Prof.Dr.Fejzulla BERISHA/
Njohja reciproke mes Kosovës dhe Serbisë duhet të jetë boshti i një marrëveshjeje gjithëpërfshirëse sepse:
Zgjidh përfundimisht çështjen themelore të statusit;
Krijon themele për siguri afatgjatë dhe integrim euro-atlantik;
Eliminon pengesat juridike për anëtarësime ndërkombëtare;
Është objektiv i artikuluar publikisht nga aktorët kyç ndërkombëtarë, BE dhe SHBA, të cilët e shohin normalizimin e plotë vetëm përmes njohjes reciproke.
1. Arsyetimi politik
Qartëson çështjen kryesore. Pa njohje reciproke, marrëdhënia mbetet e përkohshme dhe e brishtë. Marrëveshjet teknike lehtësojnë përkohësisht tensionet, por nuk e adresojnë problemin themelor – sovranitetin e Kosovës.
/Hap rrugën për integrim në BE dhe NATO. Normalizimi i plotë është kusht i panegociueshëm për avancim në procesin e anëtarësimit euro-atlantik. Njohja reciproke e largon këtë barrierë.
-Ndërpret instrumentet e destabilizimit. Statusi i paqartë shfrytëzohet nga aktorë të jashtëm për tensione gjeopolitike. Njohja reciproke e zvogëlon hapësirën për ndërhyrje destabilizuese.
2. Arsyetimi juridik dhe kushtetues
-Sigurim i subjektivitetit ndërkombëtar. Njohja reciproke përforcon vlefshmërinë e traktateve, marrëveshjeve dypalëshe dhe pjesëmarrjen e Kosovës në organizata ndërkombëtare.
-Garanci për zbatim juridik. Marrëveshja gjithëpërfshirëse duhet të përfshijë mekanizma ndërkombëtarë verifikimi, arbitrazhi dhe monitorimi për të shmangur moszbatimin.
-Balancim mes sovranitetit dhe të drejtave të komuniteteve. Njohja reciproke mund të shoqërohet me garanci për komunitetet, duke respektuar sovranitetin e Kosovës dhe njëkohësisht duke ofruar siguri për pakicat.
3. Dimensioni diplomatik dhe praktikat ndërkombëtare
-BE dhe SHBA si garantues. Politikat e tyre zyrtare theksojnë se vetëm normalizimi i plotë me njohje reciproke është objektivi i procesit të dialogut.
-Dinamika e njohjeve të reja. Rritja graduale e numrit të shteteve që e njohin Kosovën forcon pozitën ndërkombëtare të saj dhe rrit presionin për një marrëveshje përfundimtare.
-Garancitë ndërkombëtare. Modele të ngjashme ndërkombëtare tregojnë se marrëveshjet e suksesshme kanë qenë gjithmonë të shoqëruara me garanci të fuqishme nga aktorët globalë.
4. Strategjia negociatore
Pako politike me faza të kushtëzuara:
-Faza 1: Deklaratë politike për njohje reciproke dhe klauzola bazë për zbatim.
-Faza 2: Marrëveshje teknike për administratën, policinë dhe integrimin ekonomik me afate të qarta.
-Faza 3: Garanci ndërkombëtare dhe përfitime konkrete (integrim evropian, liberalizim vizash, mbështetje financiare dhe sigurie).
Mekanizma zbatimi dhe verifikimi: Komision i përbashkët i mbështetur nga BE/OSBE/SHBA, arbitrazh ndërkombëtar dhe klauzola të detyrueshme.
Garanci për komunitetet lokale: Rregullime kushtetuese dhe masa për mbrojtje të të drejtave kolektive dhe individuale, nën mbikëqyrje ndërkombëtare.
Paketa stimuluese për të dyja palët: Për Serbinë, integrim dhe investime; për Kosovën, konsolidim juridik dhe anëtarësime ndërkombëtare.
5. Rreziqet dhe mitigimi
-Kundërshtimi i brendshëm politik. Zbutet me fushata shpjeguese dhe përfitime të prekshme.
-Ndikimi i aktorëve të tretë (Rusi, Kinë). Zbutet me koordinim të ngushtë SHBA–BE dhe garanci sigurie.
-Moszbatimi teknik. Shmanget me mekanizma të fortë monitorimi dhe kushtëzim të qartë të përfitimeve.
6. Kalendari praktik i implementimit
-0–3 muaj: Deklarata politike dhe korniza për njohje reciproke.
-3–12 muaj: Marrëveshje teknike dhe fillimi i zbatimit me monitorim ndërkombëtar.
-Pas 12 muajsh: Vlerësim ndërkombëtar, hap i parë për integrim në BE dhe avancim në njohje multilaterale.
Çdo marrëveshje që shmang ose vonon njohjen reciproke nuk zgjidh problemin, por prodhon kriza të reja politike, juridike dhe shoqërore. Vetëm njohja reciproke siguron bazën për paqe të qëndrueshme, konsolidim shtetëror dhe integrim euro-atlantik.
Prandaj, SHBA dhe BE duhet ta bëjnë të qartë se dialogu Kosovë–Serbi ka vetëm një epilog të pranueshëm: njohjen reciproke si marrëveshje përfundimtare dhe të detyrueshme ndërkombëtarisht.