Nga NELSON ÇABEJ*/
Autoktonia e shqiptarëve është një koncept historik që rezultoi nga përpjekjet e dijetarëve të shumë fushave për të kuptuar prejardhjen e popullit shqiptar dhe të gjuhës shqipe. Autoktonia e shqiptarëve sot përfaqëson një teori të plotë koherente dhe të mbështetur mbi një bazë të gjerë e solide të dhënash multidisiplinore, historike, gjuhësore, arkeologjike, etnografike, folklorike, mitologjike, etj. Megjithë kontributin e madh të shkencave albanologjike shqiptare, autoktonia nuk është një teori thjesht shqiptare por vepër kolektive e një numri të madh dijetarësh të rangut më të lartë europian e botëror, që u morën seriozisht me studimin e historisë, gjuhës dhe kulturës së shqiptarëve (Thunmann, Niebuhr, Malte-Brun, Bopp, Mommsen, Fallmereyer, Kretschmer, Ëilamoëitz, Schuhardt, Pokorny, Lambertz, Çabej, Katičić, etj.).
Në këtë shkrim autoktonia e shqiptarëve do të shqyrtohet në kuptimin e ngushtë, siç u përcaktua nga historiani suedez, Johann Thunmann (1746-1778), më shumë se dy shekuj më parë1, që i sheh ata si fqinjë të grekëve dhe romakëve në trojet e tyre të sotme, e jo në kuptimin e historianit gjerman Jakob Philipp Fallmerayer (1790-1861), si banorë të këtyre trojeve qysh në prehistori2. Autoktonia është një koncept relativ dhe, në kuptimin që përdoret këtu, autoktonia e shqiptarëve nënkupton prejardhjen ilire të tyre, ndërkohë që kushtet e shtegtimeve të popujve në lashtësi dhe në mesjetë mund të kenë shpurë edhe në asimilimin nga etnosi iliro-arbëror të ndonjë grupimi ose fisi të popujve fqinj të lashtësisë, ashtu siç janë asimiluar edhe fise ilire në veri të Danubit ose në Greqinë e lashtë, në të vërtetë, siç ka ndodhur edhe me çdo popull autokton në botë. Në këtë kuptim relativ, autoktonia e shqiptarëve është një realitet historik.
Autoktonia e shqiptarëve ka marrë vlerën e një fakti historik
Hamëndje rreth prejardhjes së shqiptarëve janë shprehur edhe më parë, por i pari që arriti në përfundimin shkencor se gjuha shqipe ishte pasardhëse e ilirishtes, që është folur në pjesën perëndimore të Ballkanit të lashtë është Ëilhelm Gotfried von Leibniz (1646-1716), mëndja më universale (filozof, matematikan, inxhinier, gjuhëtar, etj.) e kohës, i njohur ndryshe si Aristoteli i kohëve moderne. Në ato që tanimë njihen si tre letrat shqiptare të Leibniz-it, nga analiza që i bëri fjalorit të Frang Bardhit dhe një vepre (mbase Doktrina e Krishterë) të Pjetër Budit, me kërkesë të bibliotekarit të Bibliotekës mbretërore të Berlinit, ai arriti në përfundimin shkencor se gjuha shqipe “ishte gjuha e ilirëve të lashtë”3. I dyti punim serioz lidhur me prejardhjen e shqiptarëve doli nga pena e Thunmann-it në veprën “Kërkime në Historinë e Vëndeve të Europës Lindore”. Duke u mbështetur në të dhëna gjuhësore dhe historike, ai arriti në përfundimin se shqiptarët janë pasardhës të ilirëve: “Në historinë e tyre nuk kam gjetur gjurmë të ndonjë imigrimi dhe gjuha e tyre ka dhënë dëshmi të tilla të fatit të këtij populli, që unë nuk mund të mos shoh në ta fqinjët e lashtë të grekëve dhe shtetasit e Romës. Por të dyja këto mua më tregojnë ilirët” 1.
Përpjekja më e gjithanshme dhe më e suksesshme për argumentimin e autoktonisë së shqiptarëve u bë nga studiuesi gjerman Johan Georg von Hahn (1811-1869) në veprën fundamentale të albanologjisë “Albanesische Studien”. Duke njohur mirë jo vetëm burimet e shkruara të lashtësisë dhe ato moderne, por edhe gjuhën shqipe, natyrën, psikologjinë dhe kulturën popullore shqiptare dhe trojet shqiptare, ai arriti të bënte një analizë dhe sintezë të madhe të të dhënave voluminoze mbi historinë, gjuhën, zakonet dhe mitet e shqiptarëve, të cilat e shpunë në përfundimin se “shqiptarët e sotëm janë pasardhësit e banorëve origjinalë parasllavë të vëndit”4.
Nga fundi i shekullit XIX u zbuluan lidhje interesante midis mesapishtes dhe ilirishtes në emrat e fiseve (fisi i konëve dhe kaonëve, fisi japigëve dhe japodëve, etj.), emrat e njerëzve (Dasius dhe Dasimius, Trosius dhe Trosantius, Artus dhe Artorius), si dhe disa emra vendesh (Brindisi me bri etj.) dhe fjalë të veçanta, që mund të shpjegoheshin me anën e shqipes (p.sh. bilia për bijë, etj.). Këto fakte gjuhësore, krahas disa të dhënave historike dhe arkeologjike kanë bërë që qysh nga ajo kohë të pranohet përgjithësisht se fiset mesape mërguan nga trojet e Ilirisë së jugut në siujdhesën italike rreth shekullit X p.e.s.
Në kryeveprën ende të patejkaluar të historiografisë perëndimore “Historia e Romës”, Teodor Mommsen (1817-1903) i quajti shqiptarët e sotëm “pasardhësit e pastër më të fundit të ilirëve” 5 dhe epirotët “shqiptarë të lashtësisë”. Ai shkruante: “epirotët trima, këta shqiptarë të lashtësisë, e ndoqën (Piron – N.R.Ç.) me besnikërinë e trashëguar dhe me entusiazëm të përtëritur djaloshin e guximshëm, ‘shqiponjën’, siç e quanin ata.”6
Paul Kretschmeri, njeri nga helenistët më të mëdhenj të të gjitha kohëve, ka shkruar: “Pohimi se gjuha shqipe është faza më e re e ilirishtes së lashtë ose, siç është shprehur me të drejtë dhe me kujdes G. Meyeri, përfaqëson një nga dialektet e lashta ilire, sipas gjithë të dhënave, është aq probable dhe e arsyeshme sa që për ta kundërshtuar duhen sjellë argumenta me shumë peshë”7 (Te plote do ta lexoni ne Diellin e Printuar)