Prof.Dr.Fejzulla BERISHA/
Prej më shumë se një dekade, dialogu ndërmjet Kosovës dhe Serbisë ka qenë i përqendruar në Bruksel, nën ndërmjetësimin e Bashkimit Evropian. Pavarësisht premtimeve për një marrëveshje përfundimtare, ky proces është shndërruar në një rrugë pa krye, ku Serbia vazhdon të sabotojë njohjen e Kosovës dhe të instrumentalizojë këtë dialog për të forcuar pozitën e saj ndërkombëtare. Ndërkohë, BE-ja ka dëshmuar një qasje të pasigurt, shpesh duke toleruar politikën destruktive të Serbisë dhe duke i bërë presion të njëjtë Kosovës, sikur të ishte një palë e barabartë në një konflikt të ngrirë.
Brukseli-Qasje e Dështuar.Bashkimi Evropian, në vend që të luajë rolin e një ndërmjetësi të drejtë dhe objektiv, ka vazhduar të mbajë një qëndrim të dyfishtë, shpesh duke u përkulur para interesave të Serbisë dhe aleatëve të saj brenda BE-së, si Franca, Hungaria, Sllovakia dhe Greqia. Kjo ka çuar në disa probleme të mëdha:
1. Barazimi i Kosovës me Serbinë – Dialogu në Bruksel ka krijuar perceptimin se Kosova dhe Serbia janë dy shtete me status të barabartë në negociata, ndërkohë që realiteti është krejt ndryshe: Kosova është një shtet i pavarur dhe sovran, ndërsa Serbia është agresori që shkaktoi luftë dhe gjenocid.
2. Tolerimi i politikave destruktive të Serbisë – Për vite me radhë, BE-ja nuk ka vendosur asnjë sanksion të rëndësishëm ndaj Serbisë, pavarësisht se ajo vazhdon të destabilizojë rajonin, të forcojë marrëdhëniet me Rusinë dhe Kinën, dhe të refuzojë të njohë Kosovën. Përkundrazi, BE-ja ka përdorur masa ndëshkuese kundër Kosovës, siç ndodhi me masat ekonomike të vitit 2023 pas tensioneve në veri të vendit.
3. Lobimi i pesë shteteve mosnjohëse të BE-së – Pesë vendet anëtare të BE-së (Spanja, Rumania, Sllovakia, Greqia dhe Qiproja) refuzojnë ende të njohin pavarësinë e Kosovës. Kjo ka bllokuar përparimin e Kosovës drejt anëtarësimit në organizatat evropiane dhe ka minuar procesin e normalizimit.
4. Mungesa e presionit përfundimtar ndaj Serbisë – Përkundër faktit që Serbia vazhdon të marrë fonde të mëdha nga BE-ja dhe ka statusin e vendit kandidat për anëtarësim, ajo nuk është ndëshkuar për refuzimin e saj për të respektuar marrëveshjet e arritura në dialog.
Uashingtoni-Alternativë e Domosdoshme për Dialogun
Në të kundërt, SHBA ka treguar vazhdimisht një qasje më të vendosur dhe më efektive për zgjidhjen e çështjeve në Ballkan. Disa raste konkrete tregojnë se ndërhyrja amerikane ka sjellë ndryshime të menjëhershme dhe të qëndrueshme:
1999 – Ndërhyrja e NATO-s: Ndërsa BE-ja ishte e paaftë të ndalonte masakrat e Serbisë në Kosovë, SHBA, përmes NATO-s, ndërmori sulmet ajrore kundër forcave serbe, duke çliruar Kosovën nga regjimi i Millosheviqit.
2008 – Pavarësia e Kosovës: SHBA ishte ndër të parat që njohu pavarësinë e Kosovës dhe ndihmoi vendin të sigurojë mbështetje ndërkombëtare, përkundër hezitimit të disa vendeve evropiane.
2020 – Marrëveshja e Uashingtonit: Nën ndërmjetësimin e administratës Trump, Kosova dhe Serbia nënshkruan një marrëveshje për normalizimin ekonomik, e cila përfshinte hapa konkretë për bashkëpunimin rajonal. Kjo tregoi se SHBA mund të sjellë rezultate konkrete përmes presionit diplomatik dhe strategjive të qarta.
Pse Duhet Zhvendosur Dialogu në Uashington?
1. SHBA ka qasje më të prerë dhe efektive – Ndryshe nga BE-ja, e cila shpesh ndikohet nga burokracia dhe interesat e brendshme të vendeve anëtare, SHBA vepron me vendosmëri kur bëhet fjalë për stabilitetin në rajon.
2. Serbia e respekton më shumë autoritetin e Uashingtonit – Pavarësisht lidhjeve të saj me Rusinë dhe Kinën, Serbia e di që SHBA ka ndikim të madh në zhvillimet ndërkombëtare dhe nuk mund ta injorojë plotësisht presionin amerikan.
3. Marrëveshjet e arritura nën SHBA janë më konkrete – Përvoja ka treguar se kur SHBA ndërmjetëson, marrëveshjet janë më të qarta, më të detyrueshme dhe kanë mekanizma zbatimi më efikas.
4. Evropa po tregon të njëjtat tendenca të vjetra – Siç dëshmohet nga afrimi i Francës dhe Gjermanisë me Serbinë për shkak të interesave të tyre energjetike dhe ekonomike, Evropa po e trajton Kosovën më shumë si një problem dytësor sesa si një partner të barabartë.
Çfarë Duhet të Bëjnë Shqipëria dhe Kosova?
Për të realizuar këtë zhvendosje strategjike, Shqipëria dhe Kosova duhet të ndërmarrin një sërë hapash konkretë:
Të bëjnë një kërkesë zyrtare për zhvendosjen e dialogut nga Brukseli në Uashington, duke argumentuar dështimet e BE-së dhe avantazhet e ndërmjetësimit amerikan.
Të intensifikojnë lobimin në Kongresin dhe administratën amerikane, duke kërkuar që SHBA të marrë një rol më aktiv në procesin e negociatave.
Të krijojnë një front të përbashkët diplomatik me shtetet mike, si Britania e Madhe, Kroacia dhe shtetet baltike, për të shtyrë përpara këtë iniciativë në forume ndërkombëtare.
Të refuzojnë çdo marrëveshje që nuk garanton njohjen përfundimtare të Kosovës nga Serbia dhe pesë vendet e BE-së, duke shmangur çdo formë të presionit për kompromise të dëmshme.
Koha ka treguar se dialogu në Bruksel është shndërruar në një farsë diplomatike, ku Kosova humbet kohë ndërsa Serbia fiton terren politik. Nëse Shqipëria dhe Kosova nuk ndërmarrin hapa konkretë për ta zhvendosur këtë proces në Uashington, atëherë do të vazhdojnë të jenë viktima të lojërave gjeopolitike evropiane. Vetëm SHBA ka fuqinë dhe vullnetin për të sjellë një marrëveshje të drejtë dhe përfundimtare, që garanton sovranitetin e plotë të Kosovës dhe integrimin e saj në organizatat ndërkombëtare.