundësi, por edhe si paralajmërim për dobësimin e ndikimit evropian në rajon.
Ndërkohë, Rusia – e izoluar pas luftës në Ukrainë – ka reaguar me heshtje të mërzitur, ndërsa Kina ka bërë thirrje për një “zgjidhje gjithëpërfshirëse nën kornizën e OKB-së”, duke mos e përmendur fare emrin e Trumpit.
Gaza: midis shpresës dhe rrënojave
Në terren, situata mbetet dramatike. Gaza është shndërruar në një rrënojë urbane me më shumë se 60% të banesave të shkatërruara. Mbi dy milionë banorë përballen me mungesë ushqimi, ujë të pijshëm dhe energji. Plani i Trump parashikon rindërtimin e menjëhershëm të infrastrukturës kritike – spitale, shkolla dhe rrugë – përmes kompanive amerikane, turke dhe egjiptiane.
Por pa stabilitet politik, asnjë rindërtim nuk është i qëndrueshëm. Debati më i madh është mbi qeverisjen e Gazës: a do të administrohet nga një këshill i përkohshëm arab, nga Autoriteti Palestinez apo nga një ent i ri civil ndërkombëtar? Deri tani, asnjë palë nuk ka një përgjigje të qartë.
Dimensioni amerikan: Paqja si kapital elektoral
Në horizontin e afërt politik, kjo marrëveshje është edhe një aset elektoral për Donald Trump. Me fushatën presidenciale të vitit 2026 në prag, suksesi në Lindjen e Mesme mund të përkthehet në një fitore të madhe politike. Në fjalimet e fundit, ai e ka quajtur veten “Presidenti i Paqes”, duke e vendosur këtë marrëveshje në qendër të platformës së tij.
Analistët në Washington vërejnë se Trump po kërkon të krijojë një trashëgimi diplomatike që do ta veçojë nga paraardhësit e tij. Ndërsa administratat Obama dhe Biden u përqendruan në negociata të zgjatura pa rezultat, Trump po ofron një “model të marrëveshjeve të shpejta me rezultate konkrete”.
Një rend i ri apo një iluzion i vjetër?
Megjithë entuziazmin, dilemat mbeten të thella. A mund të mbahet një paqe e ndërtuar mbi interesat dhe jo mbi drejtësinë historike? A mund të ekzistojë një Lindje e Mesme e qëndrueshme pa një zgjidhje të qartë për statusin e Jerusalemit dhe të refugjatëve palestinezë?
Trump e di se kjo është një betejë jo vetëm politike, por edhe simbolike. Në një rajon ku figura e Abrahamit përfaqëson besëlidhjen e përbashkët të feve abrahamike – judaizmit, krishterimit dhe islamit – ai po përpiqet të shndërrojë mitin në mekanizëm diplomatik. Në këtë kuptim, “Paqja e Abrahamit II” nuk është vetëm një marrëveshje gjeopolitike; është një përpjekje për të krijuar një identitet të ri rajonal mbi bazën e bashkëjetesës dhe interesit të përbashkët.
Roli i Egjiptit dhe rivendosja e një ekuilibri arab
Nënshkrimi i marrëveshjes në Egjipt nuk është zgjedhur rastësisht. Që nga marrëveshja e Camp David-it më 1978, Egjipti ka qenë ura lidhëse midis Izraelit dhe botës arabe. El-Sissi e sheh këtë rol si mënyrë për të riafirmuar peshën e tij rajonale, ndërkohë që rivalët si Irani dhe Turqia kërkojnë të përfitojnë nga dobësia e Palestinës.
Në këtë kuptim, Abraham Accords 2.0 — siç janë pagëzuar tashmë nga disa diplomatë — janë më shumë se një marrëveshje paqeje; ato janë një përpjekje për të ridizenjuar hartën strategjike të Lindjes së Mesme nën kujdesin e një “rendit abrahamik” ku Izraeli, Egjipti dhe shtetet e Gjirit përbëjnë boshtin e stabilitetit.
Një mësim nga historia 4000-vjeçare
Por historia e Abrahamit mbetet një paralajmërim. Është historia e një patriarku që udhëtoi drejt një toke të premtuar, vetëm për ta parë pasardhësit e tij të ndahen për të njëjtën tokë. Është rrëfimi i tensionit mes premtimit hyjnor dhe realitetit njerëzor — një metaforë që përkthen më së miri fatin e Lindjes së Mesme.
“Ne duam gjithçka për veten, por historia na kujton se mund të jetojmë vetëm pranë tjetrit,” thotë Feiler. Ky është ndoshta mesazhi më i thellë i paqes së Abrahamit: ajo kërkon jo triumf, por bashkëjetesë; jo pushtim, por ndarje të trashëgimisë.
Konkluzioni: Diplomacia e besimit apo teologjia e interesit?
Në fund, pyetja që mbetet është nëse “paqja e Abrahamit” është një ideal i sinqertë apo një strategji e re e fuqisë. Për momentin, duket si një përzierje e të dyjave. Ajo e kthen mitin biblik në instrument politik dhe shpresën fetare në gjuhë të diplomacisë moderne.
Por nëse historia na mëson diçka, është se çdo marrëveshje në Lindjen e Mesme mbetet e brishtë për sa kohë që tokës i mungon drejtësia dhe njerëzve u mungon besimi.
Në këtë kuptim, rrëfimi i Abrahamit nuk është vetëm një metaforë; është një paralajmërim. Paqja e vërtetë do të vijë vetëm kur bijtë e Isakut dhe Ismailit të kuptojnë se trashëgimia e tyre nuk është pronë, por përgjegjësi — një kujtesë se besimi i përbashkët mund të jetë më i fortë se historia që i ndan.
Por historia e Lindjes së Mesme na kujton se çdo “paqje e madhe” ka qenë gjithmonë e përkohshme, derisa është shfaqur kriza e radhës. Për momentin, rajoni frymon më lirshëm, por nën sipërfaqe, plagët janë ende të hapura.
Në fjalët e fundit të samitit, Trump tha:
“Abrahami ndau bijtë e tij, por Zoti na dha mundësinë t’i ribashkojmë. Ky është misioni ynë – dhe historia do ta gjykojë nëse e përmbushim.”
Nëse kjo “Paqe e Abrahamit II” do të bëhet themeli i një epoke të re apo një kapitull tjetër në ciklin e pafund të lindjesmesës, mbetet për t’u parë. Por për momentin, Sharm el-Sheikh 2025 mbetet pika ku historia, feja dhe politika u ndërthurën sërish për të kërkuar një paqe që ende duket aq e largët sa dhe premtuese.