Prof. Asoc. Dr. Arif Murrja, Profesor në Fakultetin e Ekonomisë dhe Agrobiznesit në UBT, Tiranë, rrëfen ekskluzivisht për gazetën Dielli, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, ekonominë shqiptare dhe betejën ekonomike të shtetit shqiptar në përballje me Covid-19. Me Prof. Asoc. Dr. Arif Murrja bisedoi gazetari i Diellit Sokol PAJA.

EKONOMIA SHQIPTARE NËN EFEKTIN COVID-19

Ekonomia e Shqipërisë në periudhën afatmese të shkuar 2017-2019 ka patur rënie të GNP-së. Rritja në përqindjeje e GNP-së nga viti në vit në këtë trevjeçar të fundit ishte 3.8% në vitin 2017; 4.1 % në vitin 2018; dhe 2.9% në vitin 2019. Konstatojmë në vitin 2019 rritjen negative karahasuar me vitin 2018 dhe 2017. Njëkohësisht Shqipëria në këtë vit shënoi rritjen më të vogël në rajon. Ndër shkaqet që ndikuan në këtë tkurrje ishte fatkeqësia natyrore e tërmetit të 26 nëntorit 2019. Në këto rrethana Shqipëria e nisi vitin 2020 me ekonominë më të dobët në Ballkan. Pa mbaruar tremujori i parë i vitit 2020 dhe konkretisht në kohën kur pritej përthithja e fondeve nga donatorët (nga mbi 100 shtete) për të rindërtuar apo rikthyer dëmet e tërmetit shkatërrues të një viti më parë, Shqipëria dhe gjithë bota u godit nga fatkeqësia me natyrë biologjike coronavirusi Covid-19, i cili në kohë rekord arriti përmasat e pandemisë. Në teorinë e riskut fatkeqësitë natyrore studiohen si ngjarje me pasiguri subjektive, që do të thotë nuk mund të parashikohen apo nuk mund t’iu matet propabiliteti i ndodhjes, por pasi ato ndodhin llogariten pasojat (dëmet). Kështu vendet e Bashkimit Evropian, Britania e Madhe dhe Shtetet e Bashkura të Amerikës u gjendën të papërgatitura. Kësisoj, për të mbrojtur jetët e njerëzve lidershipi i secilit vend u fokusua tek karantinimi. Por shumë shpejtë kjo strategji transformoi “pandeminë njerëzore Covid-19” në “pandemi ekonomike Covid-20” për ekonomitë e tyre dhe gjithë ekonominë botërore.

APLIKIMI I PAKETAVE FINANCIARE

Si të gjitha qeveritë edhe ajo shqiptare filloi aplikimin e paketave financiare, kjo e bazuar në Helicopter Money të Milton Friedman. Ekspertë të ekonomisë shqiptare (Prof. Selami Xhepa, Prof. Arben Malaj, Dr. Zef Prençi etj.) e quajtën hap pozitiv por të pamjaftueshëm. Mendojmë se pamjaftueshmëria duhet të analizohet në vlerë (sasia monetare), në kohë dhe në strukturë. E fillojmë nga kjo e fundit për të arritur tek e para. Struktura aktuale e ekonomisë shqiptare është e bazuar në shërbimë (63.5%), bujqësi (21.6%) dhe sektorin industrial (14.9%). Parë në aspektin kohor injektimi i parave në ekonomi duhet të vazhdojë, sidomos sot në fushën e turizmit. Ky sektor është në ditët më të zymta të saj. Dhe së fundi në aspektin e sasisë monetare, paketat duhet të ishin e duhet të jenë më të shëndosha finaciarisht. Injektimin e paketave më të majme financiare e mbështesim në faktin se ekonomia shqiptare në dekadën e fundit ka patur rritje modeste dhe inflacion të moderuar. Në terma makroekonomik kalkulimi i injektimit të parave në ekonomi duhet të jetë deri në atë nivel ku inflacioni të mos shkojë dyshifror. Ekonomia shqiptare është nga më të dëmtuarat nga efekti i pandemisë Covod-19 dhe konstatojmë se masat financiare të marra nga qeveria nuk kanë qenë të majftueshme. Për të minimizuar efektet negative të pandemisë në vazhdimësi duhet të vijojë trajtimi fiskal dhe injektimi i parave sipas sektorëve prioritarë të ekonomisë. Këto paketa financiare duhet të jenë të mirë studiuara në tre dimensione: sasi monetare, kohë dhe strukturë. E vetmja mënyrë për të dalë nga kjo krizë me ekonomi të mbrojtur është financimi i sasisë monetare në paketa periodike deri në kufirin ku inflacioni të mos bëhet dyshifror. Doza e injektimit financiar duhet të ndihmojë kërkesën e konsumatorit dhe të sigurojë vijimësinë e bizneseve të shërbimit me fokus turizmin. Sot turizmi është në disporpocion të oferës me kërkesën. Oferta e këtij sektori është me kapacitet të plotë, ndërsa kërkesa (frekuentimi nga kunsumatorët) është në pikun më të ulët të saj.

COVID-19 DËMTOI MË SHUMË SHTETET ME EKONOMI MË TË DOBËT

Duke përfunduar theksojmë se gripi apo sëmundja dëmton më shumë njërëzit me shëndet më të dobët edhe pandemia Covid-19 dëmtoi më shumë shtetet me ekonomi më të dobët. Me pak fjalë parashikohej që ekonomia e Shqipërisë do të ishte më e dëmtuara. Të tilla kanë qenë parashikimet e institucioneve ndërkombëtar (FMN, BB, BERZH etj.) dhe të kopmanive private prestigjoze të vlerësimit të situatave të tilla si Standard & Poor’s e Moody-s. Nga këto instiucione intervalet e tkurrjes së ekonomisë shqiptare parashikohen nga 5% e deri në 9%. Ndaj masat fiskale dhe paketat financiare të qeverisë shqiptare duhet të sfidojnë parashikimet pensimiste, që ekonomia e vendit të kalojë nga mbijetesa në vijimësinë normale.