Nga Visar Zhiti/
Edhe ynë kam Lasgushin tim, gjithkushi ka një Lasgush të vetin, poetin qiellor…Grimca vezulluese si pluhur i mbetur yjesh, – kështu më duken ato ç’mund të kujtoj unë për poetin Lasgush Poradeci, e di, janë fare të pakta, varfanjake, por të miat, i risjell, se ai vetë llamburit ashtu si poezia e tij…
E kisha parë nja dy a tre herë, dikur, kur isha student, – po i thosha Edës time, – ndiej dhimbje që s’isha përpjekur ta shihja më shumë, ta dëgjoja, se pastaj e kemi takuar shpesh e më shpesh, por statujë…
…kur e shohim në bronz, kujtohemi befas, – e kam për kohën, – që ai paskësh qenë gjallë “tani së afërmi”, bashkëkohës, ndërsa kur ishte gjallë, e dinim të vdekur si rilindasit, Naimi, Asdreni…Siç dukej përgatitej shumëkohësia e tij, mbase kështu nis pavdekësia.
Në shkolla na e përmendnin poetin Lasgush Poradeci për ta kritikuar si poet të mbyllur në Kullën e Fildishtë, etj, etj, që s’kuptonte Realizmin Socialist, madje u përhapën rrëfimet se ai s’kuptonte shumëçka tokësore,
s’dinte ç’kohe i përkiste, më tepër ishte i qiellit ashtu si dhe poezia e tij qiellore. Do të ishte shkrimtari Ismail Kadare që me një shkrim brilant të tij do të kthente vëmendjen e botës letrare shqiptare tek ai, “Lasgushi qenkej gjallë”…
* * *
Ndoshta në burg atëhere, ne, të burgosurit politikë, që donim poezinë dhe në ferr, bisedonim më
hapur për atë, na ngushëllonte fosfori i mistikës së vargjeve të tij, gjuha, vërtet na mbronte nga sharjet shtetërore, bëmat e tij çapraz, pergjigjet e befta dykuptimëshe që kishim dëgjuar dhe i kujtonim, eh, s’mund të kalbeshin aq lehtë fjalët e shenjta në atë kohë mortore. Dhe diçka kam dashur të them në librat e mi, në burgologjitë, për atë pak dritë që kishte pikuar dhe në duart e mia. Ja:
1.
Miku im i atëhershëm, pastaj i burgosur politik, poeti Frederik Rreshpja më tregonte “se Fishta me Lasgushin janë takuar në Kafen e Madhe në Shkodër dhe kanë shkëmbyer libra me autograf njëri me tjetrin.
I thotë Fishta Lasgushit:
– Edhe un’ mund t’baj lirika t’bukra si tuat, por kam frik se des shpejt.
Gjallë mbeti Lasgushi, por nuk shkruan më…
2.
E ftuan një ditë në Fakultetin e Letërsisë, gabuam, thanë. U pataksën ca nga studentët, kujtuan se vinte fantazmë, kur e panë ashtu të vogël e të imët, e kishin ditur të vdekur. E pyetën:
– Ç’është realizmi socialist?
– Bërtit: unë, ti, ne, ne! Ja, ky është… – tha Mjeshtri plak. Mbi leshrat e argjendtë dukej sikur i kishin ngecur yje.
– Po ju keni përkthyer Majakovskin? – e ndëpreu sekretari i rinisë.
– Për bukën e gojës, – u përgjigj kopshtari magjik i qiejve.
(Nga libri “Rrugët e Ferrit”)
3.
“Një si copëz ylberi prej druri u tund mbi kryet e botës. Ishte bastuni i Lasgush Poradecit. Po zbriste nga shkallët e Lidhjes së Shkrimtarëve, i kishin hipur xhindet, më pa të mbështetur pas murit dhe iu duka i druajtur, a bëri sikur iu duka ashtu, pa kurajë, prandaj dhe më bërtiti:
– Po ti futu, mos ki zor, e çfarë janë ata?! – dhe tregonte me bastunin nervoz andej nga salla e madhe plot me shkrimtarë. – Maskarenj janë, shko, kë do, kape!
– Pres një…
– A, kujtova se kishe turp prej tyre, turp të kenë ata, – u nervozua sërish, – duke e valëvitur shkopin e tij hakërrues.
Faber, mërmërita i mrekulluar. Ç’të thosha? Zoti Lasgush m’u duk pak, pale shoku… gjëja më e papërshtatshme, e meritoja kokës bastunin e tij. Nga më erdhi në mendje kjo fjalë latine, farkëtar, më kishte mbetur në mendje, Faber… dhe iku, ashtu i paktë, i bardhë, duke u mbështetur në shkopin e tij. Dita fërgëllonte e ftohtë, me një diell anemik. Liriku ynë qiellor, parnasiani i vetëm, që e dinin të vdekur, kishte tundur edhe një herë shkopin e tij fantazmë, si dhunim kundër perëndive të reja. Dhe ndoshta do të ndalte pak më tej. Mos i duhej të ikte andej nga selvitë e Medresesë? Do të nxirrte nga xhepi i thellë i palltos një orë të madhe me zile, nga ato të tryezave a të murit, për ta parë. S’dihej pse e mbante ashtu, për ç’trill. Mbase për sfidë.
Ora e poetit duhet të jetë e madhe…”
(Nga libri “Ferri i çarë”)
***
Ishte koha kur shkoja andej nga Lidhja e Shkrimtarëve, para se të më burgosnin, çoja poezi në gazetën “Drita” e revistën “Nëntori”, po pse i botoni atij, – ankoheshin ndoca, – ai nuk e ka “biografinë të mirë”… dhe unë shkoja të takoja Kryetarin, Dritëro Agollin, miqtë Zija Çelën, Bardhyl London, etj.
Dhe pashë Lasgushin llamburitës.
4.
“Im atë rrinte me të internuarit, ndjehej si ata gjithmonë, me studiuesin dhe shkrimtarin Lazër Radi, me piktorin Lek Pervizi, me poetin Pano Taçi. Më kërkonte skeçe, – tregon ky i fundit, – për t’i vënë në skenë, pa emrin tim natyrisht, por që të merrja ndonjë honorar. Një herë pritëm Lasgushin, më donte, dhe në burg më kishte sjellë cigare dhe kafe, – dëshmon Panua, – nejse, pimë nga një gotë dhallë në klub dhe “u grindëm” se kush do të paguante. Më takon mua, kishte thënë Hekurani, jam më vendas… këtu e bëj unë pazarin…”
(Nga libri “Kryengritje shqiptare në parajsë” – poezi nga Hekuran Zhiti)
* * *
Bukur! – thashë me vete. Im atë e paskësh takuar Lasgushin dhe në Lushnjë, në klubin “Myzeqeja”përballë Komitetit dhe i paska paguar ai tre gotat e dhallit… të varfër… dhe në këtë varfëri “Mahnitëse!” – shtova, përsëri me veten time, që Lasgush Poradeci, faberi, ai i hutuari i xhindisur, që dukej se s’i dinte punët tokësore si jashtë realitetit, i paskësh çuar kafe dhe cigare poetit Pano Taçi në burg, atëhere, kur ata, të burgosurit politikë braktiseshin nga shokët dhe miqtë, madje dhe denoncoheshin prej tyre, me letra Partisë, Enverit, Degës… kurse Lasgushi i prapë, i kundër me gjithçka në socializëm… Po e adhuroja ende më shumë.
– Dëgjo ti, Shehu i Vogël, – thoshin se i kishte thënë Lasgushi shkrimtarit të ri Bashkim Shehu, djalë i Kryeministri të ashpër Mehmet Shehu, – thuaji atij tët ati, Shehut të Madh, të më çojë mua ambasador në Greqi dhe të shikosh sa mirë do të venë punët, jo me…
Ndërsa Bashkim Shehu ishte përgjigjur se, nëse do të kujtohej ndonjëherë babai i tij, do të thoshin se kishte qenë kryeministri në kohën e Lasgushit… – kështu thoshin.
* * *
Kur dola nga burgu, në Lushnjë, më dhanë fshehurazi një libër jeshil, vetëm për ca ditë që ta lexoja, se duhej patjetēr. Kishte ardhur nga Kosova, ia kishin sjellë nga Dibra e Madhe njerëzit e tij mësuesit të internuar Bilbil Cami. “Vdekja e Nositit – Lasgush Poradeci”, botim i mrekullueshëm, përgatitur nga poeti dhe studiuesi i njohur Sabri Hamiti. E kopjova me dorë të gjithë librin, poezinë e tij me radhë, megjithëse punoja punëtor krahu në fabrikën e tullave, lodhesha shumë. E ruaj ende bllokun e bukur, mbesa ime, nxënëse atëhere, vizatoi dhe portretin e Poetit, siç ishte në libër, me flokët e gjata, të ndaluara. Ia tregova këtë histori tani së voni dhe Besnik Hamitit, i shkruajta, nipit të Profesor Sabriut.
Lasgushin e gëzoi shumë ky botim, u ndje i çharruar dhe nga kopjet e pakta që pati, u dhuronte me autograf poetëve më të njohur të Realizmit Socialist, atyre që i afroheshin, ndokujt duke i shkruajtur “Nimfës shtat-hedhur të Partisë” dhe ndonjë tjetri “Borisë së Partisë”, kështu thoshin. Sa fin dhe dinak! Nuk mund ta akuzoje dot për lëvdatën… – bisedonim buzagaz.
Dhe lexoja me ëndje veprën e plotë të Lasgushit, që doli pas rënies së diktaturës, miqësinë emblematike me bashkëqytetarin e tij, Mitrush Kutelin, bashkëpunimi i tyre, ai, ai u përkujdes që në fillimet, në mërgim në Rumani, për poezinë lasgushiane, aq sa duket se e kemi dhuratë prej tij dhe të mendosh që jemi në vendin, ku duan ta rroposin njëri-tjetrin…
Njoha dhe vajzën e Lasgushit, Marien, e pyesja gjithë kërshëri teksa pinim kafe dhe s’ngopesha duke dëgjuar me adhurim për ato xhindosje gjeniale të Lasgushit. Dhe historitë me qenin e tij legjendar, Cucin, ai mbante qen, Poeti me qen, kur kjo nuk shikohej për mirë, si një sjellje borgjeze, aristokratike, ishte koha kur shteti i kishte të ndaluar qentë, madje dhe i vriste rrugëve. Lasgushi guxonte, dinte të donte çdo shpirt, të kujdo gjallese si shpirt i madh që ishte.
Më pas do të shihja librat me kujtime për Lasgushin, të Petraq Kolevicës, etj, studimin e bashkëqytetarit tjetër të tyre, Luan Topciu, gjyshi i të cilit kishte qenë mik me Lasgushin, etj, etj, rilexoja novelën e Kadaresë, atë portret që e rikrijoi habitshëm, do të shkruaja per romanin filozofik të Robert Martikos, kohën qiellore të poetit, etj. Lasgushi po sfidon harrimet e qëllimshme, – thosha, – fjala e tij e papërsëritëshme perlëzonte, – ishte Shqipëria që i jepte botës një poet, – nënvizoja atë që kishte thënë që herët Eqrem Çabej i madh.
Sërish Dr. Luan Topciu, së fundmi nxori esenë e shkëlqyer për Lasgushin, librin “Poet i vështirë” duke na shpjeguar kështu që e vështirë është thellësia e shpirtit, ajo humnerë gjithë mister dhe vuajtje, teksa poezia shkon qiejve, plot dritë, ku të gjithë kuptojmë nga shpirti i vetes. Dhe Luani më nisi sot një imazh të Lasgushit, është në shtëpinë e tij, mbase në Tiranë a Pogradec, ulur në një fron të thjeshte, ka një këpucë në dorë, tjetrën të paveshur ende, sikur po bëhet gati për rrugë të gjatë, atë të pavdekësisë. Cilën fytyrë kohe mori me vete, atë të europianit klasik apo të vetmisë së murgut të shenjtë, të pleqërimit sokratik apo të të riut syzjarrtë, gjithë ëndërr? Të poetit emblematik…
Ndërsa në shtatoren e tij në vendlidje, buzë liqenit, ku ai shëtiste me qenin, shkojnë adhurues, poetë të rinj, udhëtarë, vënë lule…Ndalëm një herë dhe ne, unë me shkrimtarin Andreas Dushi, breza të ndryshëm, nderim i njëjtë, folëm për të. Mbase në bronzin tij, më pak i gjallë, aty është Lasgushi. Më i keqkuptuar se kudo, i ridënuar në heshtje bronzi…Ai ndrit te poezia e tij. Ja, një iskër që endet në ajër përvëlueshëm:
TRASHËGIMI
– nga Lasgush Poradeci –
Ju më lini të flas unë,
T’u them fjalë vjershërije,
Në bunacë a në furtunë
Të këndoj siç më ka hije.
Hija ime nuk di dhunë,
Di veç frymëzim lirije,
Dhe di punë, punë, punë,
Mund pa fund për art magjije.
Që të them nga ç’pata shkruar
Me kuvënd të përvëluar:
Ja! një iskër mjeshtërije,
Ja! një iskër bukurije.
Dhe t’a shoh të pasqyruar
Vetëveten fije-fije,
Fije-fije poezije,
Që mban erë Shqipërije.
See insights and ads
All reactions:
1212